H ανθεκτικότητα του Συντάγματος

Με αφετηρία το βιβλίο των Ξενοφώντα Κοντιάδη και Αλκμήνης Φωτιάδου

του Κωνσταντίνου Τσουκαλά

Ποια είναι η ιστορική σχέση που συνδέει τα κράτη δικαίου, τις θεμελιακές αξίες και την οικονομική συγκυρία; Πώς προσεγγίζεται η «ικανότητα» των συνταγματικών τάξεων να συμβάλλουν στην άρση η άμβλυνση των κρίσεων; Ποια είναι τα κριτήρια βάσει των οποίων είναι δυνατόν να αξιολογείται η κανονιστική «ποιότητα» και η επιτυχημένη προσαρμογή των κρατών δικαίου στην πραγματικότητα;

Με τους ίδιους ή παραπλήσιους όρους, τα ερωτήματα αυτά είναι διιστορικά. Αλλά έχουν ιδιαίτερη σημασία σήμερα, σε εποχές κρίσης, όταν η πραγματικότητα προσλαμβάνεται με τη μορφή μιας έρπουσας «κατάστασης ανάγκης». Κατ’ ανάγκην, στα πλαίσια αυτά, επιτελούνται ριζικοί μετασχηματισμοί στην πρόσληψη του δέοντος αλλά και του επιτρεπτού. Διότι, όπως έλεγε ο Τζιουζέπε Τομάρι ντι Λαμπεντούζα στον Γατόπαρδο, «αν θέλουμε να παραμένουν τα πράγματα ως έχουν, όλα πρέπει να αλλάξουν».

Ρενέ Μαγκρίτ, «Το διπλό μυστικό», 1925

Ωστόσο, το ερώτημα τι «θέλουμε» να παραμείνει σταθερό και τι «πρέπει» να αλλάξει είναι, προφανώς, ανοικτό. Όσο και αν η «σταθερότητα» και η «αντοχή» των εννόμων τάξεων στον χρόνο και η αντίστασή τους στην πάντα ελλοχεύουσα ιστορική πανουργία τείνουν συχνά να νοούνται ως ύπατοι πολιτειακοί αυτοσκοποί, οι όροι της αυτογνωσίας και της αναπαραγωγής τους αλλάζουν συνεχώς. Τόσο οι «τυπικές» αναθεωρήσεις του συνταγματικού «γράμματος» όσο και οι άτυπες διασταλτικές ή συσταλτικές ερμηνείες των συνταγματικών κανόνων εντάσσονται σε αυτό το πλαίσιο. Αυτή ακριβώς είναι η πολυεπίπεδη προβληματική που αναπτύσσεται από τον Κοντιάδη και τη Φωτιάδου. Ευλόγως δε, σε μιαν εποχή όπου όλα φαίνεται να κρέμονται από μια κλωστή, επιλέγεται μια οπτική γωνία «πολυπρισματικη». Παρότι λοιπόν στιβαρά νομική, η προσέγγιση είναι ταυτόχρονα κοινωνική, ιστορική, οικονομική και θεσμική.

Μοιραία, λοιπόν, φαίνεται να εμπλέκονται όλες οι μεγάλες λέξεις, ιδέες, αξίες και σημασίες της πολιτειακής και πολιτικής νεωτερικότητας: το Σύνταγμα, η έννομη τάξη, το κράτος δικαίου, τα ατομικά δικαιώματα, η εθνική και λαϊκή κυριαρχία, το κοινωνικό συμβόλαιο και, προφανώς, η δημοκρατία. Και μαζί με τις λέξεις, τις ιδέες και τις αξίες τίθενται επί τάπητος και οι σχέσεις τους με τα «πράγματα» και τα οργανωμένα συμφέροντα, οι επισφαλείς δηλαδή σχέσεις «όντος» και «δέοντος», που οριοθετούν τις τρέχουσες μορφές νομιμοποίησης και εκλογίκευσης του ιστορικού γίγνεσθαι. Με αυτή την έννοια, η «κρίση» που αποτελεί το ιστορικό υπόβαθρο του βιβλίου δεν νοείται απλώς ως οικονομική και δημοσιονομική, ούτε εκφράζεται μόνο στο επίπεδο των συνθηκών υλικής διαβίωσης. Αντιμετωπίζεται επίσης ως κρίση θεσμική και πολιτική, κρίση αξιών και κανονιστικών προτύπων, κρίση, σε τελική ανάλυση, ιδεών, νοημάτων και σημασιών: στο μέτρο που τίποτε δεν μπορεί να λειτουργεί όπως πριν, όλες οι θεμελιακές νομικές σημασίες μοιάζουν έωλες και εκκρεμείς.

«Ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι απλώς μια οικονομική πολιτική, αλλά ένα ολόκληρο σύστημα λογικής»

Συνέντευξη της Γουέντι Μπράουν

Μιλάει για τον νεοφιλελευθερισμό ως πολιτική ορθολογικότητα, τις αντιστάσεις και το όραμα της δημο-κρατίας

Η Wendy Brown, μια από τις πιο σημαντικές σύγχρονες θεωρητικούς, θα βρεθεί τις επόμενες μέρες στην Αθήνα. Θα μιλήσει  στην ένατη ετήσια διάλεξη στη μνήμη του Νίκου Πουλαντζά, την Τρίτη 1η Δεκεμβρίου και ώρα 7 μ.μ. στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ινστιτούτου Γκαίτε (Ομήρου 14-16) με θέμα: «Ο νεοφιλελευθερισμός ενάντια στη δημοκρατία: Δέκα θέσεις». Την ομιλήτρια και το έργο της θα παρουσιάσει η Αθηνά Αθανασίου, αναπληρώτρια καθηγήτρια κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Η Γουέντι Μπράουν είναι καθηγήτρια Πολιτικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϋ. Τα πεδία ενδιαφέροντός της περιλαμβάνουν την ιστορία της πολιτικής θεωρίας, αλλά και τα σύγχρονα προβλήματα πολιτικής θεωρίας με έμφαση την κυριαρχία, την κριτική και τον ανθρωπισμό, την αυτονομία του πολιτικού και τον νεοφιλελευθερισμό. Στα αγγλικά, μεταξύ άλλων, κυκλοφορούν τα βιβλία της A Feminist Reading in Political Theory (Rowman and Littlefield, 1988), Politics Out of History (Princeton University Press, 2001), Walled States, Waning Sovereignty (Zone Books, 2010) και το πιο πρόσφατο Undoing the Demos: Neoliberalism’s Stealth Revolution (Zone Books, 2015).

Τη συνέντευξη πήραν η Αθηνά Αθανασίου, η Αιμιλία Κουκούμα και η Μαρία Χαϊδοπούλου-Βρυχέα 

μετάφραση: Αιμιλία Κουκούμα

 

Στο τελευταίο σας βιβλίο (Undoing the Demos: Neoliberalism‘s Stealth Revolution), διερευνάτε τον νεοφιλελευθερισμό σε αντιδιαστολή με τη δημοκρατία. Τι σημαίνει η υπαγωγή της πολιτικής στη λογική της ανταγωνιστικότητας και των αγορών; Πως λειτουργεί ο νεοφιλελευθερισμός ως τρόπος διακυβέρνησης; 

Από τη στιγμή που το νεοφιλελεύθερο όραμα οργανώνει κάθε δραστηριότητα στη λογική της αγοράς θεωρώντας ότι κάθε άτομο δρα αποκλειστικά με οικονομικά κριτήρια, η δημοκρατία δεν μπορεί να επιβιώσει. Η εξουσία του λαού (δημο-κρατία) εξαρτάται από τη λαϊκή κυριαρχία, και αυτή με τη σειρά της από την ισότιμη πρόσβαση στην πολιτική εξουσία. Οι αγορές δεν έχουν καμιά χρησιμότητα για τη λαϊκή κυριαρχία ή την ισότητα και είναι οργανωμένες στη βάση τόσο των αρχών του ανταγωνισμού, των κερδισμένων και των χαμένων, όσο και δυνάμεων που δεν υπάγονται σε οποιονδήποτε έλεγχο. Κατά συνέπεια, όταν οι αρχές της αγοράς κυριαρχούν στην πολιτική ζωή, δεν διαβρώνουν απλώς τη δημοκρατία, αλλά λεηλατούν το νόημά της και επιτίθενται στην ίδια την αξία της. Η θεώρηση των αγορών ως υπέρτατης αξίας από τον νεοφιλελευθερισμό αποτελεί έναν πόλεμο ενάντια στη δημοκρατία.

