Στα Ενθέματα αύριο 6 Μαρτίου

Στα «Ενθέματα» αύριο Κυριακή 6 Μαρτίου

Στα περίπτερα εντός της «Αυγής», στο μπλογκ τους (enthemata.wordpress.com), στο facebook (Enthemata Avgis)και στο twitter: @enthemata

Κείμενα των: Ζύγκμουντ Μπάουμαν, Χάρη Αθανασιάδη, Ράινερ Μπάουμπεκ, Μαρίας Χαϊδοπούλου-Βρυχέα, Βόλφγκανγκ Στρέεκ, Νίκου Σαραντάκου, Γιάννη Στουραΐτη, Ντάνιελ Τρίλινγκ

Α. Μοντιλιάνι, «Καρυάτιδα»

Ο μεταναστευτικός «ηθικός πανικός» και οι (κατα)χρήσεις του. Ο Ζύγκμουντ Μπάουμαν γράφει για τον φόβο που προκαλούν στις δυτικές κοινωνίες οι μεταναστευτικές ροές. «Η πρώτη παρόρμηση ακολουθεί, έστω και σε σύγχρονη μορφή, το σχήμα που περιέγραφε ο Αίσωπος στον μύθο με τους λαγούς και τα βατράχια. Οι λαγοί του μύθου δεν ήξεραν πλέον πού να καταφύγουν για να γλιτώσουν από το κυνηγητό των άλλων ζώων. Με το που έβλεπαν έστω κι ένα ζώο να τους πλησιάζει, το έβαζαν στα πόδια. Μια μέρα συνάντησαν μια αγέλη αφηνιασμένων αλόγων, και πανικόβλητοι έτρεξαν για μια κοντινή λίμνη, αποφασισμένοι να πνιγούν παρά να συνεχίσουν να ζουν μέσα στο φόβο. Αλλά καθώς πλησίαζαν στην όχθη, κάποιοι βάτραχοι, τρομαγμένοι με τη σειρά τους απ’ τους επερχόμενους λαγούς, πήδηξαν βιαστικά μες στο νερό. “Τελικά”, είπε ένας λαγός, “τα πράγματα δεν είναι και τόσο άσχημα”. Το ηθικό δίδαγμα του μύθου είναι ξεκάθαρο: η ικανοποίηση που ένιωσε ο λαγός –ένα ευπρόσδεκτο διάλειμμα από την καθημερινή απόγνωση του θηράματος– προήλθε από τη συνειδητοποίηση ότι υπάρχει πάντα κάποιος που κουβαλάει βαρύτερο σταυρό από τον ίδιο. […]

Η πολιτική του αμοιβαίου διαχωρισμού και της τήρησης αποστάσεων, η οικοδόμηση τειχών αντί για γέφυρες και η καταφυγή σε ηχομονωμένους «ηχοθαλάμους» αντί για ανοιχτές γραμμές απαραμόρφωτης επικοινωνίας (ακόμα και η νίψη των χειρών ή η διακήρυξη της αδιαφορίας, μεταμφιεσμένης έστω σε ανεκτικότητα) δεν οδηγούν πουθενά, παρά μόνο στην έρημο της αμοιβαίας δυσπιστίας, αποξένωσης και επιδείνωσης. Παρότι μοιάζει βραχυπρόθεσμα καθησυχαστική (γιατί διώχνει την πρόκληση εκτός πεδίου), αυτή η απατηλή, αυτοκτονική πολιτική συσσωρεύει εκρηκτικές ύλες που είναι έτοιμες να εκραγούν στην πρώτη φυτιλιά. Κι έτσι, ένα συμπέρασμα πρέπει να είναι εξίσου ξεκάθαρο: ο μόνος δρόμος που μας απομακρύνει από την τωρινή δυσφορία και τη μελλοντική συμφορά περνά μέσα από την απόρριψη του ύπουλου πειρασμού του διαχωρισμού. Ακόμα καλύτερα, μέσα από την ακύρωσή του, την αποσυναρμολόγηση των φραχτών των «κέντρων υποδοχής και φιλοξενίας» και το πλησίασμα των ενοχλητικών διαφορών, ανομοιοτήτων και των αυτοεπιβαλλόμενων χασμάτων σε στενή, καθημερινή και όλο και πιο άμεση επαφή –η οποία ελπίζω ότι θα έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη μιας γόνιμης σχέσης των δύο μερών αντί για την τωρινή, αυτοτροφοδοτούμενη σχάση ανάμεσά τους». (μετάφραση Δημήτρης Ιωάννου).

Η πραγματική αιτία της προσφυγικής κρίσης είναι η έλλειψη αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών-μελών. Συνέντευξη του Ράινερ Μπάουμπεκ στον Δημήτρη Χριστόπουλο. Μιλάει για τις πολιτικές ιθαγένειας στην Ε.Ε, την ένταξη των μεταναστών, τις προοπτικές του προσφυγικού και τον ρόλο της Ελλάδας. «Το φθινόπωρο του 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η γερμανική κυβέρνηση θα μπορούσαν να έχουν αυξήσει την πίεση προς τα απρόθυμα κράτη-μέλη, αν είχαν ξεκινήσει επίσημα την επαναδιαπραγμάτευση της Συμφωνίας του Δουβλίνου. Είναι προφανές ότι η Ελλάδα, η Ιταλία και όλα τα κράτη του “διαδρόμου” προς τη Γερμανία και τη Σουηδία δεν έχουν, εκ των πραγμάτων. κανένα κίνητρο να καταγράφουν τους πρόσφυγες, μια και αυτοί μπορούν ανά πάσα στιγμή να τους σταλούν πίσω από οποιοδήποτε κράτος προορισμού. Οι μηχανισμοί μετεγκατάστασης και επανεγκατάστασης μπορούν να ξεκολλήσουν μόνο αν τα κράτη-μέλη γνωρίζουν ότι δεν μπορούν πια να παίξουν το χαρτί του Δουβλίνου για να ενισχύσουν μια κατάφωρα άδικη κατανομή των προσφύγων και των βαρών που συνεπάγεται η υποδοχή τους. Φοβάμαι ότι το «παράθυρο ευκαιρίας» για μια τέτοια ριζοσπαστική μεταρρύθμιση έχει ήδη κλείσει. Αυτό που μοιάζει πλέον πιο πιθανό είναι τα κράτη-μέλη να συντονιστούν στο θέμα του ελέγχου των εξωτερικών συνόρων, επιμένοντας παράλληλα στη διακριτική ευχέρεια του καθενός να αποφασίζει από μόνο του πόσους και ποιους πρόσφυγες θα υποδέχεται» (μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου).

Από τον «Γεροστάθη» μέχρι το βιβλίο ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού. Τα αποσυρθέντα σχολικά βιβλία, 1858-2008. Συνέντευξη του Χάρη Αθανασιάδη. Μιλάει για τη δημόσια, τη σχολική και την εθνική ιστορία, με την ευκαιρία της κυκλοφορίας της μελέτης του «Τα αποσυρθέντα βιβλία. Έθνος και σχολική Ιστορία στην Ελλάδα, 1858-2008. «Στην Ιστορία υπάρχουν τομές και συνέχειες. Ή, καλύτερα, εμείς, ανάλογα με το αντικείμενό μας, διακρίνουμε εκ των υστέρων τομές και συνέχειες. Με κριτήριο τις διαμάχες για τη σχολική Ιστορία, που είναι το θέμα του βιβλίου, ο τελευταίος αιώνας μπορεί να ιδωθεί ως καταρχήν ενιαία περίοδος: Από το 1919, όταν εκτυλίχθηκε η πρώτη διαμάχη με αφορμή το πασίγνωστο αναγνωστικό του Ζαχαρία Παπαντωνίου Τα Ψηλά Βουνά ως το 2008, όταν καταλάγιασε ο θόρυβος που προξένησε το εγχειρίδιο Ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού – μα και μέχρι σήμερα, εκτιμώ, εφόσον ευρύτερες διαμάχες όπως αυτή για τον ιστορικό Χάιντς Ρίχτερ μοιάζουν και εν πολλοίς είναι ομόλογες με αυτές που το βιβλίο ανατέμνει. Βέβαια, κάθε διαμάχη είχε τις δικές της ιδιαίτερες αιτίες και τα δικά της διακυβεύματα που συνδέονταν πολλαπλά με την εκάστοτε συγκυρία. Δεν μπορούμε να καταλάβουμε την οξύτατη αντιπαράθεση για τα Ψηλά Βουνά δίχως να λάβουμε υπόψη την πανσπερμία των εθνοτήτων που κλήθηκε να ενσωματώσει η Ελλάδα ύστερα από τους Βαλκανικούς Πολέμους, ούτε να καταλάβουμε την πολεμική σε ένα βιβλίο βυζαντινής Ιστορίας του 1965 δίχως να τη συσχετίσουμε με την ήττα της Αριστεράς στον Εμφύλιο και την επιστροφή της το 1958».

Το τέλος του «δημοκρατικού καπιταλισμού» στην Ευρώπη. Συνέντευξη του Βόλφγκανγκ Στρέεκ στον Τζόνας Μπιρτς και τον Γιώργο Σουβλή (από το περ. Jacobin). Μιλάει για τη μεταδημοκρατία, την ευρωπαϊκή νομισματική ένωση, τον ΣΥΡΙΖΑ, το μέλλον της πλήρους απασχόλησης. «Η δημοκρατία στον καπιταλισμό είναι δημοκρατία στον βαθμό που διορθώνει τα αποτελέσματα των δράσεων των αγορών προς την κατεύθυνση της ισότητας. Η οικονομική απελευθέρωση αποσυνδέει τη δημοκρατία από την οικονομία – την καθιστά στεγνή. Το αποτέλεσμα είναι αυτό που ονομάζουμε μεταδημοκρατία: η πολιτική ως μαζικό θέαμα, ως κομμάτι της βιομηχανίας του θεάματος. Ένας τρόπος αποσύνδεσης της δημοκρατίας από την οικονομία είναι η μεταβίβαση της οικονομικής πολιτικής από τα χέρια των εθνικών κοινοβουλίων και των κυβερνήσεων στα χέρια «ανεξάρτητων» θεσμών όπως οι κεντρικές τράπεζες και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, και Διεθνών Οργανισμών όπως το ΔΝΤ. Το ευρώ, όπως θεσπίστηκε με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, έχει με αυτό τον τρόπο αποδημοκρατικοποιήσει –αλλά σε καμία περίπτωση αποπολιτικοποιήσει– τη νομισματική και οικονομική πολιτική στα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης. […] Η ιστορική ψευδαίσθηση του μεταπολεμικού κεϋνσιανισμού ήταν η πίστη ότι αυτό που στην πραγματικότητα παρέμεινε μια καπιταλιστική οικονομία είχε μετατραπεί σε μια πολιτικά ουδέτερη μηχανή δημιουργίας πλούτου και απασχόλησης, έτοιμης να λειτουργεί από επαγγελματίες μηχανικούς που ονομάζονταν “οικονομολόγοι”». (μετάφραση Γιάννης Χατζηδημητράκης)

