Δάσκαλος ζωής τόσων παιδιών

Στέφανος Στεφάνου (1926-2016)

Ένας από τους πολλούς της ελληνικής Αριστεράς, ένας και μοναδικός

 

του Ζήσιμου Συνοδινού

Η τόσο ξαφνική απώλεια του πολυαγαπημένου και σεβαστού, φίλου και δάσκαλου μάς βρίσκει απροετοίμαστους να χωρέσουμε σε ένα σύντομο σημείωμα την προσφορά αυτού του μοναδικού ανθρώπου. Ας είναι, άλλωστε ο Στέφανος πάντα μας μάλωνε ευγενικά για τις «υπερβολές» μας για το πρόσωπό του.

Θα περιοριστώ λοιπόν στα χρόνια που τον έζησα από κοντά. Υπενθυμίζω ότι ο Στέφανος Στεφάνου από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 μέχρι το τέλος της ζωής του εργαζόταν με ενθουσιασμό και συνέπεια στο Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας (ΙΑ/ΕΤΕ), κυρίως, ως διορθωτής και επιμελητής κειμένων και εκδόσεων. Συνεργάστηκε, ταυτόχρονα, με άλλα ιδρύματα ή εκδοτικούς οίκους, ενώ προσέφερε αφιλοκερδώς την υψηλή τέχνη του σε βιβλία πολλών γνωστών και φίλων του.

Μια από τις τελευταίες φωτογραφίες του Στέφανου Στεφάνου, 10.12.2015. Συνάντηση μελών της ΕΜΙΑΝ και παλαιών στελεχών της Νεολαίας ΕΔΑ, στα γραφεία της ΕΜΙΑΝ, 10.12.2015, για τον προγραμματισμό εκδηλώσεων για τη Ν. ΕΔΑ το 2016, με αφορμή τα πενηντάχρονα από την ίδρυσή της (ήταν πάντα διακαής πόθος του Στέφανου η ανάδειξη της συμβολής της Ν. ΕΔΑ στο νεολαιίστικο αριστερό κίνημα). Από αριστερά: Γιάννης Καούνης, Αργυρώ Ρεκλείτη, Νίκος Κιάος, Τάσος Τρίκκας, Στέφανος Στεφάνου, Θόδωρος Μαλικιώσης και Γιάννης Καλεώδης (Καλιόρης).

Τα δημοσιεύματα του ΙΑ/ΕΤΕ (μελέτες οικονομικής ιστορίας, ευρετήρια αρχείων, λευκώματα, φυλλάδια) και μερικά σημαντικά βιβλία του ΜΙΕΤ φέρουν τη σφραγίδα της ποιότητάς του. Τα γραπτά δύο σχεδόν γενεών ερευνητών οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας –οι περισσότεροι σήμερα πανεπιστημιακοί δάσκαλοι– πέρασαν από το μαγικό ραβδί του και μεταμορφώθηκαν σε κείμενα ζωντανά, σε ρέουσα ελληνική γλώσσα. Μέσα από τη συμμετοχή του στις συναντήσεις των ερευνητών του ΙΑ/ΕΤΕ, τον διάλογο, τη διδαχή του ορθού γραπτού λόγου, τη συζήτηση στην παρέα, ο Στέφανος τους γοήτευε όλους· αισθανόμασταν όλοι μαθητές, πιστοί φίλοι, παιδιά του.

Μια σπάνια στάση ζωής αριστερού αγωνιστή

Στέφανος Στεφάνου (1926-2016)

Ένας από τους πολλούς της ελληνικής Αριστεράς, ένας και μοναδικός

«Ένας απ’ τους πολλούς της ελληνικής Αριστεράς», τιτλοφόρησε ο Στέφανος Στεφάνου την αυτοβιογραφική του μαρτυρία, που κυκλοφόρησε, με επιμέλεια της Χριστίνας Αλεξοπούλου τον Δεκέμβριο του 2013, από τις εκδόσεις Θεμέλιο. «Ένας από τους πολλούς, αλλά και ένας και μοναδικός», όπως επισημαίνει στον επίλογό της η Χρ. Αλεξοπούλου. Ήταν ένας πολύ ξεχωριστός αγωνιστής και –αυτοδίδακτος και σπουδαίος μαζί– λόγιος της Αριστεράς, αυτός ο ένας και μοναδικός, ο δικός μας Στέφανος: η πολιτική του ορθοκρισία, η ευκρίνεια και ευρύτητα της σκέψης του, το αφηγηματικό ταλέντο, η ζωτικότητα και η αγάπη του για τους άλλους, ιδίως τους νέους, τον έκαναν να ξεχωρίζει. Έτσι, αυτό το «ένας από τους πολλούς» πρέπει να θεωρηθεί όχι κυριολεξία, αλλά τεκμήριο του ήθους του, ενός ήθους συλλογικότητας και σεμνότητας. Από τις εκδόσεις Θεμέλιο, κυκλοφορεί, όπως είπαμε η αυτοβιογραφική του μαρτυρία, ενώ από το ίδιο εκδοτικό οίκο θα επανακυκλοφορήσει, σε λίγα αντίτυπα, τις επόμενες μέρες το βιβλίο της γυναίκας του, υντρόφου ολόκληρης της ζωής τού Στέφανου, Παγώνας Στεφάνου (το γένος Παπατσαρούχα) Των Αφανών. Δύο τετράδια, δύο δεκαετίες. Αξίζει να τα αναζητήσετε και τα δύο.

Στρ. Μπ.

 

Μια σπάνια στάση ζωής αριστερού αγωνιστή

 του Γεράσιμου Νοταρά

Στέφανε, έφυγες από τον κόσμο τούτο όρθιος όπως όρθιος διάβηκες όλη σου τη ζωή. Έφυγες πλήρης ημερών, την πρώτη του έτους της χρονιάς του ενενηκοστού έτους της ηλικίας σου.

Τα χρόνια που διάβηκες ήταν γεμάτα ιδανικά και αγώνες αλλά και αγάπη και κατανόηση για τον πλησίον. Ιδανικά και αγώνες που υπηρέτησες με παραδειγματική προσήλωση και συνέπεια, αλλά χωρίς φανατισμό και δογματισμούς. Με ανοιχτό πάντα μυαλό, ώστε να αξιολογεί και να ζυγίζει, στην κάθε συγκυρία, αν οι πράξεις συμβαδίζουν με τους στόχους και τα οράματα στα οποία πίστευες και για την υπηρέτηση των οποίων θυσίασες σχεδόν ένα τέταρτο αιώνος σε φυλακές και εξορίες.

Διασταυρώσεις και Συναρμογές

Από την Γκιαούρ Ιζμίρ στην Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων

Το Τμήμα Φιλολογίας του ΑΠΘ ανακήρυξε, την Παρασκευή 22 Μαΐου επίτιμο διδάκτορα την ιστορικό Πόπη Πολέμη, τιμώντας τη συμβολή της στην ιστορία του βιβλίου και των ιδεών. Για τους ανθρώπους με το έργο το ήθος και την προσφορά της Πόπης Πολέμης, δεν χρειάζονται πολλά και ηχηρά λόγια. Γι’ αυτό θα πούμε μόνο ότι, στην περίπτωση αυτή, η τιμή επιστρέφει στο τιμώντα. Και θα σταματήσουμε εδώ, για να παραθέσουμε όσο το δυνατόν εκτενέστερα αποσπάσματα από την ομιλία της στην τελετή – μια τελετή που δεν ήταν τελετή, αλλά μια γιορτή όπου περίσσευε η χαρά, η συγκίνηση και τα ειλικρινή αισθήματα.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

