Μεταξύ ζωής και θανάτου

Η εξουσία του χρέους και οι βιοπολιτικές όψεις της ελάφρυνσής του

 

του Σωτήρη Κοσκολέτου, του Φάνη Παπαγεωργίου και του Ιάσονα Ρουσόπουλου

 

Στη μετά το Τρίτο Μνημόνιο εποχή, η υπόθεση της ελάφρυνσης του χρέους έχει καταλάβει κομβική θέση για την απελευθέρωση από την απειλή του Grexit και την επιστροφή σε μια κατάσταση οικονομικής μεγέθυνσης και ανανεωμένων προσδοκιών. Στη βάση αυτής της επιχειρηματολογίας γίνεται αντιληπτή από μεγάλη μερίδα πολιτών, οι οποίοι εναποθέτουν τις ματαιωμένες ελπίδες τους στην προσμονή της έλευσης μιας δημοσιονομικής κανονικότητας. Στην έλευσή της ομνύει και η συνεχής αναφορά από τους κυβερνητικούς αξιωματούχους στην οικειοποιημένη στοχοθεσία των τριών σταδίων: ανακεφαλαιοποίηση, κλείσιμο της πρώτης αξιολόγησης και ύστερα συζήτηση για το χρέος.[1]

Ανρί Ματίς, «Μπλε γυμνό», 1907

Οι αντιθέσεις στους κόλπους των πιστωτών. Το ζήτημα της ελάφρυνσης του χρέους, αποτελούσε σταθερό επίδικο στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων της πρώτης κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ με την τρόικα, αναδεικνύοντας ένα σοβαρό πεδίο σύγκρουσης μεταξύ του ΔΝΤ και των ευρωπαϊκών θεσμών. Οι μεν εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών θεσμών είτε αρνούνταν συστηματικά να αναγνωρίσουν την αναγκαιότητά της είτε προσπαθούσαν να την εξοβελίσουν σε ένα αόριστο μέλλον. Ενδεικτική για αυτή τους τη στάση είναι και η πρόσφατη αναφορά του Β. Σόιμπλε στον ηθικό κίνδυνο που μπορεί να περικλείει μια ελάφρυνση χρέους και στην ανάγκη τήρησης του κανόνα του παιχνιδιού, που δεν πρέπει να αγνοεί η Ελλάδα, όπως και κάθε άλλη οφειλέτρια χώρα.

H κρίσιμη κατάσταση του παρόντος

Στον καιρό των Μνημονίων: Η Αριστερά, η κυβέρνηση και το κίνημα-1 

Από τις 9 Αυγούστου, όταν έκλεισαν για καλοκαίρι τα «Ενθέματα», μέσα σε είκοσι μόνο μέρες, ήρθαν περίπου τα πάνω κάτω: η μνημονιακή συμφωνία, η ψήφισή της με απώλειες για την κυβερνητική πλειοψηφία, η παραίτηση της κυβέρνησης, η διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ, η προκήρυξη εκλογών. Παρά τη σαστισμάρα και την παγωμάρα, καθώς όλα αυτά και καταιγιστικά έγιναν και διόλου αδιάφορα –πολιτικά, προσωπικά, συναισθηματικά– είναι, θεωρούμε ότι είναι επείγον να τα συζητήσουμε και να τα αποτιμήσαμε. Απευθύναμε σε τέσσερις καλούς φίλους, παλιότερους και νεότερους, των «Ενθεμάτων», θέτοντάς τους τα δύο ερωτήματα που ακολουθούν. Τους ευχαριστούμε για την ανταπόκρισή τους, και ανοίγουμε τη συζήτηση, που θα συνεχίσουμε στα επόμενα φύλλα. Τα δύο ερωτήματα:

α) Ποια εκτιμάτε ότι είναι τα περιθώρια άσκησης αριστερής πολιτικής από μια μετεκλογική κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ στις νέες συνθήκες, που δημιουργούν η υπογραφή του Μνημονίου και η διάσπαση;

β) Ποια θεωρείτε βασικά «καθήκοντα» και άξονες δράσης για το αριστερό και ευρύτερο κίνημα, στις συνθήκες αυτές;

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

H κρίσιμη κατάσταση του παρόντος

της Αθηνάς Αθανασίου

Nτάνιελ Εγκνέους, «Κοκκινοσκουφίτσα», 2014

Η πρόσφατη ήττα είναι μια στιγμή συντριβής για την Αριστερά και για τη δημοκρατία στην Ευρώπη. Ταυτόχρονα, οι συνθήκες διάσπασης, με τα φαινόμενα οπαδοποίησης, τις κραυγές περί «προδοσίας», την οχύρωση σε εύκολες βεβαιότητες και την αδρανοποίηση της συλλογικότητας, δεν αφήνουν περιθώρια για συλλογικό αναστοχασμό και ανασύνταξη απέναντι στο βαρύ πλήγμα.