Εγκλωβισμένοι στα χοτ σποτ. Ο Νίκος Σαραντάκος στη στήλη του «Oι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» γράφει για τα χοτ σποτ: «Όσο για το αγγλικό hot spot, κι αυτός ο όρος έχει ήδη χρησιμοποιηθεί αρκετές φορές και σε διάφορους τομείς. Ας πούμε, πριν από καναδυό χρόνια, σε πιο ξένοιαστους καιρούς, αρκετοί αναζητούσαν πώς και πώς να βρουν ένα χοτ σποτ, διότι έτσι ονομάζονται (και) τα σημεία όπου μπορεί κανείς να συνδέσει το κινητό του με ένα ασύρματο δίκτυο (wi-fi), ενώ στη γεωλογία ο όρος δηλώνει τα σημεία έντονης ηφαιστειακής δραστηριότητας, θερμά σημεία δηλαδή, ενώ ακόμα πιο παλιά ο όρος σήμαινε ένα «καυτό» κέντρο διασκέδασης ή ακόμα και μια δερματική φλεγμονή. Ωστόσο, τώρα κυριαρχεί η νιόφερτη σημασία, των κέντρων υποδοχής προσφύγων στις χώρες πρώτης γραμμής, και κυρίως στην Ελλάδα. Στα κέντρα αυτά θα γίνεται λοιπόν η καταγραφή των προσερχομένων, η διαλογή των προσφύγων από τους μετανάστες – αλλά δεν είναι σαφές τι θα γίνεται στη συνέχεια, αφού η προώθηση των προσφύγων στις χώρες όπου επιθυμούν να εγκατασταθούν γίνεται με το σταγονόμετρο, ενώ ακόμα πιο δύσκολη έχει αποδειχτεί, τουλάχιστον ως τώρα, η επιστροφή εκείνων που δεν μπορούν να χαρακτηριστούν πρόσφυγες στην Τουρκία ή στις χώρες καταγωγής τους».

Ο Τσε, ο «άνθρωπος-μάρτυρας» και άλλες σκέψεις για την Αριστερά του σήμερα. Γράφει η Μαρία Χαϊδοπούλου-Βρυχέα: «Αν το πρότυπο του καπιταλισμού είναι ο οικονομικός άνθρωπος, τότε η δικιά μας πρόταση δεν μπορεί να είναι ο «άνθρωπος-μάρτυρας». Όσο αφηρημένος είναι ο οικονομικός άνθρωπος άλλο τόσο αφηρημένος είναι και ο “άνθρωπος-μάρτυρας”: ένας άνθρωπος, δηλαδή, εκτός πρακτικών μιας συλλογικής καθημερινότητας, χωρίς σώμα, χωρίς σχέσεις, χωρίς «προσωπική» ζωή, χωρίς ανάγκες, φίλους και συγγενείς, εκτός πολιτισμικών πλαισίων. Οι συνήθεις ήρωες μόνο την υπέρτατη στιγμή τα καταφέρνουν και εξυψώνονται πέρα από τα ιδιαίτερά τους χαρακτηριστικά. Τον υπόλοιπο καιρό αποτυγχάνουν να αντεπεξέλθουν ως πατέρες, ως φίλοι, ως σύντροφοι. Δεν μπορεί να είναι αυτή η δικιά μας πρόταση. Ο δικός μας άνθρωπος ή «ανθρώπισσα» ή άτομο ή ό,τι άλλο αποφασίσουμε να το ονομάσουμε, έχει καθημερινότητα και σχέσεις και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ανάγκες και επιθυμίες.. Και μέσα από αυτή την επαφή με το συλλογικό ονειρεύεται έναν καλύτερο κόσμο. (Γι’ αυτό κι ο τόπος, όπου μεγαλώνουμε, όπου ζούμε, έχει σημασία – αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση)».

Η «μεταεθνικιστική» Ευρωπαϊκή Ένωση ως ζωτικός χώρος του εθνικισμού. Ο Γιάννης Στουραΐτης σχολιάζει ο επιχείρημα ότι η Ε.Ε λειτουργεί ως παράγοντας ανάσχεσης των εθνικισμών. «Ο πολιτικός λόγος που επικαλείται τον μεταεθνικιστικό χαρακτήρα της Ε.Ε. βασίζεται, έτσι, σε μια επιφανειακή προσέγγιση. Η διάβρωση της οικονομικής και πολιτικής κυριαρχίας των εθνικών κρατών από έναν ιεραρχικό υπερκρατικό μηχανισμό σαφώς και συνέβαλε στην περιθωριοποίηση του πολέμου ως εν δυνάμει μέσου επίλυσης των διαφορών ισχύος μεταξύ τους και, ως εκ τούτου, υποβάθμισε τον ρόλο του εθνικισμού ως ιδεολογικού εργαλείου προώθησης και δικαιολόγησης πολεμικών συγκρούσεων. Παρά τη διακηρυγμένη ανησυχία των απανταχού επαγγελματιών πατριωτών, όμως, ελάχιστα αποδόμησε τις εθνικές ιδεολογίες και τις πραγμοποιημένεςθνοπολιτισμικές ταυτότητες που συνδέονται με αυτές. Αντιθέτως, αποδεδειγμένα τις ενίσχυσε, με αποτέλεσμα, έπειτα από πλείστες συνθήκες «ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης» ο εθνικισμός να παραμένει η κατεξοχήν κυρίαρχη λειτουργική ιδεολογία των σύγχρονων ευρωπαϊκών κοινωνιών, γεγονός με το οποίο συνδέεται η ολική επαναφορά του ρατσισμού, που αντικατοπτρίζεται στην άνοδο της ακροδεξιάς στα περισσότερα κράτη-μέλη».

WEBONLY. Στο εβραϊκό νεκροταφείο της Βάνζεε του Ντάνιελ Τρίλινγκ. Ο δημοσιογράφος και ερευνητής Daniel Trilling επισκέφτηκε το εβραϊκό νεκροταφείο της Βάνζεε, όπου είναι θαμμένος ο προ-προπάππους του Ilya B, γενημμένος γύρω στο 1880 σε μια μεσοαστική οικογένεια του Κιέβου. Με αφορμή την επίσκεψη αυτή, μας αφηγείται την ιστορία των προγόνων του, από το Κίεβο στο Βερολίνο και μετά στην Αγγλία και μας θυμίζει μια «όχι και τόσο καινούργια ιστορία»: πώς η κραυγή «Οι πρόσφυγες φταίνε!» ήταν πάντα η εύκολη λύση (μετάφραση: Δανάη Καρυδάκη· η μετάφραση πρωτοδημοσιεύτηκε στο ohnebinde.wordpress.com, από όπου και την αναδημοσιεύουμε).

Η Αριστερά του δημοκρατικού σοσιαλισμού

Στον Σταύρο Κωνσταντακόπουλο. Αξεθώριαστη μνήμη

του Στέφανου Δημητρίου

Ζαν Μέτζινγκερ, «Γυναίκα στον καθρέφτη», 1916

Η κρίση της πολιτικής. Η κρίση του πολιτικού συστήματος κατέστη κρίση της δημοκρατίας και της ίδιας της πολιτικής. Το πολιτικό σύστημα –όχι ως έννοια περιγράφουσα την οργάνωση της πολιτικής εξουσίας, αλλά ως όρος που περιγράφει και εξηγεί την κατανομή της σε συνθήκες κρίσης, ορίζοντας το πραγματικό κέντρο εξουσίας– διεύρυνε την απόσταση ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και την κοινωνία. Η κυβέρνηση της Αριστεράς συνιστά ριζοσπαστική τομή ως προς την αναμέτρηση με το πολιτικό σύστημα. Η νεοφιλελεύθερη πολιτική, μαζί με την κατάργηση των κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων, εδραίωσε τη στυγνή εκμετάλλευση της εργασίας. Η κρίση της πολιτικής μένει ανεξήγητη, χωρίς την εξηγητική παράμετρο της επιθετικής πολιτικής του κεφαλαίου· αυτή έχει προϋπόθεση την κατακρήμνιση των θεσμικών εγγυήσεων των κοινωνικών κεκτημένων. Τα πλειστάκις, μέχρι πέρυσι, διασυρθέντα κοινωνικά δικαιώματα, από τα ΜΜΕ, είναι δημοκρατικά κεκτημένα. Η περιστολή των κοινωνικών δικαιωμάτων, τα οποία αποτελούν όρο για την αναπαραγωγή της κοινωνίας, συνιστά πολιτική προϋπόθεση για την αναπαραγωγή του ίδιου του κεφαλαίου. Αποστεώνονται οι αρχές της ελευθερίας και της ισότητας και ανακαθορίζεται η σχέση τους ως προς την κυριαρχία, άρα, σε ό,τι αφορά τη δημοκρατία, η ουσιώδης σχέση τους με τη λαϊκή κυριαρχία, κανονιστική αρχή της δημοκρατίας. Οι αρχές αυτές εξασθενούν περιοριζόμενες στο τυπικό τους κέλυφος. Όμως, εντός αυτού, οι αντιθέσεις της αστικής κοινωνίας (όπως η αντίθεση ισότητας-ιδιοκτησίας, αλλά και πολιτικής-οικονομίας) είχαν προεξοφλημένη έκβαση: ξέρουμε ποιος έχασε.

Υπάρχει ελπίδα;

Η Γερμανία εξανάγκασε την Ελλάδα να αποδεχθεί ένα πρόγραμμα που θα καταστρέψει την οικονομία της και θα εξαφανίσει τη δημόσια περιουσία της για τα επόμενα πενήντα χρόνια.

Πωλ Μέισον, Τhe Guardian, 18.10.2015 (και στα ελληνικά Η Αυγή, 25.10.2015)

Του Χρήστου Λάσκου

Καρλ Χόφερ, «Το κορίτσι που βάζει δίσκους στο πικάπ», 1939

Βασικό θέμα της ναυαρχίδας του αστικού τύπου στην Ελλάδα, του διαβόητου ΔΟΛ, το τελευταίο διάστημα, είναι πως οι Ευρωπαίοι εταίροι νιώθουν καθόλα ευχαριστημένοι από τη συμπεριφορά της ελληνικής κυβέρνησης μετά τον Σεπτέμβριο. Δεν χάνουν, λέγεται, ευκαιρία να δηλώνουν πόσο παραγωγικότερη είναι η σχέση μεταξύ των δύο πλευρών, αν συγκριθεί με αυτή που είχαν διαμορφώσει οι προηγούμενες μνημονιακές κυβερνήσεις. Έκπληκτοι οι «δανειστές» παρακολουθούν την αποφασιστικότητα με την οποία ο Αλέξης Τσίπρας και οι συνεργάτες του έχουν αναλάβει την πλήρη και ακριβή υλοποίηση των συμφωνηθέντων. Σε τέτοιο βαθμό, μάλιστα, συμβαίνουν όλα αυτά που η ελληνική κυβέρνηση έχει εξελιχθεί, όπως σημειώνουν Τα Νέα, από μαύρο πρόβατο στον «καλύτερο εχθρό» του ευρωπαϊκού κατεστημένου.

Θα μπορούσε, βέβαια, να σκεφτεί κανείς πως Τα Νέα κλπ. έχουν τους δικούς τους λόγους να διαχέουν τέτοιες εικόνες. Έχουν τις στοχεύσεις τους, που αντιστοιχούν άμεσα στα συμφέροντα που διακονούν. Άρα, τα πράγματα μπορεί να μην είναι έτσι.

