Το παρόν και το μέλλον του Εργατικού Δικαίου

Τις μέρες αυτές κυκλοφορεί, σε τρίτη έκδοση το βιβλίο του Άρι Καζάκου Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, 2013 (εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη). Δημοσιεύουμε ένα εκτενές απόσπασμα από τον Πρόλογο.

 του Άρι Καζάκου

James Daugherty, «Oικοδόμοι», 1936

Το Εργατικό Δίκαιο και ιδίως το Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, όπως άλλωστε και άλλοι κλάδοι δικαίου, έχουν σήμερα το status «δικαίου κατεχόμενης χώρας». Στο Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο το Μνημόνιο ΙΙ (Π.Υ.Σ. 6 / 28.2.2012) έπληξε με χειρουργικά χτυπήματα το δίκαιο των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και της διαιτησίας, αφήνοντας άθικτο, μέχρι στιγμής, τον βασικό συνδικαλιστικό νόμο (1264/1982). Διανύσαμε διακόσια χρόνια διαφωτισμού και Εργατικού Δικαίου μέχρις την επιστροφή μας σε ένα καθεστώς εργασιακών σχέσεων που μοιάζουν με αυτές των  απαρχών της ιστορίας του Εργατικού Δικαίου: Κυρίαρχος διαπλαστικός παράγοντας των όρων εργασίας γίνεται και πάλι η ατομική σύμβαση εργασίας, έστω και υπό τον μανδύα της επιχειρησιακής συλλογικής σύμβασης εργασίας που συνάπτει ο εργοδότης με ένωση προσώπων, αυτή την καρικατούρα συνδικαλιστικής οργάνωσης.

Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας το 2012

του Αποστόλη Καψάλη

Μια από τις σημαντικότερες πτυχές του απεργιακού αγώνα των εργαζομένων στο μετρό, και γενικότερα στα μέσα μαζικής μεταφοράς, είναι η επιβίωση –ή, ακριβέστερα– η αναβίωση των Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας. Το άρθρο, γραμμένο λίγο πριν αρχίσει η απεργία, εξηγεί πώς η πλήρης ανατροπή στο δίκαιο των συλλογικών διαπραγματεύσεων σηματοδοτεί και την κατάργηση, σχεδόν, του εργατικού δικαίου.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Φερνάν Λεζέ, «Η μεγάλη παρέλαση», 1953

Οι νομοθετικές παρεμβάσεις στο δίκαιο των συλλογικών διαπραγματεύσεων, την περίοδο 2010-2012, αλλοίωσαν τη φύση και τη θεσμική λειτουργία των συλλογικών συμβάσεων εργασίας. Στην πραγματικότητα, τις μετέτρεψαν από μέσο ελεύθερης και διμερούς προσαρμογής των αποδοχών και των όρων εργασίας στην επιχειρησιακή ή κλαδική πραγματικότητα και δυναμική, σε παράγοντα μονομερούς μείωσης των αποδοχών και ελαστικοποίησης των εργασιακών σχέσεων, χωρίς καμία απαίτηση για την αντικειμενική αιτιολόγηση των αντίστοιχων επιλογών.

Η εργοδοτική πλευρά, παγιδευμένη στην αντιαναπτυξιακή λογική της συρρίκνωσης των αποδοχών, άρα του διαθέσιμου προς κατανάλωση εισοδήματος της πλειοψηφίας του ενεργού πληθυσμού (δηλαδή των μισθωτών του ιδιωτικού και του δημοσίου τομέα), ανατροφοδοτεί το σπιράλ της ύφεσης και σπεύδει να υιοθετήσει αυτοκαταστροφικές επιλογές. Αυτού του είδους η «αξιοποίηση» της συγκυρίας και του νέου συλλογικού εργατικού δικαίου δυναμιτίζουν τις τελευταίες ελπίδες για ανάκαμψη της εγχώριας ζήτησης και εμπλουτίζουν τον άνεργο πληθυσμό με αυτοαπασχολούμενους και εργοδότες.

