Change4all: Χτίζοντας γέφυρες

Γέφυρες μεταξύ των κινημάτων, πέρα από τα σύνορα, μεταξύ της θεωρίας και της πράξης

συνέντευξη της Κατερίνας Αναστασίου, συντονίστριας του Change4all

Μιλάει για τον συντονισμό των κινημάτων, τη διεθνή αλληλεγγύη στην Ελλάδα και το ΟΧΙ, την «Ευρωπαϊκή άνοιξη» και τους πρόσφυγες, την αυστριακή Ακροδεξιά, το Νuit Debout

 

Πότε και γιατί ξεκινήσατε το Change4all;  

 To Φλεβάρη του 2015 το transform!europe  οργάνωσε στη Βιέννη μια συνάντηση, μεταξύ διεθνών οργανώσεων, κομμάτων της ευρωπαϊκής Αριστεράς και κινημάτων με σκοπό τον συντονισμό της διεθνούς αλληλεγγύης προς την Ελλάδα και την τότε νεοεκλεγμένη κυβέρνηση. Κοινός τόπος όλων, η προφανής έλλειψη επαρκούς ενημέρωσης για τους αγώνες στην Ελλάδα, αλλά και το επικοινωνιακό μονοπώλιο των επί το πλείστον αντιδραστικών διεθνών ΜΜΕ. 

 Ακόμα και μεταξύ μας, ήταν ξεκάθαρο πως τα κανάλια επικοινωνίας μας ήταν ανεπαρκή – πόσο μάλλον που εκτός Ελλάδας, η ελληνική γλώσσα είναι τόσο οικεία όσο τα… ιερογλυφικά της αρχαίας Αιγύπτου. Έπρεπε, λοιπόν, να φροντίσουμε δύο πράγματα: αφενός να δοθεί περισσότερη προσοχή και χώρος στην προβολή του κινήματος  αντίστασης στη λιτότητα στην Ελλάδα, και αφετέρου να βρούμε οι εκδηλώσεις αλληλεγγύης των άλλων ευρωπαϊκών λαών προς την Ελλάδα να φτάνουν σε όσο το δυνατόν ευρύτερο κοινό. 

 Το Change4all γεννήθηκε από αυτή τη συνάντηση, με σκοπό συμβάλει στην προσπάθεια να σπάσουμε την δαιμονοποίηση κάθε πολιτικής εναλλακτικής και αντιθετικής στο νεοφιλελευθερισμό, όχι μόνο προβάλλοντας την Ελλάδα σαν πρότυπο αντίστασης στην λιτότητα και τις ανελεύθερες αντιδημοκρατικές πολιτικές της ΕΕ, αλλά και βρίσκοντας γέφυρες με αντίστοιχους αγώνες σε άλλες χώρες.  Χρησιμοποιώντας τα εργαλεία που μας δίνει το ίντερνετ, αποφασίσαμε να φτιάξουμε με πλατφόρμα-κόμβο επικοινωνίας μεταξύ των κινημάτων της Ευρώπης και, όπως ανακαλύψαμε στην πορεία, και του κόσμου. Η πυκνότητα του πολιτικού χρόνου, οι συμπληγάδες των ΜΜΕ που αποσιωπούν τις κοινωνικές αντιδράσεις, η αποστράτευση μετά το δημοψήφισμα του Ιουλίου μας έκαναν συχνά να αισθανόμαστε σαν σταγόνα στον ωκεανό.  Η Ευρωπαϊκή Άνοιξη, όπως ονομάζουμε εδώ στο Βορρά τον ερχομό των προσφύγων και μεταναστών, και ό,τι ακολούθησε και συμβαίνει αυτή τη στιγμή, μας έδειξε ότι κόμβοι σαν το change4all είναι απαραίτητοι στους διεθνιστικούς αγώνες. 

Περίγραψέ μας τη δομή και τη λογική του σάιτ; Ποιοι ήταν οι βασικοί σας στόχοι;   Ποιο ρόλο θέλατε και θέλετε να παίξει; 

Πρώτα από όλα, ας πω ότι το change4all αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε μεταβατική φάση. Σε περίπου ένα μήνα θα έχουμε έτοιμη μια νέα έκδοση, πολύ πιο διαδραστική, λειτουργική και ανοιχτή στον κόσμο των κινημάτων και το σύμπαν της διαδικτυακής ζωής. Θα προσπαθήσω να εξηγήσω συνοπτικά το βασικό σκεπτικό. 

Ξεκινάμε με το αξίωμα ότι στους αγώνες μας για ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα και αξιοπρέπεια όλα έχουν σημασία: οι λέξεις, οι πράξεις, η πολιτική ανάλυση, τα βιώματα, οι δράσεις, καθώς και η εμπειρική συλλογική γνώση. Οι αγώνες ποικίλουν σε μορφή, δομή, οργάνωση, μεθοδολογία κτλ. Υπάρχει όμως μια κοινή πυξίδα· μόνο που στη θέση του Βορρά βρίσκεται η χειραφέτηση του ανθρώπου και η ανατροπή του συστήματος από τα κάτω.

«Τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι στη διακριτική ευχέρεια του κράτους»

συνέντευξη της Νόελιν Μπλάκγουελ, αντιπροέδρου της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (FIDH)

Τη συνέντευξη πήρε ο Μάνος Αυγερίδης

μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου

Γιατί η FIDH θεωρεί τόσο σημαντική αυτή την έκθεση;

Η έκθεση αναλύει τα αποτελέσματα της λιτότητας μέσα από την οπτική των διεθνώς κατοχυρωμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι σημαντική, διότι τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι μια προαιρετική επιλογή, μια κρατική διακριτική ευχέρεια που μπορεί μια κυβέρνηση να αναστέλλει και να επανενεργοποιεί κατά βούληση, αλλά ένα ουσιαστικό και σταθερό μέρος της δέσμευσής της στο κράτος δικαίου, ακόμα και σε καιρούς δύσκολους. Με αυτή την έννοια, ελπίζουμε ότι η έκθεσή μας θα διαβαστεί ως μια αντικειμενική και εποικοδομητική ανάλυση που μπορεί να βοηθήσει τους πάντες: από τους κρατικούς λειτουργούς μέχρι την κοινωνία των πολιτών και τους πολίτες τους ίδιους, στον βαθμό που επιθυμούν την ενδυνάμωση του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας στην Ελλάδα.

Σαλβαντόρ Νταλί, «Αταβιστικό δειλινό»

Ποιο είναι το πιο αναπάντεχο συμπέρασμα της έκθεσης; Τι σας εντυπωσίασε περισσότερο σε ό,τι αφορά τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ελλάδα της κρίσης;

Μας εξέπληξε πραγματικά ο τρόπος με τον οποίο τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι ανάγκες του ελληνικού λαού τέθηκαν στο περιθώριο, ακόμα και αγνοήθηκαν, από εκείνους που συνέταξαν και εφάρμοσαν το πρόγραμμα λιτότητας. Οι απαιτήσεις των δανειστών και της οικονομίας φαίνεται πως υπερίσχυσαν έναντι οποιασδήποτε έγνοιας για τον πόνο που προκλήθηκε έτσι στον ελληνικό λαό. Επιπλέον, τα μέτρα λιτότητας είχαν τα πιο καταστροφικά αποτελέσματα απέναντι σε ομάδες του πληθυσμού που ήταν ήδη ευάλωτες: επισφαλώς εργαζόμενους ή άνεργους, ανθρώπους που χρειάζονταν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, και ιδίως τους φτωχούς.

Υποβαθμίζοντας τα δικαιώματα: το κόστος της λιτότητας στην Ελλάδα

Η Ευρώπη δεν έχει απλώς προβλήματα δικαιωμάτων. Είναι πρόβλημα δικαιωμάτων

του Δημήτρη Χριστόπουλου

Έργο του Αλεξάντερ Ροτσένκο

Στις 18 Δεκεμβρίου παρουσιάστηκε στην Αθήνα η έκθεση της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (FIDH) για την Ελλάδα (http://goo.gl/T1U2qS). Έχουν υπάρξει πολλές εκθέσεις με ειδικές θεματικές, όπως το άσυλο, η μετανάστευση, η αστυνομική βία, η ελευθερία του Τύπου κ.ά, όμως είναι η πρώτη φορά που γίνεται μια συνολική αποτίμηση δικαιωμάτων σε ένα κράτος-μέλος της Ε.Ε. η πρώτη φορά που διερευνάται μια συνολική εικόνα των δικαιωμάτων στην κρίση. Και η εικόνα είναι δυσάρεστη. Πολύ δυσάρεστη.