της Πόπης Πολέμη

Μαζί με τις θερμές ευχαριστίες για την τιμητική απόφαση του Τμήματος Φιλολογίας, θα ήθελα να ξεκινήσω τη σύντομη αυτή κατάθεση με την ομολογία ενός παλαιού κρίματος, κι ας μην πιστεύω στην δι’ εξομολογήσεως εξιλέωση. Όταν τον περασμένο Οκτώβρη η Μαίρη Μικέ, παλαιά συμφοιτήτρια και φίλη, μου έκανε λόγο για την επικείμενη πρόταση που κατέληξε να μας συγκεντρώσει σήμερα εδώ, η συγκίνηση ήταν εύλογη, προπάντων γιατί η πρωτοβουλία πήγαζε από το Τμήμα με το οποίο με συνδέουν τόσες αναμνήσεις. Ελπίζω οι φίλοι να με συγχωρήσουν αν πω πως, ούτως ή άλλως, η τιμή μού φάνηκε υπερβολική. Ωστόσο, δεν είναι αυτός ο λόγος που η πρώτη αντίδραση ήταν ευγενικά να αρνηθώ. Είναι γιατί μου είχε κακοφανεί πολύ όταν ο Φίλιππος Ηλιού αποδέχθηκε την αντίστοιχη πρόταση από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, για την οποία πίστευα ότι δικαίως του έγινε, αλλά ήμουν απόλυτα πεπεισμένη πως ο ίδιος δεν θα συναινούσε. Βλέπετε, όταν είχα κτυπήσει την πόρτα του τον Σεπτέμβρη του ’82, αυτό συνέβη, μεταξύ των άλλων, επειδή εκείνος ο αποσυνάγωγος αριστερός ουδεμία σχέση είχε με πανεπιστήμια και επίσημους θεσμούς. Εξού και η απογοήτευση, καθώς θεώρησα πως δεχόταν να ενσωματωθεί συμβολικά σε ό,τι τον έβρισκε αντίθετο, αφού προηγουμένως τον είχε αποκλείσει. Η ειρωνεία δε ήταν πως το τηλεφώνημα της Μαίρης ήρθε ακριβώς είκοσι χρόνια μετά την τελετή εκείνη της 25ης Οκτωβρίου του 1994, στη χαρά της οποίας αγενώς είχα αρνηθεί να συμμετάσχω. Σαν κάποιος να μου τραβούσε το αυτί, γελώντας με συγκατάβαση.

Δεκεμβριανά 1944: παρελθόν και παρόν

Τα Δεκεμβριανά αποτελούν σημείο καμπής για την ελληνική ιστορία της δεκαετίας του 1940, με διεθνή σημασία. Όπως έχει επισημάνει ο Μαρκ Μαζάουερ, η έκβασή τους σηματοδοτεί ότι «η πλάστιγγα της εξουσίας στην Ελλάδα έγειρε ξαφνικά και αποφασιστικά σε βάρος της Αριστεράς, για πρώτη φορά μετά το 1942». Kαι γι’ αυτό τον λόγο, αποτελούν γεγονός που σημάδεψε τραυματικά τη μνήμη του αριστερού κινήματος στην Ελλάδα. Τα ίχνη του Δεκέμβρη είναι ακόμα ζωντανά, όπως δείχνουν όχι μόνο τα «λαβωμένα» κτίρια της Αθήνας, αλλά και το ότι ο Δεκέμβρης του 2008 («τα Δεκεμβριανά των εφήβων», όπως έχει γράψει, εδώ, ο Γιώργος Φουρτούνης) ανακάλεσε μνήμες, αναφορές, συσχετισμούς και διαφορές με το 1944. Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης εβδομήντα χρόνων, τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) και το Φόρουμ Κοινωνικής Ιστορίας οργανώνουν, την Παρασκευή 13 και το Σάββατο 14 Δεκεμβρίου, το επιστημονικό συνέδριο «Δεκεμβριανά 1944: το παρελθόν και οι χρήσεις του». Θέσαμε τρία ερωτήματα στον Πολυμέρη Βόγλη, τον Ηλία Νικολακόπουλο και την Ιωάννα Παπαθανασίου, από την οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου.

Στρ. Μπ.

Tα ερωτήματα

1. Τα τελευταία χρόνια έχουμε δει μια «αναδιαπραγμάτευση» ιστορικών γεγονότων και περιόδων όπως η Μεταπολίτευση (ως πηγή της σημερινής «κακοδαιμονίας»), αλλά και η Αντίσταση ή γενικότερα η δεκαετία του 1940 («αναθεωρητικό» ρεύμα). Θεωρείτε πως επιχειρείται κάτι τέτοιο και όσον αφορά τα Δεκεμβριανά;

2. Αν βάζατε έναν «υπότιτλο» στα Δεκεμβριανά, αν τα αποτιμούσατε με λίγες λέξεις, πώς θα τα αποκαλούσατε; «Προανάκρουσμα του Εμφυλίου», «πρώτη πράξη του Ψυχρού Πολέμου», «τέλος της αντιφασιστικής συμμαχίας», «σημείο καμπής» μετά το οποίο αρχίζει η κάμψη της Αριστεράς;

3. Πώς καταγράφεται ο Δεκέμβρης στη συλλογική μνήμη των αριστερών, αμέσως μετά τη λήξη του αλλά και αργότερα; Είναι ο «κόκκινος Δεκέμβρης», ο «μεγάλος Δεκέμβρης», κυριαρχεί η αίσθηση της ήττας (ηρωικής ή μη), της χαμένης ευκαιρίας, των λαθών, της ξένης παρέμβασης; Ποιες τομές μπορούμε να διακρίνουμε, στη μνήμη αυτή;

Η Ιστορία είναι από τη φύση της ανατρεπτική

«Σε όλο μου το έργο θέλησα να ασχοληθώ με τους άσημους, τους φτωχούς, τους καταφρονεμένους»

Ο Σπύρος Ι. Ασδραχάς συζητάει

με τον Βαγγέλη Καραμανωλάκη και την Άννα Ματθαίου

 

Μιλάει για τον ιστορικό χρόνο, τη σχέση Ιστορίας-πολιτικής, τους διανοητές που τον επηρέασαν, την Ιστορία ως εργαλείο κατανόησης του σήμερα

,Για τον Σπύρο Ασδραχά, όπως λέει και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης στην πρώτη ερώτηση της συνέντευξης που ακολουθεί, είναι αχρείαστο να κάνουμε εισαγωγές, παρουσιάζοντάς τον στους αναγνώστες μας. Το έργο και ο λόγος του έχουν βάρος και ποιότητα που υπερβαίνουν κάθε σύσταση. Έτσι, αρκούμαστε να εκφράσουμε απλώς τη μεγάλη μας χαρά για τη συνέντευξη που δημοσιεύουμε σήμερα. Η συνέντευξη δόθηκε στους ιστορικούς Βαγγέλη Καραμανωλάκη (Πανεπιστήμιο Αθηνών, ΑΣΚΙ) και Άννα Ματθαίου (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ΑΣΚΙ), στο σπίτι του Σπύρου Ασδραχά, στη Νέα Σμύρνη, την Παρασκευή 14 Νοεμβρίου, για την εκπομπή των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας «Ιστορία στο Κόκκινο» (επιμ. Ηλίας Νικολακόπουλος) στον ραδιοφωνικό σταθμό «Στο Κόκκινο 105,5» (όπου μεταδίδεται σήμερα, Κυριακή, στις 10 το πρωί). Ας σημειώσουμε ότι η συνέντευξη οργανώθηκε με την ευκαιρία της ημερίδας «Αναφορά στον Σπύρο Ασδραχά», την οποία οργανώνουν, το Σάββατο 29 Νοεμβρίου, στις 18.00 το απόγευμα, στη Στοά του Βιβλίου, οι εκδόσεις Θεμέλιο, σε συνεργασία με τα ΑΣΚΙ και το περιοδικό Τα Ιστορικά.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ 

 

Βαγγέλης Καραμανωλάκης: Ξεκινώντας, δεν νομίζω ότι χρειάζεται να πω κάτι ιδιαίτερο για τον Σπύρο Ασδραχά, και μάλιστα στους ακροατές του «Κόκκινου» και τους αναγνώστες της Αυγής. Ο Σπύρος Ασδραχάς είναι αναμφίβολα ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους έλληνες ιστορικούς, ο οποίος σημάδεψε με το έργο του τη μεταπολεμική ελληνική ιστοριογραφία· θα έλεγα ότι διεύρυνε τον ορίζοντα της αυτοσυνειδησίας μας. Θέλω, όμως, να τον ευχαριστήσω για τη συζήτηση αλλά και τη φιλόξενη υποδοχή στο σπίτι του και να δώσω αμέσως τον λόγο στη φίλη και συνάδελφο Άννα Ματθαίου.

