Ο περίπλους του Magnum και η άγονη φωτογραφική γραμμή

της Πηνελόπης Πετσίνη

«Ολυμπιακές Αρετές», σκαρίφημα του ιστορικού τέχνης Ian Jeffrey, που περιγράφει project της πρότασης του Φωτογραφικού Δικτύου στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα. Θεσσαλονίκη, 2001.

Tο 1997, ο τότε Yπουργός Πολιτισμού Eυάγγελος Bενιζέλος ανακοινώνει τη δημιουργία ενός νέου θεσμού, της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, αντί του συνήθους προγράμματος πολιτιστικών εκδηλώσεων που συνοδεύουν τους αγώνες. Την ίδρυση του θεσμού ακολοθούν μεγαλεπήβολες εξαγγελίες, ρητορικός μαξιμαλισμός περί «Πολιτισμού των Πολιτισμών» και αιτήματα στους φορείς να υποβάλουν μεγαλόπνοα σχέδια. Η εκτεταμμένη και κοστολογημένη πρόταση των φορέων του Φωτογραφικού Δικτύου, που κατατέθηκε στον αρμόδιο οργανισμό (ΟΠΕΠ) μετά από αίτημα του ΥΠ.ΠΟ, δεν είχε καν την τύχη να λάβει μια απάντηση. Ένας τριετής σχεδιασμός που περιελάμβανε αναθέσεις έργων, εκθέσεις, σεμινάρια, θεωρητικές εκδόσεις και τη δημιουργία μιας συλλογικής ιστορίας της ελληνικής φωτογραφίας, αγνοήθηκε προκλητικά και στη θέση του ήρθε μια πολυδάπανη έκθεση του γαλλικού πρακτορείου Magnum. Έτσι, η μόνη φωτογραφική δράση της Πολιτιστικής Oλυμπιάδας υπήρξε η έκθεση «Περίπλους, 12 Φωτογράφοι του Magnum στη Σύγχρονη Eλλάδα». 

O Περίπλους

Το γενικό σκεπτικό της παραγωγής βασιζόταν στην Ελλάδος Περιήγησι του Παυσανία: Δέκα τα βιβλία του Παυσανία, δέκα και οι φωτογράφοι του Magnum. Δεδομένου ότι, κατά τα άλλα, τόσο οι τόποι όσο και το ίδιο το σκεπτικό του σύγχρονου Περίπλου ουδεμία σχέση είχαν με το έργο του Παυσανία, είναι προφανές ότι αυτό δεν ήταν παρά ένα εύρημα για να δώσει λίγη αρχαιοελληνική αίγλη στο όλο εγχείρημα. Στο ίδιο πνεύμα, την κάθε ενότητα συνόδευε ένα αρχαίο κείμενο –κανένα από τα οποία δεν ήταν του Παυσανία.

Μία, δύο, τρεις, πολλές Μεταπολιτεύσεις;

Σκέψεις για τους νέους προσανατολισμούς στη μελέτη της Μεταπολίτευσης με αφετηρία τον συλλογικό τόμο «Μεταπολίτευση. Η Ελλάδα στο μεταίχμιο δύο αιώνων», επιμέλεια: Μάνος Αυγερίδης, Έφη Γαζή, Κωστής Κορνέτης (εκδ. Θεμέλιο)

της Ελένης Κούκη

Αντιμοναρχική αφίσα του Αλέξη Κυριτσόπουλου, για το δημοψήφισμα της 8.12.1974 (ΑΣΚΙ)

Μέσα στην οικονομική κρίση, ένας νέος κύκλος συζήτησης για το φαινόμενο της Μεταπολίτευσης άνοιξε. Μπορεί να μην απέκτησε την ένταση που προσέλαβε στην Ισπανία η επαναξιολόγηση της δικής τους transiciόn (όπως μας έδειξε ο Κωστής Κορνέτης στον συλλογικό τόμο του Θεμέλιου, για τον οποίο θα μιλήσουμε παρακάτω) ωστόσο τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκαν σημαντικές πρωτοβουλίες. Καταρχάς το συνέδριο «Μεταπολίτευση: Από τη μετάβαση στη δημοκρατία στην οικονομική κρίση;» (Ιστορείν – Freie Universität, Δεκέμβριος 2012), που κατέληξε στην πρόσφατη έκδοση του τόμου Μεταπολίτευση. Η Ελλάδα στο μεταίχμιο δύο αιώνων (Θεμέλιο, 2015). Ενδιάμεσα, το 2014,  στο πλαίσιο των σεμιναρίων της Ερμούπολης διοργανώθηκε μια συνάντηση με τίτλο «Μεταπολίτευση 1974-1975. Από το πραξικόπημα της Κύπρου στις δίκες της Χούντας». Ορισμένες από αυτές τις ανακοινώσεις αναμένεται να εκδοθούν σύντομα, από τον ίδιο εκδοτικό οίκο. Ακόμα, σημάδι ανανεωμένου ενδιαφέροντος υπήρξε και η ενασχόληση των εργαστηρίων των ΑΣΚΙ με την περίοδο 1974-1981, καθώς και με τη δεκαετία του ’80.

Φυσικά, δεν πρόκειται για πρωτοβουλίες που δημιουργούν από το μηδέν ένα πεδίο έρευνας∙ αντίθετα, βασίζονται σε μια βιβλιογραφία από καιρό δομημένη κυρίως χάρη στους πολιτικούς επιστήμονες. Κατά τη γνώμη μου, όμως, αποτελούν μια διακριτή στιγμή στην πορεία της ιστορικοποίησης της Μεταπολίτευσης. Διότι είναι επεξεργασίες που βασίζονται στη βεβαιότητα ότι η Μεταπολίτευση, ό,τι κι αν υπήρξε αυτή, έχει πια τελειώσει. Είναι προσπάθειες να ιδωθούν συνολικά τα πράγματα. Και ίσως το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο είναι ότι ανοίγουν ένα διάλογο για την περιοδολόγηση — για το ποια είναι τα χρονικά όρια του ιστορικού φαινομένου. Αυτό τον διάλογο με τις άλλοτε συμπληρωματικές και άλλοτε αντικρουόμενες προτάσεις δεν πρέπει να βιαστούμε να τον κλείσουμε, καθώς κάθε συζήτηση για τα όρια ενός πράγματος είναι ταυτόχρονα και μια συζήτηση που διαμορφώνει τον πυρήνα του, το πλαίσιο της πρόσληψής του.

