Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας: χωρίς καμιά ιστορική επίγνωση

WEB ONLY

του Τόμας Κλάου

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Eιδομένη, Μάρτιος 2016. Φωτογραφία του Κωνσταντίνου Τσακαλίδη/SOOC (πηγή: Al Jazeera)

Χάος και θάνατος στην Ειδομένη: πρόσφυγες διωγμένοι από τον πόλεμο, τον εμφύλιο πόλεμο, την τρομοκρατία και γενοκτονικών εκκαθαρίσεων προσπαθούν απεγνωσμένα να καταφέρουν να φτάσουν στην Ευρώπη προτού εμείς οι Ευρωπαίοι, κάτοικοι μιας από τις πλουσιότερες και πιο ισχυρές περιοχές του πλανήτη, κλείσουμε την πόρτα στα μούτρα τους. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες οδηγούν την ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε οριακό σημείο και εκλιπαρούν την τουρκική ηγεσία που κινείται ολοένα και περισσότερο στα χνάρια του Πούτιν, να μετατρέψει τη χώρα της σε νοτιοανατολικό προπύργιο της Ευρώπης, σε έναν τόπο απελπισίας κι όχι ελπίδας για εκατομμύρια ξεριζωμένους ανθρώπους, χωρίς κανέναν πόρο, από τη Συρία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν, το Μπανγκλαντές ή την Αφρική.

Οι εικόνες του πόνου, του εκτοπισμού και του θανάτου στα σύνορα της Ευρώπης, και μάλιστα εντός των ορίων της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παραμένουν φρικιαστικές, αλλά έχουν χάσει την αιχμηρότητά τους, μεταμορφωμένες σε μια νέου είδους ζοφερή ευρωπαϊκή κανονικότητα.

Μια πολιτισμική επιλογή

Η καγκελάριος της Γερμανίας, Άνγκελα Μέρκελ, με τη μοναδική της ικανότητα να διαβάζει τις διαθέσεις της κοινής γνώμης, και αντιλαμβανόμενη το σημείο σύγκλισης των κοινωνικών και πολιτικών διεργασιών, φρόντισε στη συνέχεια να ξεφορτωθεί παλιές αλήθειες, όταν η απόκλισή τους από την πραγματικότητα τις έκανε μη ρεαλιστικές, και κατέληξε, τις τελευταίες εβδομάδες στο δικό της ζοφερό συμπέρασμα για τη νέα μεγάλη πολιτισμική επιλογή που κάνει συλλογικά η Ευρώπη. Εγκαταλείποντας το ρόλο του agent provocateur για ένα ανθρώπινο άνοιγμα προς τους πρόσφυγες και την ανάγκη τους να ξαναδημιουργήσουν τις ζωές τους, η Μέρκελ στάθμισε τις διαθέσεις των ηγετών της ΕΕ και διαπίστωσε ότι, μεταξύ των 28, σχεδόν μόνο αυτή αντιλαμβανόταν το μεγάλο προσφυγικό δράμα της εποχής μας πρωτίστως ως ανθρωπιστικά επιτακτικό και δευτερευόντως ως πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό δίλημμα.

Στη συνέχεια, η συμφωνία μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας, που εκπονήθηκε υπό την καθοδήγηση της Μέρκελ, θέτει πάρα πολλά νομικά και πρακτικά ζητήματα, για να θεωρηθεί ως ένα ακλόνητο θεμέλιο της μελλοντικής πολιτικής της Ε.Ε. σχετικά με το δικαίωμα ασύλου και προστασίας. Ωστόσο, οι πολιτικές και κοινωνικές ευρωπαϊκές δυναμικές από την οποία έχει προκύψει, είναι πλέον ξεκάθαρες.

Ο πολιτισμός της μνησικακίας

Η Γαλλία έχει πολιτικά, πνευματικά και ηθικά παραλύσει από την –όχι και τόσο απίθανη πλέον– προοπτική της θριαμβευτικής εισόδου στο Μέγαρο των Ηλυσίων της Μαρίν Λεπέν, η οποία εκμεταλλεύεται το κύμα λαϊκής δυσαρέσκειας, στις προεδρικές εκλογές του επόμενου έτους.

Το Ηνωμένο Βασίλειο, του οποίου το εσωστρεφές πολιτικό σύστημα είναι σχεδόν εξίσου αναστατωμένο από το διαφαινόμενο σοκ του δημοψηφίσματος για το Brexit, κωφεύει στη γερμανική επιθυμία για μια μεγάλη ευρωπαϊκή χειρονομία γενναιοδωρίας. Όσον αφορά τους Ανατολικοευρωπαίους, πάρα πολλοί φαίνονται αποφασισμένοι να αποτρέψουν τη μετατροπή του κόσμου τους σε μια πολυθρησκευτική, πολυεθνική κοινωνία, βάζοντας ένα ακόμα λιθαράκι στο τείχος της αντίστασης στο άνοιγμα της Ευρώπης.

