27 Ιανουαρίου, ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος

του Νίκου Φίλη

Η 27η Ιανουαρίου καθιερώθηκε διεθνώς ως Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος, με ψήφισμα των Ηνωμένων Εθνών το 2005, εξήντα χρόνια μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Είχε προηγηθεί, το 2002, ανάλογη απόφαση των κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης, με πρωτοβουλία των υπουργών Παιδείας.

Σκίτσο της τότε 14χρονης Helga Weissova, επιζήσασας του Ολοκαυτώματος. Κοιτώνας κοριτσιών

Η ημερομηνία είναι συμβολική. Στις 27η Ιανουαρίου 1945 ο σοβιετικός στρατός έφθασε στο Άουσβιτς. Οι ελευθερωτές αντίκρισαν μονάχα 7-8.000, οι οποίοι ανέλπιστα είχαν επιζήσει, ενώ λίγες μέρες νωρίτερα το στρατόπεδο είχε εκκενωθεί από 58.000 κρατούμενους που σε μια πορεία θανάτου οδηγήθηκαν σε άλλα στρατόπεδα στο εσωτερικό της Γερμανίας. Την 27η Ιανουαρίου μνημονεύεται, λοιπόν, η απελευθέρωση του τόπου καταναγκαστικής εργασίας και εξόντωσης όπου συντελέστηκε η δολοφονία σχεδόν 1.000.000 Εβραίων, αλλά και κομμουνιστών άλλων αντιφρονούντων, Τσιγγάνων, αιχμαλώτων πολέμου και ομοφυλοφίλων. Στο Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου λειτούργησαν τεράστιοι θάλαμοι αερίων και κρεματόρια στα οποία, από το 1942 και μετά, εξοντώθηκαν Εβραίοι από όλη την κατεχόμενη Ευρώπη και ανάμεσά τους, από την άνοιξη του 1943, οι Εβραίοι της Ελλάδας.

Ρανίτσκι ο μέγας (1920-2013): Ο ισχυρός των λέξεων

του Χανς-Ντίτερ Σιτ

μετάφραση: Ιωάννα Μεϊτάνη

«Οι συγγραφείς ξέρουν από λογοτεχνία όσο
ξέρουν τα πουλιά από ορνιθολογία».
Σκίτσο του tiede από το toonpool.com.

Ο Μαρσέλ Ράιχ-Ρανίτσκι θεωρείται, στον γερμανόφωνο χώρο, ο κριτικός λογοτεχνίας με τη μεγαλύτερη επιρροή στην εποχή του. Γεννήθηκε το 1920 στην Πολωνία, επιβίωσε του γκέτο της Βαρσοβίας και έζησε μέχρι το θάνατό του στη Γερμανία (αρχικά στη Δυτική). Πάπας της λογοτεχνικής κριτικής, δεν δίσταζε να επιτεθεί σε ογκόλιθους της λογοτεχνίας, όπως ο Γκίντερ Γκρας. Συνέβαλε ωστόσο με τις απόψεις και τον δριμύ του τρόπο στο να συζητήσει και να επεξεργαστεί η μεταπολεμική γερμανική λογοτεχνία το φαιό παρελθόν της χώρας. Ο Ράιχ-Ρανίτσκι είχε κολοσσιαία επίδραση και την κρίση του την περίμεναν και τη φοβούνταν λογοτέχνες και κοινό. Από το 1988 έως το 2001 παρουσίαζε στο κρατικό κανάλι ZDF την εκπομπή λογοτεχνικής κριτικής “Λογοτεχνικό Κουαρτέτο”, η οποία ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής και επιτυχημένη.

Πέθανε την περασμένη Τετάρτη, 18 Σεπτεμβρίου. Από τα πολλά που γράφτηκαν μετά τον θάνατό του, διαλέξαμε ένα άρθρο που, διατηρώντας τον θαυμασμό και τον σεβασμό για το πρόσωπο του Ρανίτσκι, ταυτόχρονα εκφράζει και την κριτική στον κριτικό.

Ιω. Μ.

