To μαζικό έγκλημα στις Βρυξέλλες, 3
του Κρις Κόκινγκ
Μηνύματα συμπαράστασης στο οδόστρωμα, έξω από την αγορά των Βρυξελλών. Φωτογραφία Geert Vanden Wijngaert / AP/Press Association Images
Ο όρος «πανικός» χρησιμοποιείται ευρέως από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης για να περιγράψει τις αντιδράσεις του πλήθους σε μαζικές τρομοκρατικές επιθέσεις, και οι Βρυξέλλες δεν αποτέλεσαν εξαίρεση με το βίντεο κινητού τηλεφώνου που δείχνει ξεκάθαρα τους ανθρώπους να προσπαθούν να ξεφύγουν από τον σταθμό του αεροδρομίου Zaventem. Ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν υπάρχει καμία απόδειξη αντιδράσεων που θα μπορούσαν να συνδέονται με «πανικόβλητη» συμπεριφορά — όπως σπρωξίματα ή τσαλαπατήματα άλλων στον δρόμο προς την έξοδο.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η ταχύτητα των ανθρώπων την ώρα της διαφυγής από την σκηνή των επιθέσεων ήταν μια λογική αντίδραση σε μια υπαρκτή απειλή. Οι Βρυξέλλες προετοιμάζονταν και οι ίδιες για μια τρομοκρατική επίθεση στον απόηχο των επιθέσεων του Νοεμβρίου στο Παρίσι, και ήταν σε κατάσταση αυξημένης επιφυλακής μετά τις πρόσφατες επιδρομές κατά της τρομοκρατίας.
Ενώ τα μέσα ενημέρωσης προβλέπουν συχνά «μαζική υστερία» μετά από τέτοια γεγονότα, κάτι τέτοιο σχεδόν ποτέ δεν συμβαίνει. Πολλοί από εμάς που εμπλέκονται στη μελέτη και την πρακτική των απαντήσεων του σχεδιασμού έκτακτης ανάγκης θα ήθελαν να δουν αυτόν τον όρο να εξαφανίζεται από τις περιγραφές τέτοιων γεγονότων. Είναι πάρα πολύ βαρύς και σπάνια περιγράφει τα γεγονότα με ακρίβεια.
Οι επιθέσεις φαίνεται να έχουν εμπνεύσει την ενεργή συνεργασία μεταξύ εκείνων που πλήττονται. Για παράδειγμα, ένας δημοσιογράφος του BBC τουιτάρισε εικόνες ενός χειριστή αποσκευών ο οποίος βοήθησε στην απομάκρυνση τραυματιών από τον αεροσταθμό, μετά την έκρηξη. Επίσης, πολλοί μίλησαν για τους εργαζόμενους σε ξενοδοχείο κοντά στο σταθμό του μετρό που έφεραν πετσέτες και σεντόνια για να βοηθήσουν τους τραυματίες, καθώς έβγαιναν στην επιφάνεια.
Αυτό ταιριάζει με την έρευνα που κάναμε μαζί με τον John Drury για τις βομβιστικές επιθέσεις της 7ης Ιουλίου του 2005 στο Λονδίνο, όπου υποστηρίξαμε ότι τέτοιες καταστάσεις μπορούν να προκαλέσουν μια θετική αντίδραση μεταξύ επιζώντων και παρευρισκόμενων που συνεργάστηκαν μεταξύ τους πριν από την άφιξη των υπηρεσιών άμεσης βοήθειας. Υποστηρίξαμε ότι αυτό συμβαίνει επειδή τέτοιες καταστάσεις θα μπορούσαν να φέρουν τους ανθρώπους κοντά σε ένα κοινό αίσθημα αντιξοότητας («είμαστε όλοι μαζί σε αυτό»), η οποία θα ενθαρρύνει συνεργατική συμπεριφορά.
Σε ένα μπλογκ μετά τις έρευνες για τις βομβιστικές επιθέσεις της 7ης Ιουλίου, υποστήριξα ότι η συνεργασία σε τέτοιες περιπτώσεις συνήθως είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Η κοινή ταυτότητα που αναπτύχθηκε ενθάρρυνε περισσότερο αλτρουιστικές παρά εγωιστικές πράξεις. Δεν θέλω, βέβαια, να πω ότι ο καθένας συμπεριφέρεται σαν υπερήρωας. Απλώς ότι η συχνά ήρεμη (σε αντίθεση με την «πανικοβλημένη») φύση των ανθρώπων σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης σημαίνει ότι η συνεργασία γίνεται ένας ψυχολογικός κανόνας. Ατομικές εγωιστικές ή αντι-κοινωνικές συμπεριφορές, συνήθως απορρίπτονται από το πλήθος ως σύνολο.
Η γενναιοδωρία του πλήθους. Ο Drury και εγώ υποστηρίξαμε ένα μοντέλο κοινωνικής ταυτότητας, αυτό της «συλλογικής ανθεκτικότητας» που πιστεύουμε ότι εξηγεί τη συμπεριφορά του πλήθους σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης πολύ καλύτερα από ό,τι τα ξεπερασμένα και κλισέ μοντέλα του «μαζικού πανικού». Αυτό έχει επιπτώσεις στον σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης και ανταπόκρισης: θα πρέπει να εμπιστευόμαστε περισσότερο το πλήθος σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, καθώς θα μπορούσε να προσφέρει πολύτιμη υποστήριξη και πόρους.
Μια άλλη πτυχή αυτής της κοινής ταυτότητας στον απόηχο αυτών των φρικιαστικών γεγονότων, είναι ο τρόπος που συχνά φέρνει τους ανθρώπους κοντά, σε ένα κοινό αίσθημα αμοιβαίας υποστήριξης τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες – συχνά σε παγκόσμια αλληλεγγύη όπως μετά τις επιθέσεις του Παρισιού.
Ο Chris Cocking είναι ερευνητής στη συμπεριφορά του πλήθους, στο University of Brighton. Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο «The Conversation», στις 22.3.2016.
Μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης
AΡΧΕΙΟ ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ 2010- 8.5.2016 