Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή: τι είναι και τι θέλει

του Αποστόλη Φωτιάδη

Η δημιουργία νέας Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής, που συζητήθηκε στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε., αναβλήθηκε τελικά για το άμεσο μέλλον, σε αντίθεση με την επιθυμία της Επιτροπής να παρθούν αμέσως αποφάσεις. Ιδού μια ευκαιρία, λοιπόν, να μελετήσουμε την πρόταση της Επιτροπής, που είχε μεθοδευτεί εδώ και αρκετές μέρες, με σειρά αιφνιδιασμών και επίμονων διαρροών, ώστε να έχει δημιουργηθεί το κατάλληλο κλίμα, προτού ξεκινήσει η Σύνοδος. Η Ελλάδα χαρακτηρίστηκε ανίκανη να προστατεύσει τα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε., χωρίς, ωστόσο κανένας από τους επικριτές να έχει την πολιτική ακεραιότητα να διευκρινίσει γιατί ακριβώς την κατηγορεί και τι ακριβώς εννοεί ως φύλαξη των εξωτερικών συνόρων; Επαναπροώθηση στα υδάτινα όρια; Άρνηση εισόδου και παράτυπες απωθήσεις;

Έργο της Χάνα Χεχ, 1920

Έτσι, η Ελλάδα σύρθηκε, αναπόφευκτα, σε μια επικοινωνιακή ήττα και μετατράπηκε στο χειροπιαστό παράδειγμα που δικαιολογεί την έκτακτη δρομολόγηση της νέας υπηρεσίας. Βέβαια, η αλήθεια είναι πολύ πιο περίπλοκη και αφορά την επί της ουσίας αδυναμία της ηγεσίας της Ε.Ε. να σχεδιάσει και να εφαρμόσει μια ευρωπαϊκή αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης. Ωστόσο, οι Βρυξέλλες και οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως έχουν αποδείξει στα χρόνια του Μνημονίου, γνωρίζουν καλά πώς να μετατρέπουν την κρίση σε ευκαιρία.

Η δημοκρατία στην Ευρώπη του ευρώ

Ο Σόϊμπλε δεν είναι «πεισματάρης»· είναι ένας ικανός εκπρόσωπος της γερμανικής πολιτικής

του Μίχαελ Χάινριχ

μετάφραση: Κρινιώ Παππά, Στέλιος Χρονόπουλος

Και τι δεν άκουσε ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε μετά τον επιτυχημένο εκβιασμό σε βάρος του Αλέξη Τσίπρα και της κυβέρνησής του. Η κριτική ήταν σφοδρή: ότι έβλαψε τη δημοκρατία στην Ευρώπη, ότι έβλαψε την καλή φήμη της Γερμανίας στο εξωτερικό και, βέβαια, ότι έβλαψε την «ευρωπαϊκή ιδέα». Έχεις την εντύπωση πως ο άνθρωπος αυτός δεν θέλει να αφήσει τίποτα όρθιο. Δεν είναι παράξενο, έτσι, που έχει ξεκινήσει συγκέντρωση υπογραφών στο διαδίκτυο με αίτημα την παραίτησή του. Κι αν ο Σόιμπλε δεν είναι απλώς πεισματάρης, κακός και ακοινώνητος; Αν είναι απλώς ένας καλός και ικανός εκπρόσωπος της γερμανικής πολιτικής;