Αυτό συμβαίνει διότι ουδέποτε αξιολογήθηκαν οι επιπτώσεις των προγραμμάτων λιτότητας στα δικαιώματα. Η δουλειά έγινε σαν να μην υπήρχαν δικαιώματα να ληφθούν υπόψη. Όλα αυτά βέβαια δεν είναι και πρωτότυπες ειδήσεις στα καθ’ ημάς. Ωστόσο, όταν έγινε η πρώτη αποστολή της FIDH στην Ελλάδα, τον Γενάρη του 2014, στη συνάντησή μας με υψηλό αξιωματούχο της Task Force, όταν του θέσαμε τον προβληματισμό μας, αυτός απάντησε με ειλικρινή βεβαιότητα: «αυτά δεν είναι ζητήματα που αφορούν τα δικαιώματα, αλλά τις πολιτικές». Για τον συνομιλητή μας, τα δικαιώματα παραβιάζονται όταν η αστυνομία δέρνει χωρίς αιτία και ως εκεί. Νομίζω ότι αυτό αναδεικνύει το μείζον θέμα μας: ότι η κυρίαρχη αντίληψη σήμερα στην Ευρώπη υπαγορεύει μια πολύ περιοριστική ερμηνεία του τι είναι δικαιώματα, στο όνομα της δημοσιονομικής αναπροσαρμογής.

Ψήφος εμπιστοσύνης: Βουλγάρικα μαθήματα και παθήματα

του Δημήτρη Χριστόπουλου

Χαρακτικό του Τζιάκομο Πάτρι

Η Βουλγαρία είναι μια χώρα με την οποία μας ενώνουν και μας χωρίζουν αρκετά. Στη μόνιμη επωδό των Ελλήνων τα τελευταία χρόνια «γίναμε Βουλγαρία», μια πολιτογραφημένη Ελληνίδα, Βουλγάρα πολίτης, διερωτάται σε ένα άρθρο που αξίζει την προσοχή μας: «Γίναμε όντως Βουλγαρία; Τείνω να απαντήσω: Όχι… ακόμη. Αλλά βρισκόμαστε… σε καλό δρόμο!» (Μάγια Στογιάνοβα, «Γίναμε όντως Βουλγαρία», ηλεκτρονικό περιοδικό Χρόνος, τχ. 11, Μάρτιος 2014).  Προσωπικά, ύστερα από ένα πολύ διδακτικό διάστημα στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας, φέτος το καλοκαίρι, και έχοντας παρακολουθήσει τις κοινοβουλευτικές συζητήσεις για την ψήφο εμπιστοσύνης στην ελληνική Βουλή την τελευταία βδομάδα, τείνω στο ίδιο συμπέρασμα.

Στη Βουλγαρία λοιπόν, τα κυρίαρχα κόμματα, το «κεντροδεξιό» GERB του σωματοφύλακα Μπορίσοφ και το Σοσιαλιστικό Κόμμα, που ακόμη αποπνέει την καμαρίλα του παλιού καθεστώτος υποκλινόμενο συνάμα στη νεοφιλελεύθερη συνταγή του ΔΝΤ, δεν τολμάνε να πούνε στους ανθρώπους «Εμπιστευτείτε μας!». Με τον λόγο τους ουσιαστικά εννοούν και, εν τέλει, πιο κυνικά, λένε: «Μην εμπιστεύεστε κανέναν!». Ξέρουν ότι την εμπιστοσύνη του λαού δεν υπάρχει περίπτωση να την κερδίσουν ύστερα από τόσα χρόνια καταστροφικής «μετάβασης» από τον «σοσιαλισμό» στην «οικονομία της αγοράς».  Έτσι λοιπόν, με το να ζητάνε από τον κόσμο να μην εμπιστεύεται κανέναν, δεν χάνουν τίποτε παραπάνω. Απλώς κερδίζουν την πιθανότητα οι Βούλγαροι να μην εμπιστεύονται τους αντιπάλους τους. Πολύ απλά, έτσι παραμένουν κυβερνώντα κόμματα, παρά την απόλυτη ηθική ανυποληψία στην οποία βρίσκονται στις συνειδήσεις του λαού. Η τακτική αυτή επιβεβαιώθηκε και στις πρόσφατες εκλογές στις οποίες, παρά τη συρρίκνωση της εκλογικής τους επιρροής,  τα δύο κόμματα παραμένουν πρώτα. Μου το συνόψισε το καλοκαίρι, σε μια αφοπλιστική φράση, μια νεαρή βουλγάρα διανοούμενη, η Μαρίγια Ιβάντσεβα: «in mistrust we trust».

Το ευρώ, ο Νότος και η Ελλάδα

Όλα τα λάθη της ΟΝΕ, η ίδια η αποτυχία της ως νεοφιλελεύθερου σχεδίου, φορτώθηκαν στις κοινωνίες του Νότου

συνέντευξη της Μαριάννας Τόλια

Τζόρτζιο ντε Κίρικο, «Ο τροβαδούρος»

Τη Μαριάννα Τόλια τη γνωρίζω από τις παλιές καλές μέρες της εφημερίδας «Η Εποχή», όταν και οι δυο μετείχαμε σε αυτό το σπουδαίο εργαστήρι, εργαστήρι γραφής, πολιτικής και σκέψης, που ήταν και συνεχίζει να είναι η «Εποχή». Δεν είναι όμως αυτός ο λόγος που της ζητήσαμε να μας μιλήσει για το βιβλίο της «Το ευρώ, ο Νότος και η Ελλάδα», το οποίο κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό από τις Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις. Αλλά το ότι πρόκειται για ένα βιβλίο τεκμηριωμένο και παρεμβατικό μαζί, που παρακινεί όποιον θέλει να σκεφτεί κριτικά για την κρίση, την οικονομία και την πολιτική. Πέρα από τα στοιχεία που μας προσφέρει για την κρίση της Ελλάδας (που την εντάσσει στη γενικότερη κρίση του Ευρωπαϊκού Νότου, διακρίνοντας όμως την περίπτωση της Ελλάδας και της Πορτογαλίας από τις αντίστοιχες της Ιταλίας και της Ισπανίας) προτείνει προοπτικές για το αύριο ή μάλλον το «μεθαύριο», όπως λέει και η ίδια. Ο αναγνώστης –και ο τόμος έχει το προσόν ότι δεν χρειάζεται να είσαι ειδικός για να τον προσπελάσεις– θα βρει στοιχεία, ιδέες και σκέψεις για τη χάραξη ενός σχεδίου ανασυγκρότησης, πάνω από τα χαλάσματα της κρίσης. Δεν θα μιλήσω εδώ για το περιεχόμενο, το εξηγεί η ίδια η Μαριάννα Τόλια, στη συνέντευξη που ακολουθεί. Θα σταθώ μόνο σε δυο σημεία από τον Πρόλογό της, χαρακτηριστικά της οπτικής της. Πρώτον, μας λέει, «αυτή η αφήγηση δεν προτείνεται μόνο για λόγους θεωρητικού ενδιαφέροντος· προτείνεται κυρίως για να εμπνεύσει την πολιτική πράξη». Και, έπειτα, ότι «η ψυχολογική πηγή για τη συγγραφή του βιβλίου ήταν η αγωνία· η ίδια αγωνία που διακατέχει μεγάλα κομμάτια της ελληνικής κοινωνίας». Θα πω μόνο ότι, στις σελίδες του τόμου, καταφέρνει να μετατρέψει την αγωνία σε προβληματισμό και σκέψη, με τρόπο γόνιμο και χρήσιμο.

Στρ. Μπ.

Τζόρτζιο ντε Κίρικο, «Σχολή μονομάχων», 1953

Το βιβλίο καταρρίπτει το κυρίαρχο επιχείρημα ότι το κόστος εργασίας στην Ελλάδα και στις χώρες του Νότου είναι αυτό που ευθύνεται για την κρίση του ευρώ. Μπορείς να μας το εξηγήσεις;

Το ότι η άνοδος του κόστους εργασίας ευθύνονταν για την κρίση του ευρώ το υποστήριζε η Γερμανία όταν άναβε η κρίση. Είχε διατυπωθεί τότε –τέλη 2010– μια πρώτη ανάλυση για το τι ήταν όλο αυτό που συνέβαινε στην Ευρώπη η οποία είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αιτία ήταν η απώλεια ανταγωνιστικότητας του Ευρωπαϊκού Νότου έναντι του Βορρά. Από ένα ολόκληρο αναλυτικό σχήμα όμως η γερμανική ηγεσία ξεχώρισε μια παράμετρο, την αύξηση του μοναδιαίου εργασιακού κόστους, και ανήγαγε το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας σε αυτήν, γιατί με αυτό το επιχείρημα μπορούσε να στηρίξει την οικονομική πολιτική που επέβαλε και να αποτρέψει άλλες που ήθελε, π.χ., μια όντως ευρωπαϊκή αντιμετώπιση του προβλήματος των τραπεζών.