Αγαθόν το εξομολογείσθαι

Ναι ή Όχι στη νέα συμφωνία; Το διπλό αδιέξοδο

του Στρατή Μπουρνάζου

Γιάννης Τζερμιάς, «Το τρίστρατο»

Στα δεκαπέντε χρόνια της θητείας μου στα «Ενθέματα», αυτό είναι, με διαφορά, το πιο δύσκολο κείμενό μου. Και το ότι γράφω από τις σελίδες αυτές κάνει τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα. Όχι γιατί ως μέλος του ΣΥΡΙΖΑ ή δημοσιογράφος της «Αυγής» πρέπει να στρογγυλέψω όσα σκέφτομαι· αυτό θα ήταν το –συγκριτικά– πιο εύκολο. Αλλά για να στρογγυλέψεις κάτι πρέπει πρώτα να το έχεις διαμορφώσει, αιχμηρό, στο μυαλό σου· ενώ το πρόβλημά μου είναι ακριβώς το αντίθετο: ότι δεν έχω διαμορφώσει άποψη, και ιδίως αιχμηρή. Αντίθετα, πολιτικά και προσωπικά αισθάνομαι ένα αδιέξοδο. Και αν γράφω είναι επειδή νιώθω ότι δεν μπορεί κανείς στα δύσκολα να σωπαίνει, αλλά και επειδή, έπειτα, νομίζω, το αδιέξοδο αυτό δεν είναι δική μου ιστορία, το νιώθουν και άλλοι.

Ως σχολιαστής ή ιστορικός θα μπορούσα να κάνω πολλές παρατηρήσεις: για την πύκνωση του πολιτικού χρόνου, πώς η πολιτική οι μάζες εισέβαλαν στο προσκήνιο με το δημοψήφισμα. Αλλά όλα αυτά, ακόμα κι αν είναι σωστά, μου ακούγονται ψεύτικα. Σαν υπεκφυγή από το ζητούμενο. Που δεν είναι άλλο από αυτό: Τι λες για τη συμφωνία; Και, κυρίως, τι κάναμε.

Και εδώ τα πράγματα είναι δύσκολα. Aν είσαι πασοκοποταμοδεξιός, δεν έχεις πρόβλημα: επιχαίρεις με την αποτυχία του ΣΥΡΙΖΑ, και συνεχίζεις τις πολιτικές κινήσεις (ή τις μηχανορραφίες) για να τον ρίξεις. Αν είσαι ΚΚΕ φωνάζεις βροντερά «Εμείς, Εμείς οι μόνοι συνεπείς» (ανέκαθεν, από γεννήσεως κόσμου, ή τουλάχιστον από το 1992 με το Μάαστριχτ, οπότε, σαν το σταματημένο ρολόι που δυο φορές το εικοσιτετράωρο λέει τη σωστή ώρα, «επιβεβαιώνεσαι»). Κι αν είσαι από εκείνους τους ντετερμινιστές-χολερικούς που ήδη πριν τον Γενάρη χλεύαζαν τον ΣΥΡΙΖΑ σαν εκ προοιμίου «προδότη», και πάλι ουδέν πρόβλημα: είσαι αυτάρκης και ωραίος. Αν όμως (είτε είσαι συριζαίος είτε όχι) θεωρείς ότι η υπόθεση αυτής της κυβέρνησης σε αφορά, είναι μια μεγάλη ευκαιρία (και για το αριστερό κίνημα, αλλά και για τον τόπο), αν θεωρείς ότι οι αποφάσεις και η τύχη της θα κρίνουν πολλά, όχι για τον ΣΥΡΙΖΑ αλλά γενικότερα, και γι’ αυτό αγωνιάς (είτε τη στηρίζεις είτε την κριτικάρεις), τα πράγματα είναι σκούρα. Γιατί από αυτές τις προκείμενες μπορούν να βγουν «διά ταύτα» που αιτιολογούν και την καταψήφιση και την ψήφιση της συμφωνίας και την παραίτηση.

Τρεις κρυφές αλήθειες για την ολοφάνερη ελληνική τραγωδία

ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΚΟΠΙΑ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ-3

της Σάσκια Σάσσεν

Εναπόκειται σε σένα, αγαπητέ αναγνώστη, να αποφασίσεις αν αυτές οι τρεις αλήθειες σε οδηγούν να ψηφίσεις Ναι ή Όχι στη Λιτότητα — γιατί δεν πρόκειται για Όχι στην Ευρώπη, αλλά Όχι στη Λιτότητα.

Ι. Στις 28 Ιανουαρίου 2015, τρεις μέρες μετά τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές, ο Μαρκ Κάρνεϊ, επικεφαλής της Κεντρικής Τράπεζας της Αγγλίας, δήλωσε: «Η Ευρωζώνη έχει πέσει σε μια παγίδα χρέους και πρέπει να χαλαρώσει τις αυστηρές πολιτικές περικοπών». Ο Κάρνεϊ ξεκαθάρισε επίσης ότι, κατά τη γνώμη του, η αποτυχία ολοκλήρωσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης σε συνδυασμό με τις υπερβολικές περιοριστικές δημοσιονομικές πολιτικές θα οδηγούσαν τις χώρες του κοινού νομίσματος ακόμα βαθύτερα στην παγίδα χρέους.