Άννα Ματθαίου: Συγγραφέας, ερευνητής, δάσκαλος στο Παρίσι και στην Αθήνα, συνιδρυτής με τον Φίλιππο Ηλιού και τον Βασίλη Παναγιωτόπουλο του περιοδικού

Ο Σπύρος Ασδραχάς, στο σπίτι του, στη Νέα Σμύρνη, 14.11.2014. Φωτογραφία της Αγγελικής Χριστοδούλου

Τα Ιστορικά, ιδρυτικό μέλος των ΑΣΚΙ και από το 2004 πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου τους. Τις ιδιότητες αυτές θα μπορούσαμε να τις συμπεριλάβουμε σε μία μόνο λέξη, τη λέξη ιστορικός;

Σπύρος Ασδραχάς: Δεν ξέρω αν η λέξη «ιστορικός» είναι η κατάλληλη — και δεν το λέω αυτό από μια ψεύτικη μετριοφροσύνη. Οπωσδήποτε, υπάρχει ένα νήμα που δένει πράγματα τα οποία φαίνονται ανάμεσά τους ανόμοια. Σε άκρα αφαίρεση, θα έλεγα ότι πρόκειται για μια ιδιάζουσα αίσθηση του χρόνου. Είναι μια φράση που την έχω χρησιμοποιήσει και άλλες φορές. Καθώς έχω ζήσει αναμνησκόμενος, έχω μέσα μου έναν χρόνο ο οποίος είναι συνεχής, αλλά με ποιοτικές διαφορές που δημιουργούν σ’ αυτή τη συνέχεια μια ασυνέχεια.

H Ιστορία στο Κόκκινο: μια εκπομπή των ΑΣΚΙ

του Βαγγέλη Καραμανωλάκη

Έμιλ Νόλντε, «Χορευτής», 1913

Δεν ήταν μόνο η αίσθηση ότι κάποιοι περίμεναν κάθε Κυριακή πρωί να ακούσουν την εκπομπή. Δεν ήταν μόνο τα σχόλια από γνωστούς και φίλους για το τι ξεχάστηκε ή τι έπρεπε να ειπωθεί, οι μαρτυρίες για τον αντιδικτατορικό αγώνα στη ζωντανή εκπομπή για το Πολυτεχνείο, τα τηλέφωνα των παιδιών των μεταναστών μετά την εκπομπή για τη Γερμανία. Ούτε καν τα σημαδεμένα από τους βομβαρδισμούς του πολέμου γυαλικά που κράταγαν στα χέρια τους οι γυναίκες, στην κατάμεστη από κόσμο ιστορική ξενάγηση με το Λιμάνι της Αγωνίας στον Πειραιά. Γυρνάνε, όλα αυτά, στο μυαλό μου, καθώς αναλογίζομαι τις τριάντα πρώτες εκπομπές της «Ιστορίας στο Κόκκινο». Αλλά δεν είναι μονάχα αυτά.

Αυτό που μένει πιο πολύ στη σκέψη μου είναι οι συζητήσεις και τα ερωτήματα που έθεσε για μας τους ίδιους, τον Ηλία Νικολακόπουλο, την Ιωάννα Παπαθανασίου, τον Τάσο Σακελλαρόπουλο και μένα, η ιδέα τα ΑΣΚΙ να κάνουν μια ραδιοφωνική εκπομπή: μια εκπομπή για το παρελθόν, της οποίας ο Ηλίας Νικολακόπουλος, έπειτα από πρόταση του Κώστα Αρβανίτη, ανέλαβε την ευθύνη του σχεδιασμού και του συντονισμού της, με βάση τους ανθρώπους και τις συλλογές των ΑΣΚΙ. Συζητήσεις όπου αναζητούσαμε τον τρόπο να μιλήσουμε με ένα ευρύτερο κοινό, να ξεφύγουμε από τα στεγανά της ακαδημαϊκής ιδιότητας, να σκεφτούμε ξανά αυτό που κάνουμε, να επανοργανώσουμε την παρέμβαση και τον λόγο μας. Να επικοινωνήσουμε.

Στα θρανία του αγώνα

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟΤΑΞΙΟ τχ. 15

 του Δημήτρη Δημητρόπουλου

 Tην επόμενη Πέμπτη, στον κήπο των Αρχαιολόγων, παρουσιάζεται το νέο τεύχος του «Αρχειοταξίου», του περιοδικού των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας με αφιέρωμα στη μεταπολίτευση (1974-1981). Από την πλούσια ύλη του αφιερώματος (γράφουν οι Η. Νικολακόπουλος, Τ. Σακελλαρόπουλος, Δ. Ψαρράς, Τ.  Κωστόπουλος, Θ. Γάλλος, Ε. Κούκη, Ν. Σαραντάκος, Δ. Δημητρόπουλος, Π. Πολέμη, Δ. Θ. Αρβανίτης, Στ. Παυλόπουλος, Κ. Κατσάπης, Λ. Δελβερούδη, Κ. Σκλαβενίτη, Δ. Παπανικολάου, Γ. Φ. Κουκουλές, Κ. Λιαρίκος) προσημοσιεύουμε, με μικρές περικοπές, το άρθρο του Δ. Δημητρόπουλου για το μαθητικό κίνημα. Το τεύχος συμπληρώνεται με τις ενότητες  Προσεγγίσεις (Λ. Μπαλτσιώτης, Λ. Καλλιβρετάκης, Γ. Παπακονδύλης), Μνήμες (Μ. Ιωαννίδης, Φ. Λαζάρου), Διασταυρώσεις (Σ. Μπόρα, Στ. Βαμιεδάκης, Χ. Χρυσόπουλος), Εις Μνήμην (Σπ. Ι. Ασδραχάς, Μ. Ηλιού, Μ. Βουρλιώτης, Έ. Δρούλια), Συναντήσεις (Μ. Αυγερίδης), Αναγνώσεις (Γ. Γιανουλόπουλος, Ε. Δρούλια).

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 Οι αποκλίσεις χαρακτηρίζουν το σχολείο των πρώτων χρόνων της Μεταπολίτευσης. Ο άνισος βηματισμός ανάμεσα σε όσα έχουν συμβεί στην ελληνική κοινωνία και στη δική του εσωτερική λειτουργία έχει πολλές εκφάνσεις. Μία όψη αφορά το θεσμικό πλαίσιο, το οποίο δεν έχει προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες και κυρίως στον άνεμο φιλελευθεροποίησης που έχει πνεύσει μετά το τέλος της δικτατορίας. Την κατάσταση προσπαθεί να εξισορροπήσει η μεταρρύθμιση Γ. Ράλλη, η οποία με σειρά μέτρων επιχειρεί να αποκαταστήσει μία αναλογία της λειτουργίας του σχολείου με τις αλλαγές που έχουν επέλθει στην κοινωνία (η μεταρρύθμιση στο γλωσσικό –δημοτική, μονοτονικό–, το πενθήμερο σχολείο, τα μεικτά τμήματα αρρένων-θηλέων, η κατάργηση της «ποδιάς», η χαλάρωση των κανόνων για την εξωτερική εμφάνιση των μαθητών, είναι μερικές από τις μεταβολές).   

Μια δεύτερη όψη αφορά την απόσταση που χωρίζει τη νοοτροπία των μαθητών της δεκαετίας του 1970 από εκείνη των γονιών τους, που είναι οι νέοι της Κατοχής και του Εμφύλιου. Η διαφορά αυτή –η οποία είναι βέβαια ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζει συνολικά το μεταπολεμικό δυτικό κόσμο– στα καθ’ ημάς προβάλλεται συχνά στον Τύπο της εποχής ως «χάσμα γενεών». Στο επιμέρους θέμα της συμμετοχής στην πολιτική δράση, εκφράζεται συχνά με την πιεστική προτροπή των γονιών προς τα παιδιά τους «να μην μπλέξουν με τα πολιτικά». Οι γονείς, με μνήμες της Κατοχής και της πείνας, έχοντας το βίωμα των σκληρών διώξεων των αριστερών μετά τον Εμφύλιο πόλεμο, της καχεκτικής δημοκρατίας που στηριζόταν στον φόβο, και της στρατιωτικής δικτατορίας που επέβαλλε τον τρόμο, είχαν αναγάγει την εμπλοκή με την πολιτική σε κίνδυνο ζωής. «Μπλεξίματα δεν θέλαμε στην οικογένειά μας και πέρα δεν κοιτάζαμε απ’ τα συμφέροντά μας», σάρκαζαν το 1973, το φόβο της οικογένειας που ο γιός τους έγινε αριστερός, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης και ο Γιάννης Νεγρεπόντης στα «Μικροαστικά», μια σειρά τραγουδιών, εξαιρετικά γλαφυρών αναπαραστάσεων της εποχής. Οι μαθητές, αντίθετα με τους γονείς τους, μεγάλωναν στο περιβάλλον ελευθεροφροσύνης και ελευθερίας λόγου και πράξης, που είχε φέρει η Μεταπολίτευση· κινούνταν στους απόηχους του ελληνικού 1968, δηλαδή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, η οποία είχε αναδείξει τη συμμετοχή στα κοινά ως αυταξία και στοιχείο της νεανικής ταυτότητας. Το Πολυτεχνείο με αυτόν τον τρόπο σηματοδοτεί τη νέα μεγάλη έξοδο από το ατομικό στο κοινωνικό ή μάλλον την αξιοδότηση του προσωπικού μέσα από τη δράση στα κοινά.