Έργο του Καρλ Σμιντ-Ρότλουφ

Τα τελευταία χρόνια συντελούνται σημαντικές αλλαγές στην πολιτική της Γερμανίας. Και αυτό γίνεται τώρα εντελώς φανερό στην περίπτωση της Ελλάδας. Εδώ και δεκαετίες η γερμανική οικονομία επωφελείται από την Ε.Ε. (και προηγουμένως από την ΕΟΚ) περισσότερο από την οικονομία κάθε άλλου κράτους-μέλους. Το γερμανικό κράτος επωφελείται κι αυτό, αφού αυξάνονται τα φορολογικά του έσοδα. Ανεξάρτητα από το ποιο κόμμα όριζε τον ή την καγκελάριο, η πολιτική της Γερμανίας για την Ευρώπη στηριζόταν στην εξεύρεση συμβιβαστικών λύσεων και στην χωρίς επιφυλάξεις αποδοχή του ρόλου του μεγαλύτερου πληρωτή στην Ένωση. Γιατί το ποσό που πληρώνει η Γερμανία στην Ε.Ε. είναι ασήμαντο σε σύγκριση με τα κέρδη που αποκομίζει από αυτήν. Αυτή ακριβώς η πολιτική εξεύρεσης συμβιβαστικών λύσεων εγκαταλείφθηκε επιδεικτικά στη σύγκρουση με την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Παρόλο που πολλές χώρες ήταν ιδιαιτέρως επιφυλακτικές, η Μέρκελ και ο Σόιμπλε υιοθέτησαν και επέβαλαν μια απολύτως ασυμβίβαστη στάση: η Ευρωζώνη δεν θα αποδέχονταν τίποτα άλλο από την πλήρη και χωρίς όρους παράδοση της ελληνικής κυβέρνησης. Και δεν πρόκειται απλώς για εγκατάλειψη της συμβιβαστικής πολιτικής από μεριάς της Γερμανίας, αλλά και για μια σαφέστατη επίδειξη αυτού του γεγονότος – ως προειδοποίησης προς όλους.

Η Ευρώπη στον λαβύρινθο και η υλική δύναμη των ιδεών

 τoυ Μίχαελ Χόυζερ

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Στο ξεκίνημα της οικονομικής κρίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδειξε υπέρμετρη αισιοδοξία και επιδόθηκε σε μια σχεδόν αριστερή ρητορική. Στο Ευρωπαϊκό Σχέδιο Οικονομικής Ανάκαμψης (τέλη του 2008), διαβάζουμε: «Η τρέχουσα οικονομική κρίση μάς δίνει την ευκαιρία να δείξουμε ότι η Ευρώπη υπηρετεί καλύτερα τους πολίτες της όταν ως ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής της χρησιμοποίει τις στοχευμένες δράσεις. Η Ευρώπη μπορεί να κάνει τη διαφορά. Οι φορείς άσκησης πολιτικής, τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο ευφυής συντονισμός, εμποδίζουν τη διολίσθηση προς μια βαθύτερη ύφεση. Μια Ευρώπη έτοιμη να αναλάβει ταχεία, τολμηρή, φιλόδοξη και καλά στοχευμένη δράση θα είναι μια Ευρώπη ικανή να βάλει φρένο στην ύφεση και να επαναφέρει την ανάπτυξη. Ή θα κολυμπήσουμε μαζί ή θα βουλιάξουμε όλοι. […] Οι θεμελιώδεις αρχές αυτού του σχεδίου είναι η αλληλεγγύη και η κοινωνική δικαιοσύνη. Σε δύσκολους καιρούς, η δράση μας πρέπει να αποσκοπεί στη βοήθεια εκείνων που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Να εργαστούμε για την προστασία των θέσεων εργασίας μέσω δράσεων με κοινωνικά κριτήρια». Ποια είναι τα αποτελέσματα, λίγα χρόνια μετά;

Ένα μπερδεμένο κουβάρι

Ανιόλο Μπροντζίνο, «Αλληγορία του χρόνου» (λεπτ.), 1545

Η οικονομική ανάκαμψη δεν έχει επιτευχθεί: το χρέος έχει συσσωρευθεί και η οικονομία της Ευρωζώνης παραμένει στάσιμη. Ακόμα και στις χώρες που έχουν μειώσει τις κρατικές δαπάνες, δύσκολα μπορούμε να μιλάμε για ανάκαμψη. Η υπέρμαχος της λιτότητας Φινλανδία έχει πέσει σε «τριπλή ύφεση», η Μεγάλη Βρετανία αντιμετωπίζει στενότητα, η Ιταλία παρά τις περικοπές δεν μπορεί να σταματήσει την άνοδο του χρέους της. Η Γερμανία είναι η μόνη χώρα που δείχνει κάποια σημάδια ανάκαμψης, αλλά εδώ οι περικοπές δαπανών αντισταθμίζονται από κίνητρα που δεν έχουν θεσπιστεί σε καμία άλλη χώρα, π.χ. επενδύσεις σε υποδομές ή η θέσπιση επιδοτήσεων για την φροντίδα των παιδιών.