Εξώφυλλο του Spiegel (1993) με τίτλο «Ο κριτικός Μαρσέλ Ράιχ-Ρανίτσκι»

Αυτός, ένας καταφρονεμένος που του άρεσε να προσβάλλει. Αυτός που ντρόπιασε τη Γερμανία, γιατί με την οξύτητα και την αναλγησία της κρίσης του συνέβαλε τα μέγιστα ώστε η δυτικογερμανική λογοτεχνία να ανυψωθεί σε τόπο διεξαγωγής ενός ιστορικού, ηθικού και πνευματικού επανακαθορισμού. Αναφέρομαι σε μια ντροπή που αποτέλεσε συστατικό μιας απελευθέρωσης, μέσα στην οποία ο Ράιχ-Ρανίτσκι αναδείχτηκε σε εξέχουσα φιγούρα. Και σε λαϊκιστή. Και τα δύο συνοδευόμενα από παραξενιές, θρασύτητες, ικανότητα σύναψης συμμαχιών και καταποντισμού κατά βούληση. Γενναιόδωρος στην επιδοκιμασία, αδυσώπητος στην επίκριση.

Αν ζούσαν, ο Κλάιστ και ο Χέλντερλιν θα ήταν αποδιοπομπαίοι στο «Λογοτεχνικό Κουαρτέτο» του, κι ο κόσμος που πρέπει πρώτα να συμβουλευτεί την τηλεόραση πριν ανοίξει ένα βιβλίο, θα ένιωθε κολακευμένος μέσα σε ένα περιβάλλον που δεν χωράει τους άτυχους ποιητές. Ο Κλάιστ και ο Χέλντερλιν θα συνειδητοποιούσαν ξανά ότι η θανατική ποινή εκτίεται εν ζωή, για μια ζωή.

Ο Ράιχ-Ρανίτσκι δεν έστρεψε ποτέ τα κανόνια του κατά των αδυνάτων, δεν έπαψε όμως ποτέ να κανοναρχεί το κοινό με τις απόψεις του. Η πένα του παίνευε, η γραφίδα του ξεπουπούλιαζε. Δεν ήταν δήθεν, ήταν όντως. Αρχή και εξουσία: παταγώδη και ισοπεδωτικά ξεσπάσματα κατά ενός Γκρας, κατά ενός Χάντκε. Με επίγνωση των συνεπειών.

Επιστολές του Μάριου Σούση και του Πωλ Ισαάκ Χάγουελ σχετικά με το άρθρο της Α. Μ. Δρουμπούκη

WEB ONLY- MONO ΣΤΟ ΜΠΛΟΓΚ ΤΩΝ ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ «ΑΥΓΗΣ»

1. Επιστολή του Μάριου Σούση

 Αξιότιμε Κύριε Διευθυντά.

Σχολιάζοντας το άρθρο της κας Άννας Μαρίας  Δρουμπούκη  («Ενθέματα», Η Αυγή, 10.2.2013) επιθυμώ προς άρση των παρεξηγήσεων και αποφυγή λανθασμένων συμπερασμάτων να παρατηρήσω τα ακόλουθα

Από προσωπική  εμπειρία που έχω αποκτήσει σε αναζήτηση διαφόρων εγγράφων και αναφορών στα αρχεία του ιστορικού αρχείου του Υπ.Εξ. βρήκα πάντοτε πρόσφορο έδαφος για οποιαδήποτε αναζήτηση σχετικά με διάφορες  εργασίες μου, που αναφέρονται στα αρχεία Υπ.Εξ.  Κατά συνέπεια, μπορώ να βεβαιώσω ότι ποτέ δεν αντιμετώπισα «ιδιοκτησιακό καθεστώς», εκ μέρους της κας Τομαή , όπως ισχυρίζεται η αα Δρουμπούκη. Αντιθέτως,  πληθώρα ερευνητών που κατακλύζουν τα περιορισμένα γραφεία του Αρχείου του Υπ.Εξ. εξυπηρετούνται το γρηγορότερο δυνατό.

Όσον αφορά την ανάθεση του εκπροσώπου του Ολοκαυτώματος από τον Υπουργό των Εξωτερικών εις την κα Τομαή βρίσκω ότι στο πρόσωπο της εκφράζεται η καλύτερη δυνατή επιλογή και για την μέχρι σήμερα προσφορά της αλλά και η προσωπικότητα της Κας Τομαή εγγυάται την καλύτερη αντιμετώπιση στο εν λόγω θέμα από οποιονδήποτε άλλον, γεγονός που αποδεικνύεται τόσο από το συγγραφικό έργο της όσο και από την παρουσίας της  στις εκδηλώσεις στην Ελλάδα αλλά και  στα διάφορα διεθνή συνέδρια.

