Ο διαχωρισμός των μεταναστών σε «καλούς» και «κακούς» πλήττει και τους δύο

του Ντάνιελ Τρίλινγκ

μετάφραση: Στρ. Μπουλαλάκης

Εικόνα:Ozan Kose/AFP/Getty

Οι πρώτες απελάσεις από την Ελλάδα, στο πλαίσιο της νέας συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας, πραγματοποιήθηκαν στις 4 Απριλίου. Παρά το γεγονός ότι η συμφωνία υπογράφτηκε στο πλαίσιο της προσπάθειας αντιμετώπισης της προσφυγικής κρίσης, με την Ε.Ε. να υπόσχεται ότι για κάθε Σύρο που στέλνεται πίσω στην Τουρκία ένας άλλος Σύρος θα επανεγκαθίσταται στην Ευρώπη, οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που απελάθηκαν, αυτή την πρώτη μέρα, κατάγονταν από το Πακιστάν ή άλλες χώρες της Νότιας Ασίας. Ανήκουν στην κατηγορία που περιγράφονται συνήθως ως «οικονομικοί μετανάστες», και όχι πρόσφυγες. Κάποιοι από αυτούς μπορεί να έφυγαν από τη χώρα τους λόγω πολιτικών διώξεων ή των ένοπλων συγκρούσεων, ενώ πολλοί άλλοι έρχονται στην Ευρώπη επειδή δεν βρίσκουν κανέναν τρόπο να κερδίζουν τα προς το ζην στην πατρίδα τους. Ακολουθούν, όπως και οι πρόσφυγες, τις ίδιες επικίνδυνες διαδρομές και αντιμετωπίζουν τις ίδιες αυθαιρεσίες στα σύνορα της Ευρώπης, όπως και οι πρόσφυγες από τη Συρία ή την Ερυθραία λ.χ., αλλά κερδίζουν πολύ λιγότερο τη συμπάθεια των ΜΜΕ και έχουν λιγότερα δικαιώματα: αν δεν αιτηθούν άσυλο ή αν το αίτημά τους απορριφθεί, πρέπει είτε να ζούνε κρυμμένοι από τις αρχές των ευρωπαϊκών κρατών είτε να κινδυνεύουν να κρατηθούν επί μακρόν — όπως συνέβη στην Ελλάδα, το 2012, όταν η κυβέρνηση αποφάσισε να συλλαμβάνει και να φυλακίζει τους μετανάστες χωρίς χαρτιά.

Γιατί η Τουρκία δεν είναι «ασφαλής χώρα»

των Εμμανουέλα Ρομαν, Θίοντορ Μπερντ, Τάλια Ράντκλιφ

Το ζήτημα του ορισμού μιας χώρας ως «ασφαλούς τρίτης» είναι κομβικό για το προσφυγικό και τα δικαιώματα. Σήμερα, στο συγκεκριμένο πλαίσιο, που ορίζει η συμφωνία μεταξύ Ε.Ε.-Τουρκίας, η οποία έχει βασική επιδίωξη τον περιορισμό με κάθε τρόπο των προσφυγικών ροών από την Τουρκία, το αν η Τουρκία είναι «ασφαλής τρίτη χώρα» συνιστά κλειδί για την εφαρμογή της. Το είπε, πολύ καθαρά και κυνικά, την Τρίτη, η εκπρόσωπος Τύπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Νατάσα Μπερτό: «Η Τουρκία πρέπει να αναγνωρίσει την Τουρκία σαν “ασφαλή τρίτη χώρα”, έτσι ώστε να μπορούν να κηρυχθούν απαράδεκτα τα αιτήματα ασύλου στην Ελλάδα και επομένως οι αιτούντες να επιστρέφονται στην Τουρκία». Το ζήτημα έχει μεγάλη σημασία, και το ότι ο νόμος για το άσυλο που ψηφίστηκε την Παρασκευή δεν αναγνωρίζει η Τουρκία ως «ασφαλής τρίτη χώρα» δεν προσφέρεται για κανέναν εφησυχασμό, διότι, πολύ απλά, ο νόμος, από τη φύση του, δεν θα καθόριζε ποιες χώρες είναι ασφαλείς και ποιες όχι. Παραθέτουμε αποσπάσματα από μια πολυσέλιδη ανάλυση των νομικών Emanuela Roman Theodore Baird, Talia Radcliffe (ερευνήτριες και οι τρεις στο Vrije Universiteit Amsterdam), που με σαφή νομική γλώσσα και τεκμηρίωση αναλύουν το ζήτημα. Η ανάλυση δημοσιεύθηκε, στις 10.2.2016 (στο μπλογκ των Ενθεμάτων δημοσιεύεται μαζί με τις σχετικές παραπομπές).