Ευρώπη: Μια «χαμηλής έντασης» δημοκρατία

Ο καπιταλισμός εναντίον της δημοκρατίας

του Μικαέλ Λεβύ

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Ας ξεκινήσουμε με ένα απόσπασμα ενός δοκιμίου σχετικά με την αστική δημοκρατία στη Ρωσία, γραμμένο το 1906, μετά την ήττα της πρώτης Ρωσικής Επανάστασης:

«Είναι εντελώς γελοίο να πιστεύουμε ότι υπάρχει μια εκλεκτική συγγένεια ανάμεσα στον τωρινό μεγάλο καπιταλισμό – άρτι εισαχθέντα σήμερα στη Ρωσία και καλά εδραιωμένο στις Ηνωμένες Πολιτείες […] και τη «δημοκρατία» ή την «ελευθερία» (με όλες τις πιθανές σημασίες της λέξης). Tο πραγματικό ερώτημα θα έπρεπε να είναι το εξής: Πώς αυτές οι έννοιες μπορεί να είναι «πιθανές» σε μακροπρόθεσμη βάση, κάτω από καπιταλιστική κυριαρχία;».[1]

Έργο του Πωλ Ντελβώ

Ποιος είναι ο συγγραφέας του διορατικού αυτού σχόλιου; Ο Λένιν, ο Τρότσκι ή, μήπως, ο Πλεχάνοφ; Όχι· είναι ο Μαξ Βέμπερ, ο διάσημος αστός κοινωνιολόγος. Αν ποτέ δεν ανέπτυξε αναλυτικά την διορατική του άποψη, εδώ ο Βέμπερ υποδηλώνει ότι υπάρχει μια εγγενής αντίφαση ανάμεσα στον καπιταλισμό και τη δημοκρατία.

Η ιστορία του 20ού αιώνα φαίνεται να επιβεβαιώνει αυτή την άποψη: πολύ συχνά, όταν η εξουσία των κυρίαρχων τάξεων φάνηκε να απειλείται από τον λαό, η δημοκρατία παραγκωνίστηκε ως μια δαπανηρή πολυτέλεια και αντικαταστήθηκε από το φασισμό (στην Ευρώπη, τις δεκαετίες του 1920 και 1930) ή τις στρατιωτικές δικτατορίες (στη Λατινική Αμερική τις δεκαετίες του 1960 και του 1970).

Η Ανάδυση της Δημοκρατίας: σκέψεις για την αποτίμηση ενός συνεδρίου

της Κατερίνας Αναστασίου και του Γιώργου Σουβλή

Το The Global Center For Advanced Studies, σε συνεργασία με το Τμήμα Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστήμιου Αθηνών, οργάνωσαν το διεθνές συνέδριο Democracy Rising. From Insurrections to «Event», το οποίο πραγματοποιήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα στη Νομική Αθηνών (16-19 Ιουλίου). Το συνέδριο λόγω του εύρους των διεθνών συμμετοχών, της συνύπαρξη Ελλήνων και ξένων, διανοούμενων και αγωνιστών, αποτέλεσε σημαντικό γεγονός, ειδικά σε αυτή τη συγκυρία για την Ελλάδα (παρότι, ακριβώς, η συγκυρία οδήγησε στην απουσία πολλών ομιλητών, ιδίως από τον χώρο του ΣΥΡΙΖΑ). Ζητήσαμε από δύο μέλη της Οργανωτικής Επιτροπής, την Κατερίνα Αναστασίου (συντονίστρια του δικτύου και της ιστοσελίδας change4all) και τον Γιώργο Σουβλή (υπ. δρ Ιστορίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας), δύο από τους ανθρώπους που συνετέλεσαν τα μέγιστα στην επιτυχία του συνεδρίου, ένα πρώτο κείμενο αποτίμησης.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Από το συνέδριο «Democracy Rising», Νομική Αθηνών, 16-19.7.2015 (από το facebook του Μάνου Τσίζεκ)

Για να μπορέσουμε να ολοκληρώσουμε την προσωπική μας αποτίμηση θα χρειαζόμασταν, μάλλον, μια μεγαλύτερη χρονική απόσταση. Όμως, η δυναμική της ιστορικής συγκυρίας, ακόμα και αν δεν βοηθάει μια πιο ψύχραιμη αποστασιοποιημένη ανάλυση, κρίνουμε ότι πρέπει να αξιολογηθεί. Θα επιχειρήσουμε λοιπόν να αποτυπώσουμε τα συμπεράσματά μας, ελπίζοντας να αποτελέσουν τροφή σκέψης για το μέλλον και ίσως έναν μικρό οδηγό προς ναυτιλομένους για μελλοντικές παρόμοιες προσπάθειες, τις οποίες και θεωρούμε απαραίτητες.

***

Βασική επιδίωξη του συνεδρίου ήταν να συγκεντρώσει σε έναν χώρο και στον συγκεκριμένο χρόνο όσο το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτικό κομμάτι του φάσματος της παγκόσμιας διανοητικής και ακτιβιστικής Αριστεράς. Σε αυτό, ακριβώς, το κοινωνικοπολιτικό momentum. η συζήτηση, θεωρητική και πολιτική, δεν ήταν μόνο ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα αλλά και απαραίτητη, ειδικά για τα κομμάτια των κινημάτων τα οποία πρωτοπορούν. Με άλλα λόγια, ήταν μια συλλογική αναστοχαστική διαδικασία σε σχέση με το τι κάναμε, πού αποτύχαμε, πού πετύχαμε και πώς βαδίζουμε μαζί από εδώ και πέρα.

Όχι: De bono et malo

του Στρατή Μπουρνάζου

Ανρί Ματίς, «Ο παράξενος χορός της φαραντόλα»

Από την περασμένη Παρασκευή όταν, στον Κήπο των Αρχαιολόγων, στο μεγάλο πάρτυ των «Ενθεμάτων»,  γύρω στα μεσάνυχτα, κλείσαμε τη μουσική και ακούγαμε «Κόκκινο», περιμένοντας το διάγγελμα Τσίπρα, ο χρόνος –ο πολιτικός, ο προσωπικός, ο καθημερινός–, ήδη πυκνός εδώ και καιρό, έγινε ακόμα πυκνότερος και βαρύτερος. Σκέψεις, πολλές σκέψεις όλες τις επόμενες μέρες: Πώς φτάσαμε εδώ, τι μπορούσε να γίνει αλλιώς, ανακούφιση, αγωνία, γιατί αυτός ο φίλος θα ψηφίσει έτσι ή αλλιώς, ποιες κλωστές που έρχονται από το παρελθόν ή οδηγούν το μέλλον καθορίζουν τη στάση μας, αν το «είναι» καθορίζει την ψήφο.

Ωστόσο, σήμερα, Σάββατο 4 Ιουλίου, μία μέρα πριν το δημοψήφισμα, αισθάνομαι ότι δεν είναι η ώρα των αναλύσεων και των χρονογραφημάτων. Αυτό που νιώθω, αναγνώστες μου της Κυριακής, είναι η ανάγκη να εξηγήσω τους λόγους που με οδηγούν να ψηφίσω Όχι, τις προοπτικές που ανοίγει ή κλείνει, κατά τη γνώμη μου, κάθε επιλογή. Και νιώθω αυτή την ανάγκη, καθώς από αυτές τις σελίδες «μιλάμε» μαζί εδώ και δεκαπέντε χρόνια – και τα τελευταία οχτώ χρόνια πολύ τακτικά. Θα σταθώ, λοιπόν, σε τρία σημεία. Και πριν ξεκινήσω θα πω ότι, ανεξάρτητα από τους λόγους που οδήγησαν στο δημοψήφισμα, τα προβλήματά του, τους τακτικισμούς της κυβέρνησης, από τη στιγμή που εξαγγέλθηκε «αυτονομείται» ως γεγονός. Για να το πω απλοποιώντας, η κυβέρνηση μπορεί να το εξήγγειλε για να ξεφύγει από τα αδιέξοδα, ήδη όμως δύο μέρες μετά –ανεξάρτητα από την αφετηρία του, ξαναλέω– είχε πάρει διαστάσεις πανευρωπαϊκής μάχης ενάντια στη λιτότητα και υπέρ της δημοκρατίας.

