Ο περίπλους του Magnum και η άγονη φωτογραφική γραμμή

της Πηνελόπης Πετσίνη

«Ολυμπιακές Αρετές», σκαρίφημα του ιστορικού τέχνης Ian Jeffrey, που περιγράφει project της πρότασης του Φωτογραφικού Δικτύου στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα. Θεσσαλονίκη, 2001.

Tο 1997, ο τότε Yπουργός Πολιτισμού Eυάγγελος Bενιζέλος ανακοινώνει τη δημιουργία ενός νέου θεσμού, της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, αντί του συνήθους προγράμματος πολιτιστικών εκδηλώσεων που συνοδεύουν τους αγώνες. Την ίδρυση του θεσμού ακολοθούν μεγαλεπήβολες εξαγγελίες, ρητορικός μαξιμαλισμός περί «Πολιτισμού των Πολιτισμών» και αιτήματα στους φορείς να υποβάλουν μεγαλόπνοα σχέδια. Η εκτεταμμένη και κοστολογημένη πρόταση των φορέων του Φωτογραφικού Δικτύου, που κατατέθηκε στον αρμόδιο οργανισμό (ΟΠΕΠ) μετά από αίτημα του ΥΠ.ΠΟ, δεν είχε καν την τύχη να λάβει μια απάντηση. Ένας τριετής σχεδιασμός που περιελάμβανε αναθέσεις έργων, εκθέσεις, σεμινάρια, θεωρητικές εκδόσεις και τη δημιουργία μιας συλλογικής ιστορίας της ελληνικής φωτογραφίας, αγνοήθηκε προκλητικά και στη θέση του ήρθε μια πολυδάπανη έκθεση του γαλλικού πρακτορείου Magnum. Έτσι, η μόνη φωτογραφική δράση της Πολιτιστικής Oλυμπιάδας υπήρξε η έκθεση «Περίπλους, 12 Φωτογράφοι του Magnum στη Σύγχρονη Eλλάδα». 

O Περίπλους

Το γενικό σκεπτικό της παραγωγής βασιζόταν στην Ελλάδος Περιήγησι του Παυσανία: Δέκα τα βιβλία του Παυσανία, δέκα και οι φωτογράφοι του Magnum. Δεδομένου ότι, κατά τα άλλα, τόσο οι τόποι όσο και το ίδιο το σκεπτικό του σύγχρονου Περίπλου ουδεμία σχέση είχαν με το έργο του Παυσανία, είναι προφανές ότι αυτό δεν ήταν παρά ένα εύρημα για να δώσει λίγη αρχαιοελληνική αίγλη στο όλο εγχείρημα. Στο ίδιο πνεύμα, την κάθε ενότητα συνόδευε ένα αρχαίο κείμενο –κανένα από τα οποία δεν ήταν του Παυσανία.

Μία, δύο, τρεις, πολλές Μεταπολιτεύσεις;

Σκέψεις για τους νέους προσανατολισμούς στη μελέτη της Μεταπολίτευσης με αφετηρία τον συλλογικό τόμο «Μεταπολίτευση. Η Ελλάδα στο μεταίχμιο δύο αιώνων», επιμέλεια: Μάνος Αυγερίδης, Έφη Γαζή, Κωστής Κορνέτης (εκδ. Θεμέλιο)

της Ελένης Κούκη

Αντιμοναρχική αφίσα του Αλέξη Κυριτσόπουλου, για το δημοψήφισμα της 8.12.1974 (ΑΣΚΙ)

Μέσα στην οικονομική κρίση, ένας νέος κύκλος συζήτησης για το φαινόμενο της Μεταπολίτευσης άνοιξε. Μπορεί να μην απέκτησε την ένταση που προσέλαβε στην Ισπανία η επαναξιολόγηση της δικής τους transiciόn (όπως μας έδειξε ο Κωστής Κορνέτης στον συλλογικό τόμο του Θεμέλιου, για τον οποίο θα μιλήσουμε παρακάτω) ωστόσο τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκαν σημαντικές πρωτοβουλίες. Καταρχάς το συνέδριο «Μεταπολίτευση: Από τη μετάβαση στη δημοκρατία στην οικονομική κρίση;» (Ιστορείν – Freie Universität, Δεκέμβριος 2012), που κατέληξε στην πρόσφατη έκδοση του τόμου Μεταπολίτευση. Η Ελλάδα στο μεταίχμιο δύο αιώνων (Θεμέλιο, 2015). Ενδιάμεσα, το 2014,  στο πλαίσιο των σεμιναρίων της Ερμούπολης διοργανώθηκε μια συνάντηση με τίτλο «Μεταπολίτευση 1974-1975. Από το πραξικόπημα της Κύπρου στις δίκες της Χούντας». Ορισμένες από αυτές τις ανακοινώσεις αναμένεται να εκδοθούν σύντομα, από τον ίδιο εκδοτικό οίκο. Ακόμα, σημάδι ανανεωμένου ενδιαφέροντος υπήρξε και η ενασχόληση των εργαστηρίων των ΑΣΚΙ με την περίοδο 1974-1981, καθώς και με τη δεκαετία του ’80.

Φυσικά, δεν πρόκειται για πρωτοβουλίες που δημιουργούν από το μηδέν ένα πεδίο έρευνας∙ αντίθετα, βασίζονται σε μια βιβλιογραφία από καιρό δομημένη κυρίως χάρη στους πολιτικούς επιστήμονες. Κατά τη γνώμη μου, όμως, αποτελούν μια διακριτή στιγμή στην πορεία της ιστορικοποίησης της Μεταπολίτευσης. Διότι είναι επεξεργασίες που βασίζονται στη βεβαιότητα ότι η Μεταπολίτευση, ό,τι κι αν υπήρξε αυτή, έχει πια τελειώσει. Είναι προσπάθειες να ιδωθούν συνολικά τα πράγματα. Και ίσως το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο είναι ότι ανοίγουν ένα διάλογο για την περιοδολόγηση — για το ποια είναι τα χρονικά όρια του ιστορικού φαινομένου. Αυτό τον διάλογο με τις άλλοτε συμπληρωματικές και άλλοτε αντικρουόμενες προτάσεις δεν πρέπει να βιαστούμε να τον κλείσουμε, καθώς κάθε συζήτηση για τα όρια ενός πράγματος είναι ταυτόχρονα και μια συζήτηση που διαμορφώνει τον πυρήνα του, το πλαίσιο της πρόσληψής του.

Λαμπριάτικη διασκέδασις

του Άγγελου Σημηριώτη

Ενδιαφέρουσες διασκεδάσεις

Μερικές φορές αρκεί κάτι το ελάχιστο για να πούμε ότι διασκεδάσαμε. Σ’ αυτό μπορούμε να συμπεριλάβουμε ακόμα και τη μέρα της Λαμπρής. Δεν χρειάζονται πακέτα διακοπών με ιδιαίτερες προσφορές, όπως έχουμε συνηθίσει τις τελευταίες δεκαετίες. Η συντροφιά αγαπημένων προσώπων, ένας περίπατος, κάτι που αποζητούσαμε από καιρό – μικρό αλλά ενδιαφέρον – μπορούν να προσφέρουν χαρά και να προσδώσουν τον ιδιαίτερο τόνο της περίπτωσης ή της μέρας.

Ένας περίπατος στο Κάστρο της Μυτιλήνης, τη Λαμπρή του 1915, αναγγέλλεται ως «Λαμπριάτικη διασκέδασις» του χρονογράφου Άγγελου Σημηριώτη και της οικογένειάς του· μόνο που η προσδοκία δεν αρκεί για να πραγματωθεί η επιθυμία και να επαναληφθεί το ωραίο του παρελθόντος. Τα όσα διαδραματίστηκαν δεν χαροποίησαν τους συμμετέχοντες, όμως έγιναν χρονογράφημα στην εφημερίδα Λέσβος, στις 25 Μαρτίου του 1915, και ενδιαφέρον ανάγνωσμα με πολλά στοιχεία, ακόμα και έναν αιώνα μετά.

Αριστείδης Καλάργαλης

 ***

Κωνσταντίνος Μαλέας -Κάστρο Μυτιληνης

Είχ’ ακούσει για το περυσινό ξεφάντωμα που έγινε τη μέρα της Λαμπρής στους διαφόρους λόχους στο Κάστρο. Κάποιοι που είχανε βρεθεί εδώ και ύστερα ήλθανε στη Σμύρνη όταν μας τα διηγούνταν έτρεχαν τα σάλια μας. Και είχα υποσχεθεί στη γυναίκα μου, αν ίσως κ’ είμαστε του χρόνου στη Μυτιλήνη να την πάγω να το ιδεί και ν’ αδειάσουμε μια μποτίλια μπύρα με τους στρατιώτες μας για την Πατρίδα.

Έτσι λοιπόν που λες, προχτές, ανήμερα του Πάσχα, πρωί-πρωί, απ’ την Επάνω Σκάλα που κάθομαι ξεκίνησα με τη γυναίκα μου, τα δυο μου τα μωρά και τη δούλα μου που σήκωνε το πιο μικρό, για το Κάστρο. Και για να τους σεργιανίσω καλλίτερα, μπήκαμε από την κάτω πόρτα του Κάστρου, εκείνη που βγάζει στο γιαλό της Επάνω Σκάλας.

Ζωή χαρισάμενη και άλλες πασχαλινές φράσεις

ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

 του Νικου Σαραντακου

Θεοφάνης ο Κρης, «Η Απόνιψη του Πιλάτου» (ΙΜ Αγίου Νικολάου, Μετέωρα)

Μια και το φέρνει φέτος η σύμπτωση να γράψω στο πασχαλιάτικο φύλλο, σκέφτηκα, μέρα που είναι, να μην παρακολουθήσω την πολιτική επικαιρότητα, αλλά να μείνω στο κλίμα των ημερών. Το 2010 που είχε συμβεί κάτι ανάλογο, είχα εξετάσει τις λέξεις του Πάσχα, οπότε για να μην επαναλαμβάνομαι είπα σήμερα να φρασεολογήσω, δηλαδή να δούμε μερικές φράσεις που μπήκαν στη φρασεολογία μας από τις λειτουργίες της Μεγάλης Εβδομάδας. Όπως γράφει σε σχετική μελέτη του ο Δημ. Λουκάτος, «η εκκλησιαστική φρασεολογία, πλαισιωμένη από θρησκόληπτο μυστικισμό, έπαιρνε την αίγλη μιας ανώτερης γλώσσας, θεόπνευστης και σοφής. Έτσι, ο λαός μεταχειριζόταν στις συζητήσεις του φράσεις και λέξεις εκκλησιαστικές που του έκαναν ρητορικότερη την ομιλία, έστω κι αν δεν καταλάβαινε πολλές φορές τη σημασία τους.