Στρ. Μπουρνάζος

Σύροι πρόσφυγες στην Άγκυρα, Δεκέμβριος 2014. Φωτογραφία του Jonny Hogg, από το flickr

Σε γενικές γραμμές, σήμερα «τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου στην Τουρκία βρίσκονται στο χειρότερο επίπεδο που έχω δει στα δώδεκα χρόνια που δουλεύω για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Τουρκία», διαπιστώνει η Emma Sinclair-Webb, ερευνήτρια του Human Right Watch για την Τουρκία. Από την έναρξη των «επιχειρήσεων ασφαλείας» το καλοκαίρι του 2015, το Κουρδιστάν έχει υποστεί έντονη κρατική βία σε αστικές περιοχές, με θανάτους αμάχων, που οδηγούν σε νέες μετακινήσεις πληθυσμών στην περιοχή. Πανεπιστημιακοί που υπέγραψαν μια έκκληση για ειρήνη, μπήκαν στο στόχαστρο της κυβέρνησης, κατηγορούμενοι για «προπαγάνδιση της τρομοκρατίας» και «προσβολή της Τουρκικής Δημοκρατίας».

Η Τουρκία φιλοξενεί περίπου 2 εκατομμύρια εκτοπισμένους Σύρους, και εφαρμόζει ένα προσωρινό καθεστώς προστασίας που περιορίζει τα δικαιώματά τους, συνεργαζόμενη με την Ε.Ε. για την αποφυγή της δευτερογενούς μετακίνησης των Σύρων προς την Ευρώπη, με την ανάπτυξη των πλοίων του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο. Τον Φεβρουάριο του 2016, η επίθεση της συριακής κυβέρνησης στο Χαλέπι –που πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη της Ρωσίας– οδήγησε δεκάδες χιλιάδες να εγκαταλείψουν την περιοχή και να κινηθούν προς την Τουρκία. Ωστόσο, η Τουρκία διατήρησε κλειστά τα σύνορα για τους περισσότερους, επιτρέποντας μόνο σε σοβαρά τραυματίες να αναζητήσουν παροχή βοήθειας σε στρατόπεδα κατά μήκος των συνόρων με τη Συρία.

Δανία: Η «κατάσχεση των υπαρχόντων» των προσφύγων

Ο νόμος, οι πραγματικότητες, οι αντιδράσεις

του Δημήτρη Τσέκερη

Την περασμένη Τρίτη, με μεγάλη πλειοψηφία, το κοινοβούλιο της Δανίας ψήφισε τον νόμο L87, ο οποίος εισάγει μια σειρά περιοριστικά μέτρα για τους αιτούντες άσυλο στη χώρα. Πιο γνωστό, η κατάσχεση των τιμαλφών των προσφύγων που αιτούνται άσυλο, εφόσον η αξία τους υπερβαίνει τις 10.000 κορώνες (1.200 ευρώ). Το μέτρο δέχτηκε σοβαρή κριτική, εντός και εκτός Δανίας, και συγκρίνεται ευθέως με τις πρακτικές των ναζί, κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, συγκεκριμένα την κατάσχεση των υπαρχόντων των Εβραίων.

«Πρόσφυγες στη Δανία». Σκίτσο του Vasco Gargalo (πηγή: http://www.cartoonmovement.com)