Kρίσιμα δικαιώματα, δικαιώματα σε κρίση

του Κωνσταντίνου Τσιτσελίκη

Έργο του Μαρκ Σαγκάλ, 1919

Διατρέχουμε ήδη τον πέμπτο χρόνο της κατάστασης πραγμάτων που ονομάζουμε περιεκτικά «κρίση» και διαπερνά όλες της εκφάνσεις του περιβάλλοντός μας: θεσμικού, πολιτικού, κοινωνικού, οικονομικού και προσωπικού. Μπορούμε λοιπόν να αρχίσουμε να κάνουμε διαπιστώσεις και αποτιμήσεις, αν και είναι ίσως νωρίς για να κατανοήσουμε τη συνολική πορεία της, ποσοτικά και ποιοτικά. Ως προς τα δικαιώματα, η κρίση επέφερε μια νέα αντίληψη, συχνά εργαλειακά ενσωματωμένη στην εσωτερική οικονομία της κρίσης· ένα νέο Παράδειγμα στον ρόλο και το περιεχόμενο των δικαιωμάτων.

Το περιεχόμενο και τις νέες ποιότητες των δικαιωμάτων προσπάθησε να ανιχνεύσει το συνέδριο «Κρίσιμα δικαιώματα-Δικαιώματα σε κρίση», που οργάνωσε η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) την προηγούμενη Παρασκευή και Σάββατο (13-14.6). Επιλέξαμε ορισμένα μόνο πεδία (λ.χ. δικαιοσύνη, ασφάλεια, κρατούμενοι, εργασία, εκπαίδευση, υγεία, κοινά αγαθά), καθώς σε μια διήμερη συζήτηση δεν μπορούσαν να καλυφθούν όλες οι θεματικές.

Προς υπεράσπιση της καθημερινότητας

της Μαρίας Χαϊδοπούλου-Βρυχέα

Ι. Ο «καναπές»

Τζόρτζιο ντε Κίρικο, «Το Τορίνο την άνοιξη», 1960

Έχουν γραφτεί αρκετά άρθρα τα τελευταία χρόνια με επικριτική διάθεση για τον κόσμο που δεν κινητοποιείται, που υποφέρει και «δεν κάνει τίποτα». Σε γενικές γραμμές όλοι συμφωνούν, ακόμα κι αυτοί που το κάνουν («καλά να πάθουμε ….»). Αλλά μήπως πρέπει να δούμε τελικά τι κάνει ο κόσμος; Μήπως η απλή φράση «κάθονται στον καναπέ τους» υποτιμάει βαθύτατα αυτό που ζούμε στο τώρα;

Τα χρόνια της κρίσης έχουν προκαλέσει ριζικές αλλαγές στην καθημερινότητα, κάποιες από τις οποίες έχουν συζητηθεί πολύ, κάποιες άλλες όχι και τόσο. Στις τελευταίες συγκαταλέγεται και το βίωμα του «κάθε μέρα» ως συνόλου δυσκολιών που απαιτούν επίλυση. (Είναι η άλλη όψη της κατάρρευσης των δημόσιων υπηρεσιών, του συστήματος υγείας και γενικά του κράτους πρόνοιας…) Το «εδώ και τώρα» (προσωπικό, οικογενειακό, φιλικό, επαγγελματικό) απαιτεί επεκτατικά χρόνο και χώρο. Το «κάθε μέρα» απαιτεί πλέον πολλή ενέργεια και εργασία (όχι απαραίτητα αναγνωρισμένη ως τέτοια).

Σωρεία πληροφοριών προς επεξεργασία, αγωνία για το αύριο, προβλήματα που προκύπτουν ξαφνικά, αλλαγές προγραμματισμού, να μην ξεχάσω να πληρώσω το λογαριασμό, τα παιδιά, η μόνη μητέρα, η άρρωστη φίλη… έγνοιες και «δουλειές» δημιουργούν μια αίσθηση πνιξίματος και, κυρίως, βάρους. Αυτοί που υποστηρίζουν ότι «μας ψεκάζουν», πέρα από τη σχεδόν μεταφυσική εξήγηση που παραθέτουν, αναγνωρίζουν τη κυριαρχία ενός συλλογικού βιώματος συνεχούς θολούρας στον εγκέφαλο. Η συγκέντρωση έχει γίνει δύσκολη, και οι διαφόρων τύπων δουλειές πιο κουραστικές και χρονοβόρες.

Χωρίς το κοκαλάκι της νυχτερίδας

του Μάνου Αυγερίδη

Έμιλ Νόλντε, «Χορός γύρω από το χρυσό μοσχάρι»

Το μήνυμα εστάλη επιτυχώς· προς πάσα κατεύθυνση. Ο ΣΥΡΙΖΑ καταγράφεται ως η πρώτη πολιτική δύναμη στην Ελλάδα. Η τελευταία με τη σειρά της, ως η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που στη ρευστότητα των καιρών επιλέγει Αριστερά. Δεδομένα σημαντικά, ιστορικά και πρωτόγνωρα. Πέρα, ωστόσο, από την αναβαθμισμένη παρουσία του ΣΥΡΙΖΑ σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο και τις δυνατότητες που αυτή ανοίγει, μετά τις τριπλές εκλογές του Μαΐου, τι είναι αυτό που πραγματικά μένει;

Μένει, πρώτον, μια σπουδαία εμπειρία δράσης, μέσα από τους χιλιάδες ανθρώπους που κινητοποιήθηκαν· εμπειρία που πρέπει να αποτιμηθεί και να συνεχιστεί. Και, δεύτερον, ένα πολύ απτό και άμεσο δεδομένο: εικοσιένας δήμοι και δύο περιφέρειες έχουν κατακτηθεί από υποψήφιους που στήριξε η Αριστερά – θα πρόσθετα και τους τέσσερις δήμους που κέρδισαν υποψήφιοι της Λαϊκής Συσπείρωσης αλλά αυτοί, όπως μας δείχνει η ζωή, είναι αλλουνού παπά ευαγγέλιο.

Η περιφέρεια Ιονίων Νήσων, λοιπόν, και η μεγαλύτερη όλων, η περιφέρεια Αττικής «ανήκουν» στην Αριστερά. Όχι ως τρόπαια, αλλά ως πεδία άσκησης μιας διαφορετικής πολιτικής, ενός αντι-παραδείγματος στην έως τώρα εμπεδωμένη πολιτική των ανισοτήτων και των καταστροφικών κυβερνητικών επιλογών. Μαζί τους, η Λάρισα, η Κοζάνη, η Κέρκυρα, η Λειβαδιά και άλλες πόλεις, δέκα δήμοι της Αττικής με διαφορετικό μείγμα πληθυσμών και ιδιαίτερες ανάγκες. Και, ακόμα, μια σειρά περιπτώσεις όπου, παρότι οι αριστεροί υποψήφιοι δεν κέρδισαν, θα έχουν ισχυρή παρουσία ως αντιπολίτευση.

Η νίκη

του Στρατή Μπουρνάζου

Jason Oliva,
«Φτερωτή Νίκη της Σαμοθράκης», 2010

Νίκη. Νίκη, σαφής, ιστορική για τα δεδομένα της χώρας, με ευρωπαϊκή σημασία. Αυτό σημαίνει η πρωτιά του ΣΥΡΙΖΑ στις ευρωεκλογές. Το γράφουν, σε διαφορετικούς τόνους, όλα τα έγκυρα διεθνή μέσα ενημέρωσης, όχι μόνο ο Guardian (που για τους Μουρούτηδες είναι κάτι μεταξύ Αυγής και Unfollow), αλλά και το BBC και η Monde και οι Financial Times. Tο ξέρουν πολύ καλά και οι κυβερνητικοί, όσο κι αν προσπαθούνε να βαφτίσουν το κρέας ψάρι, και να μας πουν ότι νικητής δεν είναι ο πρώτος, αλλά ο δεύτερος, μπορεί και ο τέταρτος (και ίσως αν η ΔΗΜΑΡ ήταν ακόμα στην κυβέρνηση να βρίσκαν τρόπο να πούνε ότι κι αυτή πέτυχε, αν όχι εξαιρετική, πάντως «ικανοποιητική» επίδοση). Το ξέρουν καλά, αλλιώς ποιος ο λόγος και των ανασχηματισμών και του ενσκήψαντος αιφνίδιου έρωτα για την απλή αναλογική;