Όμως εγώ παραδέχτηκα την ήττα…

του Στρατή Μπουρνάζου

Άρθουρ Ντόουβ, «Κόκκινος ήλιος», 1935

Ο τίτλος, καρφωμένος στο μυαλό μου εδώ και δυο βδομάδες, προσπαθεί να εκφράσει δύο βασικά, για μένα, πράγματα, προκειμένου να συνεχίσουμε: την ήττα και την παραδοχή της. Θα προσπαθήσω να τα εξηγήσω, μαζεύοντας τη σκέψη και τα κουράγια μου.

α) Λέμε όλοι, και σωστά, ότι η συμφωνία (θα) είναι κακή, απέχει από το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ, συνιστά ήττα. Ασφαλώς. Όμως πρόκειται για κάτι πολύ παραπάνω. Όχι μόνο δεν ακυρώσαμε τα Μνημόνια, αλλά θα υπογράψουμε ένα καινούργιο· κι αυτό δεν είναι «λεπτομέρεια», αλλά σεισμός, καθώς η κατάργηση των Μνημονίων υπήρξε, τα τελευταία χρόνια, κορμός της πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ, συνεκτικό του στοιχείο και βασικός λόγος της ανόδου του. Έτσι, η ήττα πλήττει συνολικά τη δυνατότητα άσκησης πολιτικής εκ μέρους του ΣΥΡΙΖΑ. Ας υποθέσουμε, λ.χ., ότι (αν και μοιάζει απίθανο σήμερα) χάνει τις επόμενες εκλογές· σε ποια βάση θα αντιπολιτευθεί και θα αντιπαλέψει το Μνημόνιο, αφού το έχει αποδεχθεί;

Υπάρχει, εδώ, μια ποιοτική διαφορά, σε σχέση με άλλες ήττες (ενός συνδικάτου, λ.χ.): η άσκηση της εξουσίας. Ο ΣΥΡΙΖΑ, καθώς βρίσκεται στην κυβέρνηση, είναι αναγκασμένος –με όποιες «ρωγμές»– να εφαρμόσει τα αντίθετα από όσα έλεγε.

β) Η ήττα αφορά, αν και σε διαφορετικό βαθμό, όλους όσους υποστηρίξαμε το πολιτικό σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ. Ασφαλώς, ο ρόλος της Μέρκελ και του Σόιμπλε είναι καθοριστικός, και η όλη ιστορία αποκαλυπτική για την «υπαρκτή Ε.Ε.». Ωστόσο, αυτό δεν συνιστά άλλοθι, για να καταλήξουμε ότι, τελικά, εμείς δεν φταίμε. Όχι, δεν τα λέγαμε καλά· και το γράφω, ασφαλώς, και σε ό,τι με αφορά. Και η διάθεση ωραιοποίησης ή υπεκφυγής μου φαίνεται ό,τι χειρότερο· χρειάζεται, νομίζω, συναίσθηση, αναστοχασμός αλλά και, πώς να το πω, ταπεινότητα, συντριβή· όχι για να σκύψουμε το κεφάλι, αλλά για μπορούμε να κοιτάζουμε τους άλλους στα μάτια.

Φυσάμε να πέσουν ή ψάχνουμε ομπρέλα;

Αριστερά με νέα αντίληψη

του Κωστή Καρπόζηλου

Στέφανος Ρόκος, «14 ρόδια», 2006

«Ένα φύσημα θέλει και πέφτει», με διαβεβαίωνε την άνοιξη του μακρινού 1994 ο σοφός και σίγουρα μεγαλύτερος σε ηλικία σύντροφος, αφού πρώτα είχε εκθέσει επακριβώς τις δομικές αντιφάσεις του παγκόσμιου καπιταλισμού. Λίγο να φυσούσαν οι καταπιεσμένοι της Γης και τότε ο φαινομενικός θριαμβευτής της ανθρώπινης Ιστορίας θα κατέρρεε σαν άλλος χάρτινος πύργος. Μερικές εβδομάδες αργότερα, ο ίδιος αγαπητός σύντροφος μου εξηγούσε ότι ένα απογοητευτικό εκλογικό αποτέλεσμα ήταν η φυσική απόρροια του καταθλιπτικού συσχετισμού δυνάμεων: «Τι τα θες, είναι πανίσχυροι… Θέλει να κάνουμε υπομονή, να περάσει η μπόρα». Από εκεί που το μόνο που χρειαζόταν ήταν ένα «φου», τώρα χρειαζόμασταν εμείς μια ανθεκτική ομπρέλα — δεν το λες και επιτυχία ακριβώς.

  Η ταλάντευση ανάμεσα στον βολονταρισμό και τον φαταλισμό περιγράφει μια από τις κύριες αντιφάσεις στη σκέψη και στη δράση της Αριστεράς, η οποία ιστορικά μετεωρίζεται ανάμεσα στην αστόχαστη αισιοδοξία και στην παθητική ενσωμάτωση των αποτυχιών της. Οι τελευταίοι έξι μήνες συνιστούν ένα εξαιρετικό παράδειγμα για τις καταστροφικές συνέπειες της ταλάντευσης αυτής. Πριν τις εκλογές του 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ υποστήριζε ότι οι εσωτερικές αντιφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η εγνωσμένη αποτυχία των Μνημονίων επέτρεπαν μια ιδεατή και άνευ κόστους διευθέτηση: την επικράτηση ενός εναλλακτικού σχεδίου που θα οδηγούσε στη ριζική αναθεώρηση των πολιτικών της λιτότητας, δίχως να διακινδυνεύει η θέση της Ελλάδας στον πυρήνα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Σήμερα, η υπόσχεση αυτή έχει ηττηθεί, και η ήττα, με τη σειρά της, οδηγεί στην άλλη όψη του βολονταρισμού: στην εκ των υστέρων παραδοχή ότι ο αντίπαλος ήταν πανίσχυρος, τα περιθώρια για μια εναλλακτική πρόταση εξαρχής ελάχιστα, και οι επιλογές της κυβέρνησης της Αριστεράς, σε αυτό το πλαίσιο, αναγκαστικές.

Το σύστημα έχει φτάσει στα ιστορικά του όρια

«Μια αριστερή κυβέρνηση στην Ελλάδα θα είναι πολύ σημαντική για όλο το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι»

συνέντευξη του Κωνσταντίνου Τσουκαλά, με την ευκαιρία της κυκλοφορίας της «Γυμνής βασίλισσας» (εκδ. Καστανιώτη)

Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς σπίτι του. Φωτογραφία του Γιώργου Οικονομόπουλου.

Η Γυμνή βασίλισσα. Έργα και ημέρες του οικονομικού λόγου, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη, παρότι μιλάει για την οικονομία και την κυριαρχία της, δεν είναι ένα βιβλίο οικονομικό. Είναι ένα έργο συνολικό, με το οποίο ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς επιβεβαιώνει, για άλλη μια φορά, ότι είναι ένας πολιτικός στοχαστής, με όλη τη σημασία του όρου, και επίσης κατεξοχήν Ευρωπαίος: τόσο επειδή η οπτική του είναι ευρωπαϊκή και διεθνής όσο και γιατί συνομιλεί, όπως και με τα προηγούμενα έργα του, με τους μεγάλους ευρωπαίους ομοτέχνους του. Η Γυμνή Βασίλισσα (που είναι, βέβαια, η οικονομία, και ιδίως η νεοφιλελεύθερη οικονομία) υπερβαίνει τις επιστημονικές εξειδικεύσεις και κλάδους, μέσα από ένα συνολικό πρίσμα. Και το κάνει με γραφή σαφή και απλή (σε σχέση και με προηγούμενα βιβλία του), και συγχρόνως πλούσια, που αντλεί από πολλές επικράτειες, πέραν της θεωρίας και της φιλοσοφίας, όπως η τέχνη, η λογοτεχνία, η ιστορία. Ένα έργο που, με βαθιά πολιτική αγωνία, ανοίγει ζητήματα και θέτει καίρια ερωτήματα, χωρίς να δίνει εύκολες ή τελεσίδικες απαντήσεις. Γιατί, όπως λέει, «είτε το θέλουμε, είτε όχι, η πανούργα Ιστορία μάς περιμένει στη γωνία».

Στρ. Μπ.

Ανιόλο Μπροντζίνο, «Αλληγορία του Χρόνου (λεπτομέρεια), 1545

Θα ξεκινήσω από μια διαπίστωση η οποία, όπως γράφεις, αποτελεί κεντρικό άξονα της Γυμνής βασίλισσας ότι το σύστημα έχει φτάσει στα έσχατα ιστορικά του όρια.

Το κεντρικό ερώτημα που θέτω στο βιβλίο δεν είναι επιστημονικό, αλλά πολιτικό: Αν και υπό ποίους όρους το παγκοσμίως εξελισσόμενο νεοφιλελεύθερο σύστημα είναι δυνατόν να αναπαραχθεί. Και όταν λέω αναπαραχθεί, εννοώ αν οι ολοένα οξυνόμενες υφέρπουσες αντιφάσεις είναι δυνατόν να θεραπευθούν ή να αρθούν με τα μέσα τα οποία δίνει το σύστημα στις πολιτικές εξουσίες.

Μέχρι τώρα, στο πλαίσιο των εθνικών κρατών, είτε αυτά ήταν δημοκρατικά είτε αυταρχικά είτε φιλελεύθερα είτε ακόμα φασιστικά, το καπιταλιστικό κράτος είχε μια θεμελιώδη ευθύνη: την ευθύνη να αναπαραγάγει το σύστημα. Kαι το έκανε μέσα από θεσμούς και μηχανισμούς, εν ανάγκη μετατρεπόμενο σε κράτος έκτακτης ανάγκης. Εδώ, ακριβώς, πιστεύω, έγκειται η κρισιμότητα των σημερινών καιρών. Η παγκοσμιοποίηση, αν δεν έχει καταλύσει, έχει αμβλύνει εξαιρετικά, σε σημείο πρωτοφανές, την παρεμβατική ικανότητα των κατεστημένων πολιτικών εξουσιών, των κρατών και, κατ’ επέκταση, των οργανωμένων κοινωνών. Το αποτέλεσμα είναι οι μεγάλες αποφάσεις για το παρόν και το μέλλον των λαών να μην παίρνονται από τα κράτη – εξαιρώ τα πολύ μεγάλα κράτη (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα)· μιλάω για όλα τα άλλα, τα περισσότερα, και προφανώς για την Ελλάδα.

Οι μεγάλες αποφάσεις, λοιπόν, λαμβάνονται από αυτό που ονομάζουμε αγορές. Οι αγορές δεν είναι η αγορά. Η αγορά ήταν μια ιδέα, μια fictio, ένα πλάσμα, ένα αφηρημένο σύστημα ισορροπιών ανάμεσα σε ελεύθερα αναπτυσσόμενες δυνάμεις. Ενώ οι αγορές είναι ένα κέντρο λήψης αποφάσεων, το οποίο προσπαθεί να επιβάλει –και το καταφέρνει σε μεγάλο βαθμό– τα συγκροτημένα και εξειδικευμένα συμφέροντα, τα οποία εκπροσωπεί.