Λαμπριάτικη διασκέδασις

του Άγγελου Σημηριώτη

Ενδιαφέρουσες διασκεδάσεις

Μερικές φορές αρκεί κάτι το ελάχιστο για να πούμε ότι διασκεδάσαμε. Σ’ αυτό μπορούμε να συμπεριλάβουμε ακόμα και τη μέρα της Λαμπρής. Δεν χρειάζονται πακέτα διακοπών με ιδιαίτερες προσφορές, όπως έχουμε συνηθίσει τις τελευταίες δεκαετίες. Η συντροφιά αγαπημένων προσώπων, ένας περίπατος, κάτι που αποζητούσαμε από καιρό – μικρό αλλά ενδιαφέρον – μπορούν να προσφέρουν χαρά και να προσδώσουν τον ιδιαίτερο τόνο της περίπτωσης ή της μέρας.

Ένας περίπατος στο Κάστρο της Μυτιλήνης, τη Λαμπρή του 1915, αναγγέλλεται ως «Λαμπριάτικη διασκέδασις» του χρονογράφου Άγγελου Σημηριώτη και της οικογένειάς του· μόνο που η προσδοκία δεν αρκεί για να πραγματωθεί η επιθυμία και να επαναληφθεί το ωραίο του παρελθόντος. Τα όσα διαδραματίστηκαν δεν χαροποίησαν τους συμμετέχοντες, όμως έγιναν χρονογράφημα στην εφημερίδα Λέσβος, στις 25 Μαρτίου του 1915, και ενδιαφέρον ανάγνωσμα με πολλά στοιχεία, ακόμα και έναν αιώνα μετά.

Αριστείδης Καλάργαλης

 ***

Κωνσταντίνος Μαλέας -Κάστρο Μυτιληνης

Είχ’ ακούσει για το περυσινό ξεφάντωμα που έγινε τη μέρα της Λαμπρής στους διαφόρους λόχους στο Κάστρο. Κάποιοι που είχανε βρεθεί εδώ και ύστερα ήλθανε στη Σμύρνη όταν μας τα διηγούνταν έτρεχαν τα σάλια μας. Και είχα υποσχεθεί στη γυναίκα μου, αν ίσως κ’ είμαστε του χρόνου στη Μυτιλήνη να την πάγω να το ιδεί και ν’ αδειάσουμε μια μποτίλια μπύρα με τους στρατιώτες μας για την Πατρίδα.

Έτσι λοιπόν που λες, προχτές, ανήμερα του Πάσχα, πρωί-πρωί, απ’ την Επάνω Σκάλα που κάθομαι ξεκίνησα με τη γυναίκα μου, τα δυο μου τα μωρά και τη δούλα μου που σήκωνε το πιο μικρό, για το Κάστρο. Και για να τους σεργιανίσω καλλίτερα, μπήκαμε από την κάτω πόρτα του Κάστρου, εκείνη που βγάζει στο γιαλό της Επάνω Σκάλας.

Ζωή χαρισάμενη και άλλες πασχαλινές φράσεις

ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

 του Νικου Σαραντακου

Θεοφάνης ο Κρης, «Η Απόνιψη του Πιλάτου» (ΙΜ Αγίου Νικολάου, Μετέωρα)

Μια και το φέρνει φέτος η σύμπτωση να γράψω στο πασχαλιάτικο φύλλο, σκέφτηκα, μέρα που είναι, να μην παρακολουθήσω την πολιτική επικαιρότητα, αλλά να μείνω στο κλίμα των ημερών. Το 2010 που είχε συμβεί κάτι ανάλογο, είχα εξετάσει τις λέξεις του Πάσχα, οπότε για να μην επαναλαμβάνομαι είπα σήμερα να φρασεολογήσω, δηλαδή να δούμε μερικές φράσεις που μπήκαν στη φρασεολογία μας από τις λειτουργίες της Μεγάλης Εβδομάδας. Όπως γράφει σε σχετική μελέτη του ο Δημ. Λουκάτος, «η εκκλησιαστική φρασεολογία, πλαισιωμένη από θρησκόληπτο μυστικισμό, έπαιρνε την αίγλη μιας ανώτερης γλώσσας, θεόπνευστης και σοφής. Έτσι, ο λαός μεταχειριζόταν στις συζητήσεις του φράσεις και λέξεις εκκλησιαστικές που του έκαναν ρητορικότερη την ομιλία, έστω κι αν δεν καταλάβαινε πολλές φορές τη σημασία τους.

Μια τέτοια παρανόηση έχουμε στη φράση του τίτλου. Περνάει ζωή χαρισάμενη λέγαμε παλιά, τώρα όλο και πιο σπάνια, για όποιον ζει ζωή ευτυχισμένη. Η φράση είναι από το δοξαστικό της Ανάστασης, «Χριστός ανέστη εκ νεκρών θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι ζωήν χαρισάμενος». Ο λαός παρανόησε την έννοια της μετοχής «χαρισάμενος», τη σύνδεσε με τη «χαρά» και, αλλάζοντας το γένος, έπλασε το «ζωή χαρισάμενη», γεμάτη χαρά.