Ο λόγος που γράφω αυτό το τόσο στοιχειώδες, σχεδόν αυτονόητο (παρά την απέχθειά μου για τα αυτονόητα) είναι επειδή νομίζω ότι υπάρχει μια κατηγορία που έχει νιώσει λιγότερο τη νίκη. Και αυτή είναι, παραδόξως, οι φίλοι, τα στελέχη και οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ. Οι λόγοι είναι πολλοί: ότι όλοι είμαστε εντός του κυρίαρχου λόγου των καναλιών, που μας επηρεάζει πολύ περισσότερο από ό,τι νομίζουμε, καθώς αυτός ορίζει το πλαίσιο της κουβέντας· οι μεγάλες, ίσως και υπερβολικές προσδοκίες· μια μόνιμη κατάσταση γκρίνιας, γνώριμη και από παλιότερα στην Αριστερά, που στα χρόνια της κρίσης έχει βαθύνει, καθώς ενσωματώνουμε την ήττα· το ότι ο λόγος μας, μερικές φορές, δεν εμπνέει ούτε εμάς τους ίδιους. Σύμφωνοι. Όμως, ας σκεφτούμε: Αν σε οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα ένα κόμμα αριστερό, ριζοσπαστικό, κομμουνιστογενές έβγαινε πρώτο με διαφορά 4% υπήρχε περίπτωση να μην πανηγυρίζαμε; Να σκεφτόμαστε ότι θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη η διαφορά, ότι το 4% είναι μικρό; Ασφαλώς όχι.

Ασφαλείς και έξυπνες υποδομές για ανασφαλείς και καθυστερημένους πολίτες…

Η ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΑ ΩΣ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ-1

του Γιώργου Κουβίδη

Τις τελευταίες δεκαετίες η ελληνική «εκσυγχρονιστική» πολιτική ταυτίστηκε με την αχαλίνωτη προώθηση της χρήσης του αυτοκινήτου. Ο διπλασιασμός του αριθμού των αυτοκινήτων στην Ελλάδα σε μια δεκαετία θεωρήθηκε δείκτης ανάπτυξης: οι ίδιοι που μας καλούσαν να απολαύσουμε τη χαρά του tuning («φτιαγμένα» αυτοκινητα), αργότερα μας κατηγορούσαν πως τα αγοράζαμε με δανεικά, ενώ σήμερα σχεδιάζουν να επιβραβεύσουν «συνεπείς φορολογούμενος» με κατασχεμένες Maserati. Η χώρα καταλαμβάνει την πρώτη θέση σε αγορά PorscheCayenne, διαθέτει τον μεγαλύτερο αριθμό «βαριών φορτηγών» αναλογικά με τον πληθυσμό — και «συμπτωματικά» κατέχει την πρώτη θέση σε θανάτους και τραυματισμούς από τροχαία στην Ευρώπη.

Ο δρόμος της ανάπτυξης για την ελληνική και την ευρωπαϊκή ελίτ ονομαζόταν Αυτοκινητόδρομος. Το όχημα, Αυτοκίνητο. Ο σιδηρόδρομος και τα μέσα σταθερής τροχιάς γενικότερα έμπαιναν στην άκρη. Οι ποδηλατόδρομοι και οι πεζόδρομοι, ακόμα περισσότερο.

Το κόστος των δρόμων στην Ελλάδα (Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης, 2009) είναι επταπλάσιο από τον μέσο ευρωπαϊκό, ενώ η χώρα μας είναι πρωταθλήτρια στις χρονικές υπερβάσεις στην παράδοσή τους, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (αποτίμηση οδικών έργων σε τέσσερις χώρες, 2013) στην οποία σημειώνεται: «α) Η πλειονότητα των έργων που υποβλήθηκαν σε έλεγχο χαρακτηρίζονταν από ανακριβείς προβλέψεις κυκλοφορίας […] β) Ο τύπος οδού που επελέγη δεν ήταν ο πλέον κατάλληλος για την αντίστοιχη κυκλοφορία: οι αυτοκινητόδρομοι, μακράν δαπανηρότεροι από τις οδούς ταχείας κυκλοφορίας (το μέσο συνολικό κόστος ανά χιλιόμετρο ανέρχεται σε περίπου 11 εκατομμύρια ευρώ για τους αυτοκινητόδρομους και σε 6,2 εκατομμύρια ευρώ, ήτοι 43 % φθηνότερα, για τις οδούς ταχείας κυκλοφορίας), ήταν η προτιμώμενη επιλογή, ακόμα και για τμήματα στα οποία οι κυκλοφοριακές ανάγκες θα μπορούσαν να καλυφθούν με οδούς ταχείας κυκλοφορίας».

Θοδώρα Καλαφάτη, μορφή πολύτιμη και αρχετυπική

του  Θανάση Καλαφάτη

Έφυγε πριν λίγο, στα 102 χρόνια της, παίρνοντας μαζί της στο ταξίδι ό,τι έσφυζε ακόμα ζωντανό από την ιστορία της Λευκάδας, του τόπου της, του τόπου μας, παίρνοντας μαζί της τα ίχνη των καιρών. Στους δύο αιώνες που περπάτησε, μοιράστηκε, μαζί με τους πολλούς μόχθους και τα δάκρυα, τους αγώνες, τις νίκες και τις ήττες, όλα όσα σφράγισαν ανεξίτηλα την πατρίδα στα χρόνια του βίου της, τις ζωές των ανθρώπων, άλλες επώνυμες και άλλες, οι περισσότερες, σιωπηλές, ευγενικές και ανώνυμες. Τα λιγοστά που ακολουθούν, τελευταίος χαιρετισμός του γιού της Θανάση Καλαφάτη, ας θεωρηθούν μια κατάθεση οφειλόμενης τιμής στον πόνο και στην εγκαρτέρηση των πολλών.

 Πολυαγαπημένη μας μητέρα

Είμαστε όλοι εδώ, τα παιδιά σου, τα εγγόνια σου, οι συγγενείς σου, οι φίλοι σου, οι γείτονες, για να σου απευθύνουμε τον τελευταίο χαιρετισμό. Μητέρα μας, δεν μπορούμε εύκολα να εκφράσουμε τα αισθήματά μας. Η ζωή σου, η ζωή μας, ήταν δύσκολη αλλά και τόσο όμορφη. Έζησες ανάμεσα σε δύο αιώνες, γνώρισες διαφορετικές ζωές και εποχές, καιρούς δύσκολους, άδικους, σημαδεμένους και σημαδιακούς. Τα χρόνια της υπομονής ήταν ατελείωτα. Έμαθες πολλά και μας έμαθες πολλά, μέσα απ’ όλον αυτό τον τιτάνιο αγώνα. Ενσάρκωσες με τον αγώνα σου το παράδειγμα της ελληνίδας γυναίκας, τη δύναμη και την απαντοχή της, για την οικογένεια, την πατρίδα, τις υψηλές αρχές της αγάπης και του αλτρουισμού.

Τα παιδικά σου μάτια είδαν και έζησαν τους οδυρμούς και τον πόνο εκείνων των πρώτων ξεριζωμένων αδελφών μας, των προσφύγων που έφτασαν στη Λευκάδα το 1922. Ύστερα μπήκες στην ορφάνια και στη μαθητεία-βιοπάλη, ασκώντας το επάγγελμα της κορδελιάστρας. Η Πάτρα, εκεί που έμαθες τη δουλειά και πρωτοεργάστηκες, ήταν ένα τόπος όπου δέθηκε τ’ ατσάλι, ανάμεσα στους φτωχούς κι εργατικούς ανθρώπους, στο σωματείο των τσαγκαράδων, με τους αγώνες τους στα τέλη της δεκαετίας του ’20, τους ανθρώπους που αναζητούσαν ένα καλύτερο αύριο μέσα απ’ τους δύσκολους δρόμους του Οκτώβρη και της χριστιανικής ισοπολιτείας. Ύστερα ήρθες ξανά στη Λευκάδα, νέα και όμορφη σ’ εκείνα τα δύσκολα χρόνια των αρχών της δεκαετίας του ’30, στις απεργίες για την επιβίωση και τα όνειρα, αυτά που σ’ έφεραν κοντά και στον πατέρα μας. Βαρύς ο ίσκιος της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, ο άντρας σου, ο πατέρας μας, στην Ακροναυπλία — κι εσύ πατέρας και μητέρα μας. Κι ύστερα η Κατοχή. Μπαινοβγαίνατε στη φυλακή και τα κρατητήρια εσύ κι ο παππούς κι η γιαγιά, για να σας αναγκάσουν να μαρτυρήσετε τον παράνομο αγωνιστή πατέρα μας. Όχι για πολύ — τον χάσαμε τόσο νωρίς. Κι από τότε στάθηκες πατέρας μαζί και μάνα μας, και στα άλλα βάσανα και τις κακουχίες που ακολούθησαν και την καινούρια δικτατορία. Το κουβάρι μεγάλωνε.

