Aυτοί που επέζησαν και αυτοί που χάθηκαν

«Ο καιρός έχει ωριμάσει για μια νέα ιστορία της εξόντωσης των Εβραίων της Ελλάδας»

 

Η Ρίκα Μπενβενίστε μιλάει για το βιβλίο της «Αυτοί που επέζησαν» και την ιστορία των Ελλήνων Εβραίων.

Συναρπαστικό, καινοτόμο και σπουδαίο» χαρακτηρίζει η Έφη Αβδελά (περ. Χρόνος, τχ. 22, Φεβρουάριος 2015) το βιβλίο της ιστορικού Ρίκας Μπενβενίστε Αυτοί που επέζησαν. Αντίσταση, Εκτόπιση, Επιστροφή. Θεσσαλονικείς Εβραίοι στη δεκαετία του 1940 (εκδ. Πόλις). Και συνεχίζει: «Πρόκειται για ένα βιβλίο που εικονογραφεί με τον πιο παραδειγματικό τρόπο ότι η ιστορία είναι ποιητική και ερμηνεία, ότι οι ιστορικοί αντλούμε από τα αρχεία, και κάθε είδους άλλα υλικά, πρώτη ύλη που τη μετατρέπουμε σε ιστορία επειδή και εφόσον της θέτουμε ιστορικά ερωτήματα, δηλαδή επειδή και εφόσον έχουμε επιλέξει τις μεθοδολογικές και θεωρητικές μας συντεταγμένες». Το βιβλίο, μέσα από τη μελέτη των ιστοριών Εβραίων της Θεσσαλονίκης που διασώθηκαν, προσεγγίζει αυτούς που χάθηκαν: σε σύνολο 50.000, πάνω από 46.00 εκτοπίστηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα, όπου σε ποσοστό 96% δολοφονήθηκαν. Με αφορμή την ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος, ο ιστορικός Βαγγέλης Καραμανωλάκης (Παν. Αθηνών) μίλησε με τη συγγραφέα Ρίκα Μπενβενίστε (διδάσκει στο Παν. Θεσσαλίας)

«Αυτοί που επέζησαν» επιγράφεται το βιβλίο (ίσως και μια «λοξή» αναφορά στον τίτλο του Πρίμο Λέβι, Αυτοί που βούλιαξαν κι αυτοί που σώθηκαν;). Έχουμε έτσι ένα «παράδοξο»: μελετώντας αυτούς που επέζησαν (που είναι σαφώς οι λιγότεροι, η εξαίρεση), προσεγγίζεις αυτούς που δεν επέζησαν (τους περισσότερους) και τον χαμό τους. Μίλησε μας γι’ αυτό.

Προέρχομαι από δύο οικογένειες που τα περισσότερα μέλη τους εκτοπίστηκαν και εξοντώθηκαν, λίγοι μόνο επέζησαν. Γνωρίζω ότι στο Ολοκαύτωμα δεν υπάρχει ούτε «ευτυχές τέλος» ούτε «success story». Το βάρος αυτής της επίγνωσης μεταφέρει και ο Πρίμο Λέβι στο τελευταίο βιβλίο του, στο οποίο με νηφαλιότητα και ορθοκρισία επαναθέτει μείζονα επιστημολογικά και ηθικά ζητήματα. Δανείζομαι από τον Λέβι την επιθυμία της διαρκούς υπενθύμισης ότι υπήρξαν οι άλλοι που δεν επέζησαν και ότι ο δρόμος προς τη μία ή την άλλη όχθη ήταν κάποτε αναπόδραστος, άλλοτε μαχητός και άλλοτε τυχαίος. Μιλώ για αυτούς που επέζησαν σε έναν κόσμο όπου κυριαρχούσε ο θάνατος, μιλώ και για τη δύσκολη επιστροφή τους.

Επιστολές του Μάριου Σούση και του Πωλ Ισαάκ Χάγουελ σχετικά με το άρθρο της Α. Μ. Δρουμπούκη

WEB ONLY- MONO ΣΤΟ ΜΠΛΟΓΚ ΤΩΝ ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ «ΑΥΓΗΣ»

1. Επιστολή του Μάριου Σούση

 Αξιότιμε Κύριε Διευθυντά.