Σαν τα καλοκαιρινά πρωιά

της Κατερίνας Γκίκα

Βίντσεντ βαν Γκογκ, «Οι ψαρόβαρκες στην ακτή των Saintes-Maries», Ιούνιος 1888

«H ώρα του έτους που αγαπώ είναι το καλοκαίρι. T’ αληθινά καλοκαίρια όμως της Aιγύπτου ή της Eλλάδος — με τον δυνατόν ήλιο, με τα θριαμβευτικά μεσημέρια, με τες εξηντλημένες Aυγουστιάτικες νύχτες. Δεν μπορώ να πω όμως που εργάζομαι (καλλιτεχνικώς, εννοώ) περισσότερο το καλοκαίρι. Eντυπώσεις με δίδουν πολλές οι καλοκαιρινές μορφές κ’ αισθήσεις […]»: την περίοδο 1892-1911 το καλοκαίρι υπήρξε σταθερά η δημιουργικότερη περίοδος για τον Καβάφη· το καλοκαίρι του 1909 είναι μάλλον που εκφράζει ρητά αγάπη για τη συγκεκριμένη εποχή· και στρέφει την προσοχή μας στην επαναφορά των καβαφικών ποιημάτων στη ρητή αναφορά του θέρους σε συνάφεια με τη νεότητα. Επαναφορά, όχι επανάληψη, ένα πιθανό πλαίσιο για το μη τυχαίο, για μια σειρά από ίχνη.

«Μα κιόλας / είχαμεν εξαφθεί τόσο πολύ, / που γίναμε ακατάλληλοι για προφυλάξεις. // Τα ενδύματα μισοανοίχθηκαν – πολλά δεν ήσαν / γιατί επύρωνε θείος Ιούλιος μήνας», γράφει ο Καβάφης στο ποίημα «Να μείνει», το 1918. O γαλλισμός ακατάλληλος που είχε υποψιαστεί ο Μίμης Σουλιώτης («incapable de se contenir/ακρατής της ορμής»), μπορεί να συναφθεί με συμφραζόμενα του ακατάσχετος· με κορυφαία, ίσως, τη διατύπωση του Νικολάου Μεσαρίτη για τον Παντοκράτορα, «κατά τους σφοδρούς και ακατασχέτους των εραστών» – στο γύρισμα προς τον 13ο αιώνα. Η ευρύτερη εικόνα δείχνει μια εποχή που οδήγησε στη σφαγή της νεολαίας της Ευρώπης. Και τίποτα δεν θα είναι ίδιο πια, «το κορμί και ο νους έμοιαζαν σχισμένα κομματάκια χαρτιού», παρατηρεί η Ορλάντο.

Η νέα Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα: Ένα στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί

«Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα», τόμος τρίτος, μέρος πρώτο

 Συνέντευξη της Πόπης Πολέμη

1. Η Πόπη Πολέμη και ο Στρατής Μπουρνάζος στο Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού», 25.4.2016

Ο τρίτος τόμος της Ελληνικής Βιβλιογραφίας του 19ου αιώνα μόλις κυκλοφόρησε! Αρκεί και μόνο αυτή η λιτή αναγγελία, χωρίς άλλα λόγια, ώστε οι επαΐοντες να αρχίσουν να πανηγυρίζουν, ενθουσιασμένοι: γιατί η κυκλοφορία του τόμου αυτού, όπως γνωρίζουν καλά, αποτελεί μείζον εκδοτικό και επιστημονικό γεγονός για όσους ασχολούνται με τον κόσμο των βιβλίων, των γραμμάτων, της Ιστορίας, του ελληνικού 19ου αιώνα αλλά και γενικότερα. Ο τόμος (864 σελίδες) είναι αφιερωμένος στη μνήμη του σπουδαίου συλλέκτη και λογίου Μάνου Χαριτάτου, ιδρυτή του ΕΛΙΑ, που μαζί με τον Φίλιππο Ηλιού είχαν ξεκινήσει το μεγάλο αυτό έργο της Βιβλιογραφίας.

Εμείς, στα «Ενθέματα» με ιδιαίτερη χαρά αγγέλλουμε (πρώτοι, νομίζουμε στον ελληνικό Τύπο, όπως είχαμε κάνει και με τον δεύτερο τόμο, κάτι που πολλαπλασιάζει, ευλόγως νομίζουμε, τη χαρά μας), την κυκλοφορία του τόμου. Και, καθώς δεν θεωρούμε τους εαυτούς μας ειδικούς, συζητήσαμε την Πόπη Πολέμη, θέλοντας, ακριβώς να περιηγηθούμε στον κόσμο της Βιβλιογραφίας και τους άλλους θαυμαστούς κόσμους, που μας ξεκλειδώνει.

Στρ. Μπουρνάζος

Ο «μέσος» αναγνώστης, ακούγοντας «Βιβλιογραφία», πιθανότατα φαντάζεται έναν κατάλογο τίτλων. Πρόκειται όμως για κάτι πολύ παραπάνω και ουσιωδώς διαφορετικού από αυτό. Οπότε, θα ξεκινήσω από με το ερώτημα τι είναι η Βιβλιογραφία, τι μας προσφέρει.

Καταρχάς, η Βιβλιογραφία προσφέρει τη στοιχειώδη υποδομή στη φιλολογική και ιστορική έρευνα: να ξέρεις, για την περίοδο που ασχολείσαι, ποια βιβλία εκδόθηκαν, από ποιον και πού. Δεν είναι ωστόσο αυτή η προσφορά ενός τέτοιου τόμου. Ούτως ή άλλως, στο σάιτ του Εργαστηριού (www.benaki.gr/bibliology) είναι διαθέσιμος ο ηλεκτρονικός μας κατάλογος, όπου μπορεί κανείς να βρει το σύνολο των ελληνικών βιβλίων που γνωρίζουμε πως κυκλοφόρησαν από το 1801 ώς το 1900, όλα δηλαδή τα αυτοτελή έντυπα σε ελληνική γλώσσα, που απευθύνονται σε ελληνόγλωσσους πληθυσμούς, μαζί με όλες τις βιβλιοθήκες, ελληνικές είτε ξένες, δημόσιες είτε ιδιωτικές, όπου έχουν εντοπιστεί, και τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις των ψηφιοποιημένων αντιτύπων. Ο κατάλογος αυτός είναι, εννοείται, ζωντανός, διαρκώς ενημερώνεται και εμπλουτίζεται.