1. Το Όχι, λοιπόν, για μένα, είναι ένα δεσμός, ένα νεύμα, ένα χέρι που απλώνεται προς τα κινήματα της Ευρώπης, ίσως και του πλανήτη. Το δημοψήφισμα γίνεται εδώ, αλλά δεν είναι θέμα εσωτερικό. Ας φύγουμε μια στιγμή –«νοερά», που έλεγαν παλιότερα– από την Αθήνα, ας πετάξουμε στη Μαδρίτη, τη Βαρκελώνη, το Παρίσι, το Λονδίνο, ας δούμε από εκεί το Ναι και το Όχι. Διαβάστε τι γράφουν οι ξένοι φίλοι και συναγωνιστές μας, στις επόμενες σελίδες των «Ενθεμάτων», ο Ολλανδός Ζερόμ Ρους που ζει στη Φλωρεντία (που τον τελευταίο καιρό έχει εγκατασταθεί στην Αθήνα), η Πορτογαλίδα Καταρίνα Πρίνσιπε που ζει στο Βερολίνο, η Βουλγάρα Μαρία Ιβάντσεβα που ζει στο Δουβλίνο, η Πεϊνέτα από τη Μαδρίτη, η Σάσκια Σάσσεν. Παραθέτω δυο αράδες από το κείμενο της Καταρίνα: «Το να είσαι Νοτιοευρωπαίος σήμερα δεν είναι εύκολο Μας έκαναν φτωχούς, πρεκάριους, νομάδες· ανθρώπους που περιφέρουμε αυτό το βαθύ νοσταλγικό συναίσθημα που εμείς οι Πορτογάλοι αποκαλούμε “saudade”. Αλλά εσείς, οι Έλληνες μας δείξατε κάτι ανεκτίμητο: μας δείξατε ότι αν αντιπαλέψουμε μπορούμε πραγματικά να κερδίσουμε. Μας δείξατε ότι τίποτα σε αυτόν τον κόσμο που κυβερνιέται από τραπεζίτες και οικονομικές ελίτ, τίποτα δεν είναι αναπόφευκτο. Μας διδάσκετε πώς να αγωνιζόμαστε». To Όχι μου, λοιπόν, αισθάνομαι ότι είναι μια ψήφος στην οποία με ωθούν όλοι αυτοί οι ξένοι σύντροφοι, που μας κοιτάζουν στα μάτια, με προσδοκία και αγωνία, από όλο τον πλανήτη. Όλοι οι ξένοι φίλοι και γνωστοί μου θα ψήφιζαν Όχι. Γιατί άραγε; Είναι μόνο η ασφάλεια της απόστασης ή ένας ευρύτερος ορίζοντας που ανοίγει το βλέμμα τους;
2. Με το Όχι η κυβέρνηση μπορεί να συνεχίσει. Και αυτό με καίει (όπως, άλλους τους καίει, ευλόγως, το αντίθετο: να πέσει). Για να συνεχίσει το έργο της (την ιθαγένεια, την ΕΡΤ, το σύμφωνο συμβίωσης τις τομές στο σωφρονιστικό, το μεταναστευτικό, την περίθαλψη στους ανασφάλιστους), αλλά και γιατί η επιστροφή Σαμαρά με ολίγη από ΠΑΣΟΚ και Ποτάμι μου μοιάζει εφιάλτης. Κι ακόμα, επειδή δεν αντέχουμε τις νουθεσίες των Πιουριφόηδων του 21ιου αιώνα προς στον ελληνικό λαό, να δείξει «σύνεση» και «υπευθυνότητα», να «βάλει πια μυαλό».
3. Ένα ισχυρό Όχι (όπως και ένα ισχυρό Ναι) θα στείλει πολιτικό μήνυμα σε όλους – και τους εταίρους. Βέβαια, με όλη την εμπειρία του προηγούμενου διαστήματος (και την πλήρη διάψευση της λογικής του «έντιμου συμβιβασμού», στην οποία τόσο πίστευε και για την οποία τόσο πάλεψε ο ΣΥΡΙΖΑ, με μηδαμινά αποτελέσματα), όχι απλώς δικαιούμαστε, αλλά επιβάλλεται να αμφιβάλλουμε αν θα οδηγήσει σε λύση· το αυτί των εταίρων μπορεί κάλλιστα (να συνεχίσει) να μην ιδρώνει.

«Ω παγκόσμια δημοκρατία, δεν είσαι ακόμα παρά η σπίθα, αύριο θα είσαι ο ήλιος»

 Από τη Λατινική Αμερική έως την Ευρώπη και την Ελλάδα ο αγώνας είναι κοινός

 του Κωνσταντίνου Τσουκαλά

μετάφραση: Χρυσούλα Αντωνίου, Αλέξανδρος Κεσσόπουλος

Το κείμενο που ακολουθεί εκφωνήθηκε σε στρογγυλό τραπέζι με θέμα τη νέα Αριστερά και τις δημοκρατικές παραδόσεις στην Ευρώπη, στο πλαίσιο του Διεθνούς Φόρουμ για τη Χειραφέτηση και την Ισότητα, Μπουένος Άιρες 12-14.3.2015.

Στο βήμα του Διεθνούς Φόρουμ για τη Χειραφέτηση και την Ισότητα

Ο κόσμος αλλάζει. Είναι πιθανόν να εγκαινιάζουμε μια νέα εποχή. Πράγματι, για πρώτη φορά από τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, το κυρίαρχο σύστημα εξουσίας δείχνει αβέβαιο για το μέλλον του. Ακόμα κι αν οι καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις ακόμη δεσπόζουν ανεμπόδιστες, οι μηχανισμοί που εξασφαλίζουν την ομαλή αναπαραγωγή τους ολοένα και κλονίζονται. Πάνω στην οπτιμιστική ευδαιμονία πέφτει βαριά η σκιά της ανασφάλειας και της αμφιβολίας. Από τη μια πλευρά, η οικολογική επιβάρυνση έχει εξελιχθεί σε ανεξέλεγκτη απειλή για την επιβίωση του κοινού μας σπιτιού. Πολύ σύντομα, ολόκληρος ο πλανήτης μπορεί να καταλήξει κυριολεκτικά ακατοίκητος. Από την άλλη, η αχαλίνωτη παραγωγικότητα της αγοράς και ο καταναλωτισμός φαίνεται να έχουν αγγίξει τα απώτατα όριά τους. Γίνεται όλο και περισσότερο σαφές ότι ο κόσμος που γνωρίζουμε δεν μπορεί να συνεχίσει με τον ίδιο τρόπο που όλοι έχουμε συνηθίσει. Και αυτό είναι δραματικά νέο.

Η επιστροφή της πολιτικής και ιδεολογικής μάχης 

Eίναι ενδεχόμενο να είμαστε μάρτυρες μιας ιστορικής αλλαγής Παραδείγματος. Για άλλη μια φορά, οι πολιτικές συγκρούσεις και οι συντεχνιακοί αγώνες φαίνεται να οργανώνονται σε κανονιστικά πεδία και να γίνονται αντιληπτά με όρους ανταγωνισμού των τάξεων. Η πολιτική και η ιδεολογική μάχη έχει ξεκάθαρα επιστρέψει! Για άλλη μια φορά γινόμαστε μάρτυρες ενός αναβιώσαντος πολέμου μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς. Λέξεις που έμοιαζαν εντελώς ξεπερασμένες εισχωρούν σε κοινωνικές φαντασιώσεις σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα. Ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός. Η πολιτική έχει αναβιώσει.

Το σύστημα έχει φτάσει στα ιστορικά του όρια

«Μια αριστερή κυβέρνηση στην Ελλάδα θα είναι πολύ σημαντική για όλο το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι»

συνέντευξη του Κωνσταντίνου Τσουκαλά, με την ευκαιρία της κυκλοφορίας της «Γυμνής βασίλισσας» (εκδ. Καστανιώτη)

Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς σπίτι του. Φωτογραφία του Γιώργου Οικονομόπουλου.

Η Γυμνή βασίλισσα. Έργα και ημέρες του οικονομικού λόγου, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη, παρότι μιλάει για την οικονομία και την κυριαρχία της, δεν είναι ένα βιβλίο οικονομικό. Είναι ένα έργο συνολικό, με το οποίο ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς επιβεβαιώνει, για άλλη μια φορά, ότι είναι ένας πολιτικός στοχαστής, με όλη τη σημασία του όρου, και επίσης κατεξοχήν Ευρωπαίος: τόσο επειδή η οπτική του είναι ευρωπαϊκή και διεθνής όσο και γιατί συνομιλεί, όπως και με τα προηγούμενα έργα του, με τους μεγάλους ευρωπαίους ομοτέχνους του. Η Γυμνή Βασίλισσα (που είναι, βέβαια, η οικονομία, και ιδίως η νεοφιλελεύθερη οικονομία) υπερβαίνει τις επιστημονικές εξειδικεύσεις και κλάδους, μέσα από ένα συνολικό πρίσμα. Και το κάνει με γραφή σαφή και απλή (σε σχέση και με προηγούμενα βιβλία του), και συγχρόνως πλούσια, που αντλεί από πολλές επικράτειες, πέραν της θεωρίας και της φιλοσοφίας, όπως η τέχνη, η λογοτεχνία, η ιστορία. Ένα έργο που, με βαθιά πολιτική αγωνία, ανοίγει ζητήματα και θέτει καίρια ερωτήματα, χωρίς να δίνει εύκολες ή τελεσίδικες απαντήσεις. Γιατί, όπως λέει, «είτε το θέλουμε, είτε όχι, η πανούργα Ιστορία μάς περιμένει στη γωνία».