Μια τέτοια παρανόηση έχουμε στη φράση του τίτλου. Περνάει ζωή χαρισάμενη λέγαμε παλιά, τώρα όλο και πιο σπάνια, για όποιον ζει ζωή ευτυχισμένη. Η φράση είναι από το δοξαστικό της Ανάστασης, «Χριστός ανέστη εκ νεκρών θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι ζωήν χαρισάμενος». Ο λαός παρανόησε την έννοια της μετοχής «χαρισάμενος», τη σύνδεσε με τη «χαρά» και, αλλάζοντας το γένος, έπλασε το «ζωή χαρισάμενη», γεμάτη χαρά.

Σαν τα καλοκαιρινά πρωιά

της Κατερίνας Γκίκα

Βίντσεντ βαν Γκογκ, «Οι ψαρόβαρκες στην ακτή των Saintes-Maries», Ιούνιος 1888

«H ώρα του έτους που αγαπώ είναι το καλοκαίρι. T’ αληθινά καλοκαίρια όμως της Aιγύπτου ή της Eλλάδος — με τον δυνατόν ήλιο, με τα θριαμβευτικά μεσημέρια, με τες εξηντλημένες Aυγουστιάτικες νύχτες. Δεν μπορώ να πω όμως που εργάζομαι (καλλιτεχνικώς, εννοώ) περισσότερο το καλοκαίρι. Eντυπώσεις με δίδουν πολλές οι καλοκαιρινές μορφές κ’ αισθήσεις […]»: την περίοδο 1892-1911 το καλοκαίρι υπήρξε σταθερά η δημιουργικότερη περίοδος για τον Καβάφη· το καλοκαίρι του 1909 είναι μάλλον που εκφράζει ρητά αγάπη για τη συγκεκριμένη εποχή· και στρέφει την προσοχή μας στην επαναφορά των καβαφικών ποιημάτων στη ρητή αναφορά του θέρους σε συνάφεια με τη νεότητα. Επαναφορά, όχι επανάληψη, ένα πιθανό πλαίσιο για το μη τυχαίο, για μια σειρά από ίχνη.

«Μα κιόλας / είχαμεν εξαφθεί τόσο πολύ, / που γίναμε ακατάλληλοι για προφυλάξεις. // Τα ενδύματα μισοανοίχθηκαν – πολλά δεν ήσαν / γιατί επύρωνε θείος Ιούλιος μήνας», γράφει ο Καβάφης στο ποίημα «Να μείνει», το 1918. O γαλλισμός ακατάλληλος που είχε υποψιαστεί ο Μίμης Σουλιώτης («incapable de se contenir/ακρατής της ορμής»), μπορεί να συναφθεί με συμφραζόμενα του ακατάσχετος· με κορυφαία, ίσως, τη διατύπωση του Νικολάου Μεσαρίτη για τον Παντοκράτορα, «κατά τους σφοδρούς και ακατασχέτους των εραστών» – στο γύρισμα προς τον 13ο αιώνα. Η ευρύτερη εικόνα δείχνει μια εποχή που οδήγησε στη σφαγή της νεολαίας της Ευρώπης. Και τίποτα δεν θα είναι ίδιο πια, «το κορμί και ο νους έμοιαζαν σχισμένα κομματάκια χαρτιού», παρατηρεί η Ορλάντο.

Η νέα Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα: Ένα στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί

«Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα», τόμος τρίτος, μέρος πρώτο

 Συνέντευξη της Πόπης Πολέμη

1. Η Πόπη Πολέμη και ο Στρατής Μπουρνάζος στο Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού», 25.4.2016

Ο τρίτος τόμος της Ελληνικής Βιβλιογραφίας του 19ου αιώνα μόλις κυκλοφόρησε! Αρκεί και μόνο αυτή η λιτή αναγγελία, χωρίς άλλα λόγια, ώστε οι επαΐοντες να αρχίσουν να πανηγυρίζουν, ενθουσιασμένοι: γιατί η κυκλοφορία του τόμου αυτού, όπως γνωρίζουν καλά, αποτελεί μείζον εκδοτικό και επιστημονικό γεγονός για όσους ασχολούνται με τον κόσμο των βιβλίων, των γραμμάτων, της Ιστορίας, του ελληνικού 19ου αιώνα αλλά και γενικότερα. Ο τόμος (864 σελίδες) είναι αφιερωμένος στη μνήμη του σπουδαίου συλλέκτη και λογίου Μάνου Χαριτάτου, ιδρυτή του ΕΛΙΑ, που μαζί με τον Φίλιππο Ηλιού είχαν ξεκινήσει το μεγάλο αυτό έργο της Βιβλιογραφίας.

Εμείς, στα «Ενθέματα» με ιδιαίτερη χαρά αγγέλλουμε (πρώτοι, νομίζουμε στον ελληνικό Τύπο, όπως είχαμε κάνει και με τον δεύτερο τόμο, κάτι που πολλαπλασιάζει, ευλόγως νομίζουμε, τη χαρά μας), την κυκλοφορία του τόμου. Και, καθώς δεν θεωρούμε τους εαυτούς μας ειδικούς, συζητήσαμε την Πόπη Πολέμη, θέλοντας, ακριβώς να περιηγηθούμε στον κόσμο της Βιβλιογραφίας και τους άλλους θαυμαστούς κόσμους, που μας ξεκλειδώνει.

Στρ. Μπουρνάζος

Ο «μέσος» αναγνώστης, ακούγοντας «Βιβλιογραφία», πιθανότατα φαντάζεται έναν κατάλογο τίτλων. Πρόκειται όμως για κάτι πολύ παραπάνω και ουσιωδώς διαφορετικού από αυτό. Οπότε, θα ξεκινήσω από με το ερώτημα τι είναι η Βιβλιογραφία, τι μας προσφέρει.

Καταρχάς, η Βιβλιογραφία προσφέρει τη στοιχειώδη υποδομή στη φιλολογική και ιστορική έρευνα: να ξέρεις, για την περίοδο που ασχολείσαι, ποια βιβλία εκδόθηκαν, από ποιον και πού. Δεν είναι ωστόσο αυτή η προσφορά ενός τέτοιου τόμου. Ούτως ή άλλως, στο σάιτ του Εργαστηριού (www.benaki.gr/bibliology) είναι διαθέσιμος ο ηλεκτρονικός μας κατάλογος, όπου μπορεί κανείς να βρει το σύνολο των ελληνικών βιβλίων που γνωρίζουμε πως κυκλοφόρησαν από το 1801 ώς το 1900, όλα δηλαδή τα αυτοτελή έντυπα σε ελληνική γλώσσα, που απευθύνονται σε ελληνόγλωσσους πληθυσμούς, μαζί με όλες τις βιβλιοθήκες, ελληνικές είτε ξένες, δημόσιες είτε ιδιωτικές, όπου έχουν εντοπιστεί, και τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις των ψηφιοποιημένων αντιτύπων. Ο κατάλογος αυτός είναι, εννοείται, ζωντανός, διαρκώς ενημερώνεται και εμπλουτίζεται.

Τώρα, ο τύπος της βιβλιογράφησης που ακολουθούμε στον τόμο για τον οποίο συζητάμε (έχει γίνει στους δύο τόμους που έχουν ήδη εκδοθεί, και ελπίζουμε να υπάρξουν άλλοι τρεις, που θα καλύψουν τα υπόλοιπα οθωνικά χρόνια) ξεπερνά την απλή βιβλιογράφηση και προσπαθεί να προσφέρει υλικό για την ιστορία της ανάγνωσης και της παιδείας γενικότερα. Πρώτα απ’ όλα, σε κάθε έντυπο παρουσιάζονται αναλυτικά τα περιεχόμενα. Παρότι τώρα διαθέτουμε ολοένα και περισσότερο βιβλία σε ψηφιακή μορφή, τα αναλυτικά περιεχόμενα μας χρειάζονται για να έχουμε τη συνολική εποπτεία· είναι άλλο να δεις μερικά βιβλία ψηφιακά (γιατί δεν μπορείς να δεις και τα 2.500 που έχει ο τόμος) και άλλο να σου προσφέρονται για ένα εύρος χρόνου το σύνολο των περιεχομένων μπροστά σου. Καταγράφονται επίσης όλες οι παρουσιάσεις του βιβλίου στον Τύπο που έχουμε εντοπίσει (προαγγελίες, αγγελίες, βιβλιοκρισίες κλπ.), ό,τι έχει να κάνει με την εμπορική διακίνηση (τιμή, τιράζ κλπ.), προηγούμενες και επόμενες εκδόσεις, τίτλος πρωτοτύπου αν πρόκειται για μετάφραση ή διασκευή, καθώς και η φωτομηχανική αναπαραγωγή όλων των προμετωπίδων. Άρα για κάθε βιβλίο υπάρχει ένας «φάκελος» με τα παραπάνω στοιχεία, που εντάσσουν ένα σκέτο τίτλο στην εποχή που το γέννησε και στην κοινωνία που το δεξιώθηκε, και η βιβλιογραφία γίνεται ένα πολυδύναμο εργαλείο για την ελληνική κοινωνική και πολιτισμική ιστορία, εργαλείο εντέλει εθνικής αυτογνωσίας (φθαρμένη έννοια, το ξέρω, αλλά ως ζητούμενο είναι πανταχού παρούσα).

Στα πασχαλινά Ενθέματα

Κείμενα των Νίκου Σαραντάκου,  Άγγελου Σημηριώτη, Αριστείδγη Καλάργαλη, Φρεντερίκ Λορντόν, Φράνσις Στόνορ Σόντερς, Πηνελόπης Πετσίνη, Μαρία Ιβάντσεβα, Μαίρυ Τέιλορ, Ρόσεν Τζαγκάλοφ, Κατερίνας Αναστασίου, Πόπης Πολέμη, Κατερίνας Γκίκα, Ελένης Κούκη, Γκαμπριέλα Αντρέεβσκα  και Γιασμίνα Γκολούμποβσκα

Ρενέ Μαγκρίτ, «Το διπλό μυστικό», 1927

Ζωή χαρισάμενη και άλλες πασχαλινές φράσεις. «Ζωή χαρισάμενη», «μνήσθητί μου κύριε», ««επί ξύλου κρεμάμενος», «άρον άρον», «διά τον φόβον των Ιουδαίων», «από τον Άννα στον Καΐάφα»  κ.ά. Ο Νίκος Σαραντάκος, στη μόνιμη στήλη του «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» θυμάται φράσεις που μπήκαν στη φρασεολογία μας από τις λειτουργίες της Μεγάλης Εβδομάδας.