Η κοινωφελής εργασία και η μνημονιακή βαρβαρότητα

του Αποστόλη Καψάλη

Charles C. Ebbets, «Γεύμα σε ουρανοξύστη», 1932

Μόλις πρόσφατα ξεκαθάρισε πλήρως το τοπίο αναφορικά με τα Προγράμματα Κοινωφελούς Εργασίας σε σχέση με τις προβλέψεις και τις εικασίες που διατυπώνονταν στα τέλη του 2011,[1] όταν τα Μνημόνια έθεταν τις βάσεις για την απάνθρωπη εκμετάλλευση των στρατιών των ανέργων που τα ίδια, εσκεμμένα, προκαλούσαν. Νομικά, οι συγκεκριμένες «ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης» θεμελιώνονται στον συνδυασμό αποτρόπαιων νεοφιλελεύθερων αντεργατικών εμπνεύσεων των τελευταίων δεκαετιών και ακραίων μνημονιακών απορρυθμίσεων. Πολιτικά, θέτουν τις βάσεις για μια νέα κουλτούρα κοινωνικής προστασίας των ανέργων σε ένα περιβάλλον εργασιακής ζούγκλας και για τη θεσμική μετάλλαξη των συνδικάτων στην κατεύθυνση της ολοκληρωτικής απαξίωσής τους.

Τα μέτρα για τις εργασιακές σχέσεις υπό το φως θεμελιωδών ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων

της Ειρήνης Βλάχου

Τα μέτρα που ανακοίνωσε ο υπουργός Εργασίας για την αλλαγή βασικών ρυθμίσεων της ισχύουσας εργατικής νομοθεσίας, δεν οδηγούν μόνο σε μερική αποδόμηση του κοινωνικού μοντέλου που έχει οικοδομηθεί στη χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά και παραβιάζουν κατεστημένα δικαιώματα και ελευθερίες, που εγγυώνται το Σύνταγμα και οι Διεθνείς Συμβάσεις. Στις γραμμές που ακολουθούν και με τη σκέψη ότι σε ένα κράτος δικαίου κανείς και κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες δεν νομιμοποιείται να εισαγάγει νομικές ρυθμίσεις που δεν είναι συμβατές με θεμελιώδη ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, επιχειρώ να παρουσιάσω τις προτεινόμενες αλλαγές ακριβώς υπό το πρίσμα της προστασίας που απολαμβάνουν τα δικαιώματα αυτά.

1. Η διχοτόμηση των αποζημιώσεων απόλυσης

Στο πλαίσιο της λεγόμενης «απελευθέρωσης» ή άλλως «φιλελευθεροποίησης» των απολύσεων, τα προτεινόμενα μέτρα του υπουργού Εργασίας αποπειρώνται δραστική περικοπή των αποζημιώσεων που μέχρι σήμερα οφείλει να καταβάλει ο εργοδότης σε περίπτωση απόλυσης υπαλλήλου, οι οποίες πλέον κρίνονται πολύ υψηλές. Ανατρέπεται έτσι ένα καθεστώς το οποίο ισχύει εδώ και 90 χρόνια (θεμελιώθηκε το 1920 με τον νόμο 2112 που ψηφίστηκε επί Ελ. Βενιζέλου). Βεβαίως ο υπουργός Εργασίας ισχυρίζεται ότι δεν θίγεται το ύψος της αποζημίωσης για τον εργαζόμενο που απολύεται χωρίς προειδοποίηση, δηλαδή με άμεση αποχώρηση από την επιχείρηση και ότι η μείωση της αποζημίωσης επέρχεται μόνο αν ο εργοδότης αποφασίσει να προειδοποιήσει τον υπό απόλυση μισθωτό. Αυτό είναι η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή είναι όμως ότι ο προβλεπόμενος στον ισχύοντα Ν. 2112/20 χρόνος προειδοποίησης είναι τόσο μεγάλος (1-24 μήνες ανάλογα με την προϋπηρεσία) ώστε, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, ο εργοδότης δεν τον τηρεί, με συνέπεια να είναι υποχρεωμένος να καταβάλει στον απολυόμενο ολόκληρη την προβλεπόμενη «υψηλή» αποζημίωση.