Σκέψεις για την ταινία «Φιλιά εις τα παιδιά»

Η Ροζίνα, ο Μάριος, η Σέλλυ, η  Ευτυχία,  ο Σήφης και άλλα παιδιά

 

της Μαρίζας Ντεκάστρο

Από την ταινία

Η ταινία Φιλιά εις τα παιδιά, του Βασίλη Λουλέ, είναι ένα ντοκιμαντέρ το οποίο καταγράφει τις παιδικές αναμνήσεις Εβραίων από τον καιρό της γερμανικής κατοχής. Οι πέντε πρωταγωνιστές της ταινίας, ηλικιωμένοι πλέον, μιλούν για το χρονικό διάστημα που πέρασαν κρυμμένοι σε σπίτια χριστιανών και παίρνοντας χριστιανικά ονόματα για να σωθούν από το διωγμό των ναζί.

Στην ταινία, τα βιώματα όσων έζησαν τον πόλεμο -το αίσθημα του κυνηγημένου, ο φόβος και η αγωνία για την άγνωστη κατάληξη, η ευθύνη για τους δικούς τους, το πένθος- αποκτούν πρόσωπο και όνομα. Έχει νόημα να τους ακούσουμε γιατί τα ζητήματα που τίθενται από την αφήγηση των αναμνήσεών τους είναι δυστυχώς πάντοτε επίκαιρα. Με τον τρόπο τους προτρέπουν τις μεταγενέστερες γενιές να τα τοποθετήσουν στη νέα πραγματικότητα που διαμορφώθηκε στα χρόνια που ήρθαν, τόσο μέσα στην προσωπική όσο και στη μεγάλη ιστορία.

Ο ψυχισμός του καθένα, η έκφραση, η εκφορά του λόγου είναι ο προσωπικός τους τρόπος να εκτίθενται στο ανώνυμο κοινό. Οι μαρτυρίες τους είναι μοναδικές από κάθε άποψη, ακόμα και εάν επαναλαμβάνουν καταστάσεις και συναισθήματα που έχουν αναφερθεί πολλές φορές. Καθένας τους φτιάχνει στην ταινία τη δική του μυθοπλασία, ένα προσωπικό σενάριο το οποίο εγκιβωτίζεται στο σενάριο του σκηνοθέτη.

Οι γυναίκες: Η Σέλλυ αφηγείται ζωηρά εκείνη την περίοδο της ζωής της σαν περιπέτεια, η Ευτυχία στοχαστική και ήρεμη μιλάει αργά σαν να θέλει να σιγουρευτεί ότι καταλαβαίνουμε καλά τι έγινε, η Ροζίνα με στακάτη φωνή και ενήλικη δύναμη αντιδιαστέλλει με τη σημερινή ματιά το παιδικό της ημερολόγιο.

Οι άντρες: Ο Μάριος, κρατώντας στο ένα χέρι το τελευταίο σημείωμα του πατέρα του και στο άλλο την εγγονή και λουλούδια αντισταθμίζει το πένθος με τη ζωή, ο Σήφης μετουσίωσε τη σωτηρία του σε ποίηση αποτίοντας φόρο τιμής στους επιβάτες του πλοίου Ταναΐς, στο οποίο αυτός, από καλή του τύχη, δεν είχε επιβιβαστεί.