Αν αναφέρω εδώ τα λόγια του Κάρνεϊ είναι, πρώτον, για να επισημάνω αυτά που είπε και, δευτερευόντως, για να τονίσω ότι τα λόγια του δεν αναπαρήχθησαν ευρέως στον Τύπο, ούτε τότε ούτε αργότερα.

Επίσης, τη μέρα της νίκης του ΣΥΡΙΖΑ η Κριστίν Λαγκάρντ, επικεφαλής του ΔΝΤ, είπε «θα εργαστούμε μαζί με την Ελλάδα». Ποτέ δεν επανέλαβε αυτή τη σύντομη, σαφή και καταφατική απόφανση, που εξέφραζε τη διάθεσή της να βοηθήσει, χωρίς προειδοποιήσεις και περιορισμούς. Αυτές τις θέσεις κατέρριψε και συνέθλιψε ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Β. Σόιμπλε, ο οποίος μια από εκείνες τις μέρες προέβη στην ευρέως προβεβλημένη δήλωση ότι «τα συμβόλαια είναι συμβόλαια, και δεν ακυρώνονται».

Αυτό που συγκαλύπτει η ευρωζώνη για την Ελλάδα

του Σαϊμον Ρεν–Λιουις

μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου 

Κάθε φορά που γράφω για την Ελλάδα, ένα μεγάλο ποσοστό των σχολίων (ίσως να πλησιάζουν και τα μισά) θα μπορούσαν να συνοψισθούν ως εξής: πώς μπορείς να παίρνεις το μέρος της Ελλάδας όταν η οικονομία της είναι τόσο αντιπαραγωγική και οι κυβερνήσεις της τόσο ανίκανες και μάλιστα μετά από όσα έχουμε κάνει για αυτούς; Δεν έχω καμία ψευδαίσθηση γύρω από τις ανεπάρκειες και τη διαφθορά που ενδημούν στην ελληνική οικονομία. Ούτε και σκοπεύω να αναγορευθώ σε υπερασπιστή οποιασδήποτε ελληνικής κυβέρνησης.

Ernst Ludwig Kirchner – Mask dance

Μου φαίνεται εξαιρετικά άστοχος ο ισχυρισμός ότι οι Ευρωπαίοι πολιτικοί έχουν ήδη φανεί πολύ γενναιόδωροι απέναντι στην Ελλάδα. Υπάρχει η γενική πεποίθηση ότι, αν δεν είχαν παρέμβει, η λιτότητα που θα αναγκαζόταν να εφαρμόσει η Ελλάδα θα ήταν πολύ χειρότερη. Είναι εντελώς λάθος. Αν οι Ευρωπαίοι πολιτικοί φάνηκαν γενναιόδωροι με κάποιους, αυτοί ήταν οι αρχικοί πιστωτές της Ελλάδας, που περιλάμβαναν τις τράπεζες διαφόρων κρατών εντός και εκτός Ευρώπης.

Ας υποθέσουμε ότι οι πολιτικοί ηγήτορες της Ευρωζώνης είχαν αδρανήσει, αφήνοντας τα πράγματα να πάρουν την πορεία τους όταν ξεκίνησε η αναταραχή των αγορών για την Ελλάδα στις αρχές του 2010. Αυτό θα είχε προκαλέσει άμεση χρεοκοπία, και η ελληνική κυβέρνηση θα αιτούνταν βοήθεια από το ΔΝΤ. (Στην πραγματικότητα, στα τέλη του 2009 οι αρχές της Ευρωζώνης υπαινίσσονταν ότι μια ενδεχόμενη βοήθεια από το Ταμείο δεν θα ήταν «ούτε αρμόζουσα ούτε ευπρόσδεκτη»)[1]. Σε αυτές τις συνθήκες, και με δεδομένους τους περιορισμένους πόρους του ΔΝΤ, θα είχε υπάρξει κηρυχθεί χρεοκοπία για το σύνολο του ελληνικού δημόσιου χρέους.

Μια Συνθήκη των Βερσαλλιών τον 21ο αι;

Οι διαπραγματεύσεις Ελλάδας και δανειστών

                                                                                                                 του Σάιμον Ρεν–Λιούις                                                                       μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Max Ernst – Enter, Exit

Εκ πρώτης όψεως, οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τρόικα φαίνονται να είναι απλώς μια μάχη για χρηματικούς πόρους: τι κομμάτι από την πίτα του ελληνικού εθνικού εισοδήματος θα πρέπει να πάει στους πιστωτές. Υπήρξαν πολλές παρόμοιες μάχες στην Ιστορία,  εκείνο όμως που κάνει την τωρινή μάχη ασυνήθιστη, είναι το ότι οι πιστωτές διαθέτουν ένα μοναδικό όπλο στο πλευρό τους. Με τον στόχο του πρωτογενούς πλεονάσματος να έχει σχεδόν επιτευχθεί, η διαπραγματευτική θέση της Ελλάδας θα έπρεπε κανονικά να είναι εξαιρετικά ισχυρή. Οι πιστωτές της ευρωζώνης θα έπρεπε να προσπαθούν απελπισμένα να διασώσουν ό,τι μπορούν μετά την ανόητη απόφασή τους να εξαγοράσουν το ελληνικό δημόσιο χρέος προς τους ιδιώτες. Ο μόνος λόγος που η Τρόικα έχει το πάνω χέρι, είναι ότι διατηρεί  τη δυνατότητα να απειλήσει την Ελλάδα με έξοδο από την Ευρωζώνη.[1]