Πριν προχωρήσουμε, ας θυμίσω ότι η κυβέρνηση της Δανίας που προέκυψε από τις εκλογές του Ιουνίου του 2015 σχηματίστηκε από το τρίτο σε δύναμη –δεξιό– κόμμα (Venstre) του τωρινού πρωθυπουργού Λαρς Λούκε Ράσμουσεν, με τη στήριξη του Κόμματος των Δανών (DPP), ενός ξενοφοβικού και ακροδεξιού κόμματος, το οποίο και έχει επιβάλει πλήρως την ατζέντα του, καθώς τα ποσοστά του ανεβαίνουν συνεχώς, στις διαδοχικές εκλογικές μάχες. Το συγκεκριμένο νομοσχέδιο όμως ψηφίστηκε ακόμα και από τους Σοσιαλδημοκράτες (με τρεις απώλειες), οι οποίοι όλο και περισσότερο παρασύρονται (;) σε ένα ακροδεξιό και ξενοφοβικό κρεσέντο, όπως φάνηκε και στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου. Οι μόνοι που εναντιώθηκαν σε κοινοβουλευτικό επίπεδο ήταν η Κοκκινοπράσινη Συμμαχία (Enhedslisten) και τα μικρότερα πρώην σοσιαλιστικά –και νυν νεοφιλελεύθερα κόμματα– όπως το SF, Radikale Venstre και Alternativet, που όμως έχουν περιορισμένη κοινοβουλευτική δύναμη. Η Κοκκινοπράσινη Συμμαχία θεωρεί, όπως δήλωσε, τους περιορισμούς στην οικογενειακή επανένωση ως απαράδεκτο μέτρο κατά των προσφύγων, οι οποίοι βάσει νόμου δικαιούνται πλήρη δικαιώματα στην ασφάλεια των συγγενών τους. Όπως υποστηρίζει και το Δανέζικο Ινστιτούτο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, «υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις» και νομικό προηγούμενο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ότι αυτό το μέρος του νομοσχεδίου δεν είναι σύμφωνο με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή: τι είναι και τι θέλει

του Αποστόλη Φωτιάδη

Η δημιουργία νέας Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής, που συζητήθηκε στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε., αναβλήθηκε τελικά για το άμεσο μέλλον, σε αντίθεση με την επιθυμία της Επιτροπής να παρθούν αμέσως αποφάσεις. Ιδού μια ευκαιρία, λοιπόν, να μελετήσουμε την πρόταση της Επιτροπής, που είχε μεθοδευτεί εδώ και αρκετές μέρες, με σειρά αιφνιδιασμών και επίμονων διαρροών, ώστε να έχει δημιουργηθεί το κατάλληλο κλίμα, προτού ξεκινήσει η Σύνοδος. Η Ελλάδα χαρακτηρίστηκε ανίκανη να προστατεύσει τα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε., χωρίς, ωστόσο κανένας από τους επικριτές να έχει την πολιτική ακεραιότητα να διευκρινίσει γιατί ακριβώς την κατηγορεί και τι ακριβώς εννοεί ως φύλαξη των εξωτερικών συνόρων; Επαναπροώθηση στα υδάτινα όρια; Άρνηση εισόδου και παράτυπες απωθήσεις;

Έργο της Χάνα Χεχ, 1920

Έτσι, η Ελλάδα σύρθηκε, αναπόφευκτα, σε μια επικοινωνιακή ήττα και μετατράπηκε στο χειροπιαστό παράδειγμα που δικαιολογεί την έκτακτη δρομολόγηση της νέας υπηρεσίας. Βέβαια, η αλήθεια είναι πολύ πιο περίπλοκη και αφορά την επί της ουσίας αδυναμία της ηγεσίας της Ε.Ε. να σχεδιάσει και να εφαρμόσει μια ευρωπαϊκή αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης. Ωστόσο, οι Βρυξέλλες και οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως έχουν αποδείξει στα χρόνια του Μνημονίου, γνωρίζουν καλά πώς να μετατρέπουν την κρίση σε ευκαιρία.

Μπορεί και πρέπει η συνθήκη Σένγκεν να ανασταλεί λόγω της Ελλάδας;