Κατάθεση μαρτυρίας

του Σάμουελ Μπακ

Σ. Μπακ, «Οικογένεια» (λεπτομέρεια), 1976

Με την ευκαιρία της αντιφασιστικής κινητοποίησης,  το επόμενο Σάββατο 19 Ιανουαρίου, σε δεκατρείς πόλεις του κόσμου, με γενικό σύνθημα «Αθήνα, πόλη αντιφασιστική», ο σημαντικός εβραίος ζωγράφος Σάμουελ Μπακ, επιζήσας του Ολοκαυτώματος, έστειλε έναν σύντομο χαιρετισμό. Ευχαριστούμε θερμά τον Χρήστο Κεφαλή, ο οποίος μας διαβίβασε και μετέφρασε το κείμενο.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 Το όνομά μου είναι Σάμουελ Μπακ. Είμαι Εβραίος και ζω στις Ηνωμένες Πολιτείες. Γεννήθηκα όμως στο Βίλνιους, όταν ανήκε στην Πολωνία. Τη χρονιά που γεννήθηκα, το 1933, ο Χίτλερ κατέλαβε την εξουσία στη Γερμανία. Κύματα βαθιάς δυσαρέσκειας και φρενιασμένου εθνικισμού τον προωθούσαν, και τεράστια πλήθη τον επευφημούσαν, σα να ήταν Θεός. Δεν θέλαν να δουν το ακριβό τίμημα που συνόδευε μια τέτοια επιλογή.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 ήμουν ένα μικρό αγόρι, πέντε-έξι χρονών. Και όλα αυτά τα απειλητικά γεγονότα συνέβαιναν πέρα από τα σύνορα της χώρας μου. Στο όμορφο και φιλικό σπίτι μας, η ζωή συνεχιζόταν όπως πάντα. Καθόμουν σε ένα καλοστρωμένο τραπέζι, περιβαλλόμενος από μια στοργική οικογένεια. Και άκουγα αυτές τις λέξεις: «Αυτό δεν μπορεί ποτέ να συμβεί εδώ…».

Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στη νεότερη εποχή (1492-1950)

Από την «μητέρα του Ισραήλ» στη γενοκτονία

 του Σπύρου Κακουριώτη

Την πολυκύμαντη ιστορία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, από την εγκατάστασή τους στην πόλη, το 1492, μέχρι την επαύριο της επιστροφής όσων επέζησαν από τα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης, το 1945, είχε στο επίκεντρό της η διεθνής συνάντηση «Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στη νεότερη εποχή, 1492-1950», που πραγματοποιήθηκε στις 25 και 26 Ιουνίου, στους χώρους του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδας, στη Θεσσαλονίκη. Κατά τη διάρκεια των εργασιών της συνάντησης δεκαπέντε νεότεροι αλλά και καταξιωμένοι ιστορικοί από πανεπιστήμια της Ελλάδας, της Ευρώπης, του Ισραήλ και των ΗΠΑ παρουσίασαν και συζήτησαν τα πορίσματα της έρευνάς τους ανιχνεύοντας άγνωστες όψεις και προσφέροντας νέες ερμηνείες για την κοινότητα που συγκροτούσε το πολυπληθέστερο κέντρο του σεφαραδίτικου εβραϊσμού.

Eβραίοι φρουτέμποροι της Θεσσαλονίκης, αρχές του 20ού αιώνα. Συλλογή Γιάννη Μέγα.

Στις εισηγήσεις τους οι ομιλητές εστιάστηκαν στο ζήτημα της διαμόρφωσης της ιστορικής συνείδησης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, ανέδειξαν τις ερμηνευτικές δυνατότητες που προσφέρουν νέα σώματα πηγών, διερεύνησαν παραγνωρισμένες ιστορικές περιόδους και διαπραγματεύθηκαν τις σχέσεις των Εβραίων με τη Δύση και το οθωμανικό και ελληνικό κράτος.

Ειδικότερα, ο Devin Naar (Πανεπιστήμιο Ουάσιγκτον, Σιάτλ) επικεντρώθηκε στην παρουσίαση μιας σειράς, ξεχασμένων σήμερα, τοπικών Εβραίων ιστορικών, οι οποίοι στα τέλη του δεκάτου ενάτου αιώνα συνδιαλέχθηκαν κριτικά με την εβραϊκή ιστοριογραφία της Δύσης και φιλοτέχνησαν την εικόνα της Θεσσαλονίκης ως «μητέρας πόλης του Ισραήλ». Από τη μεριά του, ο Shmuel Rafael, από το Πανεπιστήμιο Μπαρ-Ιλάν, φιλοτέχνησε μια ιστορική προσωπογραφία του τελευταίου εκπροσώπου αυτής της μακράς αλυσίδας λογίων Εβραίων, του Μιχαέλ Μόλχο, παρουσιάζοντας το ιδιότυπο ιστορικό και εθνογραφικό του έργο πριν και μετά τον πόλεμο.