[web only] Λαμπριάτικη διασκέδασις. Ένας περίπατος στο Κάστρο της Μυτιλήνης, τη Λαμπρή του 1915, αναγγέλλεται ως «Λαμπριάτικη διασκέδασις» του χρονογράφου Άγγελου Σημηριώτη και της οικογένειάς του. Μας το θυμίζει ο Αριστείδης Καλάργαλης, που προλογίζει το χρονογράφημα.

[web only] Δεν είμαστε φίλοι με όλους. Η ομιλία του Φρεντερίκ Λορντόν στην Bourse du Travail στο Παρίσι, με θέμα τις προοπτικές της Nuit Debout: «Δεν είμαστε εδώ για μια παρουσίαση all-inclusive ενεργών πολιτών, όπως θα ήθελαν ο διευθυντής της Libération Laurent Joffrin και η υπουργός Παιδείας Najat Vallaud-Belkacem. Είμαστε εδώ για να κάνουμε πολιτική. Δεν είμαστε φίλοι με όλους, δεν ήρθαμε να φέρουμε ειρήνη. Δεν έχουμε κανένα σχέδιο για ομοφωνία: μάλιστα χρειάζεται να έχουμε σοβαρές συγκρούσεις με μερικά άτομα. Ναι λοιπόν, από τη στιγμή που οι μηντιάρχες κατάλαβαν ότι είμαστε αποφασισμένοι να μην βαδίσουμε προς το αδιέξοδο που θέλουν να μας οδηγήσουν, ελπίζουν τουλάχιστον ότι με τους υψηλούς τους τόνους να επιβάλουν μερικές αλλαγές. Θα μας αποκαλέσουν σεχταριστές, όπως ακριβώς κολλούν την ετικέτα του σεχταριστές σε όποιον αρνείται να ενταχθεί στη αίρεση τους. Αν υπάρχει μια επιβλαβή αίρεση στη Γαλλία τα τελευταία τριάντα χρόνια, αυτή είναι η αίρεση της ολοκληρωμένης νεοφιλελεύθερης ολιγαρχίας. Πρέπει να προετοιμαστούμε για αυτή τη στιγμή και να μην φοβηθούμε: θα μπορούσε ακόμη και να είναι ένα μάλλον καλό σημάδι, το σημάδι ότι έχουμε πραγματικά αρχίσει να τους ανησυχούμε. Και θα θέσω το ερώτημα: έχουμε δει ποτέ ένα κίνημα που αμφισβήτησε σοβαρά την κοινωνική τάξη πραγμάτων, να εκθειάζεται από την αρχή μέχρι το τέλος, από τα οργανικά μέσα της κοινωνικής τάξης; Ένα ακόμη σχόλιο στο σημείο αυτό. Θα ήθελα να πω σε εκείνους που μπαίνουν στον πειρασμό να ενδώσουν στην χίμαιρα της δημοκρατικής ομοφωνίας, ότι μετά, θα ρισκάρουν το  σχέδιο τους για την αλλαγή του κόσμου να δυσαρεστήσει εκείνους που δεν θέλουν καθόλου να αλλάξει ο κόσμος και οι οποίοι μπορεί ακόμη και να έχουν πολύ ισχυρά συμφέροντα στο να παραμείνουν τα πράγματα ακριβώς όπως είναι (μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης).

Ουδέν νεώτερον από το Ανατολικό μέτωπο; LeftEast: μια πλατφόρμα για τις αναλύσεις και τους αγώνες της Αριστεράς της Ανατολικής Ευρώπης πέρα από τα εθνικά σύνορα. Συνέντευξη της Μαρίας Ιβάντσεβα, της Μαίρυ Τέιλορ και του Ρόσεν Τζαγκάλοφ, εκ μέρους της διαδικτυακής πλατφόρμας LeftEast: «Όταν ξεκινούσαμε συζητούσαμε πιο «βαριά» ονόματα, λιγότερο εύκολα στη μνήμη και δηλωτικά πιο φιλόδοξων σχεδίων από τα δικά μας —  όπως The East International  ή East Left Review. Το LeftEast ήταν πιο σύντομο, πιο έξυπνο, πιο αστείο. Αν το πεις γρήγορα, ακούγεται σαν «leftist» (αριστεριστής), ο φορέας της «παιδικής ασθένειας του κομμουνισμού», σύμφωνα με τον Λένιν. Έδινε έναν τόνο πιο χαλαρό, από τις άλλες ονομασίες.

Το LeftEast λειτουργεί ως μια συλλογικότητα συντακτική και όχι πολιτική, με την έννοια ότι σπανίως γράφουμε κάποιο άρθρο γραμμής από κοινού και γενικώς δεν προσπαθούμε να έχουμε μια πολιτική γραμμή που να αντιπροσωπεύει όλη τη συντακτική ομάδα. Προερχόμαστε από διαφορετικές τάσεις της σύγχρονης ριζοσπαστικής Αριστεράς στην Ευρώπη και πέραν αυτής: αυτόνομοι μαρξιστές, λενινιστές, τροτσκιστές διαφόρων τάσεων, αναρχοσυνδικαλιστές κ.λπ. Μοιραζόμαστε βέβαια αντικαπιταλιστικές, αντιιμπεριαλιστικές, αντιολοκληρωτικές, αντιαποικιοκρατικές και ισονομιστικές πεποιθήσεις. Προσπαθούμε  να συνδέουμε μια ανάλυση προσανατολισμένη στην πολιτική οικονομία με εμπειρικές έρευνες και γνώσεις που λαμβάνουν υπόψη τις πολύπλοκες διασυνδέσεις μεταξύ ταξικών, έμφυλων, φυλετικών και σεξουαλικών ταυτοτήτων.

Στην καταληκτική διακήρυξη της συνάντησής μας στο Κάουνας το 2015 αναφέραμε πως «τα Βαλκάνια είναι το μέλλον των PIIGS». Αν η ευρωπαϊκή Αριστερά δεν βρει τρόπους να αντιπαλέψει την τροπή των πραγμάτων, φαίνεται πως η Ανατολική Ευρώπη είναι το μέλλον  όλη της Ευρώπης. (μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου).

Change4all: Χτίζοντας γέφυρες: μεταξύ των κινημάτων, πέρα από τα σύνορα, μεταξύ της θεωρίας και της πράξης. Συνέντευξη. Η Κατερίνα Αναστασίου, συντονίστρια του Change4all, μιλάει για τη διαδικτυακή πλατφόρμα Change4all, τον συντονισμό των κινημάτων, τη διεθνή αλληλεγγύη στην Ελλάδα και το ΟΧΙ, την «Ευρωπαϊκή άνοιξη» και τους πρόσφυγες, την αυστριακή Ακροδεξιά και την επιτυχία Χόφερ, το Νuit Debout: «Ξεκινάμε με το «αξίωμα» ότι στους αγώνες μας για ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα και αξιοπρέπεια όλα έχουν σημασία: οι λέξεις, οι πράξεις, η πολιτική ανάλυση, τα βιώματα, οι δράσεις, καθώς και η εμπειρική συλλογική γνώση. Οι αγώνες ποικίλουν σε μορφή, δομή, οργάνωση, μεθοδολογία κτλ. Υπάρχει όμως μια κοινή πυξίδα· μόνο που στη θέση του πολικού αστέρα, εδώ, βρίσκεται η χειραφέτηση του ανθρώπου και η ανατροπή του συστήματος από τα κάτω.

Πρώτος στόχος μας είναι να οπτικοποιήσουμε την αλληλεγγύη και την αριστερή πολιτική δράση, με απόλυτο σεβασμό της διαφορετικότητας και της ποικιλομορφίας όλων, ατομικά και συλλογικά. Προσπαθούμε να φτιάξουμε μια ανοιχτή και συμμετοχική πλατφόρμα που θα χαρτογραφεί την αλλαγή και την αλληλεγγύη, λειτουργώντας σαν ευρετήριο, εγχειρίδιο, πλοηγός και χώρος συνάντησης, έκφρασης και προβληματισμού για όλες και όλους, από όλα τα κομμάτια της Γης αλλά και όλο το φάσμα της Αριστεράς. Πειραματιζόμαστε με το σύνθημα «act locally, think globally» (Δράσε τοπικά, σκέψου παγκόσμια). Προσπαθούμε να ελευθερώσουμε τη συλλογικότητα από τα γεωγραφικά της όρια. Το change4all δεν φιλοδοξεί, βέβαια, να γίνει μια υπερδομή, που θα περιλάβει τα άλλα εγχειρήματα, ούτε είναι πολιτική οργάνωση ή καμπάνια. Προσπαθούμε να φτιάξουμε είναι ένα εργαλείο για όλους».

Η νέα Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα: Ένα στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί. Συνέντευξη. Η Πόπη Πολέμη, με την ευκαιρία  της κυκλοφορίας του τρίτου τόμου (μέρος Α΄) της «Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα»,  μιλάει για τη σημασία της Βιβλιογραφίας, το Βιβλιολογικό Εργαστήρι, τον Φίλιππο Ηλιού και τα κατάλοιπά του: «Ο Φίλιππος δεν ήταν βιβλιογράφος· ήταν ιστορικός, και η Βιβλιογραφία υπήρξε ένα κομμάτι του συνολικού του σχεδίου για την ιστορία. Επειδή η βιβλιογραφική υποδομή στα χρόνια του κάθε άλλο παρά επαρκής ήταν, καταπιάστηκε και με όλα αυτά. Κι απ’ τη στιγμή που μπήκε στο χορό, δεν το έκανε με τρόπο συμβατικό, αλλά ανανέωσε το πεδίο και το μπόλιασε με τις περιέργειες του ιστορικού που τον χαρακτήριζαν.Υπό κανονικές συνθήκες –έτσι συμβαίνει στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες– όλα όσα συζητάμε και εντάσσονται σε αυτό που λέγεται εθνική αναδρομική βιβλιογραφία, αποτελούν ευθύνη των εθνικών βιβλιοθήκων, οι οποίες φροντίζουν παράλληλα και την απογραφή της τρέχουσας εθνικής βιβλιογραφίας. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη στη χώρα μας, για πολλούς λόγους, και έτσι αφέθηκε το πράγμα στον «πατριωτισμό» μεμονωμένων ατόμων, Ελλήνων και ξένων, με πρώτο τον Εμίλ Λεγκράν. Ο Φίλιππος Ηλιού πήρε αυτή τη σκυτάλη, θεωρώντας το ως προαπαιτούμενο για όσα σκόπευε να κάνει. Βιβλιόφιλος ο ίδιος, έτσι κι αλλιώς παθιάστηκε· και όταν παθιαζόταν, δινόταν στην έρευνα, με τη γνωστή του τελειοθηρία, τη διάθεση να τα ξέρει όλα πριν κάτσει να γράψει μια γραμμή. Βέβαια, ο Φίλιππος ήταν μαρξιστής. Επ’ ουδενί όλα αυτά τα έβλεπε ως αυτοσκοπό, ούτε καν την ιστορία. Ήταν φυσικά αντίθετος στην ιδεολογική χρήση της ιστορίας, αλλά η ιστορία γι’ αυτόν παρέμενε εργαλείο κατανόησης μέσα σε μια προοπτική αλλαγής της κοινωνίας. Και η Βιβλιογραφία εντασσόταν σαφώς σε αυτή την προοπτική».

Πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά. Η Κατερίνα Γκίκα γράφει  ένα σύντομο σχόλιο για το καλοκαίρι στην ποίηση του Καβάφη: «Την περίοδο 1892-1911 το καλοκαίρι υπήρξε σταθερά η δημιουργικότερη περίοδος για τον Καβάφη· το καλοκαίρι του 1909 είναι μάλλον που εκφράζει ρητά αγάπη για τη συγκεκριμένη εποχή· και στρέφει την προσοχή μας στην επαναφορά των καβαφικών ποιημάτων στη ρητή αναφορά του θέρους σε συνάφεια με τη νεότητα. Μα κιόλας / είχαμεν εξαφθεί τόσο πολύ, / που γίναμε ακατάλληλοι για προφυλάξεις. // Τα ενδύματα μισοανοίχθηκαν – πολλά δεν ήσαν / γιατί επύρωνε θείος Ιούλιος μήνας», γράφει ο Καβάφης στο ποίημα «Να μείνει», το 1918. O γαλλισμός ακατάλληλος που είχε υποψιαστεί ο Μίμης Σουλιώτης («incapable de se contenir/ακρατής της ορμής»), μπορεί να συναφθεί με συμφραζόμενα του ακατάσχετος· με κορυφαία, ίσως, τη διατύπωση του Νικολάου Μεσαρίτη για τον Παντοκράτορα, «κατά τους σφοδρούς και ακατασχέτους των εραστών» – στο γύρισμα προς τον 13ο αιώνα. Η ευρύτερη εικόνα δείχνει μια εποχή που οδήγησε στη σφαγή της νεολαίας της Ευρώπης. Και τίποτα δεν θα είναι ίδιο πια, «το κορμί και ο νους έμοιαζαν σχισμένα κομματάκια χαρτιού», παρατηρεί η Ορλάντο».

Φουσκωτές βάρκες από την Ερυθραία και τη Σομαλία. Διασχίζοντας τη Μεσόγειο στην εποχή της Φρόντεξ και του Τέκνικουμ. Αποσπάσματα από ένα εκτενές δοκίμιο της Φράνσις Στόνορ Σόντερς για την ιστορία του ταξιδιού και τη μετανάστευση, το πώς οι ταξιδιώτες έγιναν ξένοι και μετανάστες, για τα διαβατήρια και τις βίζες: «Μια βάρκα που μετέφερε περισσότερους από πεντακόσιους ανθρώπους από την Ερυθραία και τη Σομαλία βυθίστηκε λίγο έξω από την Λαμπεντούζα τον Οκτώβρη του 2013. Μέσα στο σκοτάδι, όσοι άκουσαν τις φωνές τους, νόμισαν ότι είναι γλάροι. Η βάρκα βυθίστηκε μέσα σε λίγα λεπτά, ωστόσο όσοι σώθηκαν έμειναν στη θάλασσα για πέντε ώρες, πολλοί από αυτούς κρεμασμένοι πάνω στα άψυχα σώματα των συμπατριωτών τους καθώς αυτά επέπλεαν. Μπροστά στο θάνατο, με ή χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα, οι άνθρωποι ήθελαν να γίνει γνωστή η ταυτότητά τους. Καθώς η βάρκα έβαζε νερό, και με τις περισσότερες γυναίκες και παιδιά να είναι παγιδευμένοι κάτω από το κατάστρωμα, εκείνοι που ήξεραν ότι δεν θα τα καταφέρουν, φώναζαν τα ονόματά τους και τα ονόματα των χωριών τους, έτσι ώστε αν κάποιοι σωθούν να μεταφέρουν τα νέα του θανάτου τους. Δεν υπήρχε άλλος τρόπος: δεν υπάρχει επίσημη διαδικασία ταυτοποίησης για όσους πνίγονται. Στο νεκροταφείο της Λαμπεντούζα οι πλάκες που γράφουν «μετανάστης αγνώστων στοιχείων» μαρτυρούν ότι οι άνθρωποι πεθαίνουν στη Μεσόγειο εδώ και εικοσιπέντε χρόνια — περισσότεροι από είκοσι χιλιάδες, σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις.

Όλοι πρέπει να μετρηθούν, αλλά μόνο εάν μετράνε οι ίδιοι. Οι νεκροί μετανάστες δεν μετράνε. Ανάμεσα στους 108 ανθρώπους που παγιδεύτηκαν μέσα στο πλοίο, ήταν και μια γυναίκα από την Ερυθραία, είκοσι χρονών περίπου. Η γυναίκα αυτή γέννησε ενώ πνιγόταν. Τα νερά της έσπασαν μέσα στη θάλασσα. Οι δύτες βρήκαν το νεκρό παιδί της δεμένο ακόμα με τον ομφάλιο λώρο ανάμεσα στα πόδια της. Δεν θέλω να μετατρέψω αυτή τη γυναίκα σε ένα συναισθηματικό αντικείμενο που θα επιβαρύνει την ήδη επιβαρυμένη συνείδησή μου. Θέλω όμως να μείνει γνωστή σαν κάτι παραπάνω από ένα νούμερο –το 288 η ίδια, το 289 το μωρό της– γιατί αλλιώς η ιστορία των μεταναστών αναπαράγεται στο άπειρο μέχρι να γίνει απλώς μια αφαίρεση. Τα τελευταία δύο χρόνια έψαχνα για κάτι που θα με βοηθούσε να την ταυτοποιήσω. Τα είχα σχεδόν παρατήσει, όταν λίγες μέρες πριν έπεσα πάνω σε ένα άρθρο του δημοσιογράφου Ματατίας Σβαρτς. Βρήκε εκεί έναν διασωθέντα, ο οποίος αποδείχτηκε ότι ήταν ο σύντροφος της γυναίκας και πατέρας του παιδιού της. Το όνομά της, είπε ο άντρας, ήταν Yohanna. Στη γλώσσα της Ερυθραίας, σημαίνει «συγχαρητήρια». (μετάφραση: Δάφνη Λάππα).

Η «πολύχρωμη εξέγερση» στην ΠΓ Δημοκρατία της Μακεδονίας  (δύο συνεντεύξεις με τις ακτιβίστριες Γκαμπριέλα Αντρέεβσκα  και Γιασμίνα Γκολούμποβσκα):

[web only] Γκαμπριέλα Αντρέεβσκα: «Το #Protestiram (ή #Iprotest στα αγγλικά) είναι ένα κίνημα πολιτών για τους πολίτες. Δεν είναι πολιτικό κόμμα, δεν είναι ΜΚΟ· είμαι εγώ, είσαι εσύ, είναι όλοι εμείς. Ως τέτοιο, ως ένα κίνημα πολιτών, έχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στις κινητοποιήσεις. Η πραγματική αλλαγή μπορεί να έλθει μόνο αν οι κινητοποιήσεις παραμείνουν ανεξάρτητες και καθοδηγούμενες από το λαό για το λαό, και όχι από κάποιο επίσημο κόμμα.

Έχοντας δηλαδή κατά νου την παγκόσμια φύση του συστήματος που αγωνιζόμαστε να ανατρέψουμε, οπωσδήποτε μας εμπνέει η ανάδυση κι η ενίσχυση κινημάτων όπως το Nuit Debout ή οι Indignados, όπως και η υπέροχη αριστερή παράδοση της Ελλάδας, από την οποία προσωπικά έχω αντλήσει πολύ κουράγιο και έμπνευση. Ακόμα πιο ενθαρρυντικό είναι όταν στηρίζουμε ο ένας τον άλλο πέρα από έθνη και σύνορα, όταν δείχνουμε αλληλεγγύη και ενότητα στον κοινό μας αγώνα ενάντια στο ίδιο νεοφιλελεύθερο σύστημα που μας εκμεταλλεύεται –έτσι βλέπεις, για παράδειγμα, ανθρώπους από τη Μακεδονία να συμμετέχουν σε διαδηλώσεις στην Ελλάδα ή το αντίστροφο. Αυτό για μένα είναι πραγματικά συναρπαστικό» (μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου).

[web only] Γιασμίνα Γκολούμποβσκα: «Η επανάσταση που απέκτησε μια νέα ταυτότητα και όνομα, είναι πολύχρωμη επανάσταση. Η κοινωνική, πολιτική και ιδεολογική διαφορετικότητα των ανθρώπων που αποτελούν μέρος αυτής της αντίστασης είναι εκπληκτική και αναζωογονητική. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους ανθρώπους που έχουν στο παρελθόν περάσει μεγάλο μέρος της ζωής τους διαμαρτυρόμενοι στους δρόμους, την εποχή που οι άνθρωποι ήταν πολύ φοβισμένοι ακόμα και να συζητήσουν για πιθανά εγκλήματα της κυβέρνησης. Είμαστε πολύ χαρούμενοι που ο λαός μας επιτέλους ξύπνησε και βγήκε στους δρόμους, οι οποίοι μας ανήκουν όπως μας ανήκουν και οι δημόσιοι οργανισμοί και ο δημόσιος χώρος ως σύνολο. Το κίνημα #Protestiram ξεπήδησε μέσα από τις συλλήψεις του περασμένου έτους και τις συγκρούσεις με την αστυνομία στις 5 του Μάη λόγω της εξέγερσης που είχαμε όταν μάθαμε ότι η πληροφορία για συγκάλυψη, από ανώτατους αξιωματούχους της κυβέρνησης, της δολοφονίας του Μάρτιν Νεσκόβσκι το 2011, είναι αληθινή. Η πληροφορία αυτή αποκαλύφθηκε με το σκάνδαλο των υποκλοπών. Τότε είχαμε συμφωνήσει, ότι #Protestiram είναι κάθε πρόσωπο που διαμαρτύρεται ενάντια στην κυβέρνηση ως εγκληματική οργάνωση. Ναι, οι φοιτητές ήταν η κινητήρια δύναμη, όμως, κάποιος πρέπει να μνημονεύσει και τις διάφορες πρωτοβουλίες, διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες των τελευταίων 7 χρόνων που οδήγησαν στις τρέχουσες εξελίξεις» (μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης).