Μέρος της σκόπιμης μυθοποίησης που συνεχίζεται, είναι να παρουσιάζεται η έξοδος από την Ευρωζώνη σαν μια, κατά κάποιον τρόπο, αυτόματη συνέπεια μιας ελληνικής χρεοκοπίας. Αλλά η Ελλάδα, βέβαια, έχει ήδη χρεοκοπήσει, ωστόσο παραμένει στην Ευρωζώνη. Η Ελλάδα θέλει να παραμείνει στην Ευρωζώνη. Αυτό που θα την κάνει να αλλάξει γνώμη θα είναι εάν μετά από μια στάση πληρωμών και πιθανό bank-run, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) αρνηθεί να λειτουργήσει με την ιδιότητα του δανειστή έσχατης ανάγκης για τις τράπεζές. Και πάλι αυτό θα παρουσιαστεί από την ΕΚΤ ως αναπόφευκτο, δεδομένων των κανόνων της ΕΚΤ. Αλλά, όπως επισημαίνει ο Καρλ Ουίλαν, η ΕΚΤ στην πραγματικότητα έχει μεγάλη διακριτική ευχέρεια κινήσεων και έχει χρησιμοποιήσει την ευχέρεια αυτή παίζοντας τον ρόλο της ως μέρος της Τρόικας (K.  Whelan, «What’s Going On with Greece and the ECB?», medium.com, 1.2.2015)

Η Ευρώπη σε παγίδα;

Συνέντευξη με του Κλάους Όφφε

μετάφραση: Μαίρη Ζαμπετάκη

Έχετε διατυπώσει την άποψη πως, στην προσπάθειά της να αντιμετωπίσει την κρίση, η Ευρώπη έπεσε μόνη της σε μια παγίδα. 

Τη λέξη «παγίδα» τη χρησιμοποιώ για να περιγράψω ένα σημείο από το οποίο δεν μπορεί κανείς να προχωρήσει, και στο οποίο οι συνθήκες είναι αφόρητες. Στο βιβλίο μου «Europe entrapped» υποστηρίζω, ότι η υιοθέτηση του ευρώ, το ξεκίνημα μιας νομισματικής ένωσης που δεν συνδυαζόταν και δεν εντασσόταν σε μια πολιτική ένωση, ήταν σαφώς λάθος· και, ταυτόχρονα, υποστηρίζω ότι μια πιθανή «οπισθοχώρηση», δηλαδή εγκατάλειψη του ευρώ και επιστροφή των κρατών-μελών σε εθνικά νομίσματα, θα ήταν ακόμα μεγαλύτερο λάθος.

Τιντορέτο, «Η Σωσάννα στο λουτρό», π. 1555

Παρά τις καταστροφικές του συνέπειες, το ευρώ είναι πλέον πρακτικά αμετάκλητο. Επέτρεψε την ανάπτυξη ενός διακρατικού συστήματος καταμερισμού εργασίας και οικονομικής ολοκλήρωσης στην Ευρώπη, το οποίο θα κατέρρεε χωρίς το κοινό νόμισμα. Οι συνθήκες δεν προβλέπουν τη διαδικασία εξόδου ενός κράτους-μέλους από την ευροζώνη με παράλληλη παραμονή στην Ε.Ε. Η Γερμανία, η οικονομία της οποίας στηρίζεται κυρίως στις εξαγωγές, έχει ωφεληθεί σημαντικά από το ευρώ, καθώς το κοινό νόμισμα προσφέρει μια πολύ ευνοϊκότερη συναλλαγματική ισοτιμία διεθνώς από ό,τι ένα νέο γερμανικό μάρκο. Συνεπώς, είναι λογικό να περιμένει κανείς ότι η Γερμανία είναι διατεθειμένη να καταβάλει ένα μεγάλο τίμημα για τη διάσωση του ευρώ.