του Στηβ Πηρς

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Ένα έγγραφο του Συμβουλίου της Ε.Ε που διέρρευσε, προτείνει, ουσιαστικά, την αναστολή έως και δύο χρόνια του συστήματος Σένγκεν, λόγω των «συστημικών ελλείψεων» στον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων εκ μέρους της Ελλάδας. Αυτό θα επιτρέψει σε όποια κράτη-μέλη της Συνθήκης του Σένγκεν το επιθυμούν να διατηρήσουν ή να εισαγάγουν συνοριακούς ελέγχους στα «εσωτερικά» σύνορα τους με άλλα κράτη-μέλη. Πιθανόν δεν πρόκειται όλα τα κράτη της ζώνης Σένγκεν να αξιοποιήσουν αυτήν την ευκαιρία, αλλά πολλά θα το κάνουν (ιδίως από τη στιγμή που ορισμένα από αυτά το κάνουν ήδη). Αυτό διέρρευσε μετά από ένα δημοσίευμα των Financial Times, το οποίο αναφέρει ότι ορισμένα κράτη-μέλη εξετάζουν το ενδεχόμενο να απειλήσουν την Ελλάδα με έξοδο από το σύστημα Σένγκεν, λόγω του τρόπου διαχείρισης των προσφύγων και των μεταναστών στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε. Kατά την άποψή μου, αυτή η απειλή αποτελεί σοβαρό λάθος, τόσο για νομικούς όσο και πολιτικούς λόγους.

Το νομικό πλαίσιο

Καταρχάς, το σύστημα Σένγκεν δεν μπορεί να καταργηθεί εντελώς χωρίς τροποποίηση των Συνθηκών της Ε.Ε., δεδομένου ότι οι Συνθήκες παραπέμπουν σε αυτό αρκετές φορές. Αντ’ αυτού, υπάρχουν δύο τύποι πιθανής αναστολής: βραχυχρόνια (έως τρεις μήνες) και μακροχρόνια (έως δύο έτη). Το έγγραφο του Συμβουλίου που διέρρευσε αναφέρεται στη χρήση της μακροχρόνιας αναστολής.

Σκίτσο του Osmani Simanc για τη
βραζιλιάνικη εφημερίδα «Α Τarde»

Οι κανόνες βραχυχρόνιας αναστολής ανέκαθεν αποτελούσαν ανέκαθεν μέρος του συστήματος Σένγκεν. Επιτρέπουν σε μεμονωμένα κράτη-μέλη να επιβάλουν εκ νέου ελέγχους στα εσωτερικά τους σύνορα για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, για λόγους δημόσιας τάξης και δημόσιας ασφάλειας. Οι διατάξεις αυτές έχουν συχνά εφαρμοστεί από τα κράτη-μέλη, συνήθως για λίγες ημέρες κατά τη διάρκεια μιας διεθνούς συνόδου ή ενός ποδοσφαιρικού τουρνουά. Αυτό το φθινόπωρο, έχουν εφαρμοστεί πιο συχνά και για μεγαλύτερες χρονικές περιόδους, ως απάντηση στην προσφυγική κρίση που επηρεάζει την ήπειρο. Δεδομένου ότι η επανεισαγωγή αυτή επιτρέπεται για μια μέγιστη περίοδο έξι μηνών, υπάρχει ένα επερχόμενο νομικό πρόβλημα εάν τα κράτη-μέλη παρατείνουν τους ελέγχους αυτούς και μετά την επόμενη άνοιξη.

Οι νόμιμες οδοί μετακίνησης, κλειδί για την πολιτική στο προσφυγικό

Συνέντευξη με την Καλλιόπη Στεφανάκη, επικεφαλής του Τομέα Προστασίας της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, Γραφείο Ελλάδας

Ας ξεκινήσουμε από τη βασική τοποθέτηση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ απέναντι στην παρούσα κατάσταση, σε σχέση με τους πρόσφυγες.

Βασική θέση της Ύπατης Αρμοστείας ήταν, και παραμένει, το άνοιγμα νόμιμων οδών για την πρόσβαση των προσφύγων στην προστασία που δικαιούνται, ώστε να αποφεύγεται ηπικίνδυνη παράτυπη μετακίνηση. Αυτό μπορεί να γίνει με δύο τρόπους.

Ο πρώτος είναι η αύξηση των θέσεων επανεγκατάστασης (resettlement) για πρόσφυγες απευθείας από τη Συρία και τις όμορες χώρες (Τουρκία, Λίβανος, Ιράκ και Ιορδανία, όπου υπάρχουν περίπου 4 εκατομμύρια Σύρων προσφύγων) προς χώρες της Ευρώπης —  και αναφέρομαι ειδικά στους Σύρους, επειδή περίπου 62% των μαζικών αφίξεων στην Ελλάδα φέτος, είναι Σύροι. Είναι πραγματικά ελάχιστες οι θέσεις επανεγκατάστασης που προσφέρουν τα ευρωπαϊκά κράτη συγκριτικά με τις ανάγκες, συγκεκριμένα 22.000 μέχρι το τέλος του 2016.