Τώρα, ο τύπος της βιβλιογράφησης που ακολουθούμε στον τόμο για τον οποίο συζητάμε (έχει γίνει στους δύο τόμους που έχουν ήδη εκδοθεί, και ελπίζουμε να υπάρξουν άλλοι τρεις, που θα καλύψουν τα υπόλοιπα οθωνικά χρόνια) ξεπερνά την απλή βιβλιογράφηση και προσπαθεί να προσφέρει υλικό για την ιστορία της ανάγνωσης και της παιδείας γενικότερα. Πρώτα απ’ όλα, σε κάθε έντυπο παρουσιάζονται αναλυτικά τα περιεχόμενα. Παρότι τώρα διαθέτουμε ολοένα και περισσότερο βιβλία σε ψηφιακή μορφή, τα αναλυτικά περιεχόμενα μας χρειάζονται για να έχουμε τη συνολική εποπτεία· είναι άλλο να δεις μερικά βιβλία ψηφιακά (γιατί δεν μπορείς να δεις και τα 2.500 που έχει ο τόμος) και άλλο να σου προσφέρονται για ένα εύρος χρόνου το σύνολο των περιεχομένων μπροστά σου. Καταγράφονται επίσης όλες οι παρουσιάσεις του βιβλίου στον Τύπο που έχουμε εντοπίσει (προαγγελίες, αγγελίες, βιβλιοκρισίες κλπ.), ό,τι έχει να κάνει με την εμπορική διακίνηση (τιμή, τιράζ κλπ.), προηγούμενες και επόμενες εκδόσεις, τίτλος πρωτοτύπου αν πρόκειται για μετάφραση ή διασκευή, καθώς και η φωτομηχανική αναπαραγωγή όλων των προμετωπίδων. Άρα για κάθε βιβλίο υπάρχει ένας «φάκελος» με τα παραπάνω στοιχεία, που εντάσσουν ένα σκέτο τίτλο στην εποχή που το γέννησε και στην κοινωνία που το δεξιώθηκε, και η βιβλιογραφία γίνεται ένα πολυδύναμο εργαλείο για την ελληνική κοινωνική και πολιτισμική ιστορία, εργαλείο εντέλει εθνικής αυτογνωσίας (φθαρμένη έννοια, το ξέρω, αλλά ως ζητούμενο είναι πανταχού παρούσα).

Στα πασχαλινά Ενθέματα

Κείμενα των Νίκου Σαραντάκου,  Άγγελου Σημηριώτη, Αριστείδγη Καλάργαλη, Φρεντερίκ Λορντόν, Φράνσις Στόνορ Σόντερς, Πηνελόπης Πετσίνη, Μαρία Ιβάντσεβα, Μαίρυ Τέιλορ, Ρόσεν Τζαγκάλοφ, Κατερίνας Αναστασίου, Πόπης Πολέμη, Κατερίνας Γκίκα, Ελένης Κούκη, Γκαμπριέλα Αντρέεβσκα  και Γιασμίνα Γκολούμποβσκα

Ρενέ Μαγκρίτ, «Το διπλό μυστικό», 1927

Ζωή χαρισάμενη και άλλες πασχαλινές φράσεις. «Ζωή χαρισάμενη», «μνήσθητί μου κύριε», ««επί ξύλου κρεμάμενος», «άρον άρον», «διά τον φόβον των Ιουδαίων», «από τον Άννα στον Καΐάφα»  κ.ά. Ο Νίκος Σαραντάκος, στη μόνιμη στήλη του «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» θυμάται φράσεις που μπήκαν στη φρασεολογία μας από τις λειτουργίες της Μεγάλης Εβδομάδας.

[web only] Λαμπριάτικη διασκέδασις. Ένας περίπατος στο Κάστρο της Μυτιλήνης, τη Λαμπρή του 1915, αναγγέλλεται ως «Λαμπριάτικη διασκέδασις» του χρονογράφου Άγγελου Σημηριώτη και της οικογένειάς του. Μας το θυμίζει ο Αριστείδης Καλάργαλης, που προλογίζει το χρονογράφημα.