Σχολιάζοντας το άρθρο της κας Άννας Μαρίας  Δρουμπούκη  («Ενθέματα», Η Αυγή, 10.2.2013) επιθυμώ προς άρση των παρεξηγήσεων και αποφυγή λανθασμένων συμπερασμάτων να παρατηρήσω τα ακόλουθα

Από προσωπική  εμπειρία που έχω αποκτήσει σε αναζήτηση διαφόρων εγγράφων και αναφορών στα αρχεία του ιστορικού αρχείου του Υπ.Εξ. βρήκα πάντοτε πρόσφορο έδαφος για οποιαδήποτε αναζήτηση σχετικά με διάφορες  εργασίες μου, που αναφέρονται στα αρχεία Υπ.Εξ.  Κατά συνέπεια, μπορώ να βεβαιώσω ότι ποτέ δεν αντιμετώπισα «ιδιοκτησιακό καθεστώς», εκ μέρους της κας Τομαή , όπως ισχυρίζεται η αα Δρουμπούκη. Αντιθέτως,  πληθώρα ερευνητών που κατακλύζουν τα περιορισμένα γραφεία του Αρχείου του Υπ.Εξ. εξυπηρετούνται το γρηγορότερο δυνατό.

Όσον αφορά την ανάθεση του εκπροσώπου του Ολοκαυτώματος από τον Υπουργό των Εξωτερικών εις την κα Τομαή βρίσκω ότι στο πρόσωπο της εκφράζεται η καλύτερη δυνατή επιλογή και για την μέχρι σήμερα προσφορά της αλλά και η προσωπικότητα της Κας Τομαή εγγυάται την καλύτερη αντιμετώπιση στο εν λόγω θέμα από οποιονδήποτε άλλον, γεγονός που αποδεικνύεται τόσο από το συγγραφικό έργο της όσο και από την παρουσίας της  στις εκδηλώσεις στην Ελλάδα αλλά και  στα διάφορα διεθνή συνέδρια.

Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στη νεότερη εποχή (1492-1950)

Από την «μητέρα του Ισραήλ» στη γενοκτονία

 του Σπύρου Κακουριώτη

Την πολυκύμαντη ιστορία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, από την εγκατάστασή τους στην πόλη, το 1492, μέχρι την επαύριο της επιστροφής όσων επέζησαν από τα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης, το 1945, είχε στο επίκεντρό της η διεθνής συνάντηση «Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στη νεότερη εποχή, 1492-1950», που πραγματοποιήθηκε στις 25 και 26 Ιουνίου, στους χώρους του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδας, στη Θεσσαλονίκη. Κατά τη διάρκεια των εργασιών της συνάντησης δεκαπέντε νεότεροι αλλά και καταξιωμένοι ιστορικοί από πανεπιστήμια της Ελλάδας, της Ευρώπης, του Ισραήλ και των ΗΠΑ παρουσίασαν και συζήτησαν τα πορίσματα της έρευνάς τους ανιχνεύοντας άγνωστες όψεις και προσφέροντας νέες ερμηνείες για την κοινότητα που συγκροτούσε το πολυπληθέστερο κέντρο του σεφαραδίτικου εβραϊσμού.

Eβραίοι φρουτέμποροι της Θεσσαλονίκης, αρχές του 20ού αιώνα. Συλλογή Γιάννη Μέγα.

Στις εισηγήσεις τους οι ομιλητές εστιάστηκαν στο ζήτημα της διαμόρφωσης της ιστορικής συνείδησης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, ανέδειξαν τις ερμηνευτικές δυνατότητες που προσφέρουν νέα σώματα πηγών, διερεύνησαν παραγνωρισμένες ιστορικές περιόδους και διαπραγματεύθηκαν τις σχέσεις των Εβραίων με τη Δύση και το οθωμανικό και ελληνικό κράτος.

Ειδικότερα, ο Devin Naar (Πανεπιστήμιο Ουάσιγκτον, Σιάτλ) επικεντρώθηκε στην παρουσίαση μιας σειράς, ξεχασμένων σήμερα, τοπικών Εβραίων ιστορικών, οι οποίοι στα τέλη του δεκάτου ενάτου αιώνα συνδιαλέχθηκαν κριτικά με την εβραϊκή ιστοριογραφία της Δύσης και φιλοτέχνησαν την εικόνα της Θεσσαλονίκης ως «μητέρας πόλης του Ισραήλ». Από τη μεριά του, ο Shmuel Rafael, από το Πανεπιστήμιο Μπαρ-Ιλάν, φιλοτέχνησε μια ιστορική προσωπογραφία του τελευταίου εκπροσώπου αυτής της μακράς αλυσίδας λογίων Εβραίων, του Μιχαέλ Μόλχο, παρουσιάζοντας το ιδιότυπο ιστορικό και εθνογραφικό του έργο πριν και μετά τον πόλεμο.