Ο δεύτερος τρόπος είναι να αυξηθούν οι δυνατότητες για τη χορήγηση βίζας: για σπουδές, για οικογενειακή συνένωση, για προγράμματα εργασίας, για ανθρωπιστικούς λόγους.

Με λίγα  λόγια, όσο οι τρόποι νόμιμης μετακίνησης παραμένουν περιορισμένοι, η παράτυπη μετακίνηση θα ενισχύεται. Από αυτή τη διαπίστωση ξεκινάει η Ύπατη Αρμοστεία, βλέποντας την προσφυγική μετακίνηση σε όλο της το εύρος, και όχι μόνο στην Ευρώπη.

Η Ελλάδα και η Ευρώπη μπροστά στον προσφυγικό χειμώνα του 2015

O φράχτης του Έβρου, το Αιγαίο, η «ασφαλής διέλευση», η υποδοχή και οι υποδομές

του Βασίλη Παπαστεργίου, του Αποστόλη Φωτιάδη και του Δημήτρη Χριστόπουλου

Τον χειμώνα του 2015, στον οποίο ήδη μπήκαμε, το προσφυγικό είναι ένα από τα βασικά θέματα που καθορίζουν την πολιτική ατζέντα σε όλη την Ευρώπη, τόσο σε επίπεδο Ε.Ε. όσο και κρατών μελών. Και στην Ελλάδα φυσικά, όπουτο ζήτημα τίθεται με άμεσα και εφιαλτικά, καθώς τα πνιγμένα παιδιά τείνουν να γίνουν κανονικότητα στο Αιγαίο. Ζητήσαμε λοιπόν από τρεις φίλους των «Ενθεμάτων» να συζητήσουμε για όλα αυτά: τον Βασίλη Παπαστεργίου (δικηγόρο, μέλους της Ομάδας δικηγόρων για τα δικαιώματα προσφύγων και μεταναστών), Αποστόλη Φωτιάδη (δημοσιογράφο, συγγραφέα της μελέτης «Έμποροι των συνόρων», εκδ. Ποταμός), τον Δημήτρη Χριστόπουλο (Πάντειο Πανεπιστήμιο, αντιπρόεδρο της Διεθνούς Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου). Συναντήθηκαν στο εντευκτήριον των «Ενθεμάτων» και συζήτησαν, όπως τους ζητήσαμε, για τον φράκτη του Έβρου, τους φράκτες στην Ευρώπη, τους πνιγμούς στο Αιγαίο, την ελληνική και ευρωπαϊκή πολιτική. Τους ευχαριστούμε θερμά.

ENΘΕΜΑΤΑ

Φωτογραφία του Κυριάκου Συφιλτζόγλου

Αποστόλης Φωτιάδης: Το καίριο ζήτημα, στα ζητήματα που μας θέτετε, είναι θα υπάρξει ασφαλής διέλευσης ή όχι. Στο πλαίσιο αυτό, ο φράκτης έχει αποκτήσει μεγάλη σημασία — και συμβολική και πραγματική. Αλλά δεν είναι μόνο αυτός. Το θέμα θα μπορούσε να λυθεί, λ.χ., αν, με κάποιου είδους συμφωνίας ο κόσμος μπορούσε να έρχεται από τα τουρκικά παράλια με ασφαλή τρόπο. Για να γίνει κάτι τέτοιο, όμως, πρέπει να αναιρεθεί ένα βασικό στοιχείο της φιλοσοφίας της Ε.Ε.: η αντίληψη των εξωτερικών συνόρων και όλη η πολιτική που εκπονεί με βάση αυτή.

Αυτό το επικαλείται η κυβέρνηση, χωρίς βέβαια να καλύπτεται ηθικά απ’ αυτό ως επιχείρημα. Υποστηρίζει ότι είμαστε υποχρεωμένοι να μην πάρουμε πρωτοβουλίες σε αυτό το θέμα, παρότι θα θέλαμε να δημιουργήσουμε αυτή την ασφαλή διέλευση, γιατί μέσα στο όλο παιχνίδι που παίζεται και στο σκηνικό εκβιασμού που οργανώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εναντίον μας θα κατηγορηθούμε ως υπαίτιοι της κατάρρευσης της μετεγκάστασης και της απώλειας έλεγχου των εξωτερικών συνόρων.