Καλλιτεχνική δημιουργία και πολιτική διαμαρτυρία

του Στάθη Παυλόπουλου

Αφίσα του ΠΑΜ (από το ημερολόγιο 2013 «Αυγής» και ΑΣΚΙ)

Μπορεί άραγε να συνυπάρξει η καλλιτεχνική δημιουργία με την πολιτική διαμαρτυρία; Μπορεί ένα έργο που τέρπει τις αισθήσεις να είναι συγχρόνως και μια γροθιά σηκωμένη ενάντια σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς; Είναι δυνατόν ένα εφήμερο χρηστικό αντικείμενο όπως η αφίσα να διέπεται από κανόνες καλλιέπειας και συγχρόνως να καθίσταται καίριο μέσο πολιτικής διαμαρτυρίας; Τα παραπάνω ερωτήματα γονιμοποίησαν την εκδήλωση των ΑΣΚΙ, την Παρασκευή 18 Ιανουαρίου, στοn Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων. Αφορμή στάθηκε η παρουσίαση του ημερολογίου των ΑΣΚΙ και της Αυγής με θέμα «Πολυτεχνείο 1973: 40 χρόνια μετά. Αφίσες από τον αντιδικτατορικό αγώνα στο εξωτερικό».

Στην εκδήλωση συζήτησαν ο γραφίστας Δημήτρης Αρβανίτης, γραφίστας, ο σκηνοθέτης-συγγραφέας Θανάσης Σκρουμπέλος και ο σκηνοθέτης Γιώργος Ζώης, με συντονίστρια την ιστορικό Χριστίνα Αγριαντώνη. Οι ομιλητές, είτε από τη ματιά του ειδικού είτε μέσω βιωματικών καταθέσεων, όπως στην περίπτωση του Θανάση Σκρουμπέλου, σκιαγράφησαν τον ρόλο που διαδραμάτισε η αφίσα ως μέσο πολιτικής διαμαρτυρίας και εναντίωσης στη Δικτατορία των Συνταγματαρχών. Ανέδειξαν, επιπλέον, τη σημασία των αφισών για τη δημοσιοποίηση της κοινωνικής και πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα στην εκτός συνόρων κοινή γνώμη. Μια διαδικασία ουδόλως εύκολη, όπως μας υπενθύμισε ο Δημήτρης Αρβανίτης, καθότι η «κανονικότητα» της παρανομίας ούτε δημιουργικά ατελιέ περιελάμβανε ούτε άνεση χρόνου για φροντισμένο σχεδιασμό και εκτυπωτική επιμέλεια των αφισών. Το μήνυμά τους άλλωστε κατίσχυε του εικαστικού περιγράμματος.

Ελεύθεροι Αγωνιζόμενοι Φοιτητές – Ελεύθεροι Αγωνιζόμενοι Έλληνες: μέρες του 1973 στα ΑΣΚΙ

Από το κατειλημμένο Πολυτεχνείο Νοέμβρης 1973

Μέρες του Πολυτεχνείου, 2012. Τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), τριάντα εννιά χρόνια μετά, ετοίμασαν ένα εικονογραφικό αφιέρωμα  (όπως είχαν κάνει και στην επέτειο της 28ης Οκτωβρίου)  στην εξέγερση του Νοέμβρη του 1973, και γενικότερα στον αντιδικτατορικό αγώνα. Με φωτογραφίες, έντυπα, τρικάκια και αφίσες της περιόδου.

Το αφέρωμα έχει τίτλο τίτλο «Ελεύθεροι Αγωνιζόμενοι Φοιτητές – Ελεύθεροι Αγωνιζόμενοι Έλληνες: μέρες του 1973 στις συλλογές των ΑΣΚΙ» στην ιστοσελίδα τους (www.askiweb.eu) και στη σελίδα τους στο facebook http://www.facebook.com/askigr?fref=ts

Εμείς, θέλουμε συγχαρούμε τα ΑΣΚΙ, όσους και όσες δούλεψαν για το αφιέρωμα και να τους ζητήσουμε να συνεχίσουν, με το ίδιο κέφι, και με άλλες ευκαιρίες.

Από το αφιέρωμα αυτό προέρχεται και το σκιτσάκι, που έγινε μέσα στο κατειλημμένο Πολυτεχνείο,

Σκηνές από την κατοχική Αθήνα

 ΚΙ ΥΣΤΕΡΑ ΓΙΝΑΜΕ ΩΡΑΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Άστεγοι προσπαθούν να ζεσταθούν πάνω στους αεραγωγούς του ηλεκτρικού στην Ομόνοια, τον χειμώνα του 1941-1942. Εναλλακτικός τίτλος: Άνθρωποι και κουρέλια. Η ναζιστική Κατοχή ως καθημερινή αποστέρηση των βασικών αναγκών του ανθρώπου, ως βίαιο κουρέλιασμα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Ο φασισμός επιστράτευσε κάθε διαθέσιμο όπλο για την επιβολή της κυριαρχίας του. Ο θάνατος είτε ακαριαίος είτε αργός είναι πάντα θάνατος. Και, στην προκειμένη περίπτωση, σίγουρα δεν γίναμε ωραία φωτογραφία.

ΥΓ. Η φωτογραφία αποτελεί μέρος του αφιερώματος των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) στην Κατοχή και τον αντιφασιστικό αγώνα, το οποίο θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα τους (www.askiweb.eu) και στη σελίδα τους στο facebook http://www.facebook.com/askigr?fref=ts την προσεχή εβδομάδα.

Στάθης Παυλόπουλος

Όσο τρων, το Έθνος ζη, και σαν δεν τρων πεθαίνει

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΑ

Το ημερολόγιο 2012 με τίτλο «Κρίση και κρίσεις», με γελοιογραφίες της  συνέκδοση της Αυγής και των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) κυκλοφόρησε ένθετο στο χριστουγεννιάτικο φύλλο της Αυγής της Κυριακής (πλέον μπορείτε να το προμηθευθείτε από τα γραφεία της Αυγής και από τα ΑΣΚΙ). Δημοσιεύουμε σήμερα τις σχετικές ομιλίες του Β. Καρδάση και του Π. Παπαστράτη, στο εορταστικό διήμερο των ΑΣΚΙ (22-23.12), όπου και παρουσιάστηκε το ημερολόγιο (η ομιλία του Γιάννη Καλατζή δημοσιεύθηκε στο χριστουγεννιάτικο φύλλο της Αυγής).

του Βασίλη Καρδάση

"Νέος Αριστοφάνης", 18.2.1895

Η μελέτη της πολιτικής γελοιογραφίας είναι ικανή να αναδείξει τα συστατικά της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας της νεότερης Ελλάδας. Στην περίπτωση των δημοσιονομικών κρίσεων είναι εντυπωσιακή η ομοιότητα των αιτίων, των πολιτικών αντιμετώπισης, της αντιπαράθεσης μεταξύ των αρχηγεσιών, της εκτεταμένης αναξιοπιστίας του πολιτικού συστήματος. Έτσι μέσα από τις γελοιογραφίες ανακύπτουν ευδιάκριτα τα φαινόμενα που προσδίδουν τα χαρακτηριστικά της συνέχειας: της παραδοσιακής ιδεολογίας, της αδράνειας στην οικονομική ανάπτυξη, των συντηρητικών κοινωνικών νοοτροπιών.