[web only] Δεν είμαστε φίλοι με όλους. Η ομιλία του Φρεντερίκ Λορντόν στην Bourse du Travail στο Παρίσι, με θέμα τις προοπτικές της Nuit Debout: «Δεν είμαστε εδώ για μια παρουσίαση all-inclusive ενεργών πολιτών, όπως θα ήθελαν ο διευθυντής της Libération Laurent Joffrin και η υπουργός Παιδείας Najat Vallaud-Belkacem. Είμαστε εδώ για να κάνουμε πολιτική. Δεν είμαστε φίλοι με όλους, δεν ήρθαμε να φέρουμε ειρήνη. Δεν έχουμε κανένα σχέδιο για ομοφωνία: μάλιστα χρειάζεται να έχουμε σοβαρές συγκρούσεις με μερικά άτομα. Ναι λοιπόν, από τη στιγμή που οι μηντιάρχες κατάλαβαν ότι είμαστε αποφασισμένοι να μην βαδίσουμε προς το αδιέξοδο που θέλουν να μας οδηγήσουν, ελπίζουν τουλάχιστον ότι με τους υψηλούς τους τόνους να επιβάλουν μερικές αλλαγές. Θα μας αποκαλέσουν σεχταριστές, όπως ακριβώς κολλούν την ετικέτα του σεχταριστές σε όποιον αρνείται να ενταχθεί στη αίρεση τους. Αν υπάρχει μια επιβλαβή αίρεση στη Γαλλία τα τελευταία τριάντα χρόνια, αυτή είναι η αίρεση της ολοκληρωμένης νεοφιλελεύθερης ολιγαρχίας. Πρέπει να προετοιμαστούμε για αυτή τη στιγμή και να μην φοβηθούμε: θα μπορούσε ακόμη και να είναι ένα μάλλον καλό σημάδι, το σημάδι ότι έχουμε πραγματικά αρχίσει να τους ανησυχούμε. Και θα θέσω το ερώτημα: έχουμε δει ποτέ ένα κίνημα που αμφισβήτησε σοβαρά την κοινωνική τάξη πραγμάτων, να εκθειάζεται από την αρχή μέχρι το τέλος, από τα οργανικά μέσα της κοινωνικής τάξης; Ένα ακόμη σχόλιο στο σημείο αυτό. Θα ήθελα να πω σε εκείνους που μπαίνουν στον πειρασμό να ενδώσουν στην χίμαιρα της δημοκρατικής ομοφωνίας, ότι μετά, θα ρισκάρουν το  σχέδιο τους για την αλλαγή του κόσμου να δυσαρεστήσει εκείνους που δεν θέλουν καθόλου να αλλάξει ο κόσμος και οι οποίοι μπορεί ακόμη και να έχουν πολύ ισχυρά συμφέροντα στο να παραμείνουν τα πράγματα ακριβώς όπως είναι (μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης).

Ουδέν νεώτερον από το Ανατολικό μέτωπο; LeftEast: μια πλατφόρμα για τις αναλύσεις και τους αγώνες της Αριστεράς της Ανατολικής Ευρώπης πέρα από τα εθνικά σύνορα. Συνέντευξη της Μαρίας Ιβάντσεβα, της Μαίρυ Τέιλορ και του Ρόσεν Τζαγκάλοφ, εκ μέρους της διαδικτυακής πλατφόρμας LeftEast: «Όταν ξεκινούσαμε συζητούσαμε πιο «βαριά» ονόματα, λιγότερο εύκολα στη μνήμη και δηλωτικά πιο φιλόδοξων σχεδίων από τα δικά μας —  όπως The East International  ή East Left Review. Το LeftEast ήταν πιο σύντομο, πιο έξυπνο, πιο αστείο. Αν το πεις γρήγορα, ακούγεται σαν «leftist» (αριστεριστής), ο φορέας της «παιδικής ασθένειας του κομμουνισμού», σύμφωνα με τον Λένιν. Έδινε έναν τόνο πιο χαλαρό, από τις άλλες ονομασίες.

Το LeftEast λειτουργεί ως μια συλλογικότητα συντακτική και όχι πολιτική, με την έννοια ότι σπανίως γράφουμε κάποιο άρθρο γραμμής από κοινού και γενικώς δεν προσπαθούμε να έχουμε μια πολιτική γραμμή που να αντιπροσωπεύει όλη τη συντακτική ομάδα. Προερχόμαστε από διαφορετικές τάσεις της σύγχρονης ριζοσπαστικής Αριστεράς στην Ευρώπη και πέραν αυτής: αυτόνομοι μαρξιστές, λενινιστές, τροτσκιστές διαφόρων τάσεων, αναρχοσυνδικαλιστές κ.λπ. Μοιραζόμαστε βέβαια αντικαπιταλιστικές, αντιιμπεριαλιστικές, αντιολοκληρωτικές, αντιαποικιοκρατικές και ισονομιστικές πεποιθήσεις. Προσπαθούμε  να συνδέουμε μια ανάλυση προσανατολισμένη στην πολιτική οικονομία με εμπειρικές έρευνες και γνώσεις που λαμβάνουν υπόψη τις πολύπλοκες διασυνδέσεις μεταξύ ταξικών, έμφυλων, φυλετικών και σεξουαλικών ταυτοτήτων.

Στην καταληκτική διακήρυξη της συνάντησής μας στο Κάουνας το 2015 αναφέραμε πως «τα Βαλκάνια είναι το μέλλον των PIIGS». Αν η ευρωπαϊκή Αριστερά δεν βρει τρόπους να αντιπαλέψει την τροπή των πραγμάτων, φαίνεται πως η Ανατολική Ευρώπη είναι το μέλλον  όλη της Ευρώπης. (μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου).

Change4all: Χτίζοντας γέφυρες: μεταξύ των κινημάτων, πέρα από τα σύνορα, μεταξύ της θεωρίας και της πράξης. Συνέντευξη. Η Κατερίνα Αναστασίου, συντονίστρια του Change4all, μιλάει για τη διαδικτυακή πλατφόρμα Change4all, τον συντονισμό των κινημάτων, τη διεθνή αλληλεγγύη στην Ελλάδα και το ΟΧΙ, την «Ευρωπαϊκή άνοιξη» και τους πρόσφυγες, την αυστριακή Ακροδεξιά και την επιτυχία Χόφερ, το Νuit Debout: «Ξεκινάμε με το «αξίωμα» ότι στους αγώνες μας για ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα και αξιοπρέπεια όλα έχουν σημασία: οι λέξεις, οι πράξεις, η πολιτική ανάλυση, τα βιώματα, οι δράσεις, καθώς και η εμπειρική συλλογική γνώση. Οι αγώνες ποικίλουν σε μορφή, δομή, οργάνωση, μεθοδολογία κτλ. Υπάρχει όμως μια κοινή πυξίδα· μόνο που στη θέση του πολικού αστέρα, εδώ, βρίσκεται η χειραφέτηση του ανθρώπου και η ανατροπή του συστήματος από τα κάτω.