Η «Νονά»: η καινούργια ταινία του Στέλιου Κούλογλου

Από την ευρωπαϊκή Γερμανία στη γερμανική Ευρώπη

συνέντευξη του Στέλιου Κούλογλου

Η καινούργια ταινία του Στέλιου Κούλογλου, με τίτλο «Η Νονά» και θέμα τον βίο και την πολιτεία της Άγκελα Μέρκελ αναδεικνύει ένα πlούσιο υλικό: εικόνες από τη ζωή στην Ανατολική Γερμανία, γερμανικό σινεμά του 1980, διαγγέλματα της Μέρκελ, συνεντεύξεις της Ναόμι Κλάιν, του Ούλριχ Μπεκ κ.ά., σκηνές από μια θεατρική παράσταση στην Αθήνα με θέμα τις αυτοκτονίες, σκηνές της ανθρωπιστικής κρίσης στην Ελλάδα του 2014, στιγμιότυπα της γερμανικής και ευρωπαϊκής πολιτικής. Για όλα αυτά μιλήσαμε με τον Στ. Κούλογλου, που έγραψε το σενάριο και τη σκηνοθέτησε. Η ταινία κάνει την πρεμιέρα της την Τρίτη 18 Μαρτίου, στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης, ενώ από την Πέμπτη θα παίζεται σε δυο κινηματογράφους της Αθήνας (Ααβόρα, τέρμα Ιπποκράτους και Αλεξάνδρα new star art cinema, στην Καλλιθέα).

«Η Νονά». O τίτλος νομίζω σοκάρει, άλλους θετικά και άλλους αρνητικά. Για να είμαι ειλικρινής, συγκαταλέγομαι στους δεύτερους…

Η ταινία δανείζεται τον τίτλο της από το βιβλίο της Γερτρούδης Χέλερ Η Νονά (έχει κυκλοφορήσει και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Λιβάνη). Κι εμένα με ξένισε ο τίτλος, αρχικά: μια ευρωπαία ηγέτης, και μάλιστα αυτού του διαμετρήματος, χαρακτηρίζεται με έναν όρο που παραπέμπει στη Μαφία! Η Χέλερ –η οποία, παρεμπιπτόντως, είναι Χριστιανοδημοκράτισσα–, όπως μου είπε, θεωρεί ότι ο τίτλος αυτός εκφράζει την πολιτική της Μέρκελ: ομερτά, νόμος της σιωπής, προδοσίες και «δολοφονίες» — πολιτικές βέβαια. Θα τα δείτε όλα αυτά στην ταινία, η Χέλερ μας εξηγεί, λ.χ., πώς η Μέρκελ πρόδωσε τον Χέλμουτ Κολ. Κι όσον αφορά τους εκβιασμούς, ας θυμηθούμε πώς εκβιάστηκε ο Γιώργος Παπανδρέου, ενώ η Ελλάδα ήταν στο χείλος της κατάρρευσης, να αγοράσει όπλα. Ή ο ιρλανδός υπουργός Οικονομικών, που ήθελε να αφήσει μια τράπεζα να χρεοκοπήσει. Ο Τρισέ τον απείλησε ότι θα του κόψει τη ρευστότητα, κι έτσι του επέβαλε να σώσει την τράπεζα, δηλαδή τα γερμανικά κεφάλαια.

Μίλησες για τον Τρισέ. «Νονά», αν δεχτούμε τον όρο, λοιπόν, είναι η Μέρκελ; Ή μπορούμε, στον ρόλο αυτό, να σκεφτούμε μια συγκεκριμένη πολιτική;

Ας πούμε ότι είναι ένα πανευρωπαϊκό σύστημα εξουσίας, όπου παίζουν ρόλο η ΕΚΤ και, εκτός Ευρώπης, το ΔΝΤ. Θυμίζω ότι η Μέρκελ, σε αντίθεση με τον Σόιμπλε, επέμενε να μπει το ΔΝΤ στο σχήμα της τρόικας. Η Μέρκελ είναι αυτή που δίνει τον τόνο σε αυτό το σύστημα εξουσίας, που έχει ανατρέψει όλη τη μεταπολεμική πολιτική της Γερμανίας. Η επιδίωξη, πια, όπως το λέει ωραία ο Ούλριχ Μπεκ στην ταινία, δεν είναι μια ευρωπαϊκή Γερμανία, αλλά μια γερμανική Ευρώπη.

Φασισμός και δημοκρατία

του Γεράσιμου Κουζέλη

Αν σήμερα δημοσιεύουμε με χαρά τον Πρόλογο του βιβλίου του Γ. Κουζέλη Φασισμός και δημοκρατία, που μόλις κυκλοφόρησε από τη νήσο, δεν το κάνουμε –μόνο– επειδή ο συγγραφέας είναι συνεργάτης και φίλος μας καλός. Το κάνουμε κυρίως επειδή αισθανόμαστε τα κείμενα του τόμου και δικά μας. Όχι –μόνο– επειδή τα μισά πρωτοδημοσιεύτηκαν στις σελίδες των «Ενθεμάτων». Αλλά επειδή, όπως λέει ο συγγραφέας, πρόκειται για  «κείμενα πολιτικά, στα οποία όμως διατηρείται η έγνοια για τα θεωρητικά εργαλεία που είναι απαραίτητα στην προσπάθεια ερμηνείας των φαινομένων, αλλά και –κυρίως– στην αναγκαία στήριξη και εμβάθυνση της δημοκρατικής διάστασης των κοινωνικών και πολιτικών μας σχέσεων». Αυτό ακριβώς, δηλαδή, που προσπαθούμε κι εμείς με τις όποιες δυνάμεις μας.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Ερνστ Λούντβιχ Κίρχνερ, «Μαρκέλα», 1909-1910

 Το 2014 είναι χρονιά πολιτικά κρίσιμη, όχι μόνο ενόψει εκλογικών αναμετρήσεων αλλά κυρίως ενόψει διαδικασιών που, δρομολογημένες ήδη, αναμένεται να καθορίσουν και πιθανότατα να μεταβάλουν ουσιαστικά τον συσχετισμό των πολιτικών δυνάμεων: από τη δίωξη σε βάρος των στελεχών του ελληνικού ναζισμού έως την ανασύνταξη του προπαγανδιστικού λόγου που καλείται να υποκινήσει (εκ νέου) πολιτικό πανικό, και από την απόπειρα επιβολής συσπειρώσεων που θα επιβραδύνουν ή και θα αποτρέψουν την κατάρρευση της συμμαχίας που βρίσκεται στην εξουσία έως τις δικτυώσεις πρωτοβουλιών που υλοποιούν προτάγματα αλληλεγγύης και δημοκρατικής οργάνωσης, ενώ ταυτoχρόνως αξιώνουν ηγεμονική θέση στο πεδίο των αγωνιστικών κοινωνικών πρακτικών και του δημόσιου χώρου.

Το 2014, εκτός από την επέτειο της έναρξης του «Μεγάλου Πολέμου» –μνήμη στις απίστευτες κι απίστευτα αναίτιες θυσίες στον βωμό του εθνικισμού και του ιμπεριαλισμού, μνήμη στις λαϊκές τάξεις, θύματα της κρίσης και του πολέμου, αλλά και μνήμη στην τελικά χαμένη επανάσταση που τράφηκε από τον πόλεμο και την κρίση–, φέρνει κι εκείνη της μεταπολίτευσης. Η μεταπολίτευση σήμανε βεβαίως την αποκατάσταση της δημοκρατίας μετά την επταετία μιας δικτατορίας, που παρά τις διώξεις, τα βασανιστήρια και τους φόνους απέτυχε να επιβάλει τη φασιστική της λογική. Σήμανε όμως και την ανάδυση ισχυρών και πλειοψηφικών ιδεολογικών ρευμάτων και πρακτικών εγχειρημάτων, που αποσκοπούσαν στην εμβάθυνση της δημοκρατίας υπέρ της λαϊκής έκφρασης και της λαϊκής εκπροσώπησης.

Αλλά κι η χρονιά που πέρασε είχε τις συμβολικές επετείους της. Συνδέθηκε με τα σαράντα χρόνια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και συνδέθηκε ηχηρά: με το ίδιο το Πολυτεχνείο, όπως και το Πανεπιστήμιο, κλεισμένα από την απόλυση του προσωπικού τους και τη συρρίκνωση του προϋπολογισμού τους, θύματα «εκσυγχρονισμένων» συμφερόντων, θύματα μιας εκστρατείας απαξίωσης της επιστήμης, της έρευνας, της γνώσης και της κριτικής, θύματα ενός πρωτόγνωρου αντιδιαφωτισμού, μιας μνησικακίας στραμμένης εναντίον της σκέψης που έδειχνε να κερδίζει τον αγώνα της δημοκρατίας, θύματα της εκδίκησης της ημιμάθειας.

