Θοδώρα Καλαφάτη, μορφή πολύτιμη και αρχετυπική

του  Θανάση Καλαφάτη

Έφυγε πριν λίγο, στα 102 χρόνια της, παίρνοντας μαζί της στο ταξίδι ό,τι έσφυζε ακόμα ζωντανό από την ιστορία της Λευκάδας, του τόπου της, του τόπου μας, παίρνοντας μαζί της τα ίχνη των καιρών. Στους δύο αιώνες που περπάτησε, μοιράστηκε, μαζί με τους πολλούς μόχθους και τα δάκρυα, τους αγώνες, τις νίκες και τις ήττες, όλα όσα σφράγισαν ανεξίτηλα την πατρίδα στα χρόνια του βίου της, τις ζωές των ανθρώπων, άλλες επώνυμες και άλλες, οι περισσότερες, σιωπηλές, ευγενικές και ανώνυμες. Τα λιγοστά που ακολουθούν, τελευταίος χαιρετισμός του γιού της Θανάση Καλαφάτη, ας θεωρηθούν μια κατάθεση οφειλόμενης τιμής στον πόνο και στην εγκαρτέρηση των πολλών.

 Πολυαγαπημένη μας μητέρα

Είμαστε όλοι εδώ, τα παιδιά σου, τα εγγόνια σου, οι συγγενείς σου, οι φίλοι σου, οι γείτονες, για να σου απευθύνουμε τον τελευταίο χαιρετισμό. Μητέρα μας, δεν μπορούμε εύκολα να εκφράσουμε τα αισθήματά μας. Η ζωή σου, η ζωή μας, ήταν δύσκολη αλλά και τόσο όμορφη. Έζησες ανάμεσα σε δύο αιώνες, γνώρισες διαφορετικές ζωές και εποχές, καιρούς δύσκολους, άδικους, σημαδεμένους και σημαδιακούς. Τα χρόνια της υπομονής ήταν ατελείωτα. Έμαθες πολλά και μας έμαθες πολλά, μέσα απ’ όλον αυτό τον τιτάνιο αγώνα. Ενσάρκωσες με τον αγώνα σου το παράδειγμα της ελληνίδας γυναίκας, τη δύναμη και την απαντοχή της, για την οικογένεια, την πατρίδα, τις υψηλές αρχές της αγάπης και του αλτρουισμού.

Τα παιδικά σου μάτια είδαν και έζησαν τους οδυρμούς και τον πόνο εκείνων των πρώτων ξεριζωμένων αδελφών μας, των προσφύγων που έφτασαν στη Λευκάδα το 1922. Ύστερα μπήκες στην ορφάνια και στη μαθητεία-βιοπάλη, ασκώντας το επάγγελμα της κορδελιάστρας. Η Πάτρα, εκεί που έμαθες τη δουλειά και πρωτοεργάστηκες, ήταν ένα τόπος όπου δέθηκε τ’ ατσάλι, ανάμεσα στους φτωχούς κι εργατικούς ανθρώπους, στο σωματείο των τσαγκαράδων, με τους αγώνες τους στα τέλη της δεκαετίας του ’20, τους ανθρώπους που αναζητούσαν ένα καλύτερο αύριο μέσα απ’ τους δύσκολους δρόμους του Οκτώβρη και της χριστιανικής ισοπολιτείας. Ύστερα ήρθες ξανά στη Λευκάδα, νέα και όμορφη σ’ εκείνα τα δύσκολα χρόνια των αρχών της δεκαετίας του ’30, στις απεργίες για την επιβίωση και τα όνειρα, αυτά που σ’ έφεραν κοντά και στον πατέρα μας. Βαρύς ο ίσκιος της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, ο άντρας σου, ο πατέρας μας, στην Ακροναυπλία — κι εσύ πατέρας και μητέρα μας. Κι ύστερα η Κατοχή. Μπαινοβγαίνατε στη φυλακή και τα κρατητήρια εσύ κι ο παππούς κι η γιαγιά, για να σας αναγκάσουν να μαρτυρήσετε τον παράνομο αγωνιστή πατέρα μας. Όχι για πολύ — τον χάσαμε τόσο νωρίς. Κι από τότε στάθηκες πατέρας μαζί και μάνα μας, και στα άλλα βάσανα και τις κακουχίες που ακολούθησαν και την καινούρια δικτατορία. Το κουβάρι μεγάλωνε.