Τα σατιρικά έντυπα σημείωσαν εντυπωσιακή άνθηση στην τελευταία 20ετία του 19ου αιώνα. Το πολιτικό σύστημα της εποχής διαμορφωμένο πάνω στο επίπεδο των πελατειακών σχέσεων, της μεγαλοϊδεατικής ρητορείας, της διοικητικής αναποτελεσματικότητας, έδινε τροφή στους γελοιογράφους. Οι τίτλοι είναι ενδεικτικοί: Γάιδαρος, Τραμπούκος, Σατανάς, Ασμοδαίος, Φασαρίας, Γλωσσοκοπάνα, Ρωμηός, Σκριπ, Εμπαίκτης, Αριστοφάνης και Νέος Αριστοφάνης.

Δεν είναι καθόλου υπερβολή να πούμε ότι η πολιτική γελοιογραφία στην Ελλάδα έχει την προέλευσή της στον Θέμο Άννινο. Ούτε επίσης ότι κάποιο σοβαρό ρόλο έπαιξε στην πορεία του η κεφαλονίτικη καταγωγή του. Μέσα από τις σελίδες του Ασμοδαίου με τη συνεργασία του Εμμανουήλ Ροΐδη, αργότερα του Άστεως, δημιούργησε ένα ισχυρό ρεύμα.

Γιορτάζοντας μέσα στην κρίση

 Το χριστουγεννιάτικο διήμερο των ΑΣΚΙ

 της Αγγελικής Χριστοδούλου

Εκδηλώσεις, συναντήσεις, βιβλία και ιδέες, χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα –όσο ταιριάζει στον καθέναν  μας, την εποχή αυτή–, λαχνοί και βεβαίως τα απαραίτητα κεράσματα με μελομακάρονα και τσίπουρο Πηλίου! Και φέτος τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), μαζί με τους σταθερούς τους συνοδοιπόρους, τους Φίλους των ΑΣΚΙ, αποφασίσαμε να σας καλέσουμε τα Χριστούγεννα, κόντρα στην συρρίκνωση των πάντων και στην κατήφεια που μας περιβάλλει.

Για τον λόγο αυτό διοργανώνουμε, για δεύτερη συνεχή χρονιά, την Πέμπτη 22 και την Παρασκευή 23 Δεκεμβρίου ένα διήμερο γεμάτο εκδηλώσεις στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων μαζί με το καθιερωμένο παζάρι βιβλίων. Από τις 11 το πρωί έως τις 9 το βράδυ λοιπόν, θα είμαστε εκεί για να ανταμώσουμε, να μοιραστούμε, να κουβεντιάσουμε και να ευχηθούμε μια καλύτερη χρονιά, που όλοι εξάλλου την έχουμε ανάγκη. Παράλληλα, να διατρέξουμε και να αγοράσουμε, στο παζάρι, παλιές και νέες εκδόσεις βιβλίων, λευκωμάτων και περιοδικών. Φέτος ειδικά, χάρη στην γενναιόδωρη ανταπόκριση πολλών φίλων των ΑΣΚΙ, το παζάρι βιβλίων εμπλουτίστηκε με νέες θεματικές ενότητες, εκτός της πολιτικής και της ιστορίας, όπως η λογοτεχνία, οι εικαστικές τέχνες, ο κινηματογράφος, οι κοινωνικές επιστήμες και, ιδίως, σπάνιες και εξαντλημένες εκδόσεις για τη σύγχρονη ιστορία και την ιστορία της Αριστεράς στην Ελλάδα. Εξάλλου, και αυτό θα μας το επιβεβαιώσουν οι  περσινοί τυχεροί της λαχειοφόρου αγοράς, αξίζει τον κόπο να «τζογάρουμε» έναντι ενός ελάχιστου ποσού, για να κερδίσουμε εξαιρετικές σειρές λευκωμάτων και βιβλίων, προσφορά εκδοτικών οίκων και φορέων που ανταποκρίθηκαν γενναιόδωρα, στο κάλεσμα των ΑΣΚΙ.

Κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων θα έχουμε την δυνατότητα να φυλλομετρήσουμε και να αγοράσουμε τα νέα βιβλία που θα παρουσιαστούν, αλλά και το ημερολόγιό μας, συνέκδοση των ΑΣΚΙ και της Αυγής, για το 2012. Ημερολόγιο που συγκεντρώνει γελοιογραφίες από την κρίση του 1893 έως σήμερα, συλλογή και καρπό μιας σκωπτικής διάθεσης απέναντι στην (οικονομική και πολιτική) κρίση και σύνδεσής της με το παρελθόν, για να μην ξεχνάμε ότι και σε άλλες εποχές δυστυχώς επτωχεύσαμεν. Στις εκδηλώσεις θα δούμε ντοκιμαντέρ και θα συζητήσουμε, συνδέοντας τη μνήμη με τον σύγχρονο στοχασμό, την επιστήμη με την τεχνολογία, το γέλιο με το «γελοίο». Θα γιορτάσουμε δηλαδή, θα ανταλλάξουμε ιδέες και θα συναντηθούμε παλιοί και νέοι, γνωστοί και συμπάσχοντες, σε μια συγκυρία που δεν αφήνει τίποτα ανεπηρέαστο και πλήττει τις συλλογικότητες, ανάμεσά τους και τα Αρχεία. Τα ΑΣΚΙ, οδεύοντας προς τα είκοσί τους χρόνια, χρειάζονται περισσότερο από ποτέ τη στήριξη όλου αυτού του κόσμου στον οποίον τόσα χρόνια ακούμπησαν. Τους ζητάνε και πάλι τα λίγα, τα ελάχιστα εκείνα όμως που συναθροισμένα όλα μαζί μπορούν να τα βοηθήσουν να συνεχίσουν το ταξίδι τους στις ιστορίες και στις μνήμες των ανθρώπων.

Η Αγγελική Χριστοδούλου είναι ιστορικός, μέλος και συνεργάτρια των ΑΣΚΙ

22 και 23 Δεκεμβρίου, 11.00-21.00

Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων (Ακαδημίας 50)

ΠΕΜΠΤΗ 22 Δεκεμβρίου

12.30 Παρουσίαση του νέου κόμβου των ΑΣΚΙ. Ακολουθεί συζήτηση με θέμα Ιστορίες στο διαδίκτυο. Ομιλητές: Νίκος Ξυδάκης, Μιχάλης Παναγιωτάκης, Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος, Νίκος Σαραντάκος. Συντονιστής: Βαγγέλης Καραμανωλάκης.

16.00 Προβολή του ντοκιμαντέρ του Φερνάντο Σολάνας Μνήμες λεηλασίας (2004) για την οικονομική κρίση του 2001 στην Αργεντινή. Σχολιάζουν η Μαρία Δαμηλάκου και ο Χρήστος Λούκος.

19.00 Συζήτηση με θέμα: Οικονομική κρίση και γελοιογραφία. Ομιλητές: Γιάννης Καλαϊτζής,  Βασίλης Καρδάσης,  Προκόπης Παπαστράτης, Νίκος Φίλης. Συντονιστής: Τάσος Σακελλαρόπουλος.

 

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 23 Δεκεμβρίου

12.30. Παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Κέντρου Ο Εμφύλιος στη Φλώρινα της σειράς Μαρτυρίες (ΑΣΚΙ-Βιβλιόραμα). Χαιρετισμός: Στρατής Μπουρνάζος. Ομιλητές: Σπύρος Ι. Ασδραχάς, Νίκος Κωνσταντόπουλος, Ιωάννα Παπαθανασίου και η κόρη του συγγραφέα Ανδριάνα Κέντρου. Συντονίστρια: Κατερίνα Πορφυρογένη.

18.00  Προβολή των δύο πρώτων επεισοδίων της νέας σειράς ντοκιμαντέρ του Φώτου Λαμπρινού Χούντα είναι. Θα περάσει; Ακολουθεί συζήτηση (19.00) με ομιλητές τον Γιάνη Γιανουλόπουλο, τον Φώτο Λαμπρινό και τον Ηλία Νικολακόπουλο. Αμέσως μετά θα γίνει η κλήρωση της λαχειοφόρου αγοράς και πολλές εκπλήξεις.