Στρ. Μπ.

Ανιόλο Μπροντζίνο, «Αλληγορία του Χρόνου (λεπτομέρεια), 1545

Θα ξεκινήσω από μια διαπίστωση η οποία, όπως γράφεις, αποτελεί κεντρικό άξονα της Γυμνής βασίλισσας ότι το σύστημα έχει φτάσει στα έσχατα ιστορικά του όρια.

Το κεντρικό ερώτημα που θέτω στο βιβλίο δεν είναι επιστημονικό, αλλά πολιτικό: Αν και υπό ποίους όρους το παγκοσμίως εξελισσόμενο νεοφιλελεύθερο σύστημα είναι δυνατόν να αναπαραχθεί. Και όταν λέω αναπαραχθεί, εννοώ αν οι ολοένα οξυνόμενες υφέρπουσες αντιφάσεις είναι δυνατόν να θεραπευθούν ή να αρθούν με τα μέσα τα οποία δίνει το σύστημα στις πολιτικές εξουσίες.

Μέχρι τώρα, στο πλαίσιο των εθνικών κρατών, είτε αυτά ήταν δημοκρατικά είτε αυταρχικά είτε φιλελεύθερα είτε ακόμα φασιστικά, το καπιταλιστικό κράτος είχε μια θεμελιώδη ευθύνη: την ευθύνη να αναπαραγάγει το σύστημα. Kαι το έκανε μέσα από θεσμούς και μηχανισμούς, εν ανάγκη μετατρεπόμενο σε κράτος έκτακτης ανάγκης. Εδώ, ακριβώς, πιστεύω, έγκειται η κρισιμότητα των σημερινών καιρών. Η παγκοσμιοποίηση, αν δεν έχει καταλύσει, έχει αμβλύνει εξαιρετικά, σε σημείο πρωτοφανές, την παρεμβατική ικανότητα των κατεστημένων πολιτικών εξουσιών, των κρατών και, κατ’ επέκταση, των οργανωμένων κοινωνών. Το αποτέλεσμα είναι οι μεγάλες αποφάσεις για το παρόν και το μέλλον των λαών να μην παίρνονται από τα κράτη – εξαιρώ τα πολύ μεγάλα κράτη (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα)· μιλάω για όλα τα άλλα, τα περισσότερα, και προφανώς για την Ελλάδα.

Οι μεγάλες αποφάσεις, λοιπόν, λαμβάνονται από αυτό που ονομάζουμε αγορές. Οι αγορές δεν είναι η αγορά. Η αγορά ήταν μια ιδέα, μια fictio, ένα πλάσμα, ένα αφηρημένο σύστημα ισορροπιών ανάμεσα σε ελεύθερα αναπτυσσόμενες δυνάμεις. Ενώ οι αγορές είναι ένα κέντρο λήψης αποφάσεων, το οποίο προσπαθεί να επιβάλει –και το καταφέρνει σε μεγάλο βαθμό– τα συγκροτημένα και εξειδικευμένα συμφέροντα, τα οποία εκπροσωπεί.

Ο «Νόμος-Φίμωτρο» στην Ισπανία: αποκλεισμός και ποινικοποίηση

του Iñigo García

μετάφραση από τα ισπανικά Μαρία Καλαντζοπούλου

 Το δεξιό Λαϊκό Κόμμα, εκμεταλλευόμενο την απόλυτη κοινοβουλευτική του πλειοψηφία, παρά τις ενάντιες ψήφους σύσσωμης της αντιπολίτευσης και παρά την αντίθεση του 82% της ισπανικής κοινής γνώμης, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, κύρωσε, μόλις, στην Ισπανική Βουλή (Κογκρέσο) τον νέο Οργανικό Νόμο για την Ασφάλεια των Πολιτών,[1] γνωστό πια ως Νόμο-Φίμωτρο (Ley Mordaza), ο οποίος έρχεται να αντικαταστήσει το νόμο που είχε ψηφιστεί από τους σοσιαλιστές το 1992.

Φυλάκιση ενάντια στις διαμαρτυρίες των πολιτών; Εδώ είμαστε Μαριάνο!

Ένας νόμος που εισάγει 28 νέα αδικήματα στην ισπανική νομοθεσία, η πλειονότητα των οποίων σχετίζεται με το θεμελιώδες δικαίωμα στη διαδήλωση και τη συνάθροιση· ένας νόμος που αρνείται το δικαίωμα του ασύλου στους αλλοδαπούς πολίτες, επιτρέποντας τις «εν θερμώ απελάσεις» στα σύνορα των ισπανικών, επί αφρικανικού εδάφους, πόλεων της Θέουτα και της Μελίγια· ένας νόμος που στερεί από τους πολίτες το δικαίωμα της δίκαιης και δημόσιας δικαστικής ακρόασης, μετατρέποντας 11 πλημμελήματα του Ποινικού Κώδικα σε διοικητικές κυρώσεις. Από εδώ και στο εξής, στις περιπτώσει αυτές, η αστυνομία, ως εκτελεστικό όργανο, θα είναι αυτή που θα αποφασίζει για το αν μια συγκεκριμένη πράξη επιδέχεται κυρώσεις, οι οποίες πλέον δεν θα είναι ποινικές αλλά οικονομικές.

Από τη Βαϊμάρη στη Μεταπολίτευση: Οι ιστορικές αναλογίες και η αναζήτηση του Ηγέτη

του Κωστή Καρπόζηλου

Αφίσα του Αλέξη Κυριτσόπουλου, για το δημοψήφισμα του 1974

Την προηγούμενη Κυριακή, 20 Ιουλίου 2014, Η Καθημερινή και Το Βήμα δημοσίευσαν το δελτίο Τύπου του Ιδρύματος «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής» για την πτώση της δικτατορίας και τη μετάβαση της Ελλάδας στη δημοκρατία. Η προβεβλημένη τυπογραφικά δημοσίευση, όχι στριμωγμένη σε μονόστηλο, ξεχωρίζει, καθώς αποτελεί τη μοναδική ανακοίνωση που συνόδευσε τα αφιερωματικά κείμενα γύρω από τα γεγονότα της Κύπρου και την πολιτειακή μεταβολή. Η σημειολογία είναι σαφής: Μεταπολίτευση ίσον Καραμανλής. Η μορφή του πρωθυπουργού της κυβέρνησης εθνικής ενότητας κυριαρχεί. Στις φωτογραφίες και στις λεζάντες, στους τίτλους και στα κύρια άρθρα, η ανάλυση της ιστορικής μεταβολής διανθίζεται με υμνητικές αναφορές στον «παράκλητο των Ελλήνων» ή εικόνες βγαλμένες από τη γλώσσα των σχολικών εκθέσεων: κατά τον εκδότη του Βήματος Σταύρο Π. Ψυχάρη ο Καραμανλής «στέκεται [στο βάθρο της Ιστορίας] πλάι στον Ελευθέριο Βενιζέλο και του χαμογελά ανταγωνιστικά». Η σύγκληση των πάλαι ποτέ ανταγωνιστικών εκφραστών της παραδοσιακής Δεξιάς και του πάντα ανήσυχου, και μονίμως συντηρητικού, Κέντρου αντανακλά την ανάδυση ενός νέου τρόπου ανάγνωσης της Μεταπολίτευσης: η σύνθετη και κυρίως απρόβλεπτη μετάβαση στην Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία μετατρέπεται σε μια γραμμική αφήγηση γεγονότων στα οποία δεσπόζει η μορφή ενός ισχυρού άνδρα.

Αφίσα της Νέας Δημοκρατίας για τη Μεταπολίτευση, 2014

Ο «Καραμανλής αποκαθιστά τη δημοκρατία» ήταν ο πρωτοσέλιδος –και δηλωτικός στην ενεργητική του σύνταξη– τίτλος της Καθημερινής, ενώ λίγες μέρες μετά η μορφή του Καραμανλή δέσποζε στην εικαστικά άψογη αφίσα της Νέας Δημοκρατίας με την οποία πληροφορούμαστε ότι «η Νέα Μεταπολίτευση ξεκίνησε».

Η αναδρομική προσωπολατρία είναι ένα ακόμα σύμπτωμα της δημοφιλίας των ιστορικών αναλογιών στον ελληνικό 21ο αιώνα. Αφού στα χρόνια της κρίσης ο παραλληλισμός της Ελληνικής Δημοκρατίας με τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης δοξάστηκε και εξαντλήθηκε προκειμένου να συγκροτηθεί το περίφημο συνταγματικό τόξο, η μετάβαση στην εποχή της αυταρχικής σταθερότητας αντλεί το πρότυπό της από τις ηγετικές μορφές, οι οποίες, ενάντια σε κάθε πρόβλεψη και με τρόπους συχνά αντιδημοφιλείς, μετασχηματίζουν τις ιστορικές κρίσεις σε αφετηρίες εθνικής αναγέννησης. Η αναζήτηση της ισχυρής προσωπικότητας του παρελθόντος –του Μεγάλου Έλληνα του τηλεοπτικού ΣΚΑΙ το 2009– εξυπηρετεί τις σύγχρονες πολιτικές αναγκαιότητες: η Ιστορία επιστρέφει στα γνώριμα μονοπάτια των «προσωπικοτήτων» και η πορεία τους μετατρέπεται σε μια παραβολή για τις συλλογικές δυνατότητες και αδυναμίες του «έθνους».

H Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου ΗΠΑ-Ε.Ε. (ΤΤΙΡ) δεν είναι εμπορική συμφωνία

της Δώρας Κοτσακά

Ρενέ Μαγκρίτ, «Αυτό δεν είναι μια πίπα»

Στα μέσα Απριλίου, το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ διοργάνωσε στη Ρώμη διεθνές σεμινάριο με θέμα «Οι επιπτώσεις του TTIP για την Ιταλία». Βασικοί του στόχοι ήταν η ενημέρωση και κυρίως η δικτύωση μεταξύ κινημάτων, ΜΚΟ, σωματείων, αντιπροσώπων του εμπορικού επιμελητηρίου και σχετικών ερευνητικών ινστιτούτων, πολιτικών κομμάτων –από τη Refedacione Communistaέως το κόμμα των Πέντε Αστέρων και το κόμμα των ιταλών Πειρατών–, καθώς και τη «Λίστα Τσίπρα».

Βασικοί εισηγητές ήταν ερευνητές από τη Μεγάλη Βρετανία, τις ΗΠΑ και διεθνή ερευνητικά ινστιτούτα, με στόχο να καταστεί σαφές ότι το TTIP δεν συνιστά επίθεση των ΗΠΑ στην Ε.Ε., αλλά των πολυεθνικών εταιρειών και κεφαλαίων εναντίον των πολιτών των δύο ηπείρων. Βάση τεκμηρίωσης του σεμιναρίου αποτέλεσαν εξαιρετικές σχετικές έρευνες που έχουν εκδοθεί, μεταξύ άλλων, από το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ και το TransnationalInstitute (ΤΝΙ) και είναι προσβάσιμες και στις ιστοσελίδες τους. Έγινε μια σύντομη αναδρομή στο ιστορικό των διαπραγματεύσεων του TTIP, καθώς προηγούμενες προσπάθειες, μέσω του WTO ή της FreeTradeoftheAmericas, απέτυχαν να εφαρμόσουν τις επιδιωκόμενες ρυθμίσεις εξαιτίας συντονισμένων κοινωνικών αντιδράσεων. Με το TTIP επιχειρείται εκ νέου να κατοχυρωθεί και να διευρυνθεί θεσμικά η κυριαρχία των αγορών.

Ολιγάρχες του λιμανιού

του Νίκου Μπελαβίλα

Αν σήμερα επανερχόμαστε στον Πειραιά (είχαμε μιλήσει και στις 11.5 με τον «Γαϊδούρειο ίππο»), δεν το κάνουμε μόνο επειδή τον αγώνα εκεί, κι ας μην κέρδισε, τον έδωσε με απαράμιλλο ήθος, μαχητικότητα και γνώση ένα λαμπρό αυτοδιοικητικό σχήμα, το «Λιμάνι της Αγωνίας», με επικεφαλής τον Θοδωρή Δρίτσα. Αλλά και επειδή το ζοφερό μοντέλο Μώραλη-Μαρινάκη –το οποίο βγάζει και παρακλάδια, όπως δείχνει και η περίπτωση Μπέου στον Βόλο–  όπου συμπλέκονται συμφέροντα, τραμπουκισμοί, ακροδεξιοί ιεράρχες, εξαγορά, χειραγώγηση μέσω του χρήματος και του ποδοσφαίρου, υπερβαίνει πολύ τον Πειραιά: πλήττει την καρδιά της δημοκρατίας. Με αυτά κατά νου, πριν την κάλπη –και ευχόμενοι ολόψυχα κάθε επιτυχία στον Μαργαρίτη Πατσιαντά στον Βόλο– ζητήσαμε από έναν καλό γνώστη της ιστορίας  και της πολιτικής ζωής του Πειραιά, τον Νίκο Μπελαβίλα, να μας αναλύσει το φαινόμενο.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Τζωρτζ Γκρος, «Έκλειψη ηλίου», 1926. Το έργο είναι αλληγορία για τη δημοκρατία της Βαϊμάρης. Καπιταλιστές και στρατιωτικοί υπαγορεύουν στους ακέφαλους πολιτικούς τι να πράξουν, ενώ ο λαός (που τον συμβολίζει ο γάιδαρος με τις παρωπίδες) τρώει απλώς ό,τι του βάζουν μπροστά του

O Πειραιάς, όπως όλα τα λιμάνια του κόσμου, έχει μόρτες, μαστροπούς, λαθρέμπορους. Ήταν και είναι κομμάτι της καθημερινότητας και της κουλτούρας της πόλης αυτός ο υπόκοσμος, άλλοτε μάγκικος, γλυκός και τρυφερός, όπως εκείνος του κινηματογράφου του ’60 και των ρεμπέτικων, άλλοτε αποκρουστικός, γλοιώδης, απάνθρωπος.

Ο Πειραιάς είχε πάντα έναν τρόπο να κρατάει αυτό τον υπόκοσμό του στην άκρη. Στις αποβάθρες και στους δύο-τρεις δρόμους πίσω από το λιμάνι. Αυτό οφειλόταν, νομίζω, σε μια αστική τάξη της πόλης η οποία δεν διαπραγματευόταν ούτε την ηγεμονία της ούτε τον καθωσπρεπισμό της. Τις συνδιαλλαγές της με τον υπόκοσμο ή δεν τις έκανε ή τις έκανε υπόγεια. Οφειλόταν, επίσης, και σε εκείνη την πολύ μεγάλη κοινωνική τάξη των εργοστασιακών εργατών και των μικρασιατών προσφύγων που είχε αντίστοιχα επιβάλει τους κώδικες της δικής της συμπεριφοράς στις λαϊκές συνοικίες: κώδικες σεβασμού, αλληλεγγύης και ανθρωπιάς, που ίσχυαν ακόμη κι όταν φλεγόταν η πόλη από κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις.

Ώσπου στον Πειραιά τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν. Τα πρώτα άγνωστα στην κοινή γνώμη λυντσαρίσματα μεταναστών στον Ρέντη, οι επιθέσεις στο Πέραμα και στην Κοκκινιά και, τέλος, η πολιτική δολοφονία του Παύλου Φύσσα από τους νεοναζί σήμαναν το τέλος της εποχής. Για πρώτη φορά περπατάει κόσμος φοβισμένος στην πόλη μας. Το λουμπεναριό σήκωσε τα καπάκια των υπονόμων βγαίνοντας στο φως. Χρυσαυγίτες, χούλιγκαν, μπράβοι νυχτερινών κέντρων. Η καθολική φτώχεια και τα τεράστια μεγέθη της ανεργίας, στις βόρειες κυρίως γειτονιές αποτέλεσαν το υπόβαθρο για να βρουν τόπο να πατήσουν.

Μια πιο «δημοκρατική δημοκρατία»: Η δημοκρατία της Αριστεράς, η κυβέρνηση της Αριστεράς

του Μάκη Κουζέλη

Ξεκινώ με το δάνειο από τον Πουλαντζά, παραφράζοντάς τον: η δημοκρατία ή θα είναι σοσιαλιστική ή δεν θα είναι δημοκρατία.

Η κρίση έχει αναδείξει στην απλότητά της, στη γυμνή της αλήθεια, την εγγενώς αντιφατική σχέση μεταξύ δημοκρατίας και καπιταλισμού. Έχει επιτρέψει στις δυνάμεις που ελέγχουν την πολιτική και κατέχουν την οικονομική εξουσία να συρρικνώσουν σε μέγιστο βαθμό την ανταπόκριση του καθεστώτος στις λαϊκές αξιώσεις. Έχει νομιμοποιήσει την αναίρεση κατακτήσεων και δικαιωμάτων και επομένως την επιβολή πιο επιθετικών όρων αξιοποίησης-εκμετάλλευσης της εργασίας. Έχει καταστήσει πολιτικά σαφές πως, σε κάθε πίεση, το κεφάλαιο θα θυσιάσει θεσμικά περιεχόμενα και κοινωνικές παραχωρήσεις, ώστε να εξασφαλίσει τις προϋποθέσεις διευρυμένης αναπαραγωγής του· πως όπου και όσο μπορεί θα περιορίσει τις αρχές συγκρότησης της αστικής κοινωνίας –την ισότητα και την ελευθερία που ορίζουν τον ίδιο τον τρόπο παραγωγής– στο νομικο-οικονομικό τους περίβλημα, στις τυπικές προϋποθέσεις σύναψης συμβολαίων· πως όσο η λογική αλλά και ο τυχοδιωκτισμός του κυριαρχεί, η αντίφαση μεταξύ ισότητας και ιδιοκτησίας, μεταξύ λαϊκής κυριαρχίας και οικονομικής δεσποτείας θα επιλύεται υπέρ της δεύτερης.