Πρώτος στόχος μας είναι να οπτικοποιήσουμε την αλληλεγγύη και την αριστερή πολιτική δράση, με απόλυτο σεβασμό της διαφορετικότητας και της ποικιλομορφίας όλων, ατομικά και συλλογικά. Προσπαθούμε να φτιάξουμε μια ανοιχτή και συμμετοχική πλατφόρμα που θα χαρτογραφεί την αλλαγή και την αλληλεγγύη, λειτουργώντας σαν ευρετήριο, εγχειρίδιο, πλοηγός και χώρος συνάντησης, έκφρασης και προβληματισμού για όλες και όλους, από όλα τα κομμάτια της Γης αλλά και όλο το φάσμα της Αριστεράς. Πειραματιζόμαστε με το σύνθημα «act locally, think globally» (Δράσε τοπικά, σκέψου παγκόσμια). Προσπαθούμε να ελευθερώσουμε τη συλλογικότητα από τα γεωγραφικά της όρια. Το change4all δεν φιλοδοξεί, βέβαια, να γίνει μια υπερδομή, που θα περιλάβει τα άλλα εγχειρήματα, ούτε είναι πολιτική οργάνωση ή καμπάνια. Προσπαθούμε να φτιάξουμε είναι ένα εργαλείο για όλους».

Η νέα Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα: Ένα στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί. Συνέντευξη. Η Πόπη Πολέμη, με την ευκαιρία  της κυκλοφορίας του τρίτου τόμου (μέρος Α΄) της «Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα»,  μιλάει για τη σημασία της Βιβλιογραφίας, το Βιβλιολογικό Εργαστήρι, τον Φίλιππο Ηλιού και τα κατάλοιπά του: «Ο Φίλιππος δεν ήταν βιβλιογράφος· ήταν ιστορικός, και η Βιβλιογραφία υπήρξε ένα κομμάτι του συνολικού του σχεδίου για την ιστορία. Επειδή η βιβλιογραφική υποδομή στα χρόνια του κάθε άλλο παρά επαρκής ήταν, καταπιάστηκε και με όλα αυτά. Κι απ’ τη στιγμή που μπήκε στο χορό, δεν το έκανε με τρόπο συμβατικό, αλλά ανανέωσε το πεδίο και το μπόλιασε με τις περιέργειες του ιστορικού που τον χαρακτήριζαν.Υπό κανονικές συνθήκες –έτσι συμβαίνει στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες– όλα όσα συζητάμε και εντάσσονται σε αυτό που λέγεται εθνική αναδρομική βιβλιογραφία, αποτελούν ευθύνη των εθνικών βιβλιοθήκων, οι οποίες φροντίζουν παράλληλα και την απογραφή της τρέχουσας εθνικής βιβλιογραφίας. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη στη χώρα μας, για πολλούς λόγους, και έτσι αφέθηκε το πράγμα στον «πατριωτισμό» μεμονωμένων ατόμων, Ελλήνων και ξένων, με πρώτο τον Εμίλ Λεγκράν. Ο Φίλιππος Ηλιού πήρε αυτή τη σκυτάλη, θεωρώντας το ως προαπαιτούμενο για όσα σκόπευε να κάνει. Βιβλιόφιλος ο ίδιος, έτσι κι αλλιώς παθιάστηκε· και όταν παθιαζόταν, δινόταν στην έρευνα, με τη γνωστή του τελειοθηρία, τη διάθεση να τα ξέρει όλα πριν κάτσει να γράψει μια γραμμή. Βέβαια, ο Φίλιππος ήταν μαρξιστής. Επ’ ουδενί όλα αυτά τα έβλεπε ως αυτοσκοπό, ούτε καν την ιστορία. Ήταν φυσικά αντίθετος στην ιδεολογική χρήση της ιστορίας, αλλά η ιστορία γι’ αυτόν παρέμενε εργαλείο κατανόησης μέσα σε μια προοπτική αλλαγής της κοινωνίας. Και η Βιβλιογραφία εντασσόταν σαφώς σε αυτή την προοπτική».

Πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά. Η Κατερίνα Γκίκα γράφει  ένα σύντομο σχόλιο για το καλοκαίρι στην ποίηση του Καβάφη: «Την περίοδο 1892-1911 το καλοκαίρι υπήρξε σταθερά η δημιουργικότερη περίοδος για τον Καβάφη· το καλοκαίρι του 1909 είναι μάλλον που εκφράζει ρητά αγάπη για τη συγκεκριμένη εποχή· και στρέφει την προσοχή μας στην επαναφορά των καβαφικών ποιημάτων στη ρητή αναφορά του θέρους σε συνάφεια με τη νεότητα. Μα κιόλας / είχαμεν εξαφθεί τόσο πολύ, / που γίναμε ακατάλληλοι για προφυλάξεις. // Τα ενδύματα μισοανοίχθηκαν – πολλά δεν ήσαν / γιατί επύρωνε θείος Ιούλιος μήνας», γράφει ο Καβάφης στο ποίημα «Να μείνει», το 1918. O γαλλισμός ακατάλληλος που είχε υποψιαστεί ο Μίμης Σουλιώτης («incapable de se contenir/ακρατής της ορμής»), μπορεί να συναφθεί με συμφραζόμενα του ακατάσχετος· με κορυφαία, ίσως, τη διατύπωση του Νικολάου Μεσαρίτη για τον Παντοκράτορα, «κατά τους σφοδρούς και ακατασχέτους των εραστών» – στο γύρισμα προς τον 13ο αιώνα. Η ευρύτερη εικόνα δείχνει μια εποχή που οδήγησε στη σφαγή της νεολαίας της Ευρώπης. Και τίποτα δεν θα είναι ίδιο πια, «το κορμί και ο νους έμοιαζαν σχισμένα κομματάκια χαρτιού», παρατηρεί η Ορλάντο».