Ο Περίπλους του Magnum και η άγονη φωτογραφική γραμμή. Με αφορμή την έλευση και αποχώρηση του Γιαν Φαμπρ, η Πηνελόπη Πετσίνη θυμάται την Πολιτιστική Ολυμπιάδα, που είχε αναγγείλει το 1997 ο τότε υπουργός Πολιτισμός Ευάγγελος Βενιζέλος και  τη μόνη φωτογραφική της  δράση «Περίπλους, 12 Φωτογράφοι του Magnum στη Σύγχρονη Eλλάδα». Αφού καταδείξει τα πολλαπλά και μεγάλα προβλήματα της έκθεσης, καταλήγει: «Η διαχείριση της φωτογραφίας αποτελεί ιστορικό παράδειγμα ελλιπούς, ερασιτεχνικής και αδιαφανούς διαχείρισης του πολιτισμού –κάτι που, όπως φαίνεται, δεν έπαψε ποτέ να καθορίζει την πολιτισμική πολιτική σε αυτή τη χώρα. Η άγνοια των ανθρώπων που ασκούν πολιτική, η απαξίωση της τοπικής καλλιτεχνικής παραγωγής και ο υπέρμετρος θαυμασμός οτιδήποτε «ξένου» είναι διαχρονικά φαινόμενα. Απλώς στην περίπτωση του Περίπλου δεν υπήρχαν «παλλόμενα πέη» όπως στην πρόσφατη του Φαμπρ για να ξεσηκώσουν σάλο –κι έτσι το Magnum ήρθε, πληρώθηκε και απήλθε χωρίς προβλήματα».

Μία, δύο, τρεις, πολλές Μεταπολιτεύσεις; Σκέψεις της Ελένης Κούκη για τους νέους προσανατολισμούς στη μελέτη της Μεταπολίτευσης με αφετηρία τον συλλογικό τόμο Μεταπολίτευση. Η Ελλάδα στο μεταίχμιο δύο αιώνων, επιμέλεια: Μάνος Αυγερίδης, Έφη Γαζή, Κωστής Κορνέτης (εκδ. Θεμέλιο): «Μέσα στην οικονομική κρίση, ένας νέος κύκλος συζήτησης για το φαινόμενο της Μεταπολίτευσης άνοιξε. Μπορεί να μην απέκτησε την ένταση που προσέλαβε στην Ισπανία η επαναξιολόγηση της δικής τους transiciόn,  ωστόσο τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκαν σημαντικές πρωτοβουλίες. […] Φυσικά, δεν πρόκειται για πρωτοβουλίες που δημιουργούν από το μηδέν ένα πεδίο έρευνας∙ αντίθετα, βασίζονται σε μια βιβλιογραφία από καιρό δομημένη κυρίως χάρη στους πολιτικούς επιστήμονες. Κατά τη γνώμη μου, όμως, αποτελούν μια διακριτή στιγμή στην πορεία της ιστορικοποίησης της Μεταπολίτευσης. Διότι είναι επεξεργασίες που βασίζονται στη βεβαιότητα ότι η Μεταπολίτευση, ό,τι κι αν υπήρξε αυτή, έχει πια τελειώσει. Είναι προσπάθειες να ιδωθούν συνολικά τα πράγματα. Και ίσως το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο είναι ότι ανοίγουν ένα διάλογο για την περιοδολόγηση – για το ποια είναι τα χρονικά όρια του ιστορικού φαινομένου».

 

Ε. Το παρακράτος

ΠΕΡΑΣΑΝ  ΕΒΔΟΜΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

του Βασίλη Κρεμμυδά

Η δεκαετία του 1950, λοιπόν, ήταν η δεκαετία όπου ο νικητής του Εμφυλίου επιχείρησε –και πέτυχε, ας το πω και τώρα– να αλλάξει την κοινωνία· τις κοινωνικές σχέσεις. Αλλάζουν άραγε προγραμματισμένα και εκ των άνω οι κοινωνικές σχέσεις; αλλάζουν· με την αλλαγή των προϋποθέσεων και με τη χρήση βίας. Εδώ βρίσκονται οι βάσεις μιας νέας κοινωνίας που, προσαρμοζόμενη κάθε φορά στις ανάγκες των εξουσιών, επιβιώνει έως σήμερα.

Σκίτσο του Μποστ

Το παρακράτος, στην εφαρμογή του σχεδίου για αλλαγή της κοινωνίας, έπαιξε ρόλο πρωταρχικό. Τι ήταν το παρακράτος; Ήταν ένοπλες ομάδες ακροδεξιών, που είχαν συγκροτηθεί από πρώην χίτες, ταγματασφαλίτες, μαυραγορίτες, ποικίλους λωποδύτες και νεότερους όμοιους που δρούσαν παράλληλα με τα επίσημα δεξιά κόμματα και, εν γνώσει τους, εκπαιδεύονταν σε στρατόπεδα από αξιωματικούς και συνεργάζονταν στενά με την Αστυνομία, κυρίως με τη Χωροφυλακή· δρούσαν παράλληλα και ανεξέλεγκτα.

Ας δούμε όμως το σχέδιο αλλαγής των κοινωνικών σχέσεων, το οποίο είχε δύο σκέλη. Το ένα ήταν η αντιπαροχή και η οριζόντια ιδιοκτησία, και το άλλο τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων. Τελικός στόχος: η μετατροπή ευρύτατων κοινωνικών στρωμάτων σε μικροαστικές μάζες, αποκομμένες από ό,τι αριστερό.

Αναλυτικότερα, ο φτωχός με το νεοκλασικούλι των τριών χώρων, τον μικρό κήπο και την κόρη της παντρειάς, στην οδό Ιπποκράτους ας πούμε, το έδινε στον εργολάβο με αντιπαροχή· σε ένα-δυο χρόνια το πολύ θα έπαιρνε στην πολυκατοικία που θα χτιζόταν στη θέση του νεοκλασικού του τρία ή και τέσσερα μικρά διαμερίσματα: στο ένα θα καθόταν εκείνος με την οικογένεια, ένα άλλο θα έδινε προίκα στην κόρη για να παντρευτεί, το τρίτο θα το νοίκιαζε και το τέταρτο θα το πουλούσε για να ανοίξει ψιλικατζίδικο ή γαλατάδικο στη γειτονιά! Η οικονομική και κοινωνική του υπόσταση άλλαζε, σιγά-σιγά και η σκέψη του. Αυτός σε λίγα, ίσως πολύ λίγα, χρόνια θα σκεφτόταν συντηρητικότερα, γιατί είχε κάτι να συντηρήσει· ήταν μικροϊδιοκτήτης και μικροεπιχειρηματίας!

Καταδίκες σε θάνατο

του Νίκου Χατζηνικολάου

Γκόγια, «Οι εκτελέσεις της 3ης Μαΐου 1808», 1814, Μαδρίτη, Πράδο

Όσο περνάει ο καιρός η σχέση σου, με τον χρόνο αναπόφευκτα αλλάζει. Προσέχεις άλλα πράγματα. Οι εκτελέσεις των ομήρων των τζιχαντιστών του ISIS, με τις πορτοκαλί στολές σε αρμονική συμμετρία μ’ εκείνες του Γκουαντάναμο, το πώς είναι γονατισμένοι περιμένοντας καρτερικά το τέλος, οι δήμιοι στα μαύρα, όρθιοι πίσω τους κρατώντας τα κοφτερά μαχαίρια, χάραξαν τη μνήμη μας. Επί δεκαετίες τώρα έζησα με τις εικόνες άλλων εκτελέσεων: από τις διαδοχικές απόπειρες του Μανέ να αποδώσει την εκτέλεση του Μαξιμιλιανού στο Μεξικό το 1867 μέχρι τις μαζικές εκτελέσεις της 3ης Μαΐου 1808 από τα στρατεύματα του Ιωσήφ Βοναπάρτη στη Μαδρίτη, που ολοκλήρωσε ο Γκόγια το 1814 για να ξεχαστεί η στήριξη που είχε προσφέρει στους Γάλλους κατακτητές. Είναι ίσως η πιο γνωστή «ηρωική εκτέλεση» που γνώρισε η παγκόσμια τέχνη. Εδώ υπάρχουν όλα: ο φόβος, το βουβό κλάμα εκείνων που περιμένουν στη σειρά για να εκτελεστούν ανεβαίνοντας τη μικρή ανηφόρα στη Μονκλόα αλλά και η κορύφωση της αντίστασης μ’ εκείνα τα αξέχαστα ανοιχτά χέρια που ξεπροβάλλουν μέσα απ’ τη λευκή πουκαμίσα και καλούν τον εχθρό να πυροβολήσει.

Γκούναρ Χέρινγκ, ιστορικός και πολίτης

Η δράση του στη Γερμανία κατά της Χούντας

του Βαγγέλη Καραμανωλάκη

Μακης Θεοφυλακτοπουλος – Άτιτλο (1993)

Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ, 28 Νοεμβρίου 1969. Ο τριανταπεντάχρονος επιστημονικός βοηθός στην Ιστορία της Ανατολικής Ευρώπης, Γκούναρ Χέρινγκ, με δήλωσή του στα μέσα ενημέρωσης ανακοίνωνε ότι ξεκινάει απεργία πείνας. Στόχος του ήταν να πιέσει την κυβέρνηση της Ομοσπονδιακής Γερμανίας να ψηφίσει υπέρ της προσφυγής που είχαν καταθέσει τέσσερις χώρες (Δανία, Νορβηγία, Σουηδία, Ολλανδία), εναντίον της ελληνικής χούντας στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Οι τέσσερις κυβερνήσεις ζητούσαν την καταδίκη της Ελλάδας και την αποπομπή της από το Συμβούλιο για τους βασανισμούς κρατουμένων και την κατάφωρη παραβίαση των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Η κίνηση του Χέρινγκ ήταν μια ιδιαίτερα σημαντική ενέργεια, με έντονο πραγματικό και συμβολικό βάρος, η οποία συμπύκνωνε, τρόπον τινά, τον αγώνα χιλιάδων ανθρώπων, εντός και εκτός Ελλάδας, εναντίον του δικτατορικού καθεστώτος.