Η Ευρώπη στον λαβύρινθο και η υλική δύναμη των ιδεών

 τoυ Μίχαελ Χόυζερ

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Στο ξεκίνημα της οικονομικής κρίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδειξε υπέρμετρη αισιοδοξία και επιδόθηκε σε μια σχεδόν αριστερή ρητορική. Στο Ευρωπαϊκό Σχέδιο Οικονομικής Ανάκαμψης (τέλη του 2008), διαβάζουμε: «Η τρέχουσα οικονομική κρίση μάς δίνει την ευκαιρία να δείξουμε ότι η Ευρώπη υπηρετεί καλύτερα τους πολίτες της όταν ως ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής της χρησιμοποίει τις στοχευμένες δράσεις. Η Ευρώπη μπορεί να κάνει τη διαφορά. Οι φορείς άσκησης πολιτικής, τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο ευφυής συντονισμός, εμποδίζουν τη διολίσθηση προς μια βαθύτερη ύφεση. Μια Ευρώπη έτοιμη να αναλάβει ταχεία, τολμηρή, φιλόδοξη και καλά στοχευμένη δράση θα είναι μια Ευρώπη ικανή να βάλει φρένο στην ύφεση και να επαναφέρει την ανάπτυξη. Ή θα κολυμπήσουμε μαζί ή θα βουλιάξουμε όλοι. […] Οι θεμελιώδεις αρχές αυτού του σχεδίου είναι η αλληλεγγύη και η κοινωνική δικαιοσύνη. Σε δύσκολους καιρούς, η δράση μας πρέπει να αποσκοπεί στη βοήθεια εκείνων που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Να εργαστούμε για την προστασία των θέσεων εργασίας μέσω δράσεων με κοινωνικά κριτήρια». Ποια είναι τα αποτελέσματα, λίγα χρόνια μετά;

Ένα μπερδεμένο κουβάρι

Ανιόλο Μπροντζίνο, «Αλληγορία του χρόνου» (λεπτ.), 1545

Η οικονομική ανάκαμψη δεν έχει επιτευχθεί: το χρέος έχει συσσωρευθεί και η οικονομία της Ευρωζώνης παραμένει στάσιμη. Ακόμα και στις χώρες που έχουν μειώσει τις κρατικές δαπάνες, δύσκολα μπορούμε να μιλάμε για ανάκαμψη. Η υπέρμαχος της λιτότητας Φινλανδία έχει πέσει σε «τριπλή ύφεση», η Μεγάλη Βρετανία αντιμετωπίζει στενότητα, η Ιταλία παρά τις περικοπές δεν μπορεί να σταματήσει την άνοδο του χρέους της. Η Γερμανία είναι η μόνη χώρα που δείχνει κάποια σημάδια ανάκαμψης, αλλά εδώ οι περικοπές δαπανών αντισταθμίζονται από κίνητρα που δεν έχουν θεσπιστεί σε καμία άλλη χώρα, π.χ. επενδύσεις σε υποδομές ή η θέσπιση επιδοτήσεων για την φροντίδα των παιδιών.

Αριστερή κυβέρνηση: πώς θα πετύχει;

 Παγκόσμιος καπιταλισμός, Ευρώπη και Αριστερά

του Χρήστου Λάσκου

Έργο του Robert Bereny

1. Πού πάει το πράγμα; Είναι πιθανή μια συστημική κατάρρευση; Όπως σημείωνε ο σπουδαίος συμβουλιακός κομμουνιστής Πάουλ Μάτικ, πριν 30 χρόνια, «στον ανεπτυγμένο καπιταλισμό κάθε κρίση μπορεί να εξελιχτεί σε τελική κρίση».

Πολλοί (από τον συμβουλιακό Ρόμπερτ Κουρτς και τον αναρχικό γεωγράφο Ντέιβιντ Γκράμπερ, μέχρι τον απολύτως μέινστριμ Ντέιβιντ Γκόρντον του Εθνικού Γραφείου Οικονομικών Ερευνών των ΗΠΑ, τον Μίνκι Λι που προφητεύει την χαοτική, τύπου Μαντ Μαξ, μετεξέλιξη του καπιταλισμού και τον Ιμάνουελ Βαλερστάιν, για τον οποίο το σύστημα τα επόμενα χρόνια θα αναφωνήσει «Τετέλεσται»), αμφισβητούν τη δυνατότητα του καπιταλισμού να διατηρήσει, έστω και μετριασμένη, την παραγωγική του δυναμική. Επιπλέον, έχει αναδειχθεί η αδυναμία του να ικανοποιήσει βασικές ανθρώπινες ανάγκες πολύ μεγάλου τμήματος του παγκόσμιου πληθυσμού, άρα και η μη νομιμοποίησή του, μαζί με την καθολική ανορθολογικότητα, από τη σκοπιά της σύνολης ανθρωπότητας.

Ξέρω ότι πολλοί σύντροφοι θεωρούν την αναφορά σε τέτοια «αποκαλυψιακά» ζητήματα εκκεντρικότητα. Χωρίς να μπορώ να επεκταθώ, θα επισημάνω κάποιους οδοδείκτες που μας προσανατολίζουν μέσα στο μακροϊστορικό πεδίο, ενώ, ταυτόχρονα, μας προσγειώνουν στο σήμερα.