Ιστορία και παρόν του ελληνικού εργατικού κινήματος

 Η καθοριστική σημασία της ταξικής πάλης

συνέντευξη του Γιώργου Αλεξάτου

Βάλιας Σεμερτζίδης, Μπετατζήδες, 1960, μονοτυπία

Το Ιστορικό λεξικό του ελληνικού εργατικού κινήματος του Γιώργου Αλεξάτου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα σε συμπληρωμένη έκδοση, αποτελεί μια μοναδική συναγωγή στοιχείων για το ελληνικό εργατικό και αριστερό κείμενο. Στα 1.400 λήμματά του καλύπτει μια ευρεία γκάμα: συνδικαλιστικές οργανώσεις και κοινωνικά κινήματα, κόμματα και οργανώσεις, βιογραφικά στοιχεία στελεχών, διανοούμενων και καλλιτεχνών, έντυπα, σημαντικά ιστορικά γεγονότα, ιδεολογικοπολιτικοί όροι. Και έχει ιδιαίτερη αξία ότι γράφτηκε από έναν «αυτοδίδακτο» ιστορικό, ο οποίος με την ευρυμάθεια, την επιμονή και τη συστηματικότητά του βάζει τα γυαλιά σε πολλούς επαγγελματίες.

Αντί άλλου σχολίου, κλείνουμε με τους στίχους του Άρη Αλεξάνδρου που ο συγγραφέας προτάσσει ως μότο: «Όπως αργεί τ’ ατσάλι να γίνει κοφτερό και χρήσιμο μαχαίρι/ έτσι αργούν κι οι λέξεις ν’ ακονιστούν σε λόγο. / Στο μεταξύ / όσο δουλεύεις στον τροχό / πρόσεχε μην παρασυρθείς / μην ξιπαστείς / απ’ τη λαμπρή αλληλουχία των σπινθήρων. /Σκοπός σου εσένα το μαχαίρι». («Το μαχαίρι», από τη συλλογή Ευθύτης οδών, 1959).

Στρ. Μπ.

 Παρουσίαση του «Λεξικού» του Γ. Αλεξάτου την Παρασκευή

Το Στέκι Μεταναστών παρουσιάζει το «Ιστορικό λεξικό του ελληνικού εργατικού κινήματος» του Γιώργου Αλεξάτου. Θα μιλήσουν ο Νίκος Γιαννόπουλος (Δίκτυο για τα Κοινωνικά και Πολιτικά Δικαιώματα), ο Θοδωρής Δρίτσας (βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Α΄ Πειραιά), η Όλγα Καρυώτη (πολιτικός επιστήμονας) και ο συγγραφέας Γιώργος Αλεξάτος. Η παρουσίαση θα γίνει την Παρασκευή 17 Μαΐου στις 8 μ.μ. στο «Κηπάκι της Τσαμαδού» (σε περίπτωση κακοκαιρίας η εκδήλωση θα γίνει στην Κατάληψη της Τσαμαδού 15).

Διαδηλωση δημοσίων υπαλλήλων, Αθήνα 1927.

Ο συγγραφέας του «Ιστορικού λεξικού του ελληνικού εργατικού κινήματος» Γιώργος Αλεξάτος μιλάει για το έργο του, τις ιστορικές και πολιτικές διαδρομές του κινήματος

  Πώς προέκυψε η ιδέα του «Λεξικού», ποιο ήταν το έναυσμα;

 Σε κάποιο σημείο του έργου του Η σοσιαλιστική σκέψη στην Ελλάδα, ο Παναγιώτης Νούτσος αναφερόταν στην ανάγκη να υπάρξει ένα τέτοιο λεξικό. Ήταν μέσα της δεκαετίας του 1990 και δούλευα το πρώτο μου βιβλίο, για την ιστορία της ελληνικής εργατικής τάξης. Αντιμέτωπος με το χάος των διάσπαρτων και αταξινόμητων πληροφοριών, όπως και με το εντυπωσιακό πλήθος των αδιασταύρωτων και αμφισβητούμενων στοιχείων που, εντούτοις, πολύ συχνά προβάλλονται –και όχι πάντα από άγνοια– σαν ιστορικά έγκυρα, σκέφτηκα πως η ιδέα αυτή ήταν αναγκαίο να υλοποιηθεί.

  Μίλησέ μας για το πώς συγκέντρωσες τα στοιχεία και γενικότερα για τον τρόπο που δούλεψες.