Πλαστές ταυτότητες που έσωσαν ζωές στην κατεχόμενη Αθήνα

27 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ: ΗΜΕΡΑ ΜΝΗΜΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΒΡΙΑΩΝ ΚΑΙ ΗΡΩΩΝ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΥΤΟΣ

του Κλέωνα Ιωαννίδη

(ιστολόγιο της Βασιλικής Μετατρούλου: http://xyzcontagion.wordpress.com)

Αθήνα, Μάρτιος του 1944. Ένα δεκατετράχρονο τότε Εβραιόπουλο διηγείται μετά από 65 χρόνια:

«Όταν ακούσαμε στη γειτονιά πως έρχονται τα γερμανικά αποσπάσματα που μάζευαν τους Εβραίους, εγώ και ο Χριστιανός φίλος μου κρυφτήκαμε στην αυλή του σπιτιού στο οποίο έμενε τότε η οικογένειά μου. Ο Έλληνας διερμηνέας μας ρώτησε τα ονόματά μας.

–Αριστοτέλης, απάντησα

-Δημήτρης, είπε ο φίλος μου

Ο Γερμανός επικεφαλής έκανε ένα νόημα, και ένας στρατιώτης μας τράβηξε κάτω τα παντελόνια. Ο διερμηνέας περιεργάστηκε τα γεννητικά μας όργανα, και, δείχνοντας εμένα μόνο, έκανε νόημα στους στρατιώτες να με συλλάβουν[1]».

Πλαστή ταυτότητα του Αλφρέσου Κοέν (περ. "Χρονικά", τχ. 33,Νοέμβριος 1980)

Η περιτομή «πρόδωσε» το μυστικό του παιδιού, και φαίνεται ότι το ελληνοπρεπές όνομα που το είχαν δασκαλέψει να χρησιμοποιεί, δεν ήταν αρκετό να το σώσει από τις συνέπειες της εφαρμογής της «τελικής λύσης», που ξεδιπλωνόταν πλέον σε όλη την ελληνική επικράτεια. Και, εάν στην Αθήνα και στις άλλες ιταλοκρατούμενες περιοχές, το σχέδιο βιομηχανικής εξόντωσης των Ελλήνων Εβραίων δεν είχε προχωρήσει ακόμη, αυτό οφειλόταν στην απροθυμία των ιταλικών αρχών κατοχής να συμπράξουν. Όμως, έπειτα από την συνθηκολόγηση της Ιταλίας τον Σεπτέμβριο του 1943, ο διοικητής του Sonderkommando Άλφρεντ Ρόζεμπεργκ, κύριος ιδεολόγος του ναζιστικού καθεστώτος, θα έκλεινε οριστικά το ζήτημα της ύπαρξης «υπανθρώπων» στην Ελλάδα. ‘Ηταν η ώρα να εφαρμοστούν και στην Αθήνα οι περιβόητοι «Νόμοι της Νυρεμβέργης».

Στην Αθήνα, τις παραμονές του πολέμου, η εβραϊκή κοινότητα αριθμούσε 3.000 άτομα. Στον πίνακα με τους πληθυσμούς «πριν» και «μετά» (την Κατοχή, εννοείται) ανά περιοχή της Ελλάδας, η Αθήνα είναι η μόνη κοινότητα που «σπάει» την καταθλιπτική ομοιομορφία των «ποσοστών εξόντωσης», 89%, 94%, 98% κ.ο.κ.[2]. Πράγματι, βλέπουμε στο «μετά» τον αριθμό των 4.930 ψυχών. Αυτό οφείλεται στο γεγονός της έλευσης στην πόλη διωκόμενων Εβραίων από άλλες περιοχές της Ελλάδας, αλλά και της Ευρώπης. Στα μέσα του 1943, ο αριθμός των Εβραίων που επισκέπτονταν τις Συναγωγές έφτανε στις 5.000[3].