Να ξανασκεφτούμε πάνω στις «σταθερές» του εργατικού κινήματος

του Αλέκου Καλύβη

Istvάn Dési Hußer, «Διαδήλωση», 1928

 Το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα βρίσκεται σε μια από τις πιο δύσκολες στιγμές του. Μετά από τέσσερα χρόνια Mνημονίου έχει δεχτεί μια στρατηγικού χαρακτήρα ήττα, βρίσκεται χωρίς διαπραγματευτική δύναμη και βιώνει μια μεγάλη κρίση. Η εργατική τάξη έχασε σε ελάχιστο χρόνο θεμελιώδεις κατακτήσεις, ενώ αυξήθηκε θεαματικά ο βαθμός εκμετάλλευσής της. Για να κερδίσει το μέλλον, πρέπει να διαμορφώσει μια νέα στρατηγική ενότητας και αγώνα, πατώντας γερά στις αξίες του εργατικού κινήματος, να αποβάλλει τις παθογένειες που υπονόμευσαν την δράση των συνδικάτων. Η προσπάθεια δημιουργίας της νέας παράταξης του ριζοσπαστικού-ταξικού συνδικαλισμού είναι μια εξαιρετικά θετική εξέλιξη και αποτελεί την ουσιαστική προϋπόθεση για την ανασύνταξη του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος. Σε αυτό το πλαίσιο θεωρώ χρήσιμη την  κατάθεση μερικών σκέψεων για τη φυσιογνωμία και την ταυτότητά της.

Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος των συνδικάτων; Τα συνδικάτα είναι όργανα οικονομικής πάλης των εργαζομένων και ευρύτερα της ταξικής πάλης τους. Ο ρόλος τους είναι κοινωνικός, αλλά και πολιτικός. Ωστόσο, ακριβώς επειδή συσπειρώνουν το σύνολο της τάξης, η οποία δεν έχει ενιαία ιδεολογικοπολιτική άποψη, δεν μπορούν να είναι ο ιμάντας μεταβίβασης της βούλησης ούτε των κυβερνήσεων ούτε των εργοδοτών ούτε των κομμάτων, ακόμη και αυτών που εκφράζουν πολιτικά την εργατική τάξη, αλλά να συσπειρώνουν τους εργαζόμενους πάνω στα κοινά προβλήματα και στη βάση της κοινής δράσης. Η έλλειψη αυτονομίας των συνδικάτων ήταν λειτούργησε καταλυτικά  για την εξάρτηση του συνδικαλιστικού κινήματος από το αστικό πολιτικό σύστημα.

Αυτοδιοικητικές επιλογές: Τα δέντρα και το δάσος

του Αλέξη Οικονομίδη

Ρενέ Μαγκρίτ, «Ο ευαγγελισμός», 1930

Ορισμένες σκέψεις, με αφορμή τον διάλογο που ξεκίνησε στις σελίδες των «Ενθεμάτων» για τις αυτοδιοικητικές επιλογές και τη σχέση του «τοπικού» με το «εθνικό» με το σχόλιο του Αντώνη Λιάκου και την απάντηση του Χρήστου Σίμου.

1. Οι άνθρωποι δεν βιώνουν μια ενιαία τοπικότητα, την οποία στις επικείμενες εκλογές καλούνται να συνδέσουν πλήρως, μερικώς ή καθόλου με την κεντρική πολιτική αναμέτρηση. Η ίδια η τοπικότητα εμπεριέχει ήδη –και παράγει συνεχώς– διαφορές, και μάλιστα όχι μόνο ποσοτικές: η πόλη δεν είναι ένα μεγάλο χωριό, ούτε η μητρόπολη είναι, απλώς, μια μεγάλη πόλη. Οι διαφορές κλίμακας συγκροτούν –έχουν συγκροτήσει προ πολλού– διαφορετικές ποιότητες.   

2. Γι’ αυτό άλλωστε, ακόμη και στο βαθύτερο σημείο της κρίσης, μια μικρή ή μεσαία πόλη δεν θα ζήσει ποτέ το φαινόμενο που διεθνώς περιγράφεται ως «μητροπολιτική οδύνη»: τη μαζική, δηλαδή, εξαθλίωση των πιο ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού της, απόρων, αστέγων, ψυχικά ασθενών, αναπήρων, τοξικοεξαρτημένων, με τις ιδιότητες μάλιστα αυτές να συνυπάρχουν συχνά στα ίδια πρόσωπα. Η Αθήνα όχι απλώς ζει αυτό το φαινόμενο, αλλά, επιπλέον, η διαχείρισή του αποτελεί όρο επιβίωσης γι’ αυτήν.

Περί επανοικειοποίησης-ανάκτησης προσβλητικών όρων

«Πούστης», «πουστιά», «τραβέλι»

της Μαρίνας Γαλανού

Thomas Eakins, «Oι παλαιστές», 1899

Η συζήτηση για την επανοικειοποίηση προσβλητικών όρων, τη χρήση ανακτημένων λέξεων ως «αντεστραμμένου λόγου», σχετικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου, που επανήλθε πρόσφατα, είναι αρκετά παλιά στον ελληνικό λοατ χώρο.

 Θυμάμαι ότι από το 2004 συζητούσαμε αν θα βοηθούσε η τακτική αυτή, η επαναοικειοποίηση λέξεων όπως «πούστης» επί παραδείγματι. Πολλοί φέρνουν ως παράδειγμα τη Γερμανία, όπου το λοατ κίνημα την υιοθέτησε (schwul). Ομοίως και στη Δανία.

 Σε μια τέτοια συζήτηση θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να λάβουμε υπόψη μας τέσσερα πράγματα:

1. Στη Γερμανία, η αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας συνέβη σχεδόν ταυτόχρονα με την έναρξη ενός διεκδικητικού αγώνα για τα λοατ δικαιώματα. Δηλαδή, αμέσως μετά την ποινικοποίηση το λοατ κίνημα έπρεπε να περάσει από την «ντροπή» και τους διωγμούς (ποινικοποίηση), στην υπερηφάνεια (διεκδίκηση). Έτσι λοιπόν είχε νόημα η επανοικειοποίηση ως τακτική της μετατροπής της «ντροπής» σε υπερηφάνεια, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

Αλαίν Μπαντιού ή η αναγέννηση της Ιστορίας

 του Κώστα Δουζίνα

Φωτογραφία του Robert Carrithers από το «Έρωτας και σεξ. Μια σειρά φωτογραφιών αφιερωμένων στο βιβλίο του Αλαίν Μπαντιού “Eγκώμιο για τον έρωτα”», 2012

 Τον Ιανουάριο του 2013, στη διάρκεια του συνεδρίου «Το Ελληνικό Σύμπτωμα» στο Παρίσι, βρέθηκα στο ίδιο πάνελ με τον Αλαίν Μπαντιού. Παρουσίασα τη γνωστή μου άποψη ότι, σ’ όλο τον κόσμο, έχουμε μπει σε μια νέα «εποχή αντίστασης» με τρεις κοινές μορφές: εξεγέρσεις (χρησιμοποίησα το παράδειγμα του Δεκέμβρη), μαρτύριο/μαρτυρία και έξοδος (Υπατία) και αμεσοδημοκρατικές καταλήψεις (Αγανακτισμένοι). Aκούγοντας την απάντηση του Μπαντιού, η έκπληξη μου ήταν τέτοια, που νόμιζα ότι δεν κατάλαβα καλά. Την αντιγράφω από το άρθρο του «Ή σημερινή μας αδυναμία»: «Θαυμάζω βεβαίως την ευγλωττία του φίλου και συντρόφου μου Κώστα Δουζίνα, που στήριξε τη δεδηλωμένη αισιοδοξία του με ακριβείς αναφορές σε όσα θεωρεί καινούργια πολιτικά στοιχεία της λαϊκής αντίστασης στην Ελλάδα, όπου διέκρινε επίσης την εμφάνιση ενός νέου πολιτικού υποκειμένου. Αλλά δεν πείστηκα […] Τα ίδια είδαμε […] τον Μάη του ’68 στη Γαλλία. Στην πραγματικότητα, όλα αυτά υπήρχαν και στις εποχές του Σπάρτακου ή του Τόμας Μίντσερ».[1]

Ο Μπαντιού είναι πιθανόν ο τελευταίος μεγάλος γάλλος φιλόσοφος της γενιάς των ’60. Η θεωρία του συμβάντος, η μαθηματική οντολογία, η κριτική του ηθικισμού και του νομικισμού και το λογοτεχνικό του έργο αποτελούν άξια συνέχεια του Φουκώ, του Λακάν, του Σαρτρ. Θεωρώ όμως τις πρόσφατες πολιτικές παρεμβάσεις του και την πεποίθηση περί «ανικανότητας» της Αριστεράς προβληματικές.