Φουσκωτές βάρκες από την Ερυθραία και τη Σομαλία. Διασχίζοντας τη Μεσόγειο στην εποχή της Φρόντεξ και του Τέκνικουμ. Αποσπάσματα από ένα εκτενές δοκίμιο της Φράνσις Στόνορ Σόντερς για την ιστορία του ταξιδιού και τη μετανάστευση, το πώς οι ταξιδιώτες έγιναν ξένοι και μετανάστες, για τα διαβατήρια και τις βίζες: «Μια βάρκα που μετέφερε περισσότερους από πεντακόσιους ανθρώπους από την Ερυθραία και τη Σομαλία βυθίστηκε λίγο έξω από την Λαμπεντούζα τον Οκτώβρη του 2013. Μέσα στο σκοτάδι, όσοι άκουσαν τις φωνές τους, νόμισαν ότι είναι γλάροι. Η βάρκα βυθίστηκε μέσα σε λίγα λεπτά, ωστόσο όσοι σώθηκαν έμειναν στη θάλασσα για πέντε ώρες, πολλοί από αυτούς κρεμασμένοι πάνω στα άψυχα σώματα των συμπατριωτών τους καθώς αυτά επέπλεαν. Μπροστά στο θάνατο, με ή χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα, οι άνθρωποι ήθελαν να γίνει γνωστή η ταυτότητά τους. Καθώς η βάρκα έβαζε νερό, και με τις περισσότερες γυναίκες και παιδιά να είναι παγιδευμένοι κάτω από το κατάστρωμα, εκείνοι που ήξεραν ότι δεν θα τα καταφέρουν, φώναζαν τα ονόματά τους και τα ονόματα των χωριών τους, έτσι ώστε αν κάποιοι σωθούν να μεταφέρουν τα νέα του θανάτου τους. Δεν υπήρχε άλλος τρόπος: δεν υπάρχει επίσημη διαδικασία ταυτοποίησης για όσους πνίγονται. Στο νεκροταφείο της Λαμπεντούζα οι πλάκες που γράφουν «μετανάστης αγνώστων στοιχείων» μαρτυρούν ότι οι άνθρωποι πεθαίνουν στη Μεσόγειο εδώ και εικοσιπέντε χρόνια — περισσότεροι από είκοσι χιλιάδες, σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις.

Όλοι πρέπει να μετρηθούν, αλλά μόνο εάν μετράνε οι ίδιοι. Οι νεκροί μετανάστες δεν μετράνε. Ανάμεσα στους 108 ανθρώπους που παγιδεύτηκαν μέσα στο πλοίο, ήταν και μια γυναίκα από την Ερυθραία, είκοσι χρονών περίπου. Η γυναίκα αυτή γέννησε ενώ πνιγόταν. Τα νερά της έσπασαν μέσα στη θάλασσα. Οι δύτες βρήκαν το νεκρό παιδί της δεμένο ακόμα με τον ομφάλιο λώρο ανάμεσα στα πόδια της. Δεν θέλω να μετατρέψω αυτή τη γυναίκα σε ένα συναισθηματικό αντικείμενο που θα επιβαρύνει την ήδη επιβαρυμένη συνείδησή μου. Θέλω όμως να μείνει γνωστή σαν κάτι παραπάνω από ένα νούμερο –το 288 η ίδια, το 289 το μωρό της– γιατί αλλιώς η ιστορία των μεταναστών αναπαράγεται στο άπειρο μέχρι να γίνει απλώς μια αφαίρεση. Τα τελευταία δύο χρόνια έψαχνα για κάτι που θα με βοηθούσε να την ταυτοποιήσω. Τα είχα σχεδόν παρατήσει, όταν λίγες μέρες πριν έπεσα πάνω σε ένα άρθρο του δημοσιογράφου Ματατίας Σβαρτς. Βρήκε εκεί έναν διασωθέντα, ο οποίος αποδείχτηκε ότι ήταν ο σύντροφος της γυναίκας και πατέρας του παιδιού της. Το όνομά της, είπε ο άντρας, ήταν Yohanna. Στη γλώσσα της Ερυθραίας, σημαίνει «συγχαρητήρια». (μετάφραση: Δάφνη Λάππα).

Η «πολύχρωμη εξέγερση» στην ΠΓ Δημοκρατία της Μακεδονίας  (δύο συνεντεύξεις με τις ακτιβίστριες Γκαμπριέλα Αντρέεβσκα  και Γιασμίνα Γκολούμποβσκα):

[web only] Γκαμπριέλα Αντρέεβσκα: «Το #Protestiram (ή #Iprotest στα αγγλικά) είναι ένα κίνημα πολιτών για τους πολίτες. Δεν είναι πολιτικό κόμμα, δεν είναι ΜΚΟ· είμαι εγώ, είσαι εσύ, είναι όλοι εμείς. Ως τέτοιο, ως ένα κίνημα πολιτών, έχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στις κινητοποιήσεις. Η πραγματική αλλαγή μπορεί να έλθει μόνο αν οι κινητοποιήσεις παραμείνουν ανεξάρτητες και καθοδηγούμενες από το λαό για το λαό, και όχι από κάποιο επίσημο κόμμα.

Έχοντας δηλαδή κατά νου την παγκόσμια φύση του συστήματος που αγωνιζόμαστε να ανατρέψουμε, οπωσδήποτε μας εμπνέει η ανάδυση κι η ενίσχυση κινημάτων όπως το Nuit Debout ή οι Indignados, όπως και η υπέροχη αριστερή παράδοση της Ελλάδας, από την οποία προσωπικά έχω αντλήσει πολύ κουράγιο και έμπνευση. Ακόμα πιο ενθαρρυντικό είναι όταν στηρίζουμε ο ένας τον άλλο πέρα από έθνη και σύνορα, όταν δείχνουμε αλληλεγγύη και ενότητα στον κοινό μας αγώνα ενάντια στο ίδιο νεοφιλελεύθερο σύστημα που μας εκμεταλλεύεται –έτσι βλέπεις, για παράδειγμα, ανθρώπους από τη Μακεδονία να συμμετέχουν σε διαδηλώσεις στην Ελλάδα ή το αντίστροφο. Αυτό για μένα είναι πραγματικά συναρπαστικό» (μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου).