Η αστική δεξίωση του φασισμού

Στην Ελλάδα της Χρυσής Αυγής, αλλά υποθέτω και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες από τη Γαλλία και την Ιταλία έως τη Νορβηγία και την Ουγγαρία –αφήνω να καταλαγιάσει η σκόνη κι η πυρίτιδα πριν αναφερθώ στην Ουκρανία–, παντού, η ενίσχυση και αστική δεξίωση του φασισμού, αλλά ακόμα και οι σπασμωδικές αντιδράσεις με την επιβαλλόμενη αναγνώριση της απειλής του, συνόδευσαν την αποσταθεροποίηση των δημοκρατικών θεσμών που οργανωμένα προωθεί το μπλοκ εξουσίας, μέσω της αδρανοποίησής τους. Αδρανοποιεί τους δημοκρατικούς θεσμούς για να ακυρώσει τις λαϊκές αξιώσεις που αρθρώνονται στο όνομά τους και με την αγωνιστική τους αξιοποίηση: σύνταγμα, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, κοινοβουλευτικός έλεγχος, αυτοδιοίκηση, δημοκρατικά οργανωμένα κόμματα, δημόσιος λόγος και δημόσιος διάλογος, λογοδοσία και διαφάνεια, αιρετή και αναιρέσιμη εκπροσώπηση, ελεύθερη και ισότιμη πληροφόρηση και έκφραση.

Ασφάλεια ή ελευθερία; Και τα δύο!

του Στρατή Μπουρνάζου

την ποίησιν ή την δόξα;
την ποίηση
Χριστόν ή Βαραββάν;
Χριστόν
την Γαλάτειαν ή μιαν καλύβην;
την Γαλάτεια
Ν. Εγγονόπουλος, «Το γλωσσάριο των ανθέων» (1948)

–«Θέλεις μέλι ή γάλα του κουτιού στις φέτες το ψωμί σου» , ρώτησε ο Κούνελος τον Λουλού Πουφ, που τον είχε επισκεφθεί. –«Και από τα δύο! Και μέλι και γάλα του κουτιού!», απάντησε αμέσως με ενθουσιασμό ο Πουφ. Μετά όμως,  για να μη φανεί πλεονέκτης, πρόσθεσε: –«Σου χαρίζω όμως το ψωμί!»

(Α. Α. Μιλν, «Ο Πουφ και η συντροφιά του»)

Πωλ Ντλεβώ, «Ένας άνθρωπος στον δρόμο», 1940

To ερώτημα «ασφάλεια ή ελευθερία», «ασφάλεια ή δικαιώματα» έχει εγκατασταθεί στο κέντρο της δημόσιας συζήτησης εδώ και χρόνια. Η απάντηση είναι προδιαγεγραμμένη: η Δεξιά με την ασφάλεια, η Αριστερά με την ελευθερία, και ο πολίτης διαλέγει ελευθέρως. Και ειδικά τούτους τους καιρούς της ανασφάλειας και επισφάλειας, διαλέγει την πολύ συγκεκριμένη και αναγκαία «ασφάλεια», αντί το άπιαστο πουλί που λέγεται «ελευθερία».
Τι πταίει; Μα, το ίδιο το ερώτημα. Αν πρέπει να αρνηθούμε έναν όρο, αυτός είναι ο διαζευκτικός σύνδεσμος. Να αρνηθούμε το «ή», για να κερδίσουμε τα άλλα δύο: «και ελευθερία και ασφάλεια», «και δικαιώματα και ασφάλεια» — και ακόμα καλύτερα: «δικαιώματα, για να έχουμε ασφάλεια». Να πούμε, λοιπόν, ότι η ασφάλεια είναι καλό πράγμα. Ότι όλοι, και όχι μόνο οι «νοικοκυραίοι», θέλουν να νιώθουν ασφαλείς. Όταν (νιώθουμε ότι) απειλούμαστε, διαρρηγνύονται βασικοί όροι της συμβίωσης (θυμάμαι, εδώ, το άρθρο του Δημήτρη Χριστόπουλου, σε παλιότερα «Ενθέματα»).
Θέλουμε λοιπόν, και εμείς, οι αριστεροί, οι κινηματίες, την ασφάλεια• δεν είμαστε τίποτε ατρόμητα ξωτικά. Αλλά πρέπει να πούμε, πρώτον, ότι ασφάλεια δεν σημαίνει –ή δεν σημαίνει μόνο– φυλακές, αστυνομία και αστυνόμευση. Σημαίνει μέριμνα, σχολεία, νοσοκομεία, παιδικούς σταθμούς, φροντίδα για τους ηλικιωμένους, ασφαλείς δρόμους κ.ο.κ. Δεύτερον, ότι η αστυνόμευση, όπως ασκείται, είναι βασικός παράγων ανασφάλειας και φόβου, σε ένα φαύλο κύκλο. Τρίτον, ότι η καταστολή, εκτός από απάνθρωπη, συχνά είναι δημαγωγική και αναποτελεσματική. Όταν, λ.χ. μια «σκούπα» σαρώνει τους τοξικοεξαρτημένους, πηγαίνοντάς τους σε μια απόμερη γειτονιά, κανένα πρόβλημα δεν λύνει — μόνο το μεταθέτει και το πολλαπλασιάζει.

Στην καρδιά του σκότους

του Στρατή Μπουρνάζου

 Δυο βδομάδες μετά, το θέμα της πρώτης μας σελίδας είναι ο βασανισμός και η δολοφονία του Ίλια Καρέλι. Η άγρια δολοφονία και ο άγριος βασανισμός του. Τα όσα μεσολάβησαν (το τέταρτο μνημόνιο που το είπανε πολυνομοσχέδιο, το γάλα που το είπανε «φρέσκο», το «επεισόδιο Μπαλτάκου», η έξοδος στις αγορές), εκτός του ότι δεν είναι διόλου άσχετα με το θέμα μας, δεν μπορούν και δεν πρέπει να μας κάνουν να ξεχάσουμε ένα από τα μεγαλύτερα στίγματα για το ελληνικό κράτος της μεταπολίτευσης. Κι ένα τέτοιο στίγμα, δεν ξεθωριάζει — κι ας βρέθηκε εκτός της πρώτης γραμμής της επικαιρότητας. Αντίθετα, όσο σπρώχνεται στα «ψιλά» των εφημερίδων και της μνήμης μας τόσο το στίγμα γίνεται πιο ανεξίτηλα ντροπιαστικό γίνεται.

***

Από την πρώτη στιγμή που το ακούσαμε, το πρωί της Παρασκευής 28 του Μάρτη, το νέο είχε όλα τα χαρακτηριστικά του δυσοίωνου. Ένας Αλβανός κρατούμενος νεκρός, μέσα στις φυλακές, δυο μέρες αφότου σκότωσε έναν δεσμοφύλακα. Μέρα με τη μέρα ο ζόφος μεγάλωνε, καθώς αποκαλύπτονταν και ένα ακόμα αποτρόπαιο χαρακτηριστικό. Ότι η δολοφονία δεν ήταν έργο ενός, αλλά πολλών, και ακόμα περισσότερων που την παρακολούθησαν αμέριμνοι. Και άλλων, που μετά δεν έκαναν τίποτα, αλλά τον άφησαν να πεθάνει σα σκυλί –με μόνη φροντίδα να σφουγγαρίσουν τα αίματα για να κρυφτούν τα ίχνη. Ότι όλοι αυτοί, οι πολλοί οι περισσότεροι και οι άλλοι, δεν ήταν κάποιοι άγνωστοι, αλλά κρατικοί υπάλληλοι. Ότι ο θάνατος δεν επήλθε τυχαία αλλά από συστηματικό και πολύωρο ξυλοδαρμό. Ότι δεν ήταν μόνο ξυλοδαρμός αλλά μεθοδευμένος βασανισμός. Ότι έγινε για αντεκδίκηση. Με αποκορύφωμα το βίντεο. Μια εικόνα χίλιες λέξεις, μια εικόνα χιλιάδες λέξεις, λέξεις φρικιαστικές, που τρυπάνε σαν βελόνες το μυαλό και την καρδιά. Η επιτομή της βαρβαρότητας: Ελλάδα 2014.