Μύθοι και αλήθειες για τη μετανάστευση

 Το Παράρτημα Ελλάδας του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ εξέδωσε μόλις το βιβλιαράκι Η μετανάστευση στην Ελλάδα: έντεκα μύθοι και περισσότερες αλήθειες. Γραμμένο από τον Βασίλη Παπαστεργίου και την Ελένη Τάκου, έχει διπλό στόχο: να αποδομήσει τεκμηριωμένα βασικούς μύθους, και να προτείνει μια ρεαλιστική και δίκαιη μεταναστευτική πολιτική, δηλαδή μια πραγματικά αριστερή πολιτική. Ζητήσαμε από τους συγγραφείς να μας παρουσιάσουν συνοπτικά μερικούς μύθους, μαζί με τις αλήθειες τους.  

του Βασίλη Παπαστεργίου και της Ελένης Τάκου

Φωτογραφία του Άγγελου Τζωρτζίνη

«Δεν χωράνε άλλοι»

Η δημόσια συζήτηση κυριαρχείται από την τρομοκρατία των αριθμών, καθώς η Ακροδεξιά ρίχνει στο τραπέζι εξωφρενικά νούμερα. Η Χρυσή Αυγή μιλά για 3.000.000 αλλοδαπούς, ενώ ανάλογοι ήταν και οι «υπολογισμοί» του ΛΑΟΣ.

Ποια είναι η αλήθεια; Η απογραφή του 2001 έδειξε ότι στην Ελλάδα ζούσαν 762.191 αλλοδαποί, κυρίως από την Αλβανία, οι οποίοι έσπευσαν να απογραφούν, θεωρώντας ότι έτσι θα εξασφάλιζαν ενδεχομένως έναν τίτλο παραμονής. Το 2009, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Εσωτερικών και της Ελληνικής Αστυνομίας, ζούσαν 620.000 μετανάστες με νόμιμη άδεια διαμονής, 217.000 ομογενείς, 126.000 πολίτες χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και 48.000 αιτούντες άσυλο. Δεν υπάρχει, βέβαια, δυνατότητα ακριβούς προσδιορισμού του αριθμού των μεταναστών «χωρίς χαρτιά». Το Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής υπολόγισε τον αριθμό τους, στις αρχές του 2008, μεταξύ 172.250 και 209.402, ενώ μεταγενέστερες εκτιμήσεις τον ανεβάζουν, με ανώτατο όριο τις 350.000. Η απογραφή του 2011 καταγράφει περίπου 900.000 μετανάστες. Ακόμα κι αν δεχθούμε ότι πολλοί «χωρίς χαρτιά» δεν έχουν απογραφεί, είναι σαφές ότι η οικονομική κρίση συμπιέζει τον αριθμό των αλλοδαπών.

Ο αριθμός των αλλοδαπών στην Ελλάδα ως ποσοστό επί του γενικού πληθυσμού (8,5-11%) είναι πράγματι μεγαλύτερος από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, 6,5%) — γεγονός που οφείλεται και στο ότι η χώρα μας προχωρά με το σταγονόμετρο σε πολιτογραφήσεις, ακόμα και για ανθρώπους που ζουν και εργάζονται πολλά χρόνια εδώ.

Σκοτεινές διαδρομές: φυλετισμός και ιδεολογία στην Ελλάδα

Με την ευκαιρία του συμποσίου στο Μουσείο Μπενάκη, 17-18 Ιανουαρίου

(το πρόγραμμα του συμποσίου, στο τέλος του ποστ)

Συνέντευξη της Έφης Αβδελά και του Ευγένιου Ματθιόπουλου

 Το περιοδικό Τα Ιστορικά ξεκίνησε τη διαδρομή τους το 1983, από τον εκδοτικό οίκο Μέλισσα, με ιδρυτές τον Γιώργο Ραγιά, τον Σπύρο Ι. Ασδραχά, τον Φίλιππο Ηλιού και τον Βασίλη Παναγιωτόπουλο. Πολύ γρήγορα κατοχυρώθηκε ως το έγκυρο περιοδικό που κυριάρχησε στις ελληνικές ιστορικές σπουδές, υπηρετώντας τον αρχικό στόχο του της θεματολογικής και μεθοδολογικής ανανέωσης, καθώς και της διεπιστημονικής προσέγγισης ζητημάτων με έμφαση στη νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία. Σήμερα, το περιοδικό εκδίδεται από τη Μέλισσα και το Μουσείο Μπενάκη (διεύθυνση: Σπύρος Ι. Ασδραχάς, Άγγελος Δεληβορριάς, Βασίλης Παναγιωτόπουλος· γραμματεία σύνταξης: Δημήτρης Αρβανιτάκης, Πόπη Πολέμη).

Τα Ιστορικά γιορτάζουν τα τριάντα τους χρόνια, την επόμενη Παρασκευή και Σάββατο, στο Νέο Μουσείο Μπενάκη (οδός Πειραιώς) με τον καλύτερο τρόπο: με ένα σημαντικό, επιστημονικά αλλά και γενικότερα, συμπόσιο με τίτλο «Προσλήψεις και χρήσεις των φυλετικών θεωριών στην Ελλάδα, 19ος-20ός αιώνας», το οποίο συνδιοργανώνουν με το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Με την ευκαιρία αυτή μιλήσαμε με την Έφη Αβδελά (ιστορικό, Πανεπιστήμιο Κρήτης) και τον Ευγένιο Ματθιόπουλο (ιστορικό της τέχνης, Πανεπιστήμιο Κρήτης), μέλη της επιστημονικής επιτροπής του συμποσίου.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Aφίσα του «Neues Volk», μηνιαίου δελτίου της Υπηρεσίας Ρατσιστικής Πολιτικής του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος, 1938: «60.000 μάρκα κοστίζει στο λαό αυτό το άτομο, που πάσχει από κληρονομικό νόσημα, κατά τη διάρκεια της ζωής του. Συμπατριώτη, μην ξεχνάς, είναι και δικά σου χρήματα».

Το συμπόσιο έχει τίτλο «Προσλήψεις και χρήσεις των φυλετικών θεωριών στην Ελλάδα, 19ος-20ός αιώνας». Τι εννοούμε με τον όρο «φυλετικές θεωρίες»;

Ευγένιος Ματθιόπουλος: Mπορούμε να αποκαλέσουμε «φυλετικές» όσες θεωρίες χρησιμοποιούν ως κεντρική τους έννοια τη φυλή και τις συνακόλουθες διακρίσεις και ιεραρχήσεις, για να μελετήσουν την ύπαρξη και τη δραστηριότητα των ανθρώπων – είτε στο ιστορικό τους βάθος, είτε στην κοινωνική και ανθρωπολογική τους διάσταση. Η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου, πολύ γρήγορα, ήδη από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, χρησιμοποιείται από παλαιοανθρωπολόγους και ανθρωπολόγους, αλλά και ιστορικούς και αρχαιολόγους, για να ερμηνεύσουν, στο πεδίο του ο καθένας, τα δεδομένα. Και ως εξελικτικός ρατσισμός γίνεται σχήμα, τρόπος ερμηνείας. Η προβολή των βιολογικών διαφορών στις κοινωνικές σχέσεις και την ιστορία συγκροτεί αυτή τη λαθεμένη επιστημονική προσέγγιση, η οποία στη συνέχεια με την ευγονική και το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς κατέληξε σε μια ανείπωτη τραγωδία.

Ο νέγρος, ένα στάδιο μετά τον χιμπατζή. Στην κορυφή της «πυραμίδας», ο αρχαίος Έλλην. Από το «Indigenous Races of the Earth» του Josiah Clark Nott και του George Robins Gliddon (1857).

Και αυτή είναι μια τομή στην ιστορία της έννοιας της φυλής. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως λέει ο Πατ Σίπμαν, η φυλή είναι μια «βρόμικη λέξη». Η ίδρυση της πολυεθνικής UNESCO, το 1945, στηρίζεται στη θεμελιώδη παραδοχή ότι οι άνθρωποι δεν διαχωρίζονται με βάση τη φυλή — και θέλει να το δείξει μέσω του προώθησης της εκπαίδευσης και του πολιτισμού, της επιστήμης, της ειρήνης κ.ά. Με την ίδρυση ενός πολιτικού θεσμού, δηλαδή, έγινε προσπάθεια να επιλυθεί ένα σύνθετο επιστημονικό ζήτημα και να εξαλειφθούν οι φυλετικές προκαταλήψεις.