Σύνταγμα, μνημόνιο, εργασιακές σχέσεις και «σωτηρία της πατρίδας»

του Δημήτρη Α. Τραυλού-Τζανετάτου

Στη φάση πλήρους και καθολικής αποσύνθεσης και σήψης που διανύει η χώρα, η οποία, ύστερα από την εναπόθεση των ελπίδων ανόρθωσης στους εκπροσώπους της διεθνούς «χρηματοπιστωτικής τρομοκρατίας», βρίσκεται αντιμέτωπη με εφιαλτικές εξελίξεις, η επισήμανση περιπτώσεων πολιτικής και όχι μόνο υποκρισίας και φαρισαϊσμού, ανακατεμένων συχνά με στοιχεία ευήθειας και αλαζονείας, φαντάζει προκλητική πολυτέλεια. Ωστόσο τα πράγματα πέραν της γελοιογραφικής ή απλώς απωθητικής και απαξιωτικής τους πλευράς εμφανίζουν συχνά μια τραγική διάσταση. Αυτό συμβαίνει όταν παραβιάζεται κατάφωρα το Σύνταγμα και η Δημοκρατία κινδυνεύει να χάσει κάθε ίχνος αξιοπιστίας.

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, "Ο διαμερισμός των ιματίων του Ιησού (Espolio)", Καθεδρικός ναός του Τολέδου (λεπτομέρεια)

Πρόσφατα απασχόλησε Κυβέρνηση και Τύπο η δήθεν έλλειψη σεβασμού του ΚΚΕ προς το Σύνταγμα. Και τούτο όταν είναι ευδιάκριτη, αν όχι αυτονόητη, η κρίσιμη διαφορά ανάμεσα στην έμπρακτη υπονόμευση και παραβίαση του Συντάγματος και στην πολιτικοϊδεολογική αμφισβήτησή του μέσω του χαρακτηρισμού του ως ταξικού. Ποιος άλλωστε σοβαρός συνταγματολόγος θα αμφισβητούσε ότι το Σύνταγμα, εκφράζοντας τον συσχετισμό των κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων και των αντικειμενικών οικονομικών συνθηκών της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου, εντός της οποίας γεννιέται και τίθεται σε λειτουργία, παραμένει ανοικτό στις κοινωνικές εξελίξεις; Αρκεί γι’ αυτό η ενδεικτική αναφορά στον πρύτανη των Ελλήνων συνταγματολόγων, τον αείμνηστο Αριστόβουλο Μάνεση. Είναι άλλωστε τουλάχιστο αφελές να πιστεύει κάποιος, ότι το ΚΚΕ, που υπέστη τα πάνδεινα στις συνθήκες διώξεων και παρανομίας, δεν αναγνωρίζει την πολιτική αλλά και τη θεσμική σημασία της νομιμοποίησής του και μέσω αυτής την αξία και χρησιμότητα του «αστικοδημοκρατικού Συντάγματος».

Οι αιτιάσεις, ωστόσο αυτές, πέραν του αστήρικτου και πολιτικά απαράδεκτου έως επικίνδυνου για τη δημοκρατία χαρακτήρα τους, εμπεριέχουν απύθμενη δόση υποκρισίας, η οποία προφανώς στοχεύει στη συγκάλυψη και στον αποπροσανατολισμό κραυγαλέων αντισυνταγματικοτή- των και ακραίων αντιδημοκρατικών και αντικοινωνικών συμπεριφορών και πρακτικών της πολιτικής εξουσίας. Αλήθεια τι να πρωτοϋπογραμμίσει κανείς, όταν η άκριτη και χωρίς όρια υιοθέτηση της λαίλαπας των γνωστών και δοκιμασμένων για την κοινωνική μονομέρεια και αναλγησία αλλά και απροσφορότητά τους «μέτρων διάσωσης» της ελληνικής οικονομίας του περιβόητου μνημονίου, παρασέρνει στη δίνη της ακόμη και στοιχειώδεις προστατευτικές εργατοδικαιϊκές ρυθμίσεις των αρχών του 20^ού αιώνα, όπως είναι εκείνες του Ν. 2112/20 για την προστασία των απολύσεων! (απορρύθμιση μέχρι ουσιαστικής κατάργησης των αποζημιώσεων καταγγελίας).