Αντίστροφη Μέτρηση ή Αντίστροφη Ιεράρχηση;

Με αφορμή την προεδρική εκλογή

του Κωστή Καρπόζηλου

Χαρακτικό του Φρανς Μασερεέλ, από το λεύκωμα
«Das Werk», 1928

«Αυτές είναι οι αρχές μου, αλλά αν δεν σας αρέσουν έχω και άλλες», είχε κάποτε πει ένας εκ των μεγίστων μαρξιστών, ο Γκράουτσο Μαρξ. Η φράση συνοψίζει τις διεργασίες γύρω από την επικείμενη προεδρική εκλογή: από τις ανερμάτιστες, και συνειδητά αόριστες, δηλώσεις των περιφερόμενων ανεξάρτητων βουλευτών έως τη δημοσιοποιημένη συνομιλία Παύλου Χαϊκάλη και Γιώργου Αποστολόπουλου, αναδύεται η ώσμωση των μεταβαλλόμενων πεποιθήσεων με την τεχνογνωσία της παρασκηνιακής συναλλαγής — όχι κατ’ ανάγκην ή αποκλειστικά οικονομικής. Οι επικοινωνιακοί αυτοί κώδικες, ορατοί και στον αντίστοιχης αισθητικής διάλογο μεταξύ Μπαλτάκου και Κασιδιάρη ή στις συνδιαλέξεις των κατηγορούμενων για τους στημένους ποδοσφαιρικούς αγώνες, μαρτυρούν ένα πολυπλόκαμο δίκτυο μεταξύ πολιτικών παραγόντων, οικονομικών συμφερόντων και δημοσιογραφικών συγκροτημάτων. Όποιος αναζητεί ένα συντονιστικό κέντρο σε αυτό το δίκτυο μάλλον σφάλλει. Δεν πρόκειται για συνωμοσία, αλλά για τα ίδια τα χαρακτηριστικά του ελληνικού καπιταλισμού όπως διαμορφώθηκε από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, την εποχή δηλαδή της ισχυροποίησής του στη Βαλκανική και της νέας αλληλεξάρτησης μεταξύ του πολιτικού προσωπικού και του πλέγματος δημοσίων έργων, αθλητικών σωματείων και δημοσιογραφικών ομίλων.

Στο έδαφος αυτό, η υπόθεση Χαϊκάλη θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα ακόμα επεισόδιο σε μια διαδοχή αποκαλύψεων οι οποίες, ανεξάρτητα απο την αίσθηση που προξενούν, δεν έχουν κλονίσει καθοριστικά το κυρίαρχο σύστημα εξουσίας. Τα πράγματα όμως εδώ είναι πιο σύνθετα: αυτή τη φορά η, στα όρια του τραγέλαφου ως προς τα χαρακτηριστικά της, δημοσιοποίηση της προσπάθειας εξαγοράς της βουλευτικής ψήφου διαπλέκεται με επείγουσες πολιτικές εξελίξεις. Είτε λειτουργήσει διαβρωτικά –όπως εκτιμούν μάλλον οι περισσότεροι– στην κυβερνητική προσπάθεια για τους 180, είτε ενισχύσει –όπως πιστεύω– εφήμερα τις τάσεις φοβικής συσπείρωσης γύρω από το τοτέμ της εθνικής συναίνεσης, οι προεκτάσεις της υπόθεσης Χαϊκάλη συνδέονται με την απαξίωση της κυβέρνησης (αλλά και του πολιτικού συστήματος γενικότερα) και την περαιτέρω ελαχιστοποίηση των δυνατοτήτων που έχει να κερδίσει πολιτικό χρόνο.

Τι γίνεται με εκείνη την υπόθεση του σοσιαλισμού;

του Κωνσταντίνου Ζαγάρα

Μπόρις Κουστόντιεφ, «Ο μπολσεβίκος» (1920)

«Τι θα γίνει με εκείνη την υπόθεση του σοσιαλισμού;» Ένα ερώτημα που βασάνιζε για δεκαετίες τους αριστερούς, αλλά απαξιώθηκε μαζί με τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων, στα ερείπια της οικονομικής και πολιτικής κρίσης, απουσιάζοντας χαρακτηριστικά από τον λόγο του ΣΥΡΙΖΑ. Σήμερα, μάλλον παραπέμπει σε μια φιλολογικού ή ακαδημαϊκού τύπου συζήτηση, μακριά απ’ την κεντρική πολιτική σκηνή και τις ανάγκες των πολιτών.

Αποτελεί παράδοξο, ενώ η κρίση διαπερνά κάθε πτυχή της καθημερινότητας, να μην συζητείται καν αυτό που, από τον 19ο αιώνα, διακηρύχθηκε ως η κίνηση που οδηγεί σε μια αταξική κοινωνική θέσμιση, μια κοινωνία όπου ο καθένας προσφέρει ανάλογα με τις δυνατότητές του και στον καθένα προσφέρεται ό,τι αντιστοιχεί στις ανάγκες του.

Περίοδος μεταβατική. Ζούμε σε κοινωνίες αβίωτες, όπου συνυπάρχουν ο πλούτος και η φτώχεια, η χλιδή και η εξαθλίωση. Τα τεχνολογικά θαύματα στρώνουν τον δρόμο σε μια ιλιγγιώδη παραγωγικότητα, τη στιγμή που τα δύο τρίτα της ανθρωπότητας σαπίζουν μέσα στην υπανάπτυξη, τη φτώχεια και την αρρώστια. Σε κοινωνίες που κατάφεραν να κατακτήσουν υψηλά επίπεδα ευμάρειας, αλλά σήμερα θέτουν σε αμφισβήτηση τους ίδιους τους όρους ύπαρξής τους.

Στην Ελλάδα δεν σπάνιζαν –ούτε και τώρα σπανίζουν– οι αντιλήψεις, ακόμα και στην Αριστερά, για την κοινωνική καχεξία της εργατικής τάξης, την τριτοκοσμικού τύπου δομή της ελληνικής κοινωνίας, περί «μικρομεσαίας δύσμορφης ανάπτυξης» και «δημοσιοϋπαλληλικού παραδείσου». Ωστόσο, η καπιταλιστική ολοκλήρωση επήλθε στην Ελλάδα. Καθυστερημένα ή στρεβλά, αλλά επήλθε: αναπτύχθηκε ο δευτερογενής τομέας, επεκτάθηκε η μισθωτή εργασία, επικράτησε το βιομηχανικό μοντέλο στην οργάνωση της παραγωγής, το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο δέσποζε για χρόνια στην οικονομία, ο πληθυσμός αστικοποιήθηκε, το κράτος υπήρξε μοχλός αναπαραγωγής του κεφαλαίου, η ντόπια αγορά ενσωματώθηκε στην παγκόσμια και οι ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους εξασφάλισαν σε μεγάλο βαθμό, την αναπαραγωγή των σχέσεων παραγωγής.

Οι κοινότητες των μεταναστών μπορούν να παίξουν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία ενός άλλου τύπου κοινωνίας

τη συνέντευξη εικονογραφούν φωτογραφίες της Αλεξίας Γιακουμπίνη

 Συζητούν ο Στάθης Γουργουρής και ο Άαμιρ Μούφτι

Άαμιρ Μούφτι

Ο Στάθης Γουργουρής συζητά με τον Άαμιρ Μούφτι για την μετανάστευση, τον νεοφιλελευθερισμό,  τη νέα αποικιοκρατία στην Ευρώπη και το έργο του Έντουαρντ Σαΐντ, με την ευκαιρία της επίσκεψης του Μούφτι, προσκεκλημένου του Ιδρύματος «Νίκος Πουλαντζάς» και του 18ου Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ στην Αθήνα. Ο Άαμιρ Μούφτι είναι Καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο UCLΑ και ο Στάθης Γουργουρής είναι Διευθυντής του Ινστιτούτου Συγκριτικής Λογοτεχνίας και Κοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.

Στάθης Γουργουρής: Ας ξεκινήσουμε με μια σύντομη αποτίμηση της πρόσφατης επίσκεψής σου στην Ελλάδα, τις εντυπώσεις σου από το Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ, και ως θεσμό και ως χώρο νεολαίας και ακτιβισμού.

Άαμιρ Μούφτι: Η εμπειρία μου από το Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ ήταν συγκινητική: η εικόνα και μόνο της συνεύρεσης αυτών των νέων ανθρώπων, για τον συγκεκριμένο σκοπό, ενώ το ίδιο τους το μέλλον βρίσκεται σε κίνδυνο από το καθεστώς του Μνημονίου. Και το γεγονός ότι όλο αυτό γίνεται με πνεύμα απόλαυσης ως προς την κοινότητα που δημιουργείται, και όχι ασκητισμού ή σοβαροφάνειας, είναι ιδιαίτερα σημαντικό.

Παιδιά καταφθάνουν στο τζαμί να ακούσουν τους φίλους τους να απαγγέλλουν τμήματα από το Κοράνι. Περιστέρι, Μάιος 2014. Φωτογραφία της Αλεξίας Γιακουμπίνη.

Ο αγώνας κατά του ρατσισμού είναι βέβαια παγκόσμιος και κουβαλάει πίσω του μια τεράστια ιστορία σε γεωπολιτικό επίπεδο. Οι κοινότητες από τις οποίες προέρχονται οι μετανάστες από την Ασία και την Αφρική έχουν ενταχθεί σε αυτό τον αγώνα ήδη εδώ και δεκαετίες. Με αυτή την έννοια, στο Φεστιβάλ έχουμε συμμετέχοντες, όχι «ευεργετηθέντες». Μου έκανε εντύπωση, γιατί συνήθως στις σχέσεις Βορρά-Νότου τέτοιες κινήσεις εύκολα κλίνουν προς τη φιλανθρωπία, γι’ αυτό και χρειάζεται διαρκής πολιτική εγρήγορση.

Σ.Γ. Το Φεστιβάλ είναι μια γιορτή που συνοψίζει τη δράση για τα δικαιώματα των μεταναστών, η οποία διεξάγεται καθημερινά στις κοινότητες, στους χώρους εργασίας, στους δρόμους — ένας δύσκολος αγώνας. Το Φεστιβάλ είναι επίσης ένας παιδαγωγικός χώρος για Έλληνες και μετανάστες συνάμα, καθώς και χώρος σύμπραξης με δεκάδες οργανώσεις μεταναστών, όπως το Κασάπι των Φιλιππινέζων, η Ένωση Αφρικανών Γυναικών, η Ένωση Αφγανών, το Ασάντε, καθώς και η οργάνωση των Πακιστανών εργατών με την οποία είχες και άμεση επαφή.

Υπόγειο τζαμί στο Περιστέρι, Μάιος 2014. Φωτογραφία της Αλεξίας Γιακουμπίνη.