Ευρώπη: η επιστροφή των φαντασμάτων

του Αποστόλη Φωτιάδη

Ανρί Ματίς, «Κολυμβητής σε ενυδρείο», 1847

Tα φαντάσματα του εθνικισμού επιστρέφουν στην Ευρώπη. Και αυτό, σε μεγάλο βαθμό, αντανακλά μια διπλή αποτυχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ηγετών της: η οικονομική και η μεταναστευτική κρίση, που έπληξαν την Ευρώπη την τελευταία δεκαετία, απέδειξαν τις αδυναμίες του προγράμματος ενοποίησης. Και στις δυο περιπτώσεις, η υποταγή της ευρωπαϊκής ηγεσίας σε κορπορατιστικά συμφέροντα την οδήγησε σε λανθασμένες στρατηγικές για την αντιμετώπιση τους, μετατρέποντας ουσιαστικά το θεσμικό πλαίσιο της Ένωσης σε πεδίο σύγκρουσης εθνικών πολιτικών.

Η στρατηγική της λιτότητας και οι διεθνείς θεσμοί που δημιουργήθηκαν για την εφαρμογή της, κυρίως η Τρόικα και ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, αποτελούν δομές μέσω των οποίων ορισμένα κράτη-μέλη της Ένωσης, με τη συμμετοχή της Κομισιόν και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, περιορίζουν την κυριαρχία άλλων κρατών-μελών. Παράλληλα, η μακροχρόνια μεταναστευτική κρίση, που εξελίσσεται στα σύνορα της Ευρώπης από τα τέλη της δεκαετίας του 1990,  έχει κακοφορμίσει σε μια αντιπαράθεση μεταξύ νοτιοανατολικών και βορειοδυτικών κρατών-μελών σχετικά με την κατανομή ευθυνών και του βάρους διαχείρισης των ροών. Έτσι, ουσιαστικά οι ευρωπαϊκοί θεσμοί έχουν μετατραπεί σε ένα όχημα επιβολής ηγεμονίας, ενώ μηχανισμοί με εξισορροπητικό ρόλο, όπως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και το Ευρωκοινοβούλιο, έχουν περιθωριοποιεί.

Φασισμός και δημοκρατία

του Γεράσιμου Κουζέλη

Αν σήμερα δημοσιεύουμε με χαρά τον Πρόλογο του βιβλίου του Γ. Κουζέλη Φασισμός και δημοκρατία, που μόλις κυκλοφόρησε από τη νήσο, δεν το κάνουμε –μόνο– επειδή ο συγγραφέας είναι συνεργάτης και φίλος μας καλός. Το κάνουμε κυρίως επειδή αισθανόμαστε τα κείμενα του τόμου και δικά μας. Όχι –μόνο– επειδή τα μισά πρωτοδημοσιεύτηκαν στις σελίδες των «Ενθεμάτων». Αλλά επειδή, όπως λέει ο συγγραφέας, πρόκειται για  «κείμενα πολιτικά, στα οποία όμως διατηρείται η έγνοια για τα θεωρητικά εργαλεία που είναι απαραίτητα στην προσπάθεια ερμηνείας των φαινομένων, αλλά και –κυρίως– στην αναγκαία στήριξη και εμβάθυνση της δημοκρατικής διάστασης των κοινωνικών και πολιτικών μας σχέσεων». Αυτό ακριβώς, δηλαδή, που προσπαθούμε κι εμείς με τις όποιες δυνάμεις μας.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Ερνστ Λούντβιχ Κίρχνερ, «Μαρκέλα», 1909-1910

 Το 2014 είναι χρονιά πολιτικά κρίσιμη, όχι μόνο ενόψει εκλογικών αναμετρήσεων αλλά κυρίως ενόψει διαδικασιών που, δρομολογημένες ήδη, αναμένεται να καθορίσουν και πιθανότατα να μεταβάλουν ουσιαστικά τον συσχετισμό των πολιτικών δυνάμεων: από τη δίωξη σε βάρος των στελεχών του ελληνικού ναζισμού έως την ανασύνταξη του προπαγανδιστικού λόγου που καλείται να υποκινήσει (εκ νέου) πολιτικό πανικό, και από την απόπειρα επιβολής συσπειρώσεων που θα επιβραδύνουν ή και θα αποτρέψουν την κατάρρευση της συμμαχίας που βρίσκεται στην εξουσία έως τις δικτυώσεις πρωτοβουλιών που υλοποιούν προτάγματα αλληλεγγύης και δημοκρατικής οργάνωσης, ενώ ταυτoχρόνως αξιώνουν ηγεμονική θέση στο πεδίο των αγωνιστικών κοινωνικών πρακτικών και του δημόσιου χώρου.

Το 2014, εκτός από την επέτειο της έναρξης του «Μεγάλου Πολέμου» –μνήμη στις απίστευτες κι απίστευτα αναίτιες θυσίες στον βωμό του εθνικισμού και του ιμπεριαλισμού, μνήμη στις λαϊκές τάξεις, θύματα της κρίσης και του πολέμου, αλλά και μνήμη στην τελικά χαμένη επανάσταση που τράφηκε από τον πόλεμο και την κρίση–, φέρνει κι εκείνη της μεταπολίτευσης. Η μεταπολίτευση σήμανε βεβαίως την αποκατάσταση της δημοκρατίας μετά την επταετία μιας δικτατορίας, που παρά τις διώξεις, τα βασανιστήρια και τους φόνους απέτυχε να επιβάλει τη φασιστική της λογική. Σήμανε όμως και την ανάδυση ισχυρών και πλειοψηφικών ιδεολογικών ρευμάτων και πρακτικών εγχειρημάτων, που αποσκοπούσαν στην εμβάθυνση της δημοκρατίας υπέρ της λαϊκής έκφρασης και της λαϊκής εκπροσώπησης.

Αλλά κι η χρονιά που πέρασε είχε τις συμβολικές επετείους της. Συνδέθηκε με τα σαράντα χρόνια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και συνδέθηκε ηχηρά: με το ίδιο το Πολυτεχνείο, όπως και το Πανεπιστήμιο, κλεισμένα από την απόλυση του προσωπικού τους και τη συρρίκνωση του προϋπολογισμού τους, θύματα «εκσυγχρονισμένων» συμφερόντων, θύματα μιας εκστρατείας απαξίωσης της επιστήμης, της έρευνας, της γνώσης και της κριτικής, θύματα ενός πρωτόγνωρου αντιδιαφωτισμού, μιας μνησικακίας στραμμένης εναντίον της σκέψης που έδειχνε να κερδίζει τον αγώνα της δημοκρατίας, θύματα της εκδίκησης της ημιμάθειας.

Βοσνία: η πολιτική γραμματική του υποθετικού λόγου

του Έντιν Χαϊνταρπάσιτς

μετάφραση: Μάνος Αυγερίδης

«Κυβέρνηση εγκληματιών»: Διαδήλωση στο Σαράγεβο, 10.2.2014. Φωτογραφία του Stefano Giantini, από το flickr

Πριν από δύο εβδομάδες, χιλιάδες διαδηλωτές εισέβαλαν σε κυβερνητικά κτίρια σε ολόκληρη τη Βοσνία. To μαζικό ξέσπασμα του θυμού στο Σαράγεβο και άλλες πόλεις της Βοσνίας,  και αμέσως μετά η δημιουργία ανοιχτών συνελεύσεων των πολιτών (plenums), πολύ γρήγορα συγκέντρωσε την παγκόσμια προσοχή. Οι μεγάλες εφημερίδες προσπαθούσαν να βρουν εσπευσμένα επιτόπιους ρεπόρτερ, ενώ άρθρα του Σλαβόι Ζίζεκ και ανοιχτές επιστολές στοχαστών όπως ο Ταρίκ Αλί εξέφραζαν με ενθουσιασμό την υποστήριξή τους στις διαδηλώσεις.

 Στον δημόσιο λόγο που αναπτύσσεται για τις διαμαρτυρίες που ξεσπούν σε χώρες σε αναβρασμό  (είτε πρόκειται για τη Βοσνία, την Ουκρανία, την Ελλάδα ή την Τυνησία), διαμορφώνεται διεθνώς -ειδικά στα ΜΜΕ και τις κυβερνήσεις, σε Ευρώπη και Αμερική- μια γενική συναίνεση: στήριξη των βασικών δημοκρατικών δικαιωμάτων των πολιτών, συνδυασμένη με την καταδίκη του διεφθαρμένου τοπικού πολιτικού προσωπικού.