Στη σχετική δήλωσή του, ο Χέρινγκ κατηγορούσε τη γερμανική κυβέρνηση ότι σιωπούσε και έμενε άπραγη απέναντι σε ένα καθεστώς βίας, αδικίας και καταπίεσης – ενώ, με δεδομένα τα εγκλήματα και τις καταστροφές, που είχαν διαπραχθεί κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα, η αλληλεγγύη προς τον ελληνικό λαό και η αποφασιστική υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελούσε ηθικό χρέος και ιδιαίτερο καθήκον της. Σύμφωνα με τις γερμανικές εφημερίδες, ο Χέρινγκ θα παρέμενε καθ’ όλη τη διάρκεια της απεργίας στον χώρο του σεμιναρίου Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο, πίνοντας μόνο νερό και τσάι, έως ότου η γερμανική κυβέρνηση άλλαζε στάση.

Από τη Λαμπεντούζα στη Λέσβο: η πολιτική στρατηγική του Πάπα

του Μαρτιν Λαφοργκε

μετάφραση: Μαρία Δαμηλάκου

Ο Πάπας στο στρατόπεδο της Μόριας. Φωτογραφία: Getty Images

Η πρόσφατη επίσκεψη του Πάπα στη Λέσβο δεν ήταν ούτε τυχαία ούτε είχε καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα. Από όταν ο Φραγκίσκος ανέλαβε το παπικό αξίωμα τον Μάρτιο του 2013, επανέκτησε, για λογαριασμό της Καθολικής Εκκλησίας, τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο πεδίο των διεθνών σχέσεων τον οποίο τόσο έντονα είχε επιτελέσει ο Ιωάννης Παύλος Β΄ κατά την πρώτη δεκαετία της μακράς θητείας του (1978-2005). Αλλά ενώ η πολιτική παρακαταθήκη του πολωνού Πάπα είναι κυρίως η αποφασιστική συμβολή του στην πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων και η καταδίωξη των εκπροσώπων της λατινοαμερικανικής Θεολογίας της Απελευθέρωσης –έχοντας εξασφαλίσει τη συμμαχία των αμερικανών ρεπουμπλικανών προέδρων Ρέιγκαν και Μπους–, ο αργεντινός Πάπας ξεδιπλώνει μια πολιτική και κοινωνική ατζέντα που έχει ξαφνιάσει και ενθουσιάσει τους προοδευτικούς κοινωνικούς τομείς ενώ αντίθετα προκαλεί την απόρριψη συντηρητικών τμημάτων της κοινωνίας λόγω του περιεχομένου της, του τολμηρού της χαρακτήρα και της αποτελεσματικότητάς της.

Αντισπισισμός: μια οικολογική προσέγγιση της κοινωνικής πολιτικής

του Νίκου Κουραχάνη

Πόσο ανεκτά μπορούν να θεωρούνται φαινόμενα ακραίου βασανισμού στις σύγχρονες μετανεωτερικές κοινωνίες; Η ιστορία του πλανήτη μας είναι η ιστορία της ανισότητας και της εκμετάλλευσης. Διαμέσου των αιώνων η κατασκευή και η ιεράρχηση πληθυσμιακών ομάδων ως κατώτερων οδήγησε, αναπόφευκτα, στη θυματοποίηση, ακόμη και στη θανάτωσή τους. Τα παραδείγματα είναι ποικίλα. Η ανθρώπινη εξαθλίωση, ο εργοδοτικός αυταρχισμός, ο ρατσισμός, ο σεξισμός και ο σπισισισμός (speciesism) διαχρονικά αποτελούν θύλακες ανισότητας και ακραίας εκμετάλλευσης της γήινης διαβίωσης. Ωστόσο, όλες αυτές οι μορφές καταπίεσης για αιώνες εκλαμβάνονταν ως καταστάσεις απολύτως φυσιολογικές.

«Δυο γάτες». Κάρτα του Φραντς Μαρκ, που έστειλε ο καλλιτέχνης στη Λίλυ Κλέε, στο Μόναχο, 6.3.1913

Στην αρχαιότητα, οι δούλοι θεωρούνταν μια αποδεκτή και λογική συνθήκη σύμφωνα με τα κυρίαρχα πρότυπα αξιών. Στις φεουδαρχικές κοινωνίες οι δουλοπάροικοι εργάζονταν στους αγρούς σε συνθήκες εξαθλίωσης. Στην Αμερική, λίγους μόλις αιώνες πριν, οι έγχρωμοι σκλάβοι αντιμετωπίζονταν με αντίστοιχο τρόπο. Στις αστικές δημοκρατίες, μέχρι τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα, οι εργάτες δεν απολάμβαναν πλήρως θεμελιωμένα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα. Οι γυναίκες στο δυτικό κόσμο, έως πολύ πρόσφατα, στερούνταν στοιχειωδών ελευθεριών και η ανισότητα έναντι των ανδρών θεωρούνταν μια κατάσταση ανεκτή. Εκτός Δύσης, σε πολλά μέρη η κατωτερότητα των γυναικών απέναντι στους άνδρες εξακολουθεί να συνιστά μια αδιαμφισβήτητη κανονικότητα θεμελιωμένη πρωτίστως σε θρησκευτικές δοξασίες. Η ομοφυλοφιλία σε πολλές χώρες αποτελεί, μέχρι σήμερα, αντικείμενο κοινωνικού στιγματισμού. Η εκμετάλλευση και η θανάτωση των ζώων, με σκοπό το εμπόριο ή την διατροφική απόλαυση, εξακολουθεί στις μέρες μας να εκλαμβάνεται σαν έλλογη πρακτική.

Δεν αρκεί να εξηγήσουμε την παιδεία• το αιτούμενο είναι να την αλλάξουμε

Σκέψεις με αφορμή τη συζητούμενη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση

 

του Σπύρου Ι. Ασδραχά

Στο σπίτι του ιστορικού Σπύρου Ασδραχά, στη Νέα Σμύρνη, Πέμπτες, από τις αρχές Μαρτίου 2016, με τη συντροφιά του Νίκου Θεοτοκά και της Ελευθερίας Παπουτσάκη, ο Σπύρος Ασδραχάς, άρχισε να μας εκθέτει τις σκέψεις του για την παιδεία και την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, με αφορμή τον Διάλογο για την Παιδεία.

Η θεματολογία αφορά όλο το φάσμα της εκπαίδευσης, από το νηπιαγωγείο ως και τις διδακτορικές σπουδές. Κατατίθενται ιδέες για την αναβάθμιση της ποιότητας των σπουδών, τόσο στην κατεύθυνση της καλλιέργειας της κριτικής σκέψης και της εξοικείωσης με την έρευνα των μαθητών και των φοιτητών όσο και στην κατεύθυνση των υποχρεώσεων των διδασκόντων. Πρόκειται για προτάσεις δυναμικές, που απαιτούν σύγκρουση, για ιδέες προς επεξεργασία από την Επιτροπή του Εθνικού και Κοινωνικού Διαλόγου για την Παιδεία και την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας. Πάνω από όλα πρόκειται, πιστεύω, για την αριστερή και αισιόδοξη ματιά ενός στοχαστή που παλεύει με το μυαλό και την πένα για την παιδεία, που τον πονάει η πορεία της χώρας και που τον αφορά η υπόθεση της δημιουργίας ενός καλύτερου αύριο.

Ελευθερία Παπουτσάκη

Ενόψει της συζήτησης για τις αλλαγές στην Παιδεία, και από τα λίγα που έχω ακούσει για τις προτάσεις μεταρρυθμίσεων, θα αναφερθώ σήμερα σε δύο θέματα που δεν συνδέονται κατ’ ανάγκη μεταξύ τους. Το πρώτο αφορά κάποιες σκέψεις για το σχολείο και το δεύτερο έχει να κάνει με μια κεφαλαιώδους σημασίας διάσταση των πανεπιστημιακών σπουδών, τη διδασκαλία της έρευνας. Θα ήθελα να παρακαλέσω όσους διαβάσουν αυτό το κείμενο να με συγχωρέσουν για τις επαναλήψεις, που είναι αναπόφευκτες σε μια προφορική ανάπτυξη. Τα λίγα που έχω να σας πω, αγαπητοί φίλοι, για το σχολείο δεν είναι ούτε προϊόν συστηματικής μελέτης ούτε αποτέλεσμα διδακτικής εμπειρίας σε αυτό. Είναι διάφορες σκέψεις, που θα τις έχετε ήδη κάνει. Η επανάληψη, ωστόσο, είναι υπενθύμιση. Και μπορεί οι επαναλήψεις να είναι κουραστικές, αλλά δεν είναι περιττές και, πριν από όλα, είναι δοκιμασμένος τρόπος της αγωγής: Η αγωγή ξεκινάει από τη χρονική στιγμή που το παιδί σταματάει να παίζει μόνο του. Ο σκοπός της ή θα είναι ατομοκεντρικός ή, επιτρέψτε μου το νεολογισμό, συλλογικότροπος. Εξυπακούεται ότι ο κόσμος στον οποίο ανήκω επιβάλλει τον δεύτερο. Τούτο, βεβαίως, δεν συνεπάγεται την ισοπέδωση και, συνεπώς, κάποιας μορφής βαθμολογία είναι απαραίτητη.

Ο Κάλβος δεν ήταν μόνο ποιητής και δεν ήταν μόνο Έλληνας

  Με την ευκαιρία της έκδοσης της «Αλληλογραφίας» του Α. Κάλβου (Μουσείο Μπενάκη, 2014)

Η κριτική κάθε άλλο φειδωλή στάθηκε απέναντι στη δίτομη Αλληλογραφία του Ανδρέα Κάλβου (τόμ. Α΄ 1813-1818, 502 σελ.· τόμ. Β΄ 1819-1869 και αχρονολόγητες επιστολές, 589 σελ.· εισαγωγή-επιμέλεια-σχολιασμός: Δημήτρης Αρβανιτάκης με τη συνεργασία του Λεύκιου Ζαφειρίου, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2014). «Έργο θεμελιώδους σημασίας, σταθμό στη μελέτη του ποιητή» χαρακτήρισε την έκδοση ο Μάριο Βίτι, για «σπουδαία έκδοση, τη σημαντικότερη, εκδοτικά, Αλληλογραφία που έχει εμφανιστεί στη χώρα μας», έκανε λόγο ο Νάσος Βαγενάς. Το ενδιαφέρον όμως των δύο τόμων δεν είναι μόνο φιλολογικό. Μέσα από το σώμα των επιστολών, την εκτενή εισαγωγή και τον συστηματικό σχολιασμό τους αναδύονται ολόκληροι κόσμοι: ο κόσμος των Επτανήσων και των Επτανησίων λογίων, η ιταλική και η ελληνική κουλτούρα, καθώς και η εθνική συνείδηση που θα αρχίσει να αναδύεται, οι διασταυρώσεις με τον Διαφωτισμό και τις συγκρούσεις του, το γλωσσικό ζήτημα. Μιλήσαμε γι’ αυτά με τον ιστορικό Δημήτρη Αρβανιτάκη, στον οποίο (σε συνέχεια πολλών προγενέστερων καλβικών και άλλων μελετημάτων του) χρωστάμε τη σπουδαία αυτή έκδοση.