Το Πανεπιστήμιο της νέας εποχής στην Ελλάδα και στον κόσμο

Οι βαθύτερες τάσεις και λογικές πίσω από το Σχέδιο Διαβούλευσης

Δεύτερο Μέρος

Νίκος Κοταρίδης: Ξαναγυρνάω στην αρχή, στην τοποθέτηση της Ιφιγένειας Καμτσίδου, σε σχέση με τα μοντέλα πανεπιστημίων που διαμορφώθηκαν στην Ευρώπη, όταν είπε ότι η επίκλησή τους δεν έχει άμεση-χρηστική αξία, καθώς και εξελίχθηκαν και προσαρμόστηκαν σε αντινομικές κοινωνικές πραγματικότητες και ραγδαίες ιστορικές εξελίξεις. Φαντάζομαι ότι, όταν μιλάμε για αλλαγή μοντέλου, εννοούμε μάλλον μια ριζική τομή που έχει ήδη συντελεστεί και αναφέρεται περισσότερο στις εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών και λιγότερο στην παράδοση, τα σταθερά δομικά χαρακτηριστικά των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων.

Ιφιγένεια Καμτσίδου: Το δεύτερο μοντέλο, το λειτουργικό, εξελίχθηκε σε δημοκρατικό, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ήταν ομοιογενές ή ότι λειτουργεί απρόσκοπτα· έχει αντιφάσεις, οι οποίες έχουν οξυνθεί, με αποτέλεσμα το πανεπιστήμιο να βρίσκεται σε κρίση. Τις τελευταίες δεκαετίες, όπως επισημαίνει ο Νίκος, επιχειρείται μια συνολική αναδιάρθρωση της παγκοσμιοποιούμενης οικονομίας και επικοινωνίας, ενώ  η ηγεμονεύουσα τάξη επιδιώκει  να μεταλλάξει και το πανεπιστήμιο, ώστε αυτό να εξυπηρετεί άμεσα τις παρούσες ανάγκες της, δηλαδή να προσανατολιστεί στην κατάρτιση ατόμων που θα μπορούν να λειτουργούν ως προσωπικό με πιστοποιημένα προσόντα στις μετακινούμενες επιχειρήσεις: έτσι ώστε μια ευρωπαϊκή επιχείρηση να  μπορεί να μετεγκατασταθεί εύκολα και κερδοφόρα σε άλλη χώρα, βρίσκοντας εκεί καλά εκπαιδευμένους τεχνίτες, όχι επιστήμονες.

Ακόμη, η αναμόρφωση της πανεπιστημιακής νομοθεσίας φαίνεται να προβάλλει το μοντέλο της νέας διακυβέρνησης· οι σχετικοί κανόνες θα αποτελέσουν ένα χρήσιμο υπόδειγμα για το πώς οργανώνεται θεσμικά ένα πεδίο που ανήκει μεν στη δημόσια σφαίρα, αλλά καλείται να πραγματώσει σκοπούς που συνδέονται με τις επιδιώξεις  των αγορών ή των κυβερνώντων. Στο νέο αυτό πλαίσιο, το Πανεπιστήμιο έχοντας χάσει κάποια από τα δομικά του χαρακτηριστικά, θα τείνει να λειτουργεί κυρίως ως ιδεολογικός μηχανισμός της εξουσίας, να παράγει πρότυπα πολιτικής οργάνωσης και συλλογικής επικοινωνίας που δεν θα στηρίζονται σε ισότιμα μέλη του κοινωνικού συνόλου και φορείς ίσης αξιοπρέπειας, αλλά σε πρόσωπα που, αντί για κριτική σκέψη, αναπτύσσουν δεξιότητες, και για τον λόγο αυτό συμμετέχουν στον δημόσιο χώρο και λόγο διά της ομάδας στην οποία κάθε φορά εντάσσονται.

Ελένη Καλαφάτη: Σήμερα, αυτό που προτάσσεται είναι η «ατομική υπευθυνότητα», που συνοδεύεται από έννοιες όπως αυτονομία, αυτοδιαχείριση, αυτοαξιολόγηση. Έτσι, στην εκπαίδευση το ιεραρχημένο σχολικό σύστημα  αντικαθίσταται από την ατομική μαθησιακή πορεία, μέσα από τις πολιτικές της διά βίου μάθησης που προωθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση. Τώρα, αν είσαι άνεργος, φταις εσύ, αφού δεν επέλεξες την μαθησιακή πορεία που θα σε καθιστούσε απασχολήσιμο.