[web only] Γιασμίνα Γκολούμποβσκα: «Η επανάσταση που απέκτησε μια νέα ταυτότητα και όνομα, είναι πολύχρωμη επανάσταση. Η κοινωνική, πολιτική και ιδεολογική διαφορετικότητα των ανθρώπων που αποτελούν μέρος αυτής της αντίστασης είναι εκπληκτική και αναζωογονητική. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους ανθρώπους που έχουν στο παρελθόν περάσει μεγάλο μέρος της ζωής τους διαμαρτυρόμενοι στους δρόμους, την εποχή που οι άνθρωποι ήταν πολύ φοβισμένοι ακόμα και να συζητήσουν για πιθανά εγκλήματα της κυβέρνησης. Είμαστε πολύ χαρούμενοι που ο λαός μας επιτέλους ξύπνησε και βγήκε στους δρόμους, οι οποίοι μας ανήκουν όπως μας ανήκουν και οι δημόσιοι οργανισμοί και ο δημόσιος χώρος ως σύνολο. Το κίνημα #Protestiram ξεπήδησε μέσα από τις συλλήψεις του περασμένου έτους και τις συγκρούσεις με την αστυνομία στις 5 του Μάη λόγω της εξέγερσης που είχαμε όταν μάθαμε ότι η πληροφορία για συγκάλυψη, από ανώτατους αξιωματούχους της κυβέρνησης, της δολοφονίας του Μάρτιν Νεσκόβσκι το 2011, είναι αληθινή. Η πληροφορία αυτή αποκαλύφθηκε με το σκάνδαλο των υποκλοπών. Τότε είχαμε συμφωνήσει, ότι #Protestiram είναι κάθε πρόσωπο που διαμαρτύρεται ενάντια στην κυβέρνηση ως εγκληματική οργάνωση. Ναι, οι φοιτητές ήταν η κινητήρια δύναμη, όμως, κάποιος πρέπει να μνημονεύσει και τις διάφορες πρωτοβουλίες, διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες των τελευταίων 7 χρόνων που οδήγησαν στις τρέχουσες εξελίξεις» (μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης).

Ο Περίπλους του Magnum και η άγονη φωτογραφική γραμμή. Με αφορμή την έλευση και αποχώρηση του Γιαν Φαμπρ, η Πηνελόπη Πετσίνη θυμάται την Πολιτιστική Ολυμπιάδα, που είχε αναγγείλει το 1997 ο τότε υπουργός Πολιτισμός Ευάγγελος Βενιζέλος και  τη μόνη φωτογραφική της  δράση «Περίπλους, 12 Φωτογράφοι του Magnum στη Σύγχρονη Eλλάδα». Αφού καταδείξει τα πολλαπλά και μεγάλα προβλήματα της έκθεσης, καταλήγει: «Η διαχείριση της φωτογραφίας αποτελεί ιστορικό παράδειγμα ελλιπούς, ερασιτεχνικής και αδιαφανούς διαχείρισης του πολιτισμού –κάτι που, όπως φαίνεται, δεν έπαψε ποτέ να καθορίζει την πολιτισμική πολιτική σε αυτή τη χώρα. Η άγνοια των ανθρώπων που ασκούν πολιτική, η απαξίωση της τοπικής καλλιτεχνικής παραγωγής και ο υπέρμετρος θαυμασμός οτιδήποτε «ξένου» είναι διαχρονικά φαινόμενα. Απλώς στην περίπτωση του Περίπλου δεν υπήρχαν «παλλόμενα πέη» όπως στην πρόσφατη του Φαμπρ για να ξεσηκώσουν σάλο –κι έτσι το Magnum ήρθε, πληρώθηκε και απήλθε χωρίς προβλήματα».

Μία, δύο, τρεις, πολλές Μεταπολιτεύσεις; Σκέψεις της Ελένης Κούκη για τους νέους προσανατολισμούς στη μελέτη της Μεταπολίτευσης με αφετηρία τον συλλογικό τόμο Μεταπολίτευση. Η Ελλάδα στο μεταίχμιο δύο αιώνων, επιμέλεια: Μάνος Αυγερίδης, Έφη Γαζή, Κωστής Κορνέτης (εκδ. Θεμέλιο): «Μέσα στην οικονομική κρίση, ένας νέος κύκλος συζήτησης για το φαινόμενο της Μεταπολίτευσης άνοιξε. Μπορεί να μην απέκτησε την ένταση που προσέλαβε στην Ισπανία η επαναξιολόγηση της δικής τους transiciόn,  ωστόσο τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκαν σημαντικές πρωτοβουλίες. […] Φυσικά, δεν πρόκειται για πρωτοβουλίες που δημιουργούν από το μηδέν ένα πεδίο έρευνας∙ αντίθετα, βασίζονται σε μια βιβλιογραφία από καιρό δομημένη κυρίως χάρη στους πολιτικούς επιστήμονες. Κατά τη γνώμη μου, όμως, αποτελούν μια διακριτή στιγμή στην πορεία της ιστορικοποίησης της Μεταπολίτευσης. Διότι είναι επεξεργασίες που βασίζονται στη βεβαιότητα ότι η Μεταπολίτευση, ό,τι κι αν υπήρξε αυτή, έχει πια τελειώσει. Είναι προσπάθειες να ιδωθούν συνολικά τα πράγματα. Και ίσως το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο είναι ότι ανοίγουν ένα διάλογο για την περιοδολόγηση – για το ποια είναι τα χρονικά όρια του ιστορικού φαινομένου».