Συνέντευξη του Δημήτρη Αρβανιτάκη

Τη συνέντευξη πήρε ο Στρατής Μπουρνάζος

Μιλάει για τον «Ιταλοέλληνα» λόγιο και ποιητή Κάλβο, τον κόσμο της Επτανήσου, τις έννοιες της πατρίδας, του λόγιου, του διανοούμενου

 

Μεγάλο μέρος των επιστολών, όπως αναφέρεις, ήταν γνωστό, ενώ ένα άλλο ήρθε τώρα στο φως. Τι κομίζει η δίτομη Αλληλογραφία;

Χρήστος Ρουσσέας, «Φανταστική προσωπογραφία του Ανδρέα Κάλβου»

Αλήθεια είναι ότι ένα μεγάλο μέρος των επιστολών είχε δημοσιευτεί. Συνήθως, όμως, πλην μιας εξαιρέσεως, επρόκειτο για σκόρπιες δημοσιεύσεις, με ελάχιστο σχολιασμό, κάποτε χωρίς μετάφραση. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι –κι αυτό θέλει να θεραπεύσει ετούτη η δουλειά– ότι το υλικό αυτό ποτέ ως σήμερα δεν αξιοποιήθηκε πραγματικά. Αυτό συνδέεται, κατά τη γνώμη μου, με ένα ευρύτερο πρόβλημα των καλβικών σπουδών. Οι Έλληνες φιλόλογοι (γιατί οι φιλόλογοι έχουν ασχοληθεί με τον Κάλβο) αναζητούν πάντα τον Κάλβο των Ωδών: τον Έλληνα ποιητή των ελληνικών ποιημάτων. Όμως, η αλληλογραφία που διαθέτουμε αφορά σε πολύ μεγάλο βαθμό τον Κάλβο πριν γράψει τις Ωδές, ουσιαστικά από το 1812 μέχρι το 1822-23. Σ’ αυτά τα χρόνια, μέσα από τις επιστολές, τον παρακολουθούμε σχεδόν μέρα με τη μέρα. Από την περίοδο που δημοσιεύει τις Ωδές δεν σώζεται καμία επιστολή. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1820 και μετά, η αλληλογραφία παρουσιάζει, μέχρι στιγμής, μεγάλα χάσματα.

Για όποιον λοιπόν αναζητούσε ή αναζητά τον Κάλβο των Ωδών οι επιστολές μοιάζουν, αν όχι άχρηστες, πάντως δευτερεύουσας σημασίας. Έτσι, όταν το 1963 ο Μάριο Βίττι εξέδωσε τις πολύτιμες Πηγές για τη βιογραφία του Κάλβου, τη μόνη μέχρι σήμερα συστηματική εργασία, όπου περιέχεται μεγάλος αριθμός επιστολών της περιόδου 1813-1820 (δυστυχώς χωρίς μετάφραση και με ελάχιστο σχολιασμό), πολλοί αναρωτήθηκαν «και τι μας χρειάζονται τώρα όλα αυτά». Ο Κ.Θ Δημαράς, σε μια βιβλιοκρισία του, απάντησε: Βεβαίως και μας χρειάζονται για να κατανοήσουμε την προεργασία, το έργο «“από μέσα”, όχι, δηλαδή, στη στατική του συγκρότηση, αλλά γενετικά, στη διάπλασή του».

Τα μελλοντικά ερείπια της ΕΕ

Το κέντρο εγκλεισμού στη Μόρια

 του Γιάννη Χαμηλάκη

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Μόρια, Απρίλιος 2016. Φωτογραφία του Γιάννη Χαμηλάκη

«Τσιπς!» είπε το αγόρι από την άλλη πλευρά του μεταλλικού φράκτη, σπρώχνοντας ένα δίευρο μέσα από μια τρύπα του φράχτη. Φαινόταν γύρω στα εννιά με δέκα. Ίσως νόμισε ότι δούλευα σε μια από τις κινητές καντίνες που είναι σταθμευμένες σε κοντινή απόσταση, μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις που έχουν ξεφυτρώσει σαν τα μανιτάρια το τελευταίο διάστημα τριγύρω. Όσο το σκέφτομαι όμως, αμφιβάλλω. Με είχε δει μόλις λίγα λεπτά πριν να βγαίνω από ένα αυτοκίνητο μαζί με δύο φίλους, όταν έπαιζε μπάλα με ένα τσούρμο άλλα παιδιά σε μια κατηφορική τσιμεντένια επιφάνεια, ακατάλληλη για οποιοδήποτε άθλημα. Είναι πιο πιθανό ότι αυτό το αγόρι, μαντρωμένο στο κέντρο κράτησης της Μόρια, μου δίδασκε ένα μάθημα αξιοπρέπειας: «Δεν ζητιανεύω. Είσαι απ’ εκείνη τη μεριά του φράκτη, είμαι απ’ αυτήν. Σου ζητώ να πάς απέναντι και να μου αγοράσεις ένα πακέτο τσιπς».

«Φωτογραφία, φωτογραφία!» επέμενε ένα άλλο αγόρι όταν είδε το κινητό μου. Κάμποσα αγόρια συγκεντρώθηκαν γύρω του και πόζαραν χαμογελώντας και κάνοντας το σήμα της νίκης. Δεν λογάριαζα να φωτογραφήσω ανθρώπους, και δίστασα. Όμως αυτό ήταν κάτι άλλο. Τούτα τα παιδιά ζητούσαν να συνάψουν αυτό που η καλλιτέχνης και θεωρητικός Ariella Azoulay ονόμασε «πολιτικό συμβόλαιο» της φωτογραφίας»: Πρόσφεραν τους εαυτούς τους ως θέμα της φωτογράφησης, ενώ ο όρος του συμβολαίου που έπρεπε να τηρήσω εγώ ήταν να διαδώσω τη φωτογραφία στον έξω κόσμο. Επιθυμούσαν να γίνουν ορατά, να τα δούμε, αλλά να τα δούμε χαμογελαστά, διεκδικητικά, θαρραλέα. Μ’ άλλα λόγια, δρώντα υποκείμενα που κατανοούν πολύ καλά την παγκοσμιοποιημένη δύναμη των εικόνων.

Στα «Ενθέματα» αύριο Kυριακή 24 Απριλίου

Κείμενα των: Γιάννη Χαμηλάκη, Δημήτρη Αρβανιτάκη, Σπύρου Ι. Ασδραχά, Ελευθερίας Παπουτσάκη, Νίκου Κουραχάνη, Μαρτίν Λαφόργκε, Βαγγέλη Καραμανωλάκη, Νίκου Χατζηνικολάου, Βασίλη Κρεμμυδά

Camille Bombois – In the bar

Τα μελλοντικά ερείπια της ΕΕ. Το κέντρο εγκλεισμού στη Μόρια. Ο αρχαιολόγος Γιάννης Χαμηλάκης επισκέφθηκε το κέντρο κράτησης στη Μόρια, καθώς βρέθηκε στη Λέσβο για τους Αρχαιολογικούς Διαλόγους: «Δύο εργάτες ανεβασμένοι σε σκάλα ενίσχυαν το παλιό αγκαθωτό σύρμα στην κορυφή του φράχτη με ολοκαίνουργιο σύρμα με λεπίδες. Σταματήσαμε για να βγάλουμε φωτογραφίες (που επισήμως, απαγορεύονται), και καθώς έβγαινα από το αυτοκίνητο πάτησα κάτι μαλακό: ένα παιδικό παιχνίδι, ένα λούτρινο κουνελάκι με ανοιχτές αγκάλες.[…] Η εναρκτήρια oλομέλειά μας στο συνέδριο είχε τίτλο “Η αρχαιολογία της βίαιης μετανάστευσης». Έξω από τις αίθουσες του συνεδρίου μας, στο νησί είναι γεμάτο από διάσπαρτα υλικά ίχνη των συνοριακών διαβάσεων: βάρκες, μερικές κατεστραμμένες ή ναυαγισμένες κοντά στις ακτές. Σωσίβια αμφίβολης ποιότητας, παπούτσια, ρούχα, μικρά προσωπικά αντικείμενα, τα απομεινάρια των αυτοσχέδιων καταυλισμών αλληλεγγύης. Όλα αυτά ο ελληνικός αρχαιολογικός νόμος δεν τα αναγνωρίζει ως αρχαιολογικά κατάλοιπα, άξια διατήρησης. Και όμως, είναι ισχυρά βιογραφικά αντικείμενα που αξίζουν προσοχής και μελέτης. Μερικά έχουν ήδη ανακυκλωθεί, άλλα πεταχτεί ή καταστραφεί. […] Χρειάζεται επειγόντως μια λεπτομερής και συστηματική αρχαιολογία της σύγχρονης μετανάστευσης στην περιοχή της Μεσογείου. Όπως μας υπενθυμίζει και το βάρβαρο συγκρότημα της Μόριας, η «Ευρώπη-Φρούριο» παράγει επίσης τα ίδια τα μελλοντικά ερείπιά της. (μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης)