 Πληροφορίες:  ΑΣΚΙ,  210-3223062, www.askiweb.eu.

Εύη Ολυμπίτου (1962-2011): Αποχαιρετισμός σε έναν δικό μας άνθρωπο

Συγκλονισμένοι μάθαμε, το βράδυ της Τρίτης, το θάνατο της Εύης Ολυμπίτου, σε ηλικία σαράντα εννιά χρονών. Η Εύη γεννήθηκε στην Καβάλα και σπούδασε στη Φιλοσοφική Αθηνών, όπου και εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή, με θέμα την οργάνωση του χώρου στην Πάτμο (16ος-19ος αι.). Το διάστημα 1994-2003 συνεργαζόταν με το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, ενώ από το 2003 ήταν επίκουρη καθηγήτρια εθνολογίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Τα κύρια επιστημονικά της ενδιαφέροντα ήταν η μελέτη του υλικού πολιτισμού των προβιομηχανικών κοινωνιών, η οργάνωση και οι χρήσεις του οικισμένου χώρου και της υπαίθρου. Ήταν μέλος των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού-περ. Μνήμων και της ελληνικής επιτροπής για τη διατήρηση της βιομηχανικής κληρονομιάς. Ανάμεσα στα δημοσιεύματά της σημειώνουμε: Αρχείο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ. Συλλογή Αρχείων Σύγχρονης Kοινωνικής Ιστορίας. Κατάλογοι και Ευρετήρια, 2000 (σε συνεργασία με τον Δ. Δημητρόπουλο), Άνθρωποι και παραδοσιακά επαγγέλματα σε νησιά του Αιγαίου, 2003 (σε συνεργασία με την Κ. Κορρέ-Ζωγράφου), καθώς και την επιμέλεια του τόμου με κείμενα του Α. Μπριλλάκη Διαδρομές και αναζητήσεις της Αριστεράς μετά τον Εμφύλιο 2010 (σε συνεργασία με τον Η. Νικολακόπουλο).

Η Εύη, εκτός από αφοσιωμένη και σοβαρή επιστήμων, ερευνήτρια και δασκάλα, υπήρξε κατεξοχήν άνθρωπος της δικής μας Αριστεράς, μια συντρόφισσα με όλη τη σημασία της λέξης. Για πολλά χρόνια πρωτοστάτησε στις τοπικές πρωτοβουλίες και κινήσεις του Χαλανδρίου, όπου ζούσε· στις τελευταίες δημοτικές εκλογές ήταν υποψήφια με τον συνδυασμό «Αντίσταση με τους Πολίτες του Χαλανδρίου». Τις αριστερές της ιδέες τις υπηρέτησε, λόγω και έργω, με τη ζωή, το έργο και τη στάση της. Πώς να ξεχάσουμε, όσοι και όσες τη γνωρίσαμε, την απλότητα, το ήθος, τη ζεστασιά και την καλοσύνη της Εύης μας; Δημοσιεύουμε, σήμερα, τους επικήδειους με τους οποίους συνάδελφοι, φίλοι και συναγωνιστές την αποχαιρέτησαν, την Πέμπτη, στο Πρώτο Νεκροταφείο, καθώς και λίγους στίχους του συντρόφου της ζωής της, Κώστα Ευθυμίου.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Θα σε αναζητούμε πάντα στο μέλλον

του Δημήτρη Ανωγιάτη-Pelé

Εύη μας, αγαπημένη μας Εύη, βιάστηκες πάλι να μας συγκεντρώσεις όπως πάντα, σήμερα εδώ, εμάς τους φίλους και συναδέλφους σου. Αυτή τη φορά όμως με τον τόσο απρόσμενο και αιφνίδιο χαμό σου. Και μας κάλεσες να σου πούμε τι; Να σου απευθύνουμε το ύστατο αντίο; Να μιλήσουμε για σένα; Κάτι που πάντοτε απεχθανόσουν, που πάντοτε αυστηρά και επιτακτικά μας απαγόρευες. Αυτή τη φορά όμως δεν θα σε ακούσουμε, δεν θα σε αφήσουμε να μας πεις: Σταματήστε τις αηδίες σας. Τι πράματα είναι αυτά; Για μια φορά θα σε ξεγελάσουμε, όπως μας ξεγέλασες και εσύ, εγκαταλείποντάς μας τόσο πρόωρα, δημιουργώντας ένα δυσαναπλήρωτο κενό. Σε μένα λοιπόν έπεσε ο κλήρος να είμαι σκληρός μαζί σου, να παραβώ τη θέλησή σου και να μιλήσω για σένα εκ μέρους όλων μας, των φίλων και συναδέλφων απ’ το Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Θα σεβαστούμε όμως μία από τις επιθυμίες σου: Δεν θα μιλήσουμε για τη σοβαρή επιστημονική σου δραστηριότητα και την προσφορά σου στη διανόηση, στη διδασκαλία και τη γνώση. Ας το κάνουν αυτό κάποιοι άλλοι. Αξίζει αναμφισβήτητα να γίνει από κάποιους.

Στη Σύρο, στα σεμινάρια της Ερμούπολης, με τη Λίνα Βεντούρα

Εμείς θα μιλήσουμε για το δικό μας άνθρωπο: την Εύη μας. Εμείς θα απευθυνθούμε στο Ευάκι μας, όπως συνηθίζαμε να σε αποκαλούμε στο Τμήμα. Για μας ήσουν, πάνω απ’ όλα, ο σπάνιος άνθρωπος με ήθος, που διέθετε, εκτός από την πνευματική, την έμφυτη ψυχική ευγένεια και σεμνότητα που αποτελούσαν ίδιον του χαρακτήρα σου και σε συνόδευαν σε όλες τις εκφάνσεις της προσωπικής και επαγγελματικής σου ζωής. Διακρινόσουν για το ευρύ σου πνεύμα, την κριτική σου σκέψη, τη δημοκρατική σου θεώρηση, τη συνεχή προτροπή σου στο να σκέφτεται και πάντα να ερευνά κανείς, να εξετάζει και να συγκρίνει.

Ήσουν αυτή που προσέφερε, πάντοτε μέσα από μια συνεχή διαθεσιμότητα, απλόχερα, με ανιδιοτέλεια, αθόρυβα και αποτελεσματικά σε ώρες ευθύνης, με όλες σου τις δυνάμεις. Ένας άνθρωπος με παραδειγματική συνέπεια, συνέπεια επιστημονικού λόγου, πολιτικής πράξης, προσωπικής στάσης και πίστης. Πάντοτε ανθρώπινη, σεμνή, ποτέ ακατάδεκτη και αλαζονική, ήσουν ανοικτή στις έγνοιες και τα προβλήματα των άλλων, που με προσοχή άκουγες, κατανοούσες, συμπονούσες και συνέδραμες.

Διατηρούσες μια απέχθεια στο «διανοουμενισμό» και την έπαρση. Το σεβασμό στην απλότητα τον έκανες πολιτισμό. Δίπλα σου, ακόμη και το πιο ασήμαντο γινόταν, άθελά του, σημαντικό, χωρίς να διεκδικήσεις ποτέ τίποτε, χωρίς κανένα αντάλλαγμα. Το χαμόγελό σου, η ευγένειά σου, η στωικότητά σου και η δεκτικότητά σου στα πειράγματα θα μας μείνουν ως εικόνα για πάντα.

Και κάτι τελευταίο, για να μη σε κουράσουμε περισσότερο με τη φλυαρία μας, κάτι που είναι ίσως πιο προσωπικό. Μετά το βραδινό φαγητό την περασμένη Δευτέρα στην Κέρκυρα και το τελευταίο ποτό που ήπιαμε με τη δική σου επιμονή και παρότρυνση στο αγαπημένο σου «Μικρό Καφέ», πριν αποχωριστούμε, αργά το βράδυ, μας υποσχέθηκες ότι θα βρισκόμασταν την επομένη στο Τμήμα, κάτι όμως που ποτέ δεν έγινε. Δεν ήρθες να μας βρεις. Εμείς σε ψάξαμε. Εμείς θα σε αναζητούμε. Εμείς θα σε ψάχνουμε πάντα στο μέλλον.