 

Ένας νέος ανθρωπολογικός τύπος

Ι. Καμτσίδου: Φαίνεται να διαμορφώνεται ένας νέος ανθρωπολογικός τύπος. Ο πολίτης, που έχει κοινωνική καταγωγή και ιστορία, καθώς και τη δυνατότητα να θέτει και να διεκδικεί ατομικούς και συλλογικούς στόχους, χάνει την προτεραιότητά του ως υποκείμενο των κοινωνικών και πολιτικών σχέσεων. Την θέση του καταλαμβάνει το άτομο επιτέλους ελεύθερο, όπως λέγεται, απαλλαγμένο από τον πατερναλισμό του κοινωνικού κράτους, υπεύθυνο για την προσωπική του πορεία,  ένας καταναλωτής γνώσεων, προϊόντων, παροχών, επικοινωνίας — δεν είναι τυχαίο ότι έχει επικρατήσει η αντίληψη πως τα ΜΜΕ είναι μια αγορά, την οποία ο καταναλωτής τη ρυθμίζει ανάλογα με τις προτιμήσεις του. Το Πανεπιστήμιο, δεδομένης της αντίφασης που ενσωματώνει, καλείται να εξυπηρετήσει αυτή τη στόχευση της ηγεμονεύουσας ομάδας, να πάψει πια να προετοιμάζει επιστήμονες ικανούς να θεραπεύουν έναν κλάδο αναστοχαζόμενοι κριτικά τις μεθόδους και τα πορίσματα της επιστήμης τους, τις αξίες και τους θεσμούς της κοινωνίας για την ευημερία της οποίας ασκούν το επάγγελμά τους, αλλά άτομα τα οποία απλώς μπορούν να εφαρμόσουν αποτελεσματικά τις δεξιότητές τους.

Κουρτ Σβίττερς, «Πίνακας με τροχό», 1920

Δημήτρης Παπαλεξόπουλος: Η ελπίδα, πάντως, βρίσκεται στο ότι δεν φαίνεται ακόμη πώς μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο, ότι χωρίς ίχνος έστω δημιουργικότητας το σύστημα δεν λειτουργεί. Ωστόσο ποιος είναι αυτός ο νέος τύπος ανθρώπου που αναφέρει η Ιφιγένεια, ποιο είναι το νέο εγώ του ύστερου καπιταλισμού, που πρέπει να «κατασκευάσει» το επιχειρηματικό πανεπιστήμιο, ώστε να επιβιώσει στη νεοφιλελεύθερη κοινωνία;

Είναι δυνατόν να περιγράψουμε, με τη βοήθεια του Σένετ, τα τρία κύρια χαρακτηριστικά του: Καταρχάς, το νέο εγώ θα έχει βραχυπρόθεσμο προσανατολισμό και στόχους, θα  εντάξει στη λογική του ότι θα πρέπει να μετακινείται από το ένα καθήκον στο άλλο, από τη μια δουλειά στην άλλη. Φυσικά, θα  έχει πάρει απόφαση ότι η δουλειά του είναι κατά πάσα πιθανότητα πρόσκαιρη. Στη συνέχεια, θα πρέπει να είναι εστιασμένο στη δυνητική ικανότητα, δεν θα του ζητά κανείς να ξέρει κάτι καλά και σε βάθος, να είναι «μάστορας». Θα πρέπει να  μπορεί να αντιδρά στο συνεχώς νέο, το μη γνωστό, το δυνητικό. Αν σταματήσει μια δουλειά, θα πρέπει να μπορεί να ενταχθεί, για να επιβιώσει, σε μια άλλη. Τέλος, θα πρέπει να είναι διατεθειμένο να εγκαταλείψει την εμπειρία του παρελθόντος, να μην τον ενδιαφέρει η ιστορία της δραστηριότητας που επιτελεί, να αντιδρά μόνο στο σήμερα με «δεξιότητα», να μπορεί να αντιμετωπίζει προβλήματα χωρίς να τον ενδιαφέρει από πού προήλθαν, να εντάσσεται σε μια πραγματικότητα που αλλάζει συνεχώς, χωρίς να ρωτά το γιατί.