Ήδη είχε συγκεντρωθεί ένα μεγάλης έκτασης υλικό κατά την περίοδο που δούλευα το βιβλίο για την εργατική τάξη, που συμπληρωνόταν στη συνέχεια. Για πολλά χρόνια έγινα μόνιμος θαμώνας δημοσίων βιβλιοθηκών, αναζητώντας έντυπα κάθε είδους, μίλησα με ανθρώπους που συμμετείχαν σε κινήματα, κόμματα και οργανώσεις, κατέγραφα, διασταύρωνα και έθετα και πάλι στους ίδιους ή και σε όποιον ήξερα πως θα μπορούσε να έχει γνώση του αντικειμένου, τα στοιχεία που συγκέντρωνα.

Είχες κάποια έργα ως πρότυπα και κάποιους ανθρώπους που σε βοήθησαν στην όλη διαδικασία;

 Δεν είχα υπόψη μου ανάλογη δουλειά σε κάποια άλλη χώρα, με εξαίρεση κάποια λεξικά με βιογραφίες στελεχών του κινήματος που εκδόθηκαν τη δεκαετία του 1960 σε ευρωπαϊκές χώρες. Έτσι, κινήθηκα με έναν δικό μου σχεδιασμό, απευθυνόμενος σε ανθρώπους που θα μπορούσαν να συμμετάσχουν σε μια ομάδα εργασίας. Δυστυχώς, κάποιοι είχαν ήδη άλλες προτεραιότητες, άλλοι δεν πίστεψαν πως μπορεί να βγει σε πέρας μια τέτοια δουλειά, ενώ μια τρίτη κατηγορία επιβεβαίωσε την αδιάρρηκτη σχέση μας, ως λαού, με την αναβλητικότητα.

Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο: Ιστορίες του Μαρξ και του μαρξισμού

Το βιβλίο Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο. Ιστορίες του Μαρξ και του μαρξισμού του Έρικ Χομπσμπάουμ κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά (μετάφραση: Μάνια Μεζίτη, εκδόσεις Θεμέλιο), λίγους μήνες μετά την αγγλική του έκδοση. Το έργο, μια επισκόπηση της διαδρομής της σκέψης του Μαρξ και των ιστορικών πραγματώσεών της, από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα, παρουσίασαν, στη Στοά του Βιβλίου, την Τρίτη 20.12 ο Σπύρος Ι. Ασδραχάς, ο Γιάννης Βούλγαρης, ο Παναγιώτης Ιωακειμίδης, ο Νίκος Καραπιδάκης, ο Ηλίας Νικολακόπουλος και ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς. Δημοσιεύουμε σήμερα –και θα επανέλθουμε σε επόμενο φύλλο– τον χαιρετισμό που έστειλε ο Έρικ Χομπσμπάουμ και διαβάστηκε στην εκδήλωση.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

του Έρικ Χομπσμπάουμ

μετάφραση: Μάνια Μεζίτη

Μαρκ Σαγκάλ, "Επανάσταση"

Είναι μεγάλη τιμή για μένα να συγκεντρώνονται τόσοι πολλοί διακεκριμένοι έλληνες συνάδελφοί μου στην ιστορία και στις πολιτικές επιστήμες για να παρουσιάσουν την ελληνική έκδοση του βιβλίου μου Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο. Θέλω να εκφράσω την ικανοποίησή μου που το βιβλίο αυτό, μια συλλογή από μελέτες για την ιστορία του Μαρξ και του μαρξισμού, γραμμένες σε διάφορες περιόδους ανάμεσα στο 1957 και το 2010, εκδίδεται σε μια ιστορική στιγμή κατά την οποία η μεγαλύτερη κρίση μετά τη δεκαετία του 1930 στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα αποδεικνύει, για άλλη μια φορά, τη σπουδαιότητα της ανάλυσης του καπιταλισμού από τον σημαντικότερο επικριτή του. Για σαράντα περίπου χρόνια, η οικονομική θεωρία και η πολιτική των περισσότερων κυβερνήσεων ασπάζονταν την πεποίθηση, ότι μια ελεύθερη αγορά που δεν συγκρατείται από τη δημόσια δράση ή από το ενδιαφέρον για την ευημερία του ανθρώπου θα παρήγαγε ένα σύστημα οικονομικής ανάπτυξης που, αφενός, θα σταθεροποιούνταν από μόνο του και, αφετέρου, όλοι θα ωφελούνταν από αυτό. Καθώς κάτι τέτοιο δεν ήταν μόνο θεωρητικά αστήρικτο αλλά και εντελώς μη ρεαλιστικό στην πράξη, οι αυξανόμενες αστάθειες της οικονομίας και οι συγκλονιστικά αυξανόμενες οικονομικές ανισότητες συγκαλύπτονταν από τη γιγάντια έξαρση της οικονομικής κερδοσκοπίας και του χρέους.