Ο Κάλβος δεν ήταν μόνο ποιητής και δεν ήταν μόνο Έλληνας. Συνέντευξη του Δημήτρη Αρβανιτάκη με την ευκαιρία της έκδοσης της «Αλληλογραφίας» του Α. Κάλβου (Μουσείο Μπενάκη, 2014). Μιλάει για τον «Ιταλοέλληνα» λόγιο και ποιητή Κάλβο, τον κόσμο της Επτανήσου, τις έννοιες της πατρίδας, του λόγιου, του διανοούμενου. «Ο Κάλβος δεν είναι μόνο ποιητής, και οπωσδήποτε δεν είναι μόνο Έλληνας ποιητής. Άποψή μου είναι ότι ανήκει σε μια κατηγορία λογίων, οι οποίοι σε κείνη ακριβώς την χρονική περίοδο αρχίζουν να αποκτούν ορισμένα καινούρια χαρακτηριστικά. Από τον λόγιο, ο οποίος κατά βάση ήταν προσδεμένος είτε στην Εκκλησία είτε σε μια ηγεμονική αυλή, στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα, στη Γαλλία και στην Ιταλία, μεταβαίνουμε σταδιακά στον διανοούμενο. Ο λόγιος που μεταμορφώνεται σε διανοούμενο δεν είναι πια ο «ποιητής-τζιτζίκι», ο αυλικός, ο εγκωμιαστής· είναι ο μάχιμος ποιητής. […] Ο Κάλβος εντάσσεται σε αυτήν την κατηγορία. Θέλησε να εκφραστεί, ασχέτως αν το έφερε η ζωή του να τα πετύχει όλα αυτά ή όχι, σε διάφορα επίπεδα. […] Για να γυρίσουμε, λοιπόν, στην ποίησή του. Αν λάβουμε όλα αυτά υπ’ όψιν, γιατί αν δεν τα λάβουμε παραχαράσσουμε το πρόσωπό του, ίσως μπορούμε να διατυπώσουμε μία υπόθεση εργασίας. Ποια είναι αυτή; Περισσότερο κι από «ποιητής του έθνους», δηλαδή της εποχής της επιβεβαίωσης του έθνους ως πυξίδα της ιστορίας, ο Κάλβος ίσως είναι «ποιητής της ελευθερίας», εννοώ δηλαδή, της εποχής του αιτήματος της γενικής ελευθερίας, ένας ποιητής της εποχής του Διαφωτισμού. Είναι διαφορετικά αυτά τα πράγματα.» 

Ο «κύριος πτέραρχος»

του Στρ. Μπουλακάκη

Σταμάτης:  –Κανέλλο! Μα πώς είσαι έτσι αδερφέ μου! Σα στρατάρχης του σύμπαντος είσαι, σαν αρχιναύαρχος των πέντε ωκεανών είσαι, σαν τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο είσαι, και νάσαι θυρωρός, πανάθεμά σε!

Κανέλλος: –Τι να κάνουμε, ρε Σταμάτη τώρα, για να σ’ ευχαριστήσουμε, επειδή δηλαδή μ’ έβαλαν και φοράω αυτή τη στολή, για να ’μαι εντάξει με τη στολή, να κοπανάω κάθε μέρα κι από μια ναυμαχία!

Σταμάτης: –Ε, άμα είσαι έτσι κατασκευασμένος, κάτι πρέπει να κάνεις!

(Από την ταινία «Ο κύριος πτέραρχος», 1963)

 

Ο «κύριος πτέραρχος», του Ντίνου Κατσουρίδη είναι μια από τις πολύ αστείες ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου. Κεντρικός ήρωας είναι ο Κανέλλος (Κώστας Χατζηχρήστος), ένας καλοκάγαθος θυρωρός ξενοδοχείου στην Αθήνα, τον οποίο, λόγω της φανταχτερής στολής του, όταν φτάνει στο χωριό Άνω Λετινιό, θεωρούν ότι είναι ο πτέραρχος που αναμένουν. Αυτό είναι και το κεντρικό εύρημα της κωμωδίας, που προσφέρει άφθονο γέλιο.

Ακόμα πιο αστεία, ωστόσο, ήταν η φωτογράφηση του Πάνου Καμμένου την Πέμπτη το πρωί. Σε ένδειξη εγρήγορσης, έναντι της «σκοπιανής και τουρκικής προκλητικότητας», φόρεσε τη στολή της παραλλαγής, πήγε χαράματα στο Πεντάγωνο, κάθισε στο γραφείο του και φώναξε τους φωτογράφους. Θα μπορούσε να βάλει, στην είσοδο, κι έναν τελάλη να φωνάζει: –Τρέξατε, τρέξατε! Γέλια μέχρι δακρύων! Με μία διαφορά: Δεν είναι ο Κανέλλος, αλλά ο Καμμένος· δεν είναι ο Χατζηχρήστος που υποδύεται τον πτέραρχο, αλλά ο ίδιος ο υπουργός Εθνικής Άμυνας που υποδύεται τον πολέμαρχο.

Η μεταρρύθμιση της εκπαίδευσης αφορά την κοινωνία συνολικά

Βασικοί στόχοι η αυτονομία και η ενδυνάμωση

 Συνέντευξη του Αντώνη Λιάκου, προέδρου της Επιτροπής Διαλόγου για την Παιδεία

Έχεις μιλήσει επανειλημμένα, και στο εναρκτήριο κείμενο του Διαλόγου, για «μεταρρύθμιση». Πώς θα περιέγραφες συνολικά το εγχείρημα;

Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, για να λειτουργήσει ως μεταρρύθμιση, και όχι ως αδόκητη ανανέωση του ήδη υπάρχοντος, οφείλει να διαπνέεται από μια φιλοσοφία. Διαφορετικά, οι όποιες αλλαγές θα είναι αποσπασματικές και θα απορροφηθούν, ενισχύοντας το παραδοσιακό σύστημα, το οποίο είναι μεν κακό, αλλά ταυτόχρονα είναι ζωντανό και αμύνεται, απορροφώντας και εξουδετερώνοντας το καινούργιο.

Το εγχείρημα της μεταρρύθμισης της εκπαίδευσης δεν αφορά μόνο την εκπαίδευση, αλλά την ανοικοδόμηση της κοινωνίας συνολικά. Την κρίση αυτή μπορούμε να την παρομοιάσουμε με πόλεμο: καταστράφηκε το ένα τέταρτο του ΑΕΠ και το 30% των θέσεων απασχόλησης, με τις παράπλευρες συνέπειες· αυτά μόνο σε πολέμους συμβαίνουν. Μια νέα κοινωνία χρειάζεται μια νέα εκπαίδευση. Η κρίση δεν έχει τελειώσει, η διεθνής αταξία δημιουργεί ακόμη πολλά και μεγάλα απρόοπτα, αλλά προφανώς η ανοικοδόμηση/αναδόμηση της κοινωνίας, μέσα από τα ερείπια της κρίσης, μπορεί να γίνει το κεντρικό διακύβευμα μιας αριστερής διακυβέρνησης. Παρά τις δυσκολίες, το εκπαιδευτικό εγχείρημα πρέπει να αποκτήσει προτεραιότητα στην κυβερνητική πολιτική συνολικά, να γίνει πηγή έμπνευσης. Να συγκροτήσει την ταυτότητα μιας σύγχρονης προοδευτικής μεταρρυθμιστικής Αριστεράς. Να επανακαθορίσει την έννοια «μεταρρύθμιση» και να την επαναπατρίσει στην Αριστερά.

Τα Τάγματα Εφόδου επανακάμπτουν

του Στρατή Μπουρναζου

Χρυσαυγίτες με κράνη και στειλιάρια που περιπολούν και κατόπιν εφορμούν, μια φωτορεπόρτερ που τρώει κλωτσιά στο πρόσωπο, ένας κρανοφόρος χρυσαυγίτης που ορμά με μια σιδερόβεργα πάνω σε έναν οπερατέρ, ο οποίος την τελευταία στιγμή καταφέρνει να αποφύγει το δολοφονικό χτύπημα. Όλα αυτά, παρουσία του Ηλία Κασιδιάρη που δίνει παραγγέλματα, του Γ. Λαγού και άλλων στελεχών της Χρυσή Αυγή που πρωτοστατούν, υπό το απαθές βλέμμα της Αστυνομίας, η οποία προβαίνει σε καμιά σύλληψη. Τα παραπάνω (που συνιστούν μια μάλλον μετριοπαθή περιγραφή των τεκταινόμενων) δεν περιγράφουν κάποιο περιστατικό πριν τον Σεπτέμβρη του 2013, όταν η ΧΑ αλώνιζε ανενόχλητη· συνέβησαν μόλις δέκα μέρες πριν, την Παρασκευή, 8 Απριλίου, μέρα μεσημέρι, στον Πειραιά, σε συγκέντρωση της ΧΑ. Με δυο λόγια, τα Τάγματα Εφόδου είναι εδώ.

Το σκηνικό εξελίσσεται με ζοφερό τρόπο: τα Τάγματα Εφόδου κάνουν πρόβα τζενεράλε, οι αντιδράσεις είναι υποτυπώδεις, η δίκη της Χρυσής Αυγής καρκινοβατεί, μέσα από τους αργούς ρυθμούς και τις συνεχείς αναβολές, λόγω αποχής των δικηγόρων. Και πολλά άλλα: το Συμβούλιο Εφετών χαλαρώνει τους περιοριστικούς όρους των υποδίκων Χρυσαυγιτών βουλευτών (γι’ αυτό και Κασιδιάρης και Λαγός παρευρίσκονταν εντελώς νόμιμα στη συγκέντρωση του Πειραιά), κανένας εκδημοκρατισμός δεν έχει γίνει στην Αστυνομία, ενώ η υπόθεση του χρυσαυγίτικου πογκρόμ του 2011 (βλ. σχετικά εδώ) κινδυνεύει να παραγραφεί.

Nuit debout vs Panama Papers

του Nτέβιντ Γκρέιμπερ

μετάφραση: Mαίρη Ζαμπετάκη

Place de la République, 6.4.2016. Φωτό: Olivier Laban-Mattei/MYOP (πηγή: “Le Monde”)

Αυτό που βλέπουμε στις ειδήσεις τις τελευταίες μέρες, με τις διαδοχικές αποκαλύψεις των Panama Papers και «Ξάγρυπνες Νύχτες», είναι η πάλη ανάμεσα σε δυο διαφορετικές εκδοχές αλληλεγγύης, σε δυο διαφορετικές παγκόσμιες κουλτούρες – η πρώτη πλήρως αναπτυγμένη και η άλλη ακόμα στα σπάργανα. Η πρώτη εκδοχή αλληλεγγύης είναι προς τους πλούσιους και ισχυρούς, ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, προς εκείνους που στήριξαν τον πλούτο τους στη δύναμή τους.  Η άλλη εκδοχή αφορά την εμφάνιση νέων μορφών επαναστατικής δημοκρατίας, που όλο και περισσότερο αποκτούν παγκόσμιες διαστάσεις.

 Και οι δυο εξαρτώνται από την ικανότητά τους να δημιουργούν χώρους εκτός των τυπικών δομών του κράτους. Αυτό που αρχίζουμε να βλέπουμε, με την επίδειξη αστυνομικής δύναμης πρόσφατα στο Παρίσι, είναι πόσο διαφορετικά αντιμετωπίζονται από τις «δυνάμεις του νόμου και της τάξης».