«Αποτελεί φαντασίωση ότι η Ελλάδα θα επιστρέψει σύντομα στις αγορές»

συνέντευξη του Δημήτρη Β. Παπαδημητρίου, στον Χ. Ι. Πολυχρονίου

Ο Δημήτρης Β. Παπαδημητρίου, πρόεδρος του Levy Economics Institute της Νέας Υόρκης, μιλάει για την πολιτική του ΔΝΤ, το δημοσιονομικό έλλειμμα, την ανεργία, την κρίση της ευρωζώνης και της Ευρώπης, την έξοδο από το ευρώ, τα προγράμματα του «εργοδότη της εσχάτης προσφυγής» την οικονομική πολιτική μιας αριστερής κυβέρνησης

 Στην εποχή της λιτότητας και του απάνθρωπου νεοφιλελευθερισμού, η ανάγκη για τη διάδοση μιας εναλλακτικής, προοδευτικής και ρεαλιστικής οικονομικής σκέψης και πολιτικής είναι περισσότερο από προφανής. Ο νεοφιλελευθερισμός κυριαρχεί, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι παίζει χωρίς αντίπαλο. Υπάρχουν τιτάνες της οικονομικής σκέψης εν ζωή (Στίγκλιτζ, Κρούγκμαν, για να αναφέρουμε μόνο μερικούς) που αντιμάχονται το πρόγραμμα της νεοφιλελεύθερης μεταμόρφωσης της οικονομίας και της κοινωνίας στο όνομα της ελεύθερης αγοράς και της εξύμνησης της αχαλίνωτης συσσώρευσης του πλούτου, αφιερωμένοι σε μια κοινή προσπάθεια για τη διαμόρφωση μιας μακροοικονομικής πολιτικής που θα έχει ως κύριους στόχους την πλήρη απασχόληση, την αύξηση των μισθών, τη μείωση της ανισότητας, τον έλεγχο των χρηματοπιστωτικών αγορών, την πραγματοποίηση μιας δίκαιης και καλής κοινωνίας.

Στο έργο της αμφισβήτησης των κυρίαρχων οικονομικών και στην προσπάθεια της καθιέρωσης της οικονομικής επιστήμης στην υπηρεσία του κοινού καλού είναι επίσης αφιερωμένα σημαντικά Ινστιτούτα Οικονομικών Ερευνών και «δεξαμενές σκέψης» σε διάφορα μέρη του κόσμου. Ένα από αυτά είναι και το διεθνούς φήμης LevyEconomicsInstituteτου ιστορικού BardCollege. Εμπνευστής και πρόεδρος από την ημέρα της ίδρυσής του έως σήμερα είναι ο διακεκριμένος οικονομολόγος Δημήτρης Β. Παπαδημητρίου, επίσης καθηγητής Οικονομικών στην έδρα «JeromeLevy» και εκτελεστικός αντιπρόεδρος του BardCollege. Στο διοικητικό συμβούλιο του Ινστιτούτου συμμετέχουν επιφανείς προσωπικότητες από τον χώρο των οικονομικών, συμπεριλαμβανομένου του Τζόζεφ Στίγκλιτς. Το LevyEconomicsInstitute ήταν συνδιοργανωτής στην εκδήλωση-συζήτηση του ΣΥΡΙΖΑ, στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, στα τέλη Ιανουαρίου του 2013 με θέμα την κρίση στην Ελλάδα.

Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο Δημήτρης Β. Παπαδημητρίου συνομιλεί με τον Χ. Ι. Πολυχρονίου, ερευνητή και PolicyFellow στο LevyEconomicsInstitute, για τη κρίση στη Ελλάδα και την ευρωζώνη.

Χ. Ι. Π.

 Θα ήθελα να ξεκινήσουμε με τις απόψεις και τις αναλύσεις σας για τα αίτια της ελληνικής κρίσης. Πιο συγκεκριμένα, ποιος συνδυασμός παραγόντων οδήγησε την Ελλάδα σε αποκλεισμό από τις διεθνείς πιστωτικές αγορές, αναγκάζοντας τη χώρα να αναζητήσει βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ);

Η ελληνική κρίση ξεκίνησε με τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε η ελληνική κυβέρνηση στις αρχές του 2010 με τη μετακύλιση του ληξιπρόθεσμου χρέους, μετά την ανακοίνωσή της ότι το έλλειμμα είχε υπερβεί το 12%, το οποίο στη συνέχεια ισχυρίστηκε ότι είχε σκαρφαλώσει πάνω από το 15%. Οι εξαγγελίες της τότε κυβέρνησης ότι η Ελλάδα είναι ένα διεφθαρμένο κράτος, σε συνδυασμό με την παρομοίωση του προβλήματος με τις διαστάσεις ενός Τιτανικού, φόβισε τις χρηματοπιστωτικές αγορές σε βαθμό που απέκλεισαν την Ελλάδα από περαιτέρω πρόσβαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές συνειδητοποίησαν ότι η Ελλάδα ήταν μια από τις χώρες με τα υψηλότερα επίπεδα χρέους όσον αφορά την τυποποιημένη αναλογία χρέους προς ΑΕΠ, ενώ δεν έβλεπαν κάποιο χέρι βοήθειας προς την Ελλάδα από τις Βρυξέλλες ή τη Φρανκφούρτη. Οι αγορές αναγκάστηκαν να παραδεχθούν ότι δεν ήταν σωστά εκτιμημένη η αξία του ελληνικού κυρίαρχου χρέους, καθώς η συμπεριφορά της πραγματικής της οικονομίας ήταν πολύ διαφορετική από αυτή των οικονομιών του ευρωπαϊκού Bορρά.