Α.Μ. Ο σκοπός της οργάνωσης αυτής, της Πακιστανικής Ένωσης Ελλάδας, είναι ακριβώς να δημιουργήσει στις κοινότητες των μεταναστών εργατών συν-ενεργούς ακτιβιστές στον αγώνα κατά της φασιστικής βίας, του ρατσισμο, και της διαφθοράς των κρατικών θεσμών. Ως γνωστόν, υπάρχουν μετανάστες στην Ελλάδα που ζουν σχεδόν υπό καθεστώς δουλείας. Γνώρισα μερικούς από τους απεργούς στην Σκάλα Λακωνίας, οι οποίοι έχουν μήνες να πληρωθούν και δέχονται απειλές και προπηλακισμούς με τη συμμετοχή των τοπικών αρχών. Η οργάνωση, της οποίας προΐσταται ο Φεστιβάλ Τζαβέντ Ασλάμ, με τον οποίο μιλήσαμε μαζί στο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ, τους βοηθάει στην απεργία τους και στη δημοσιοποίηση του αγώνα τους. Παρόλη τη θλιβερή απόφαση στη δίκη για τους πυροβολισμούς στη Μανωλάδα, το μήνυμα του είναι σαφές: –Δεν είστε μόνοι σε μια έρημη σελήνη. Είστε μέλη μιας κοινωνίας γιατί εργάζεστε εδώ και συνεπώς δεν πρέπει να φοβάστε να διεκδικήσετε μέσα σε αυτή την κοινωνία τα βασικά σας δικαιώματα.

Σ.Γ. Η απόφαση για την Μανωλάδα είναι σίγουρα ένα πισωγύρισμα, αν και ο Άρειος Πάγος ερευνά αν συντρέχει λόγος αναίρεσης. Βλέπεις, τα πράγματα παραμένουν ασταθή και αστάθμητα. Αυτό σημαίνει κρίσιμη κατάσταση: διαρκείς διακυμάνσεις μεταξύ αντίστασης και ήττας. Η ίδια η οργάνωση των Πακιστανών εργατών δίνει μια καίρια εικόνα της κρίσης, αυτή τη φορά θετική. Δηλαδή, μια νέα μορφή κοινωνικής οργάνωσης που δεν θα υπήρχε αλλιώς. Ποιες είναι κάποιες ανάλογες εντυπώσεις σου σε αυτό το πλαίσιο; Ποιο είναι το στίγμα της κρίσης που παρατήρησες σε αυτή την επίσκεψη;

ΑΜ. Είναι η πρώτη μου επίσκεψη στην Ελλάδα μετά το Μνημόνιο. Προφανώς σημεία της κρίσης διαφαίνονται παντού στο κέντρο της Αθήνας, μια σχετικά μικρότερη κίνηση την νύχτα, κλειστά μαγαζιά κλπ. Αλλά είχα την ευκαιρία να κάνω μια διάλεξη στο πανεπιστήμιο, όπου πέρα από την ενθουσιώδη υποδοχή των φοιτητών και των καθηγητών, είδα από κοντά την καταστροφή της ανώτατης εκπαίδευσης. Για μένα όλη αυτή η κατάσταση δείχνει τη γενικότερη αποσύνθεση της παιδείας εν ονόματι του νεοφιλελεύθερου προτάγματος, με κύριο στόχο να πληγούν οι ανθρωπιστικές επιστήμες. Συμβαίνει παντού πια στον κόσμο, όπως ξέρεις καλά, και στην Αμερική βέβαια, αλλά εδώ μου φάνηκε ιδιαίτερα σκληρή. Παρ’ όλα αυτά, πρόσεξα με τί επιμονή οι φοιτητές και οι καθηγητές προσπαθούν να διατηρήσουν τις παιδαγωγικές αξίες. Η συζήτηση που κάναμε ήταν υπέροχη, παρά τις απογοητευτικές συνθήκες.

Σ.Γ. Εννοείται, η κρίση δημιουργεί ένα σωρό νέες αρνητικές παραμέτρους, αλλά και συνθήκες επινόησης και εφευρετικότητας. Είναι ένα στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί: Πώς, δηλαδή, θα δημιουργηθούν νέες αντιλήψεις για έναν διαφορετικό τρόπο ζωής που θα ακυρώσει τις πελατειακές σχέσεις του παρελθόντος και θα δημιουργήσει μια μεγαλύτερη αυτονομία χωρίς εθνικιστικού τύπου θεραπείες.

Α.Μ. Οι κοινότητες των μεταναστών μπορούν να παίξουν ένα χρήσιμο και θετικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια δημιουργίας ενός άλλου τύπου κοινωνίας. Καταλαβαίνω· δεν μπορείς να ρίξεις φταίξιμο σε κάποιον που βλέπει έναν οικείο τρόπο ζωής να εξαφανίζεται. Δεν μπορείς να τον αποκαλέσεις ρατσιστή γι’ αυτό. Πρέπει να μπορέσεις να του εξηγήσεις ότι η ιστορία του καπιταλισμού βασίζεται σε αυτή τη διαρκή καταστροφή τρόπων ζωής που προϋπήρχαν αιώνες. Αυτό, οι μετανάστες το έχουν ήδη βιώσει στις χώρες τους. Ίσως μια δεύτερη γενιά, αν μεγαλώσει εδώ και σε ένα βαθμό ελληνοποιηθεί, να μπορέσει να διαπραγματευτεί καλύτερα αυτές τις νέες διασταυρώσεις.

Οι Μπαλτάκοι, οι παγίδες και το αντιρατσιστικό

(δημοσιεύεται στην «Εποχή», 31.8.2014)

του Στρατή Μπουρνάζου

Ρενέ Μαγκρίτ, «Η ωραία της νυκτός», 1932

Το αντιρατσιστικό νομοσχέδιο το οποίο έρχεται την Τρίτη στη Βουλή διεκδικεί τρεις πρωτοτυπίες: Πρώτον, το φέρνει μια κυβέρνηση για την οποία η ξενοφοβία και ο ρατσισμός είναι βασικοί άξονες του λόγου και της πολιτικής της. Δεύτερον, είναι το πιο «παγωμένο» νομοσχέδιο της μεταπολίτευσης, καθώς μπαινόβγαινε στο ψυγείο ενάμιση χρόνο. Τρίτον, στη σχετική δημόσια συζήτηση κυριάρχησε, δυσανάλογα, ένα θέμα: ο χαρακτηρισμός ως γενοκτονίας του εγκλήματος εναντίον των Αρμενίων, των Ποντίων κ.ά. και η ποινικοποίηση της «άρνησής» του. Οι τρεις αυτές πρωτοτυπίες είναι στενά συνδεδεμένες: η δεύτερη και η τρίτη πηγάζουν από την πρώτη. Επειδή η κυβέρνηση δεν ενδιαφέρεται για το αντιρατσιστικό (στην καλύτερη περίπτωση το θεωρεί μπελά που επιβάλλουν οι «διεθνείς υποχρεώσεις» και στη χειρότερη εχθρικό), το άφηνε μήνες στο ψυγείο. Για τον ίδιο λόγο, επειδή δεν θέλει η συζήτηση να επικεντρωθεί σε κανένα από τα πάμπολλα ζητήματα που ανακινεί ένα τέτοιο νομοσχέδιο (πώς ορίζεται το ρατσιστικό έγκλημα, πώς αντιμετωπίζουμε τους θύλακες της Χρυσής Αυγής στο κράτος και την εξάπλωσή της στην κοινωνία, πώς προστατεύουμε τα θύματα της ρατσιστικής βίας κ.ο.κ.) επιδιώκει να εξαντληθεί η συζήτηση σε ένα θέμα ουσιαστικά άσχετο: το έγκλημα σε βάρος Ποντίων και Αρμενίων.

Αν ξεκινάω με τις τρεις αυτές πρωτοτυπίες, δεν το κάνω για λόγους… πρωτοτυπίας. Αλλά επειδή πιστεύω ότι ενέχουν δύο παγίδες.

1. Αρχίζω από τις γενοκτονίες. Όπως έλεγα, η ΝΔ και η κυβέρνηση, έχει, πέραν της ψηφοθηρίας, έναν βαθύτερο λόγο να επικεντρωθεί η συζήτηση εκεί. Με ένα σπάρο πετυχαίνει κάμποσα τρυγόνια: μετατοπίζει τη συζήτηση από όλα τα ουσιαστικά θέματα όπου νιώθει στριμωγμένη και λόγω της πολιτικής της αλλά και λόγω της ιδεολογικής της σκευής (ρατσισμός, Χρυσή Αυγή, ομοφοβία, μπαλτάκειες ωσμώσεις με νεοναζί κ.ά.)· μπορεί να πλειοδοτεί σε εθνικιστικούς λεονταρισμούς, ευελπιστώντας να «στριμώξει» τον ΣΥΡΙΖΑ· και, τέλος, ξεφεύγει από μια σειρά άλλα «άβολα» θέματα, όπως η επέκταση του συμφώνου συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια.

Πιστεύω ότι εμείς πρέπει με σταθερότητα να κάνουμε δύο πράγματα. Πρώτον, να λέμε καθαρά τη θέση μας: ότι για λόγους ελευθερίας της έκφρασης αλλά και αποτελεσματικότητας είμαστε αντίθετοι στην ποινική δίωξη των «αρνητών» – ακόμα και του φρικιαστικότερου εγκλήματος, του Ολοκαυτώματος. Και το ότι αν η αιματηρή εκδίωξη των χριστιανών του Πόντου, της Μικράς Ασίας, της Ανατολικής Θράκης πρέπει να χαρακτηριστεί «γενοκτονία», «εθνοκάθαρση» ή «σφαγή», αυτό ας αντικείμενο δημόσιου και επιστημονικού διαλόγου, όχι ποινικού κολασμού. Δεύτερον, και πολύ σημαντικό, να μην τροφοδοτήσουμε με τη στάση μας την επιδίωξη της κυβέρνησης, να επικεντρωθεί η συζήτηση στις γενοκτονίες. Γιατί από αυτό μόνο να χάσουμε έχουμε, ακόμα και αν τα λέμε με τον πιο λαμπρό, σαφή, υπέροχο τρόπο. Όχι μόνο επειδή, με δεδομένο το τοπίο της διαστρέβλωσης στα ΜΜΕ, το μόνο που θα μάθει πολύς κόσμος είναι «καβγάς ΝΔ-ΣΥΡΙΖΑ για τους Ποντίους» ή «ο ΣΥΡΙΖΑ αβαντάρει τους Τούρκους». Αλλά, κυρίως, επειδή δεν είναι η γενοκτονία το επίδικο. Το επίδικο είναι η αποτελεσματική αντιρατσιστική νομοθεσία και η εφαρμογή της, ο θεσμικός ρατσισμός, οι ευθύνες της κυβέρνησης, η Χρυσή Αυγή, η διεύρυνση του συμφώνου συμβίωσης: αυτά πρέπει να επαναφέρουμε διαρκώς στη συζήτηση, και όχι να παγιδευθούμε σε μια συζήτηση περί γενοκτονίας, εθνοκάθαρσης κλπ.

Για την Αριστερά και τα πανεπιστήμια

της Ντίνας Βαΐου

Ανρί Ματίς, «Χρυσόψαρα», 1911

Τα Ενθέματα αφιέρωσαν τις τελευταίες δύο Κυριακές αρκετό από τον χώρο τους στα πανεπιστήμια[1], εγκαινιάζοντας έναν ενδιαφέροντα και επίκαιρο διάλογο, σε μια περίοδο όπου τα πανεπιστήμια βρίσκονται στο στόχαστρο λυσσαλέων επιθέσεων — θεσμικών, οικονομικών και ιδεολογικών. Στο διάλογο αυτό φιλοδοξεί να συμβάλει και το σύντομο τούτο σχόλιο, αναγκαστικά πατώντας στα τριάντα δύο χρόνια δουλειάς στο ΕΜΠ.