Η αφειδώλευτη προσφορά και το επιστημονικό ήθος

του Δημήτρη Δημητρόπουλου

Το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών, από κοινού με το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας, θρηνεί σήμερα το χαμό της αγαπημένης συναδέλφου Εύης Ολυμπίτου. Η Εύη, που υπηρέτησε την επιστήμη και λάτρεψε τη ζωή, σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστήμιου της Αθήνας όπου και υποστήριξε τη διδακτορική της διατριβή, μαθήτευσε όμως για πολλά χρόνια στο ΙΝΕ και σφραγίστηκε από τους εκεί δασκάλους της. Από το 1994 που ξεκίνησε η επιστημονική της συνεργασία με το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών επέβλεψε και συμμετείχε σε ερευνητικά προγράμματα, δημοσίευσε σημαντικές μελέτες της στις εκδόσεις του, μετείχε με ενθουσιασμό στο σχεδιασμό νέων ερευνητικών έργων, συνεισέφερε ιδέες και απόψεις, μοιράστηκε σκέψεις και αγωνίες, δούλεψε για τα «Σεμινάρια της Ερμούπολης», αλλά κυρίως αγάπησε τις ατελείωτες «άχρηστες» ώρες συζητήσεων για τα θέματα της επιστήμης, της πολιτικής και της επικαιρότητας, διότι γνώριζε καλά ότι το «χρήσιμο» και το «ωφέλιμο» δεν είναι έννοιες ταυτόσημες.

Παρότι μετά την εκλογή της στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο το 2003, δεν είχε πλέον τυπική εργασιακή σχέση με το ΙΝΕ, η παρουσία της ήταν πυκνή και ουσιαστική, αφού η Εύη –η δικιά μας Εύη– είχε το σπάνιο χάρισμα να έχει επιβληθεί στο χώρο και στους ανθρώπους με τη γλυκύτητα της φυσιογνωμίας της, την ευγένεια του χαρακτήρα της, την ηπιότητα και την ποιότητα του λόγου της και την αφειδώλευτη διάθεσή της να μοιραστεί και να προσφέρει σε όλους από το έχει της.

Δημοπρασία έργων τέχνης για τα ΑΣΚΙ: δεύτερη πράξη και συμπεράσματα

της Κατερίνας Πορφυρογένη

Στο κυριακάτικο φύλλο της Αυγής, στις 3 Απριλίου, περιγράφαμε την πρώτη πράξη του εγχειρήματος Δημοπρασία έργων τέχνης υπέρ των ΑΣΚΙ.  Μιλήσαμε για την άμεση, θερμή  ανταπόκριση των καλλιτεχνών στο κάλεσμα για βοήθεια που τους απευθύναμε. Χαιρετίσαμε το γεγονός ότι χάρη στην προσφορά 39 εικαστικών καταφέραμε να συγκεντρώσουμε  51 αυθεντικά έργα: ζωγραφική, δύο εξαιρετικά γλυπτά και μία ιστορική αφίσα-ντοκουμέντο. Σήμερα λοιπόν επανερχόμαστε, με τα αποτελέσματα της δεύτερης πράξης,  και ενδεχομένως κάποιο συμπέρασμα.

Βαγγέλης Δημητρέας, "Ο ποιητής Κώστας Βάρναλης", 2008, 2010. Από τα έργα της έκθεσης-δημιοπρασίας υπέρ των ΑΣΚΙ

Η έκθεση άνοιξε την Τετάρτη 6 Απριλίου στην αίθουσα Γύζη του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων στην Ακαδημίας, επί δύο μέρες παρέμεινε ανοιχτή στο κοινό, δέχτηκε αρκετούς επισκέπτες και το Σάββατο 9 Απριλίου το απόγευμα όλα ήταν έτοιμα για τη δημοπρασία. Πράξη δεύτερη και της αγωνίας μας: Θα επιβεβαιώνονταν οι προσδοκίες, θα υπήρχαν αγοραστές, θα είχαμε αποτέλεσμα; Η αίθουσα γέμισε, ήταν εκεί συλλέκτες, γκαλερίστες, φιλότεχνοι, φίλοι και γνωστοί. Για κάποια έργα υπήρχαν κιόλας εκδηλώσεις ενδιαφέροντος και τηλεφωνική επικοινωνία με τους ενδιαφερόμενους.  Η αγωνία κράτησε όση ώρα χρειάστηκε ο έμπειρος Πέτρος Βέργος, για να «ξεπουλήσει» τα περισσότερα έργα· κατάφερε μάλιστα να ανεβάσει αρκετά τις τιμές ορισμένων απ’ αυτά, σε σχέση με την –πολύ χαμηλή, είναι αλήθεια– τιμή εκκίνησης. Το αποτέλεσμα ξεπέρασε και τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις μας, χαρά και συγκίνηση διαδέχτηκαν την ένταση της αναμονής.

Για τα ΑΣΚΙ

ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ

του Βαγγέλη Καραμανωλάκη

Ευχετήρια κάρτα, Γυναικείες Φυλακές Αβέρωφ, χ.χ. Έργο της Ζιζή Μακρή.

Δύσκολα μιλάς για το σπίτι σου σε ώρες κρίσιμες. Όταν οι ένοικοί του λιγοστεύουν, όταν τα πράγματα στα δωμάτιά του μένουν στοιβαγμένα. Ένα σπίτι που χρόνια τώρα χτίστηκε από πολλούς ανθρώπους που μοιράστηκαν όνειρα, επιδιώξεις, καλές και κακές στιγμές. Δύσκολα. Κι ακόμη πιο πολύ όταν αυτό που θες να υπερασπιστείς μοιάζει σχεδόν πολυτέλεια: Πώς να μιλήσεις για τα ΑΣΚΙ και τη δύσκολη οικονομική τους κατάσταση μπροστά στο φάσμα της ανεργίας, τις περικοπές των μισθών, την κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων; Πώς να εξηγήσεις ότι και τα Αρχεία πλήττονται από όλα αυτά, πως ό,τι χτίστηκε κινδυνεύει να συρρικνωθεί, απειλώντας ανθρώπους και έργα; Γιατί και αυτές οι πενιχρές επιχορηγήσεις, με τις οποίες ξεκίνησαν, συρρικνώθηκαν σταδιακά, αντικαταστάθηκαν από τα περίφημα ευρωπαϊκά προγράμματα,  για να φτάσουμε στην ουσιαστική  διακοπή τους. Ωσάν η δημόσια χρηματοδότηση να είναι ελεημοσύνη ή ρουσφέτι, και όχι υποχρέωση ενός κράτους που θα έπρεπε να σέβεται το αναφαίρετο δικαίωμα του πολίτη να γνωρίζει, όπως τόνιζε ο Φίλιππος Ηλιού, την ιστορία του. Στον «πολιτιστικό δαρβινισμό», που επιβάλλεται σήμερα, μπορεί να επιβιώσει ο ισχυρότερος φορέας∙ είτε ο πιο εφεκτικός προς κάθε εξουσία είτε ο πιο εύπορος. Και τα ΑΣΚΙ δεν είναι τίποτε από τα δυο.

Τα Αρχεία ξεκίνησαν με δυο σκοπούς παράλληλους, με τη σύνδεση ενός πολιτικού προτάγματος με ένα επιστημονικό. Τα «ανοιχτά αρχεία» δεν ήταν κεκτημένο, ήταν ζητούμενο, το οποίο έπρεπε να το κατακτήσουμε από κοινού, υπερβαίνοντας νοοτροπίες και αντιλήψεις.  Προς την κατεύθυνση αυτή έγιναν πολλά, σωστά και λάθη. Νέες συλλογές αποκτήθηκαν, οι δραστηριότητες διευρύνθηκαν με συνέδρια, εκδόσεις, μεταπτυχιακά σεμινάρια, διαδικτυακά προγράμματα,  καινούργια μέλη προστεθήκαμε στο εγχείρημα. Συλλέκτες μαρτυριών και τεκμηρίων, τις απλώσαμε στο δημόσιο ενδιαφέρον για να τις δούμε με ικανοποίηση και χαρά, κάποτε όμως και με προβληματισμό, να ταξιδεύουν σε άρθρα, βιβλία, ντοκιμαντέρ, τηλεοπτικές εκπομπές. Συλλέκτες μαρτυριών και συναισθήματων ενός κόσμου που ήθελε να σώσει το παρελθόν αλλά και να σταθεί κριτικά απέναντί του, με άλλους όρους από εκείνους που οι διαδρομές της Αριστεράς στην Ελλάδα είχαν οικοδομήσει.