Η ποιητική της αποπομπής

του Φίλιππου Ωραιόπουλου

Έργο του Τίμπορ Πόλυα, 1910

Μπροστά στο συστημικό αδιέξοδο της ευρωπαϊκής οικονομικής συγκρότησης, κατασκευάζεται καθημερινά από την ευρωπαϊκή και την πλανητική ηγεμονική ελίτ (πολιτική, οικονομική και επικοινωνιακή), με τρόπο άτυπο αλλά συστηματικό, περίτεχνο αλλά βίαιο, ως σκιά, ως παράπλευρη, ετεροτοπική και επιφαινόμενη εκδοχή, ένα αρχείο από επίσημους και ανεπίσημους επιτελεστικούς λόγους. Οι λόγοι αυτοί παρουσιάζονται στην ευρωπαϊκή και στην πλανητική σκηνή, συγκροτώντας ένα νέο φαντασιακό ρόλο ως διανοητική κατασκευή γύρω από την εκδοχή της αποπομπής μιας χώρας, εν προκειμένω της Ελλάδας, από την ευρωζώνη.

Αυτή η διανοητική κατασκευή εικονοποιεί με φυσικό τρόπο ένα πρόσωπο με τη μορφή αρνητικού «ειδώλου». Το πρόσωπο αυτό δομείται από λόγους που αιτιολογούν το υπάρχον «Κακό», ως αιτία για τη μη λύση του συστημικού αδιεξόδου. Η θεατρικότητα μιας τέτοιας εξουσιαστικής δομής συγκροτείται από την πλοκή των ρόλων ενός ευρωπαϊκού και παγκόσμιου παιχνιδιού από εκπροσώπους ευρωπαϊκών και παγκόσμιων οργανισμών, κυβερνήσεων και διοικήσεων εθνικών και υπερεθνικών, μέσα στους οποίους το αρνητικό ελληνικό «είδωλο» κατέχει μια ειδική θέση. Το παιχνίδι αυτό είναι υπό συνεχή διαμόρφωση με ταχύτητες διαδικτυακές. Οι όροι του διαμορφώνονται από τη διαχείριση που απαιτούν τα συστημικά αδιέξοδα μιας νεοφιλελεύθερης εκδοχής στο πλαίσιο των εγγενών αδυναμιών και της κατάχρησης της αντιπροσωπευτικής Δυτικής Δημοκρατίας.

Διαπραγμάτευση, κοινωνικός συνασπισμός, πολιτική συμμαχία, ηγεμονία

 του Θανάση Ν. Μποχώτη

 Προεκλογικά, ο προγραμματικός λόγος του ΣΥΡΙΖΑ επικεντρώθηκε εύλογα στην ακύρωση του Mνημονίου, στη νομική της υπεράσπιση και στα δημοσιονομικά μέτρα με τα οποία η αριστερή κυβέρνηση θα άντεχε στην πίεση που θα της ασκούσαν η ευρωζώνη και η τρόικα για να αποτρέψουν μια τέτοια εξέλιξη. ΄Ετσι, δεν αναδείχθηκε η ανάγκη μιας αναπτυξιακής πολιτικής στηριζόμενης και σε εσωτερικούς πόρους, που θα ενίσχυε τη θέση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στις πιέσεις και θα σταθεροποιούσε τον κοινωνικό συνασπισμό των ανέργων, επισφαλώς εργαζομένων, δημοσίων υπαλλήλων και μικροϊδιοκτητών, ο οποίος αποτελεί τη δύναμη που μπορεί να οδηγήσει τη χώρα στην ανάκαμψη και συνιστά πλέον την κοινωνική βάση του ΣΥΡΙΖΑ. Οι παρατηρήσεις που ακολουθούν μπορεί να διατυπώνονται κάποτε απερίφραστα, γιατί έχουν  στόχο να τονίσουν την ανάγκη η ιδεολογία του νέου ΣΥΡΙΖΑ των πολλών ψηφοφόρων να συνδέει οργανικά τη διεθνή θέση της Ελλάδας με έναν ισχυρό κοινωνικό συνασπισμό εξουσίας, που να μετατρέψει το κόμμα και την παράταξη της Αριστεράς στον κεντρικό παράγοντα του ελληνικού πολιτικού συστήματος για τις επόμενες δεκαετίες.

Εμμονές και σιωπές στη στρατηγική της εξόδου από το ευρώ

του Ευκλείδη Τσακαλώτου

Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας, "Δύο φίλες"