Τρεις προκαταρκτικές παρατηρήσεις: Πρώτη, η ιστορία και οι μεταλλαγές του ελληνικού πανεπιστημίου δεν είναι αδιερεύνητο πεδίο, η σχετική βιβλιογραφία είναι πλούσια και μπορεί να υποβοηθήσει την εξασθενημένη μνήμη ή την άγνοια πολλών πανεπιστημιακών[2]. Δεύτερη, οι μετά-το-1974 μεταρρυθμίσεις στην ανώτατη εκπαίδευση (κι όχι μόνο) δεν είναι αποτέλεσμα εμπνευσμένων θεσμικών παρεμβάσεων διαπρεπών ανδρών (και γυναικών;), αλλά και κοινωνικών διεκδικήσεων, συγκρούσεων και προσαρμογών όλων των συνιστωσών της πανεπιστημιακής κοινότητας. Από την άποψη αυτή, το πανεπιστήμιο αποτελεί σημαντική συνιστώσα και διαρκές επίδικο του εκδημοκρατισμού που συνδέεται με όσα σηματοδοτεί ο όρος «μεταπολίτευση». Τρίτη, ο νόμος-πλαίσιο (Ν. 1268/1982, σε συνέχεια του Ν. 815/1978) είναι σημαντικός σταθμός –ίσως και σημείο εκκίνησης — στη διαδικασία εκδημοκρατισμού του πανεπιστημίου. Οι διαδοχικές αναθεωρήσεις, ήδη από την επαύριο της ψήφισής του, στόχευσαν –και πέτυχαν– τον περιορισμό των δημοκρατικών ανοιγμάτων, μέχρι την κατάργησή τους και τη ρεβανσιστική επάνοδο της Δεξιάς που προδιέγραψε ο Ν4009/2011.

Δημήτρης Σκουλίδης: Ένας αυθεντικός flâneur

της Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου

Μανόλης Αναγνωστάκης και Δημήτρης Σκουλίδης

 Στη μνήμη μου ο Δημήτρης Σκουλίδης, ο αγαπημένος «Δημητρός» ή «Τοτός», για τους φίλους που τον λάτρεψαν, θα έρχεται πάντα μέσα από πολύ διαφορετικούς δρόμους, χαρμόσυνους όσο και προβληματικούς, αφού γι’ αυτόν, καθώς πιστεύω, η αγωνία της συνεχούς αναζήτησης, αισθητικής και υπαρξιακής, συνόδευε ακατάπαυστα τον αγώνα του για τις ιδέες, για τις οποίες άλλωστε είχε δοκιμαστεί σκληρά με φυλακίσεις, ακόμη και με θανατική ποινή, στα χρόνια του Εμφυλίου.

Πριν γνωρίσω τον ίδιο, γνώρισα τα αντικείμενα-δημιουργήματα της φαντασίας και της καλαισθησίας του –ένα απτό ίχνος των οραμάτων του — που επιχειρούσαν μια τολμηρή παρέμβαση στην οικιακή αισθητική μας στα μέσα της δεκαετίας του ’70: εννοώ τα υπέροχα υφαντά της «Σερραίας», για τις πιο κοινές χρήσεις του σπιτιού, που μετέτρεπαν τη χρησιμότητα σε ομορφιά, στόλισμα, αισθητική απόλαυση, και εμφυσούσαν δύναμη στα διδάγματα της λαϊκής τέχνης, που την επισκίαζε ήδη ο ανερχόμενος πολιτισμός του συνθετικού και της πλαστικής απομίμησης. Μαλακά, χνουδωτά, μεταξένια υφαντά, μας ξανάφερναν στις ρίζες της «ομορφιάς», όπως την είχαν καλλιεργήσει οι παλιότεροι, για κάθε χρηστική ανάγκη τους. Τα υφαντά του Σκουλίδη τα πρωτογνώρισα στα Γιάννενα, όπου τότε υπηρετούσα ως εκπαιδευτικός, στα μέσα της δεκαετίας του ’70, σε ένα νέο μαγαζί στο κέντρο της πόλης, με την επωνυμία «Σερραία» , που έφερνε στην «μικρή μας πόλη» έναν αέρα νέου πολιτισμού, που σεβόταν, αναδείκνυε και ανανέωνε την παραδοσικαή τέχνη της υφαντουργίας. Για τη γενιά μου, που ζητούσε την επανάσταση αλλά έψαχνε και τις ρίζες της στην ιστορία των κοινοτήτων και στις τέχνες τους –ποιoς θυμάται άραγε τα ταγάρια που κρατούσαμε, ή τα σταμπωτά μαντήλια της κεφαλής– η «Σερραία» ήταν ένας σταθμός. Η επανάστασή μας ήταν αγωνία όχι μόνο για τα γνωστά μας ιδεώδη αλλά και για το γνήσιο, το αυθεντικό, που το ψάχναμε παντού, σε ό, τι ακουστικό, οπτικό και απτικό. Ο Δημήτρης Σκουλίδης ήταν ο άνθρωπος που έδωσε μορφή όσο ελάχιστοι σε αυτήν την επανάσταση. Έκτοτε δεν αποχωρίστηκα δυο λινές κουβέρτες, που αντέχουν σχεδόν σαράντα χρόνια, με συντρόφεψαν σε μικρές και μεγάλες τρικυμίες και δεν τις αποχωρίζομαι.

Έφυγε ο Δημήτρης Σκουλίδης, ο Toτός της καρδιάς μας

του Σάκη Φραγγεδάκη

 Γόνος αρχοντικής οικογένειας (αδερφοί Χριστόδουλος και Σοφοκλής Σκουλίδης), καταγόμενης από τις 40 Εκκλησιές της Ανατολικής Θράκης, που εγκαταστάθηκε στην πόλη των Σερρών μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, του περασμένου αιώνα, όπου και διέπρεψε.

Λαμπρό και κοφτερό μυαλό με ευαισθησίες αλλά και γωνίες, με ισχυρές απόψεις και θέληση, ο Δημήτριος Σκουλίδης είχε μια πολυσήμαντη, θυελλώδη, γόνιμη και αποτελεσματική διαδρομή. Ιδρυτικό και ηγετικό μέλος της ΕΠΟΝ Σερρών με πλούσια αντιστασιακή δράση για την οποία φυλακίστηκε στις φυλακές του Εφταπυργίου Θεσσαλονίκης, ως μελλοθάνατος, όπου μοιράστηκε το κελί του με τον Λεωνίδα Κύρκο.

Ο εκλιπών υπήρξε ο ιδρυτής της βιομηχανίας «Σκουλίδης ΑΒΕΕ» με δύο εργοστάσια στην πόλη των Σερρών και υποκαταστήματα σε όλες τις μεγάλες πόλεις. Η παραγωγή καναβατσότριχας με εξαγωγή στο εξωτερικό και διάφορα υφαντά, με ναυαρχίδα την κουβέρτα «Σεραία» κατέκτησε την αγορά εντός και εκτός της χώρας μας. Στα εργοστάσια της «Σκουλίδης ΑΒΕΕ» έβρισκαν δουλειά όλοι οι κατατρεγμένοι, χωρίς καμία διάκριση. Η βιομηχανία στο ζενίθ της ακμής της απασχολούσε πλέον των 300 εργαζομένων, κυρίως γυναίκες που εξελίχθησαν σε σπουδαίες υφάντριες. Ο Δημήτρης δεν μπορούσε να αρνηθεί δουλειά σε κανένα. Πολλοί από τους ευεργετηθέντες τον πίκραναν, με τα πρώτα προβλήματα της επιχείρησης, η οποία τελικά υπόκυψε σε μαρασμό, θύμα της ελληνικής πραγματικότητας.

Στις πρώτες αυτοδιοικητικές εκλογές της μεταπολίτευσης, τον Μάρτη του 1975, ο Δημήτρης Σκουλίδης, πολιτικό ον υψηλής αντίληψης και ευθύνης αποδέχθηκε προτάσεις πολιτικών και κοινωνικών παραγόντων, να διεκδικήσει το αξίωμα του δημάρχου του Δήμου των Σερρών. Με την πολιτική οξυδέρκεια που τον διέκρινε, ήξερε πως πρωταρχική ανάγκη της χώρας ήταν η παγίωση της νεοπαγούς δημοκρατίας της μεταπολίτευσης. Ο συνδυασμός που κατάρτισε υπήρξε έκφραση της «αντιδικτατορικής ενότητας» ενάντια στα υπολείμματα και τη νοοτροπία της χουντικής λαίλαπας. Υποστηρίχθηκε από ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις, ΚΚΕ εσωτερικού και ανένταχτους δημοκράτες. Η προσπάθεια απέτυχε, το κόστος του εγχειρήματος για την επιχείρηση υπήρξε σημαντικό. Η μισαλλοδοξία ακραίων πολιτικών και κοινωνικών παραγόντων στέρησε από τον Δήμο των Σερρών την ευκαιρία της ανανέωσης σε πρόσωπα και νοοτροπία των δημοτικών μας πραγμάτων. «Η ζηλοτυπία των πολλών την ανδρεία του ενός κατενίκησε».

Κρίση της Αριστεράς ή της Κεντροαριστεράς στα πανεπιστήμια;

WEB ONLY: ΜΟΝΟ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΥΓΗ & TO ΜΠΛΟΓΚ ΤΩΝ ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ

του Αλέξη Μπένου

Έργο του Ανρί Ματίς, 1917

Ο διάλογος που προκάλεσε το άρθο του Κώστα Γαβρόγλου «Μια σοβαρή ήττα της Αριστεράς στα πανεπιστήμια» («Ενθέματα» Αυγής, 20.7.2014) είναι όντως ζωτικής σημασίας, και γι’ αυτό τον ευχαριστούμε που τον προκάλεσε, καθώς και τα «Ενθέματα» που τον φιλοξενούν.

Η σημερινή κατάσταση στα πανεπιστήμια, που έγινε ακόμη πιο ξεκάθαρη με τα –αναμενόμενα όμως–, αποτελέσματα των πρυτανικών εκλογών, προφανώς και αποτελεί σημαντικό σταθμό στην πορεία συντηρητικοποίησης της ακαδημαϊκής κοινότητας στη χώρα μας και, με την έννοια αυτή, και μια σοβαρή ήττα της Αριστεράς. Είναι ίσως η πρώτη φορά από τη Χούντα μέχρι σήμερα, κατά την οποία, η ακαδημαϊκή κοινότητα, στην οποία συμπεριλαμβάνεται βεβαίως και το φοιτητικό κίνημα, έχει αποποιηθεί σε τέτοιο βαθμό τις συλλογικές αναφορές, τα κοινά οράματα, τον προβληματισμό και την κινηματική ταυτότητα της και έχει παραδοθεί αμαχητί στις αξίες του εγωκεντρισμού και την προοπτική αποκλειστικά του ατομικού συμφέροντος.