Έφη Αβδελά: Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο τίτλος του συμποσίου είναι πρωθύστερος, καθώς βασικό του ζητούμενο είναι να δούμε τι είναι οι φυλετικές θεωρίες και πώς διαμορφώνεται το περιεχόμενό τους στην Ελλάδα μέσα στον χρόνο. Ωστόσο, θέλαμε εξαρχής να εστιάσουμε στις βιολογικές εξηγήσεις του κοινωνικού. Βέβαια, από εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Μια προφανής απάντηση λέει ότι φυλετικές θεωρίες είναι αυτές που κατατάσσουν τους ανθρώπους σε ομοειδείς ιεραρχημένες κατηγορίες, τις «φυλές», με βάση σωματικά, «φυσικά» χαρακτηριστικά, τα οποία υποτίθεται ότι προσδιορίζουν τις πνευματικές και ψυχικές ικανότητες και το επίπεδο του πολιτισμού τους. Μια πιο ευρεία απάντηση θα έλεγε ότι φυλετική είναι κάθε θεωρία που επιχειρεί να εξηγήσει με βιολογικούς όρους την ανθρώπινη διαφορά.

Γρήγορα όμως γίνεται φανερό ότι οι απαντήσεις αυτές είναι εξαιρετικά μερικές, γιατί αφήνουν πολλά αναπάντητα ερωτήματα. Από πότε μπορούμε να μιλάμε για φυλετισμό; Είναι σύμφυτος με τη νεωτερικότητα; Πώς συνδέεται με τον δαρβινισμό και τις κοινωνικές του εφαρμογές; Εμπλέκει αναγκαστικά τη βιολογία; Ποιες είναι οι σχέσεις του με την ευγονική; Οι ρατσιστικές θεωρίες του ναζισμού ήταν αναπόφευκτη συνέπειά του; Τα ερωτήματα μπορούν να πολλαπλασιαστούν. Σήμερα οι μελετητές μιλούν για «φυλετισμούς» και συμφωνούν ότι οι φυλετικές θεωρίες αναπτύσσονται στον δυτικό κόσμο είναι πολλαπλές και διαφοροποιούνται στο χρόνο. Τον 19ο αιώνα συγκροτούνται στο πεδίο της επιστήμης και στα τέλη του συνδέονται με τον εξελικτισμό και τις θεωρίες της κληρονομικότητας. Αλλά, πάλι, όλα αυτά γενικεύουν ένα εξαιρετικά ρευστό και κυρίως ποικίλο τοπίο. Η αποκήρυξη του επιστημονικού φυλετισμού από την UNESCO μετά τον Πόλεμο δεν έλυσε το ζήτημα. Όπως θα φανεί και στο συμπόσιο, ο φυλετισμός συνέχισε την παρουσία του μέσα και έξω από την επιστήμη με άλλο περίβλημα και κάτω από άλλες λέξεις.

Αν εξειδικεύσουμε το θέμα στην Ελλάδα, ποια είναι τα ίχνη των φυλετικών θεωριών στη χώρα μας; Σε ποιες κατευθύνσεις πρέπει να τα αναζητήσουμε και πώς διαπλέκονται με την κυρίαρχη ιδεολογία;

Έ. Αβδελά: Το θέμα είναι τεράστιο και στην ουσία ταυτίζεται με το αντικείμενο του συμποσίου. Από ό,τι δείχνουν τα θέματα των ανακοινώσεων, ανιχνεύεται παντού. Είναι μάλιστα εντυπωσιακό πόσο παρούσες είναι οι φυλετικές θεωρίες τον ελληνικό 19ο και ιδίως τον 20ό αιώνα, καθώς και το πόσο δεν το έχουμε δει έως τώρα, δεν το έχουμε μελετήσει. Στον Μεσοπόλεμο συναντά κανείς αναφορές στη «φυλή» στα πιο αναπάντεχα κείμενα. Η συχνή χρήση του όρου μαρτυρά την επίδραση της γερμανικής εκπαίδευσης στους έλληνες διανοούμενους. Συγχρόνως ο όρος γίνεται κοινός τόπος και το πρόβλημα είναι να προσδιοριστούν τα πολλαπλά νοήματά του. Η ίδια λέξη σημαίνει πολλά πράγματα ταυτόχρονα.

Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι καθόλου δεν εξαφανίζονται οι αναφορές αυτές μετά τον Πόλεμο. Στα δικά μας, η προφανής διαπλοκή είναι με τον εθνικισμό. Η διαπλοκή αυτή γίνεται η επίσημη ιδεολογία για μια μεγάλη περίοδο – και δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί κανείς για τις μορφές που παίρνει σήμερα. Ο φυλετισμός διαπερνά επίσης τη συγκρότηση αρκετών επιστημονικών πειθαρχιών και όπως δείχνουν οι θεματικές του συνεδρίου ανιχνεύεται σε πολλές. Οι εκβολές του στην ελληνική πολιτική έχουν, θεωρώ, ιδιαίτερο ενδιαφέρον, επειδή δεν φαίνεται ότι αποκτούν ποτέ συνεκτικό περιεχόμενο, δεν γίνονται πολιτική πρακτική· παραμένουν περισσότερο υπόρρητες. Όπως υποδηλώνει και ο τίτλος του συμποσίου, αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να ιχνηλατήσουμε εξίσου τις διαδρομές μέσα από τις οποίες διαδόθηκαν οι φυλετικές θεωρίες στην Ελλάδα όσο και τους εγχώριους μετασχηματισμούς τους, τις προσαρμογές τους στα ελληνικά ζητούμενα.

Από τον Φίλιπ Ντικ μέχρι τις ανοιχτές φυλακές: Μια νέα δυστοπία για τις κοινωνίες μας;

του Γιώργου Μ. Χατζηστεργίου

Σε ένα από τα βιβλία του Φίλιπ Ντικ, του μεγαλοφυούς αμερικανού διανοητή που με όχημα την επιστημονική φαντασία  κατάφερε να διεισδύσει στη βαθιά ουσία της μεταπολεμικής αμερικανικής κοινωνίας, οι άνθρωποι, χτυπημένοι από τη φτώχεια και την ανέχεια, στριμώχνονται να βρούνε θέση σε διαστημικά οχήματα προκειμένου να συνεχίσουν τη ζωή τους σε άλλους πλανήτες, έστω και αν οι συνθήκες ζωής εκεί είναι εντελώς απροσδιόριστες. Αυτό που δεν γνωρίζουν οι ατυχείς επιβάτες είναι ότι, άθελά τους, μετέχουν σε ένα πρόγραμμα συστηματικής εξόντωσης μεγάλου μέρους του πληθυσμού της Γης, καθώς υπολογισμοί με βάση οικονομικά κριτήρια κατέληξαν ότι είναι απαραίτητο. Τελικά, οι πύραυλοι στέλνονται στο σκοτεινό διάστημα για να εκραγούν, και όχι για να προσγειωθούν κάπου με ασφάλεια.

Ευτυχώς για μας, τα έργα επιστημονικής φαντασίας δεν είναι προφητικά με τη στενή έννοια — οπότε μπορούμε να ησυχάσουμε. Παρ’ όλα αυτά, κάποια στοιχεία της σημερινής πραγματικότητας έχουν φρικιαστικές ομοιότητες με το έργο του Ντικ. Από τότε που η Ελλάδα μπήκε στο Μνημόνιο, μοιάζει με όχημα τρίτης κατηγορίας, στο οποίο οι κάτοικοί της έχουν φορτωθεί σαν μπουλούκι φοβικών και ενοχικών ανθρώπων. Το όχημα κινείται από στάση σε στάση με βάση το δρομολόγιο που καθορίζουν κέντρα έξω απ’ αυτό, με  την κρίσιμη λεπτομέρεια ότι ο προορισμός είναι άγνωστος. Με τι θα μοιάζει το μέρος όπου τελικά θα μας αποβιβάσουν;

Η αλήθεια είναι ότι δεν χρειάζονται ειδικές ικανότητες για να προβλέψουμε το μέλλον που μας επιφυλάσσουν. Αρκεί να στρέψουμε την προσοχή μας σε ένα υπαρκτό οικοσύστημα το οποίο, εκεί που δεν θα το περίμενε κανείς, παρουσιάζει περίεργες ομοιότητες με τα δικά μας.