Σε αυτό τον κόσμο απευθυνόμαστε με αυτό το διήμερο εκδηλώσεων. Ζητώντας το δικό του μικρό χάδι, τη δική του ανάσα. Ζητώντας ξανά τη βοήθειά του. Για να μπορούμε να συνεχίσουμε να μαζεύουμε στάλα στάλα το λάδι που χρειάζεται για να ανάβει το καντήλι κυρίως όσων δεν μπόρεσαν να μιλήσουν: φευγαλέα απεικάσματα, όπως έγραφε ο Σπύρος Ασδραχάς, μιας ιστορίας που όλοι είμαστε τα υποκείμενά της.

Το ημερολόγιο των ΑΣΚΙ, 2011: Ευχετήριες κάρτες πολιτικών κρατουμένων τα μετεμφυλιακά χρόνια

της Ιωάννας Παπαθανασίου

Ευχετήρια κάρτα, Γυναικείες Φυλακές Αβέρωφ, χ.χ.

Ευχετήρια δελτάρια: ένας καθιερωμένος, τυπικός τρόπος επικοινωνίας, η ανταλλαγή ευχών το Πάσχα, τα Χριστούγεννα, «επί τη ονομαστική εορτή» αλλά και με πολλές άλλες ευκαιρίες, διέρρηξε, ήδη από τα χρόνια του Eμφυλίου, τα όρια της συμβατικής αλληλογραφίας μέσα από τις φυλακές και τις εξορίες. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 και για είκοσι πέντε περίπου χρόνια, άνοιξε ένα παράθυρο επικοινωνίας ανάμεσα στις μικροκοινωνίες των εγκλείστων και στους «έξω», μετέφερε συναισθήματα, κοινώνησε την άσβεστη ελπίδα για το τέλος των διώξεων, καθώς και τη φλόγα της εσωτερικής αντίστασης.

Φιλοτεχνημένες από τους ίδιους τους πολιτικούς κρατούμενους, οι ευχετήριες κάρτες νοηματοδοτούνται ως οι συμβολικές παραστάσεις μιας εποχής και μιας ιδιαίτερης συνθήκης ζωής που επιστράτευσε την εικόνα για να υπερβεί τις απαγορεύσεις της αναγκαστικής λογοκρισίας. Χρώματα και λουλούδια, στάμπα και γκομπλέν, κολλάζ και άλλα χειροτεχνήματα με μέσα πενιχρά, ανεξάρτητα από το  αισθητικό αποτέλεσμα, κρύβουν μέσα τους ώρες δουλειάς, αξίες, εφευρετικότητα και φαντασία.

Το μικρό δείγμα που κοσμεί αυτό το ημερολόγιο αντλήθηκε από τις συλλογές της Ζωής Αρσένη, της Φώφης Λαζάρου, του Κυριάκου Τσακίρη και από το αρχείο της προδικτατορικής ΕΔΑ, που απόκεινται στα ΑΣΚΙ.

(Από το εισαγωγικό σημείωμα του επιτοίχιου ημερολογίου των ΑΣΚΙ για το 2011, που μόλις κυκλοφόρησε, με κάρτες πολιτικών κρατουμένων από τα μετεμφυλιακά χρόνια)

Χριστουγεννιάτικες εκδηλώσεις των ΑΣΚΙ

Βιβλιοπαρουσιάσεις, Προβολές ντοκιμαντέρ, Συζητήσεις, Παζάρι βιβλίων, Εκπλήξεις και Δώρα

27 και 28 Δεκεμβρίου στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων

Βιβλία και ιδέες, χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα, μελομακάρονα, λαχνοί και εκδηλώσεις! Τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) γιορτάζουν τα 18 τους χρόνια και, μαζί με τους Φίλους των ΑΣΚΙ, οργανώνουν στις 27 και 28 Δεκεμβρίου παζάρι βιβλίων σε ένα διήμερο γεμάτο εκδηλώσεις στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων. Από τις 11 το πρωί έως τις 9  το βράδυ θα είμαστε εκεί για να κουβεντιάσουμε, να αγοράσουμε παλιά και νέα βιβλία και περιοδικά (λογοτεχνικά, πολιτικά, ιστορικά) και, ιδίως, σπάνιες και εξαντλημένες εκδόσεις για τη σύγχρονη ιστορία και την ιστορία της Αριστεράς στην Ελλάδα. Παράλληλα, θα φυλλομετρήσουμε τα νέα βιβλία που θα παρουσιαστούν, θα δούμε ντοκιμαντέρ, θα συζητήσουμε, συνδέοντας τη μνήμη με τον σύγχρονο στοχασμό. Θα γιορτάσουμε δηλαδή, θα ανταλλάξουμε ιδέες και θα συναντηθούμε, σε μια συγκυρία μοιάζει να μην αφήνει τίποτα ανεπηρέαστο και πλήττει τις συλλογικότητες  — ανάμεσά τους και  τα ΑΣΚΙ, που χρειάζονται περισσότερο από ποτέ τη στήριξή μας.

ΔΕΥΤΕΡΑ 27 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ

ΠΡΩΙ: Οι εκδηλώσεις ξεκινάν στις 12.00 το πρωί, με τους χαιρετισμούς του Σπύρου Ι. Ασδραχά και του Νίκου Πετραλιά. Θα ακολουθήσει η παρουσίαση του νέου βιβλίου των ΑΣΚΙ και του Ινστιτούτου «Ν. Πουλαντζάς»  σε συνεργασία με τις εκδόσεις το Θεμέλιο: Η ελληνική νεολαία στον 20ό αιώνα. Πολιτικές διαδρομές, κοινωνικές πρακτικές και πολιτιστικές εκφράσεις. Θα μιλήσουν η Έφη Αβδελά, ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης και ο Ηλίας Νικολακόπουλος. Την εκδήλωση θα συντονίσει ο Γιάνης Γιανουλόπουλος.

ΑΠΟΓΕΥΜΑ: 17.30: Προβολή του ντοκιμαντέρ του Ηλία Γιαννακάκη και της Εύης Καραμπάτσου Μακρόνησος. Μετά την προβολή, η οποία είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Ηλία Στάβερη, θα ακολουθήσει συζήτηση, στις 19.30. Θα μιλήσουν ο Βαρδής Βαρδινογιάννης, ο Ηλίας Γιαννακάκης, o Στρατής Μπουρνάζος και ο Τάσος Σακελλαρόπουλος.

ΤΡΙΤΗ 28 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ

ΠΡΩΙ: Στις 12.00, εκδήλωση Αρχείο Μπέικου: Μνήμες και ιστορία. Μια εκδήλωση μνήμης και τιμής, με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου της Μαρίας Μπέικου Αφού με ρωτάτε, να θυμηθώ… (Καστανιώτης). Ομιλητές: Τασούλα Βερβενιώτη, Μαρία Μπέικου, Ιωάννα Παπαθανασίου, Ανταίος Χρυσοστομίδης. Αποσπάσματα διαβάζει ο Στάθης Γράμψας. Συντονιστής: Φώτης Προβατάς.

ΑΠΟΓΕΥΜΑ: Στις 17.30 θα γίνει η προβολή του ντοκιμαντέρ του Φώτου Λαμπρινού Καπετάν Κεμάλ, ο σύντροφος. Μετά την προβολή θα ακολουθήσει συζήτηση, στις 19.00, με τον Μάνο Ζαχαρία, τον Φώτο Λαμπρινό και την Άννα Φραγκουδάκη.

Στις 20.00 η βραδιά θα κλείσει με την κλήρωση της λαχειοφόρου αγοράς και με πολλές εκπλήξεις.

***

Σας περιμένουμε λοιπόν για να συναντηθούμε ξανά, να συζητήσουμε και να ενισχύσουμε οικονομικά τα ΑΣΚΙ που χρειάζονται τη βοήθειά μας σ’ αυτή τη δύσκολη συγκυρία. Πληροφορίες,  ΑΣΚΙ,  210-3223062.