Η κυριαρχία αυτή του νεοφιλελευθερισμού στην ακαδημαϊκή κοινότητα είναι αποτέλεσμα ενός δυναμικού αιτιολογικού συμπλέγματος. Καταρχάς, μονίμως υποτιμούμε τη στρατηγική και τις ικανότητες των αντιπάλων μας. Πρέπει να τους αναγνωρίσουμε ότι με περισσή μαεστρία κατάφεραν σε λίγο χρονικό διάστημα να μετατρέψουν την πανωλεθρία τους σχετικά με την αναμόρφωση του άρθρου 16, σε περιφανή κυριαρχία σήμερα.

Θα μιλήσουμε σοβαρά για τη σοβαρή ήττα στα πανεπιστήμια;

Απάντηση του Αντώνη Λιάκου στο άρθρο του Κώστα Γαβρόγλου, στα προηγούμενα «Ενθέματα». Η ανταπάντηση του Κώστα Γαβρόγλου στο τέλος του ποστ

 του Αντώνη Λιάκου

Έργο του Έριχ Χέκελ

Ομολογώ πως όταν προαναγγέλθηκε το άρθρο του Κώστα Γαβρόγλου «Μια σοβαρή ήττα της Αριστεράς στα πανεπιστήμια», στα «Ενθέματα» της περασμένης Κυριακής, ανέμενα ότι επιτέλους κάποιος θα μιλήσει σοβαρά για αυτή τη σοβαρή ήττα, ιδίως στις πρυτανικές εκλογές. Πώς έγινε το ελληνικό πανεπιστήμιο στο οποίο κυριαρχούσε η Αριστερά, ως ευρύτερη ιδεολογικοπολιτική στάση, αλλά και ως χώρος κατεξοχήν του ΣΥΡΙΖΑ, να παραδοθεί χωρίς μάχη, αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο αντιπάλους της; Βεβαίως, τα πανεπιστήμια είχαν τεθεί στο στόχαστρο της απαξίωσης και της πειθάρχησης, αλλά ποιος περίμενε ότι όσοι αντιστέκονταν θα παρέδιδαν εν λευκώ τα κλειδιά στους νεοφιλελεύθερους, κηρύσσοντας αποχή από τις εκλογές για την ανάδειξη συμβουλίων; Και όμως στα δυο πανεπιστήμια όπου συνάδελφοι, στελέχη της Αριστεράς τόλμησαν να αψηφήσουν τη γραμμή της αποχής, όπως στο Πάντειο και στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, εκλέχτηκαν, παρά το γεγονός ότι οι μισοί εν δυνάμει ψηφοφόροι τους κατήγγελλαν για «συμβιβασμό». Στα πανεπιστήμια αυτά οι σχέσεις συμβουλίων και πρυτανείας δεν έχει φτάσει σε κατάσταση εχθροπραξιών όπως στα δυο μεγαλύτερα και κεντρικά πανεπιστήμια Αθήνας και Θεσσαλονίκης. Απ’ ό,τι πληροφορούμαι μάλιστα, στο Πάντειο, η πρόταση της Πρυτανείας για την επιβολή διδάκτρων στα μεταπτυχιακά ματαιώθηκε από το συμβούλιο. Τα πράγματα δεν είναι μαύρο-άσπρο και σε πολλά συμβούλια έχουν εκλεγεί, εκτός από τους/τις ανεκδιήγητους υστερικούς της τιμωρίας, συνάδελφοι από το εξωτερικό με πραγματικό μεράκι να βοηθήσουν τα πράγματα στην Ελλάδα (Μόλχο και Σηφάκης στην Κρήτη, Καίτη Φλέμιγκ στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, Κιτροέφ και Γόντικας στο Πάντειο), ενώ είχαν απορριφθεί υποψηφιότητες ακραίων φανατικών. Τη μάχη δεν τη δίνεις εμποδίζοντάς τους να συνεδριάσουν, αλλά συμμετέχοντας στη σύνθεσή τους, επηρεάζοντας τις αποφάσεις τους.

Ο διαδικτυακός πόλεμος για την καρδιά και το μυαλό των ανθρώπων

του Χρήστου Τριανταφύλλου

Η γενιά μου (μιλάω γι’ αυτούς που γεννηθήκαμε στις αρχές της δεκαετίας του 1990) το πρώτο πράγμα που κάνει όταν ξυπνήσει το πρωί είναι να μπει στο Ίντερνετ. Έτσι ενημερωνόμαστε –πολλοί αποκλειστικά–, έτσι επικοινωνούμε, έτσι –μέσα από αυτό το φίλτρο– σκεφτόμαστε και αντιλαμβανόμαστε τα κοινωνικά τεκταινόμενα. Ο τρόπος λοιπόν με τον οποίο βλέπουμε τα πράγματα στο Ίντερνετ είναι κομβικός. Σ’ αυτό το πλαίσιο, πού βρίσκεται η πολιτική, και κυρίως η πολιτική της Αριστεράς;

Λόγω της φύσης του μέσου, αλλά και των γενικότερων εξελίξεων, βαρύνουσα σημασία έχουν τόσο αυτό που αποκαλούμε popculture όσο και το διαδικτυακό χάζεμα. Όπως έχω ξαναγράψει, [1] το χάζεμα αυτό συντελεί τα μέγιστα στον τρόπο με τον οποίο φιλτράρουμε τις πληροφορίες και με τον οποίο αλληλεπιδρούμε με όσα συμβαίνουν on και offline. Μπορεί να φαίνεται παράδοξο σε όσους δεν αποτελούν μέρος αυτής της κουτούρας, αλλά το περίφημο βαριεστημένο scrolldown στο Facebook είναι ο πιο σημαντικός τρόπος για να ενημερωθεί κανείς για την επικαιρότητα και τον δημόσιο λόγο.

Εκλογές στο «κόκκινο νησί»: Η παρουσία της Αριστεράς στις εκλογές της Λέσβου, 1915-2014

 του Αριστείδη Καλάργαλη

Ο Ηλίας Ηλιού στην προκυμαία Μυτιλήνης με υποψήφιους βουλευτές της ΕΔΑ. Αρχές 1964.

 «41,77% συγκέντρωσε η Αριστερά στη Λέσβο, στις περιφερειακές εκλογές», έγραψε η τοπική εφημερίδα Εμπρός. Το ψηφοδέλτιο που υποστηρίχτηκε από τον Σύριζα πήρε 21,89%, του ΚΚΕ 14,25%, της Δημάρ 3,48% και της Ανταρσύα 2,15%. Σχεδόν 42% πήραν τα ίδια κόμματα στις ευρωεκλογές, από τα οποία μόνο ο Σύριζα αύξησε το ποσοστό του σε 27,88, ενώ και τα τρία άλλα μείωσαν τη δύναμή τους.

Βεβαίως όλοι συμφωνούμε ότι δεν γίνεται αυτή η πρόσθεση, γιατί υπάρχουν πολιτικές και άλλες διαφορές ανάμεσα στα κόμματα και στους αυτοδιοικητικούς συνδυασμούς. Όμως ο προσδιορισμός Αριστερά είναι υπαρκτός, δεν γίνεται να μην αναφερθεί, ούτε και να απαλειφθεί. Αν εξετάσουμε την πολιτική ιστορία της Λέσβου, θα διαπιστώσουμε το προοδευτικό και αριστερό πολιτικό πρόσημο που έχει το νησί διαχρονικά. Αυτό καταγράφεται από τις πρώτες εκλογές μετά την Απελευθέρωση του νησιού (1912) που έγιναν το 1915 μέχρι και σήμερα. Στις εκλογές τον Μαΐου του 1915 και τις 11 έδρες καταλαμβάνουν βενιζελικοί βουλευτές. Στις εκλογές τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου που έκανε η κυβέρνηση Γούναρη και απείχαν οι Φιλελεύθεροι η αποχή ήταν 90%. Και το 1920 οι 12 βουλευτές που εκλέγονται είναι Φιλελεύθεροι. Στις συμπληρωματικές εκλογές τον Ιούλιο του 1931 έχουμε την πρώτη ένδειξη σημαντικής παρουσίας της Αριστεράς με ποσοστό 21,39%, το οποίο ανησύχησε τους πολιτικούς αντιπάλους στη Λέσβο και στην Αθήνα.[1] Στις υπόλοιπες εκλογές μέχρι τη δικτατορία του Μεταξά τα εργατικά και αγροτικά κόμματα παίρνουν ποσοστά από 15 έως 32%. Στις εκλογές τον Ιανουάριο του 1936 εκλέγεται, με το Παλλαϊκό Μέτωπο, ο πρώτος κομμουνιστής βουλευτής του νομού ο Μιχάλης Τυρίμος.

«Η Αριστερά έχει κερδίσει τις ψήφους των ανέργων, αλλά όχι και τις καρδιές τους»

με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου του «Ημερολόγιο ενός ανέργου» (εκδ. Καστανιώτη)

συνέντευξη του Χριστόφορου Κάσδαγλη

Τις ιστορίες του βιβλίου, μαζί με πολλές άλλες, τις έχουμε διαβάσει στο imerologioanergou.gr. Ποιος είναι ο λόγος που σε οδήγησε να τις κάνεις βιβλίο;

Ο ένας λόγος είναι καθαρά υποκειμενικός. Από τη φύση μου σκέφτομαι περισσότερο με όρους σύνθεσης ενός βιβλίου, με γεμίζει πιο πολύ, με κάνει πιο δημιουργικό. Αλλά δεν είναι αυτό το βασικό. Πρόκειται για εντελώς διαφορετική αναγνωστική εμπειρία. Και κυρίως πρόκειται για το πέρασμα από το ατομικό βίωμα στο συλλογικό, για τη μεγάλη εικόνα, για το πιο βαθύ αποτύπωμα της εποχής που ζούμε.

Με ποιο κριτήριο επέλεξες τις ιστορίες που απαρτίζουν το βιβλίο, και γενικότερα τι σήμαινε η διαδικασία σύνθεσής του;

Έργο του Μίχαελ Χάφτκα, 2001

Επρόκειτο για μια μεγάλη περιπέτεια. Το υλικό ήταν θηριώδες, ποσοτικά και ποιοτικά. Δεν ήξερες τι να διαλέξεις. Κι επειδή δεν έκανα το λάθος που κάνουν οι άνθρωποι της εξουσίας, ήξερα πως πίσω από κάθε κείμενο βρίσκεται ένας άνθρωπος και πίσω του μια οικογένεια – ακριβώς όπως και πίσω από τις στατιστικές και τους δείκτες. Κι έτσι τα πονούσα τα κείμενα και δεν πήγαινε το χέρι μου να τα κόψω. Έπρεπε όμως να γίνει, αλλιώς δεν θα έφτιαχνα βιβλίο αλλά εγκυκλοπαίδεια. Τα κριτήρια ήταν τα προφανή. Αντιπροσωπευτικότητα, μοναδικότητα, ένταση, αφηγηματική δύναμη. Κι ακόμα οι κάλυψη ορισμένων απρόσμενων ενοτήτων που θα βρεις μέσα στο βιβλίο: Τα καλά νέα, η επιστροφή στο χωριό, η γυναικεία ματιά, το χιούμορ, η μετανάστευση.

Η ανεργία είναι ένα θέμα που επανέρχεται διαρκώς μέσα από άρθρα, αναλύσεις, ιστορίες που ακούμε – δεν είναι καθόλου άγνωστο θέμα στον αναγνώστη.