Έτσι τώρα, συνεργαζόμενοι με την Τουρκία, οι ηγέτες μας κινητοποιήθηκαν για να ξεπεράσουν τις οξείες και εξουθενωτικές διαφωνίες τους για το τι θα κάνουν με τη νέα εισροή ανθρώπων που εγκαταλείπουν την Ασία για την Ευρώπη, αναζητώντας ασφάλεια, ελπίδα και μέλλον για τους ίδιους και τα παιδιά τους.

Η απόφασή τους, η οποία ελήφθη την Παρασκευή στις Βρυξέλλες και η οποία αποτελεί το μίνιμουμ κοινής συμφωνίας των 28, έπειτα από μήνες επώδυνων διαφωνιών, προβλέπει την εγκατάλειψη των εκατομμυρίων –τωρινών και μελλοντικών– άστεγων και εκτοπισμένων σε στρατόπεδα, παραγκουπόλεις και χώρες πέρα ​​από τα σύνορα της Ευρώπης.

Και αυτό ανεξάρτητα από το τι επιπτώσεις θα έχει η τεράστια εισροή νέων πληθυσμών στις κοινωνίες αυτές ή τους ίδιους τους πρόσφυγες. Ένας αριθμός τα λέει όλα: η Ευρώπη προσφέρει επανεγκατάσταση σε 72.000 Σύρους στα 28 κράτη-μέλη της Ε.Ε., ποσοστό 2,6% των 2,7 εκ. Σύριων της Τουρκίας.

Είναι πολύ νωρίς ακόμα για να πούμε με πλήρη βεβαιότητα αν η συμφωνία με την Τουρκία θα σηματοδοτήσει την αμετάκλητη εγκατάλειψη της παράδοσης του θεσμού του ασύλου που εκτείνεται χιλιετίες πίσω, από τις πρώτες ημέρες του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Τότε, η αρχαία Ελλάδα –η χώρα αυτή και πάλι– παρείχε πολιτικό άσυλο σε πρόσφυγες από τις γειτονικές πόλεις και καταφύγιο σε τόπους λατρείας.

Οι σοβαρές νομικές και πρακτικές δυσκολίες τις οποίες ενέχει η νέα προσπάθεια της Ε.Ε. να μειώσει τον αριθμό των μεταναστών που προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη σημαίνουν, πιστεύω, ότι πρέπει να συνεχίσουμε με επιμονή να αναζητάμε έναν διαφορετικό τρόπο απονομής ή/και άρνησης του δικαιώματος στο άσυλο. Ωστόσο, η συλλογική επιθυμία των ηγετών που έχουν στα χέρια τους στις τύχες μοίρα της ηπείρου μας είναι σαφής: αφήστε τους άλλους να επωμιστούν το βάρος και θα στείλουμε μια επιταγή, να τους πληρώσουμε, για να κρατάνε το κύμα της ανθρώπινης δυστυχίας μακριά.

Δεν έχει σημασία ότι η κοινή απόφαση των κυρίαρχων δυτικών δυνάμεων ήταν αυτή που κατέστρεψε τις επισφαλείς ισορροπίες στις γειτονικές μας περιοχές με την εγκληματική και απροετοίμαστη εισβολή και απερίσκεπτη και χαοτική κατοχή του Ιράκ, τον καταλύτη για την ανθρωπιστική τραγωδία και την καταστροφή που έπληξε τον λίκνο του πολιτισμού, της κουλτούρας και των θρησκειών.

Παραγκουπόλεις και εξαθλίωση

Αν τα διχασμένα κράτη της Ευρώπης, επαναλαμβάνοντας τη στάση των ενωμένων ξαδελφιών τους της Αμερικής, αφήσουν τώρα εκατομμύρια παππούδων, μητέρων, πατεράδων, νέων και παιδιών να σαπίζουν στην απελπιστική φτώχεια, να φυτοζωούν σε παραγκουπόλεις και την εξαθλίωση, και όλα αυτά μερικές εκατοντάδες ή δεκάδες χιλιόμετρα μακριά από τα σύνορά μας, τότε πρέπει να προετοιμαστούμε για το τίμημα που θα καταβάλλουμε για όλα αυτά.

Γνωρίζουμε εκ πείρας ποιο θα είναι. Φυτεύουμε τον σπόρο για γενιές στερημένων, χωρίς δικαιώματα και απελπισμένων γειτόνων· και αρκετοί από αυτούς τους νεαρούς και νεαρές θα θεωρήσουν την τρομοκρατία ως μια δίκαιη τιμωρία, τον μόνο τρόπο να ακουστούν και να κάνουν γνωστές τις συμφορές τους, στις οποίες κανείς δεν δίνει σημασία.

Για κάθε Ευρωπαίο που διαθέτει έστω κάποια ψήγματα ιστορικής επίγνωσης και ηθικής συνείδησης, θα είναι δύσκολο, τότε, να ρίξει το φταίξιμο αποκλειστικά σε αυτούς.

Ο Τhomas Klau είναι συνιδρυτής του Asylos, ενός πανευρωπαϊκού δικτύου εθελοντών που προσφέρει νομική βοήθεια στους πρόσφυγες, αναλυτής και στέλεχος της K–Feld & Co. Το κείμενο δημοσιεύθηκε στους «Irish Times», στις 19.3.2016.