Μια τέτοια στήριξη συνοδεύεται σχεδόν πάντα από μια σειρά υποθετικών προτάσεων. Το άρθρο του Tim Judah στον Economist σχετικά με τις διαδηλώσεις στη Βοσνία αποτελεί καλό παράδειγμα. Εκτιμά ότι τα κίνητρα των διαδηλώσεων είναι «αντι-εθνικιστικά» και φιλελεύθερα, γι’ αυτό και τις στηρίζει, στο τέλος του κειμένου όμως η στήριξη δίνει τη θέση της σε μια σειρά υποθετικές προτάσεις: «Αν οι συνελεύσεις αυτές αποκτήσουν ρίζες, αν αναδειχθούν νέοι ηγέτες και αν εστιάσουν σε ρεαλιστικά αιτήματα, τότε κάτι ίσως μπορεί να αλλάξει».

TTIP: η εμπορική συμφωνία ΗΠΑ-Ε.Ε., μια ολομέτωπη επίθεση στη δημοκρατία

του Τζωρτζ Μπονμπιό

μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου

Έργο του Αλμπέρτο Μανέλι

Θυμάστε εκείνο το δημοψήφισμα στη Βρετανία, για το εάν θα έπρεπε να δημιουργήσουμε μια ενιαία αγορά με τις Ηνωμένες Πολιτείες; Ξέρετε, εκείνο που ρωτούσε για το εάν οι επιχειρήσεις πρέπει να έχουν το δικαίωμα να καταργούν τους νόμους μας… Όχι; Ούτε κι εγώ. Βέβαια, τις προάλλες έψαχνα κάνα δεκάλεπτο το ρολόι μου, πριν καταλάβω ότι το φορούσα. Το ότι ξέχασα το δημοψήφισμα είναι μάλλον άλλο ένα σημάδι ότι γερνάω. Γιατί σίγουρα πρέπει να έγινε δημοψήφισμα, έτσι δεν είναι; Μετά από όλη εκείνη την αγωνία για το εάν πρέπει να μείνουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή όχι, η κυβέρνηση δεν θα παρέδιδε τα κυριαρχικά μας δικαιώματα σε κάποιον σκιώδη, αντιδημοκρατικό οργανισμό χωρίς να μας ρωτήσει. Έτσι δεν είναι;

Ο σκοπός της Διατλαντικής Εμπορικής και Επενδυτικής Συνεργασίας (TΤIP) είναι να παρακάμψει τις διαφορές μεταξύ του κανονιστικού πλαισίου των ΗΠΑ και αυτού των ευρωπαϊκών κρατών. Έχω ξαναγράψει γι’ αυτό το θέμα, αλλά δεν είχα θίξει το πλέον σημαντικό ζήτημα: την αξιοσημείωτη δυνατότητα που χαρίζει στις μεγάλες επιχειρήσεις να ταράξουν στις αγωγές όσες κυβερνήσεις θα προσπαθούσαν να υπερασπίσουν τους πολίτες τους. Θα επέτρεπε σε μυστικοπαθείς επιτροπές επιχειρηματικών νομικών συμβούλων να παρακάμπτουν κοινοβουλευτικές αποφάσεις και να καταργούν προστατευτικές νομοθεσίες.

Ο μηχανισμός μέσω οποίου επιτυγχάνονται τα παραπάνω είναι γνωστός ως μηχανισμός επίλυσης διαφορών επενδυτή και κράτους. Χρησιμοποιείται ήδη σε πολλά μέρη του κόσμου για να απενεργοποιήσει κανονισμούς που προστατεύουν τους ανθρώπους και το περιβάλλον.

Ο «Παστίτσιος» και η δημοκρατία

 του Στρατή Μπουρνάζου

«Ο γέρων Παστίτσιος». Αγιογραφία του ιερομονάχου Παναγιώτου του Πετραλωνίτου,. Βρίσκεται στην Ιερά Σκήτη Βαλτετσίου

Στην αρχή, όταν πρωτοεμφανίστηκε στο facebook η σελίδα του «Γέροντος Παστίτσιου» είχε πλάκα. Μετά, όσο γέμιζε με κείμενα που διακωμωδούσαν τον σκοταδισμό και το εμπόριο θρησκευτικής πίστης, είχε πολύ πλάκα. Εξακολούθησε να έχει πλάκα, αν και κάπως ανησυχητική, όταν η Ελεύθερη Ώρα, σε πλήρη σύγχυση, έκανε πρωτοσέλιδο ένα από τα «θαύματα» του «Παστίτσιου»! Μετά όμως, όταν ο δημιουργός του «Παστίτσιου» συνελήφθη και παραπέμφθηκε σε δίκη, σταμάτησε να έχει πλάκα. Την περασμένη Πέμπτη, όταν το Πλημμελειοδικείο τον καταδίκασε σε δέκα μήνες με αναστολή (για εξύβριση θρησκεύματος κατ’ εξακολούθηση) το πράγμα έγινε απογοητευτικό, εξοργιστικό και τρομακτικό μαζί.

Το πιο βασικό, για μένα, είναι ότι η καταδίκη πλήττει, στην καρδιά του, το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης: η συγκεκριμένη σελίδα δεν περιείχε ούτε απειλές ούτε προτροπές για βιαιοπραγίες ούτε τίποτα παρόμοιο. Πρόκειται για μια καθαρή περίπτωση ποινικοποίησης του λόγου — και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπιστεί, ως πρώτης τάξης ζήτημα που απειλεί τη δημοκρατία και την ελευθερία μας.

Από κει και πέρα, πολλά είναι αυτά που πρέπει να θυμηθούμε. Ότι η υπόθεση ξεκίνησε από ερώτηση του υπαρχηγού της Χρυσής Αυγής Χρήστου Παππά, στην οποία έσπευσαν να ανταποκριθούν οι διωκτικές αρχές. Ότι ο καταδικασθείς δεν μοίραζε φυλλάδια στην Ομόνοια, αλλά χρειάστηκε να κινητοποιηθεί ένας ολόκληρος μηχανισμός του Τμήματος Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος για να εντοπιστεί. Ότι (εκτός του ότι η σελίδα του ήταν μάλλον συγκρατημένη σε σχέση με την ένδοξη βωμολοχική παράδοση του ελληνισμού) δεν έκανε απλώς πλάκα, δεν έγραφε λ.χ. για «τράγους»· πρόθεσή του ήταν να διακωμωδήσει τη δεισιδαιμονία, την αγυρτεία, τα «νερά του Καματερού» και τις «αγίες Αθανασίες» του 21ου αιώνα: τα αστεία του υπηρετούσαν ένα σκοπό διαφωτιστικό.

Να ακολουθήσουμε τη δημοκρατική δυναμική, να υπογραμμίσουμε την καθολικότητα

του Βασίλη Μπογιατζή

Τζαίημς Ένσορ, «Η είσοδος του Χριστού στις Βρυξέλλες, 1889.
Στο μεγάλο πανώ διαβάζουμε«Viva la Sociale»

Η συζήτηση περί δημοκρατίας εντός της ελληνικής Αριστεράς την τελευταία εικοσαετία σφραγίστηκε, θεωρώ, σε γενικές γραμμές από ένα έντονο παράδοξο και τις συνέπειές του. Αφενός την παραγνώριση της δημοκρατικής δυναμικής, και αφετέρου, τώρα που εκδηλώνεται μπροστά μας, την αδυναμία εναρμονισμού μαζί της. Ενώ ο θεωρητικός προβληματισμός είναι πλούσιος, ελάχιστα «μεταφυτεύτηκαν» στους λόγους πολιτικών στελεχών, καθημερινού τύπου και ποικίλων μορφών επικοινωνίας.

Απεναντίας, επικράτησαν δύο οπτικές στον πολιτικό λόγο – και όχι μόνο σε αυτόν: Όσον αφορά την ελληνική «περίπτωση», η απαξίωση στη βάση θεωριών εξάρτησης/εκσυγχρονισμού/πολιτισμικών προσεγγίσεων του ελληνικού κοινοβουλευτισμού ως «νόθου»^. όσον αφορά τη σχέση δημοκρατίας-καπιταλισμού, η θεώρηση της πρώτης ως ιδεολογικής επικάλυψης της εκμεταλλευτικής φύσης του δεύτερου, ένα –κατά τους Χορκχάιμερ και Αντόρνο– «επιφαινόμενο». Κατάληξη; Στην κωμική της εκδοχή, η βαρύγδουπη επανάληψη της κοινοτοπίας «αν οι εκλογές μπορούσαν να αλλάξουν τα πράγματα, θα ήταν παράνομες»· στη σοβαρή, μολονότι αμφιλεγόμενη, ένας αμεσοδημοκρατικός φετιχισμός^. στην τραγική, η εκκωφαντική υποτίμηση των αραβικών επαναστάσεων, η απουσία ακόμα και μιας τυπικής διαμαρτυρίας για το αίμα της Συρίας.[1] Κι εδώ; Τι γίνεται τώρα που οι εκλογές και τα παρεπόμενά τους αποκαλύπτουν τη δημοκρατική δυναμική; Πώς «καβαλικεύεις» ένα «νόθο» κύμα, μια απλή «επίφαση»;