Η στρατηγική της εξόδου από το ευρώ είναι μια αντίληψη που συζητιέται αρκετά, τον τελευταίο καιρό, σε διάφορους κύκλους, στο πλαίσιο της Αριστεράς, και όχι μόνο. Ο Παναγιώτης Λαφαζάνης έχει κάνει σημαία του τη στρατηγική αυτή. Μαζί με τη στάση πληρωμών, παρουσιάζεται ως η απόλυτα αναγκαία προϋπόθεση για την έξοδο από την κρίση, την ανασυγκρότηση της ελληνικής οικονομίας και την αλλαγή της πολιτικής ατζέντας. Στο άρθρο του «Η δικτατορία του ευρώ» (στην ιστοσελίδα «Ίσκρα», 6.1.12: http://www.iskra.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=6124:diktatoria-tou-euro&catid=73:dr-apergies&Itemid=280), δεν εμπλέκεται με άλλες θεωρήσεις της Αριστεράς, ούτε απαντά σε κάποιες, έστω, κριτικές που έχει δεχτεί η συγκεκριμένη στρατηγική. Η παρουσίαση έχει σχεδόν μαθηματικό χαρακτήρα, σαν να μιλάμε για νομοτέλειες που θα μπορούσαν να καταγραφούν με μορφή εξισώσεων. Μέσα από το ευρώ δεν υπάρχει διέξοδος — τελεία και παύλα. Δεν υπάρχει χώρος, σε αυτήν, για μια συγκριτική ανάλυση του στυλ, λ.χ., η στρατηγική του κόμματός μου έχει αυτά τα οφέλη (δυνατότητες) και αυτό το κόστος (κινδύνους), αλλά εκείνο που προτείνω έχει λιγότερο κόστος και μεγαλύτερο όφελος (ανοίγει μεγαλύτερους δρόμους). Μ’ αυτό τον τρόπο όμως δεν αναζητά κοινούς τόπους με άλλες προσεγγίσεις, για συνθέσεις ή συγκερασμούς.

Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και η άνιση γεωγραφία της ευρωζώνης

του Κωστή Χατζημιχάλη

 

Μαξ Μπέκμαν, «Η αρπαγή της Ευρώπης»

Μια κρίσιμη πτυχή της κρίσης που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια και έχει λιγότερο συζητηθεί είναι οι δυσκολίες στη δόμηση ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, πέρα από τους ψευδεπίγραφους και υποκριτικούς λόγους των πολιτικών, της Ε.Ε., της τρόικας, του ESF κ.λπ. Γιατί οι εργαζόμενοι στην ευρωζώνη, τα συνδικάτα, τα προοδευτικά κόμματα αλλά και συνάδελφοι ακαδημαϊκοί δεν δείχνουν ουσιαστικότερη αλληλεγγύη; Οι αιτίες είναι πολλές και απαιτούν εκτεταμένες αναλύσεις. Βασική συνιστώσα αποτελεί σίγουρα ο λόγος περί της κρίσης και ο χειρισμός του από την αστική προπαγάνδα και τα μέσα ενημέρωσης. Πώς, π.χ., ο λόγος για την κρίση στην ευρωζώνη έχει «αποκαθαρθεί» από ενοχλητικές για το κεφάλαιο και τις ελίτ έννοιες και έχει μεταθέσει την ευθύνη της κρίσης στα θύματα της.

Κάτι που πρέπει να προστεθεί στη παραπάνω συζήτηση είναι η διαπίστωση ότι η ευρωζώνη αποτελεί το πεδίο διαμόρφωσης ενός νέου άνισου χώρου, ο οποίος είναι ζωτικός για την αναπαραγωγή του ευρωπαϊκού κεφαλαίου.

Η ευρωπαϊκή συμφωνία του «κουρέματος»: μια ακόμα μεγαλειώδης τρύπα στο νερό

του Γιάνη Βαρουφάκη

Φωτογραφία του Χέρμπετ Λιστ, Ρώμη, 1951

Καθώς ο βόμβος της συζήτησης σχετικά με το τι ακριβώς σημαίνει η νέα «συμφωνία» της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση της κρίσης αντηχεί ακόμα στ’ αυτιά μας, έπειτα από μια μακρά νύχτα κατά την οποία παρακολουθούσαμε γεμάτοι ανησυχία τις διαπραγματεύσεις των ηγετών μας, είναι εξαιρετικά εύκολο να χάσουμε από τα μάτια μας τη μοναδική αλήθεια για τη νέα αυτή εξέλιξη στο σήριαλ της κρίσης του ευρώ: δεν υπήρξε καμιά συμφωνία.

Η Ευρώπη είχε δεσμευτεί να δώσει μια μακρόπνοη λύση σε τρία αλληλοσυνδεόμενα προβλήματα: τον τραπεζικό της κλάδο που καταρρέει, το πρόβλημα του ιταλικού και του ισπανικού δημόσιου χρέους (με τις εν δυνάμει καταστροφικές επιπτώσεις του στη βαθμολογία της Γαλλίας με ΑΑΑ), καθώς και τη ρημαγμένη ελληνική οικονομία. Κανένα από τα τρία αυτά προβλήματα δεν αντιμετωπίστηκε, έστω και σε μικρό βαθμό, το βράδυ της Τετάρτης.

Ο τραπεζικός κλάδος θα χρειαζόταν μια επιθετική, υποχρεωτική αύξηση κεφαλαίου, σε κεντρικό ευρωπαϊκό επίπεδο. Κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί. (Όχι μόνο επειδή το ποσό που προορίζεται γι’ αυτό τον σκοπό είναι ισχνό, αλλά κυρίως επειδή θα δοθούν πάμπολλες ευκαιρίες στους τραπεζίτες να μη χάσουν τον έλεγχο των χρεοκοπημένων τραπεζών τους, με ποικίλα μέσα που θα καταστήσουν την ανακεφαλαιοποίηση νεκρό γράμμα.)