Όχι, φίλε, δεν συμφωνώ. Το θέμα είναι εντελώς άγνωστο σε όποιον δεν το ζει ο ίδιος. Ξέρουμε αρκετά πράγματα για την ανεργία γενικά, ως φαινόμενο, αλλά όσοι διατηρούν τις δουλειές τους δεν έχουν ιδέα για τη ζωή και τα βάσανα των ανέργων, για το πώς σκέφτονται και με τι θηρία παλεύουν. Θηρία μέσα τους και γύρω τους. Εμένα προσωπικά, παρότι βιώνω τα τελευταία χρόνια το φάσμα της ανεργίας, το Ημερολόγιο μου άνοιξε τα μάτια.

Tι έμαθες μέσα απ’ αυτή την εμπειρία, πόσο σε άλλαξε;

Ένα μονάχα θα σου πω: Λέμε ότι τον τελευταίο χρόνο το ποσοστό της ανεργίας παρέμεινε λίγο πολύ σταθερό. Ιδού ένα κλασικό παράδειγμα όπου οι αριθμοί ψεύδονται. Καμία σταθερότητα! Γιατί ακόμα κι αν οι αριθμοί παραμένουν σταθεροί, η κατάσταση των ανθρώπων μέσα σ’ ένα χρόνο έχει επιδεινωθεί σε απίστευτο βαθμό. Άλλο να είσαι άνεργος ένα εξάμηνο και τελείως άλλο πράγμα να είσαι άνεργος δύο ή τρία χρόνια. Πρώτα σου κόβουν το επίδομα. Τα όποια αποθέματά σου εξαντλούνται. Έπειτα εξαντλούνται τα αποθέματα του περίγυρού σου, που κι εκείνων η θέση τους στο μεταξύ έχει επιδεινωθεί. Κι ενώ «εξαντλούνται όλες οι πηγές σου», όπως γράφει κάποιος στο Ημερολόγιο, παράλληλα έχουν εξαντληθεί και η υπομονή σου και οι αντοχές σου, η ψυχική ισορροπία, οι σχέσεις σου με τη γυναίκα σου και τα παιδιά σου. Η ζωή σου μοιάζει πλέον με κόλαση. Ασχέτως αν εσύ ελπίζεις ή αισιοδοξείς – μερικές φορές.

Δέκα θέσεις για την ακροδεξιά στην Ευρώπη

του Μικαέλ Λεβύ

μετάφραση: Πάνος Αγγελόπουλος

1. Οι ευρωεκλογές επιβεβαίωσαν μια τάση που παρατηρούμε εδώ και αρκετά χρόνια στην πλειοψηφία των χωρών της ηπείρου: την εντυπωσιακή άνοδο της άκρας δεξιάς. Πρόκειται για ένα φαινόμενο χωρίς προηγούμενο από τη δεκαετία του 1930 και μετά. Αν σε κάποιες χώρες το ρεύμα αυτό κατέγραφε εκλογικά αποτελέσματα της τάξης του 10 με 20%, σήμερα, σε τρεις ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Αγγλία, Δανία), τα ποσοστά του ανέρχονται μεταξύ 25 και 30%. Στην πραγματικότητα, όμως, η επιρροή του είναι ευρύτερη από την εκλογική του επιρροή: οι ιδέες του μεταδίδονται και προσβάλλουν την «κλασική» δεξιά καθώς και ένα μέρος της σοσιαλ-φιλελεύθερης Αριστεράς. Η γαλλική περίπτωση είναι η πιο σοβαρή, καθώς η άνοδος του Εθνικού Μετώπου υπερβαίνει ακόμα και τις πιο απαισιόδοξες προβλέψεις. Για να δανειστούμε τον εύστοχο τίτλο ενός πρόσφατου κύριου άρθρου του ειδησεογραφικού ιστότοπου Mediapart, βρισκόμαστε «Πέντε λεπτά πριν τα μεσάνυχτα».
2. Η ακροδεξιά χαρακτηρίζεται από ποικιλομορφία. Καλύπτει ένα ευρύ φάσμα που εκτείνεται από αμιγώς νεοναζιστικά κόμματα όπως η Χρυσή Αυγή, μέχρι αστικές δυνάμεις πλήρως ενσωματωμένες στο θεσμικό πολιτικό παιχνίδι, όπως το ελβετικό UDC. Κοινά τους χαρακτηριστικά ο σοβινιστικός εθνικισμός, η ξενοφοβία, ο ρατσισμός, το μίσος για τους μετανάστες –και ειδικότερα τους «μη Ευρωπαίους»– και τους Ρομά (τον πρώτο ίσως λαό στην Ευρώπη που είναι… μόνο ευρωπαϊκός), η ισλαμοφοβία, ο αντικομμουνισμός. Σε αυτά μπορούμε να προσθέσουμε, σε πολλές περιπτώσεις, τον αντισημιτισμό, την ομοφοβία, τον μισογυνισμό, τον αυταρχισμό, την περιφρόνηση της δημοκρατίας, την ευρωφοβία. Σε άλλα ζητήματα –όπωςλ.χ. ο νεοφιλελευθερισμός ή ο κοσμικός χαρακτήρας του κράτους–, το ρεύμα αυτό εμφανίζεται πιο διχασμένο.
3. Θα ήταν σφάλμα να πιστέψει κανείς ότι οι φασισμός και ο αντιφασισμός αποτελούν φαινόμενα του παρελθόντος. Στις μέρες μας, βέβαια, δεν συναντάμε μαζικά φασιστικά κόμματα όπως το γερμανικό NSDAP της δεκαετίας του 1930, αλλά ήδη εκείνη την εποχή ο φασισμός δεν εξαντλούνταν σε ένα και μόνο μοντέλο: ο φρανκισμός στην Ισπανία και ο σαλαζαρισμός στην Πορτογαλία διέφεραν από τον ιταλικό φασισμό ή τον γερμανικό ναζισμό. Σήμερα, μια σημαντική μερίδα της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς ακολουθεί το φασιστικό ή/και νεοναζιστικό πρότυπο: είναι οι περιπτώσεις της Χρυσής Αυγής και του ουγγρικού Jobbik, των ουκρανικών Svoboda και Pravyi Sektor κ.λπ. Αλλά το ίδιο ισχύει, καίτοι υπό άλλη μορφή, για το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο, το αυστριακό FPÖ, το βελγικό Vlaams Belang κ.ά., τα ιδρυτικά στελέχη των οποίων διατηρούσαν στενούς δεσμούς με τον ιστορικό φασισμό και τις δυνάμεις που συνεργάστηκαν με το Γ΄Ράιχ. Σε άλλες χώρες (Ολλανδία, Ελβετία, Αγγλία, Δανία), τα κόμματα της ακροδεξιάς δεν έχουν αναγκαστικά φασιστικές καταβολές αλλά συμμερίζονται τον ίδιο ρατσισμό και ισλαμοφοβία. Ένα από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται κατά κόρον, προκειμένου να πείσουν ότι η άκρα δεξιά έχει αλλάξει και ουδεμία σχέση έχει πλέον με τον φασισμό, είναι η αποδοχή εκ μέρους της της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και των εκλογών ως μέσου ανέλιξης στην εξουσία. Ας θυμηθούμε, ωστόσο, ότι ο Αδόλφος Χίτλερ χρίστηκε καγκελάριος με τη νόμιμη ψήφο του γερμανικού κοινοβουλίου, και ότι ο στρατηγός Πεταίν εκλέχθηκε επικεφαλής της κυβέρνησης από το γαλλικό κοινοβούλιο. Αν το Εθνικό Μέτωπο  ανερχόταν τελικά στην εξουσία μέσω εκλογών –υπόθεση που, δυστυχώς, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε– τι θα απέμενε άραγε από τη δημοκρατία στη Γαλλία;
4. Αν εξαιρέσουμε την Ελλάδα, η οικονομική κρίση που μαστίζει την Ευρώπη από το 2008ευνόησε πολύ περισσότερο την άκρα δεξιά απ’ό,τι τη ριζοσπαστική αριστερά. Η σημερινή άκρα δεξιά επωφελήθηκε βέβαια από την κρίση, αλλά η κριση δεν τα εξηγεί όλα: στην Ισπανία και την Πορτογαλία, δυο χώρες που υπέφεραν περισσότερο από την κρίση, η άκρα δεξιά παραμένει περιθωριακή. Και στην Ελλάδα ακόμα, που η Χρυσή Αυγή γνώρισε μια εντυπωσιακή πρόοδο, παραμένει παρ’όλα αυτά πολύ πίσω από τον ΣΥΡΙΖΑ. Την ίδια στιγμή, σε χώρες που έμειναν ανέπαφες από την κρίση, όπως η Ελβετία και η Αυστρία, η ρατσιστική ακροδεξιά ξεπερνά το 20%. Επομένως, θα πρέπει να αποφεύγουμε τις οικονομικιστικές ερμηνείες που συχνά προτείνειη αριστερά.

Άγγελος Ελεφάντης: στη βαριά σκιά της απουσία του

Άγγελος Ελεφάντης, 1976

Πριν έξι χρόνια, στις 29 Μαΐου του 2008 πέθανε ο Άγγελος Ελεφάντης. Ούτως ή άλλως, η απώλεια για την Αριστερά και στο πεδίο της πολιτικής και στο πεδίο των ιδεών (άλλωστε για τον Άγγελο αυτά τα δύο ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα) ήταν βαριά. Τα έξι χρόνια που κύλησαν όμως μας έκαναν πολλές φορές να αισθανθούμε αυτή την απώλεια. Πόσες και πόσες φορές δεν έχουμε αναρωτηθεί τι θα έλεγε ή τι θα έκανε ο Άγγελος σε τούτη ή την άλλη περίσταση (και επίσης ο Φίλιππος Ηλιού, ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης, και ο Γιάννης Μπανιάς). Και σίγουρα θα άξιζε, όσο τίποτα στον κόσμο, να δούμε τη χαρά του Άγγελου που η Αριστερά για πρώτη φορά στην Ελλάδα γίνεται δύναμη εξουσίας.

Δεν είναι μόνο η προσωπική ανάγκη, η αίσθηση της απώλειας που φέρνει και ξαναφέρνει στο μυαλό το ερώτημα αυτό. Είναι και κάτι άλλο: ότι αυτή τη δύσκολη εποχή, την εποχή της κρίσης, αλλά και της ελπίδας, της ανόδου της ελληνικής Αριστεράς θα χρειαζόμασταν περισσότερο από ποτέ τη σκέψη και την προσωπικότητα του Άγγελου. Αυτού του κατεξοχήν «πολιτικού ζώου», του αριστερού διανοούμενου, όπου και οι δυο λέξεις έχουν ακέραιη τη σημασία τους. Δεν χρειάζονται πολλά λόγια, νομίζω όσοι γράφουμε και διαβάζουμε αυτή την εφημερίδα συνεννοούμαστε εύκολα σε αυτά. Οι άνθρωποι μας εγκαταλείπουν, μας αφήνουν όμως τις ιδέες τους, τα γραφτά τους, τις σκέψεις του κληρονομιά. Για να πορευτούμε και να την κάνουμε πράξη. Αριστερή πράξη.

Στρ. Μπ.