Change4all: Χτίζοντας γέφυρες

Γέφυρες μεταξύ των κινημάτων, πέρα από τα σύνορα, μεταξύ της θεωρίας και της πράξης

συνέντευξη της Κατερίνας Αναστασίου, συντονίστριας του Change4all

Μιλάει για τον συντονισμό των κινημάτων, τη διεθνή αλληλεγγύη στην Ελλάδα και το ΟΧΙ, την «Ευρωπαϊκή άνοιξη» και τους πρόσφυγες, την αυστριακή Ακροδεξιά, το Νuit Debout

 

Πότε και γιατί ξεκινήσατε το Change4all;  

 To Φλεβάρη του 2015 το transform!europe  οργάνωσε στη Βιέννη μια συνάντηση, μεταξύ διεθνών οργανώσεων, κομμάτων της ευρωπαϊκής Αριστεράς και κινημάτων με σκοπό τον συντονισμό της διεθνούς αλληλεγγύης προς την Ελλάδα και την τότε νεοεκλεγμένη κυβέρνηση. Κοινός τόπος όλων, η προφανής έλλειψη επαρκούς ενημέρωσης για τους αγώνες στην Ελλάδα, αλλά και το επικοινωνιακό μονοπώλιο των επί το πλείστον αντιδραστικών διεθνών ΜΜΕ. 

 Ακόμα και μεταξύ μας, ήταν ξεκάθαρο πως τα κανάλια επικοινωνίας μας ήταν ανεπαρκή – πόσο μάλλον που εκτός Ελλάδας, η ελληνική γλώσσα είναι τόσο οικεία όσο τα… ιερογλυφικά της αρχαίας Αιγύπτου. Έπρεπε, λοιπόν, να φροντίσουμε δύο πράγματα: αφενός να δοθεί περισσότερη προσοχή και χώρος στην προβολή του κινήματος  αντίστασης στη λιτότητα στην Ελλάδα, και αφετέρου να βρούμε οι εκδηλώσεις αλληλεγγύης των άλλων ευρωπαϊκών λαών προς την Ελλάδα να φτάνουν σε όσο το δυνατόν ευρύτερο κοινό. 

 Το Change4all γεννήθηκε από αυτή τη συνάντηση, με σκοπό συμβάλει στην προσπάθεια να σπάσουμε την δαιμονοποίηση κάθε πολιτικής εναλλακτικής και αντιθετικής στο νεοφιλελευθερισμό, όχι μόνο προβάλλοντας την Ελλάδα σαν πρότυπο αντίστασης στην λιτότητα και τις ανελεύθερες αντιδημοκρατικές πολιτικές της ΕΕ, αλλά και βρίσκοντας γέφυρες με αντίστοιχους αγώνες σε άλλες χώρες.  Χρησιμοποιώντας τα εργαλεία που μας δίνει το ίντερνετ, αποφασίσαμε να φτιάξουμε με πλατφόρμα-κόμβο επικοινωνίας μεταξύ των κινημάτων της Ευρώπης και, όπως ανακαλύψαμε στην πορεία, και του κόσμου. Η πυκνότητα του πολιτικού χρόνου, οι συμπληγάδες των ΜΜΕ που αποσιωπούν τις κοινωνικές αντιδράσεις, η αποστράτευση μετά το δημοψήφισμα του Ιουλίου μας έκαναν συχνά να αισθανόμαστε σαν σταγόνα στον ωκεανό.  Η Ευρωπαϊκή Άνοιξη, όπως ονομάζουμε εδώ στο Βορρά τον ερχομό των προσφύγων και μεταναστών, και ό,τι ακολούθησε και συμβαίνει αυτή τη στιγμή, μας έδειξε ότι κόμβοι σαν το change4all είναι απαραίτητοι στους διεθνιστικούς αγώνες. 

Περίγραψέ μας τη δομή και τη λογική του σάιτ; Ποιοι ήταν οι βασικοί σας στόχοι;   Ποιο ρόλο θέλατε και θέλετε να παίξει; 

Πρώτα από όλα, ας πω ότι το change4all αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε μεταβατική φάση. Σε περίπου ένα μήνα θα έχουμε έτοιμη μια νέα έκδοση, πολύ πιο διαδραστική, λειτουργική και ανοιχτή στον κόσμο των κινημάτων και το σύμπαν της διαδικτυακής ζωής. Θα προσπαθήσω να εξηγήσω συνοπτικά το βασικό σκεπτικό. 

Ξεκινάμε με το αξίωμα ότι στους αγώνες μας για ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα και αξιοπρέπεια όλα έχουν σημασία: οι λέξεις, οι πράξεις, η πολιτική ανάλυση, τα βιώματα, οι δράσεις, καθώς και η εμπειρική συλλογική γνώση. Οι αγώνες ποικίλουν σε μορφή, δομή, οργάνωση, μεθοδολογία κτλ. Υπάρχει όμως μια κοινή πυξίδα· μόνο που στη θέση του Βορρά βρίσκεται η χειραφέτηση του ανθρώπου και η ανατροπή του συστήματος από τα κάτω.

Κολυμπώντας στην ανασφάλεια και αναζητώντας άγκυρα

Πώς οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν την τρομοκρατία και τους μετανάστες στο παιχνίδι της «ασφαλειοποίησης»

 του Ζύγκμουντ Μπάουμαν

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Ένας άγνωστος μέχρι τώρα όρος στον κοινωνικοπολιτικό λόγο, μη καταγεγραμμένος ακόμα στα λεξικά που διατίθενται στα βιβλιοπωλεία, η «ασφαλειοποίηση» (securitization) εμφανίστηκε πρόσφατα σε συζητήσεις σχετικά με μια άλλη «αντιστάθμιση κινδύνων»[1] και γρήγορα υιοθετήθηκε στο λεξιλόγιο της πολιτικής και των μέσων ενημέρωσης. Αυτό που επιδιώκει να συλλάβει και υποδηλώσει αυτός ο νεοεισαγόμενος όρος, είναι η ολοένα και πιο συχνή αναταξινόμηση μιας κατάστασης λόγω της «ανασφάλειάς του», με σχεδόν αυτόματο αποτέλεσμα τη μεταφορά της στον τομέα, την ευθύνη και την εποπτεία των οργάνων ασφαλείας. Χωρίς να αποτελεί φυσικά την αιτία αυτού του αυτοματισμού, η προαναφερθείσα εννοιολογική ασάφεια τον καθιστά χωρίς αμφιβολία πιο εύκολο.

Έργο του Έγκον Σίλε

Τα εξαρτημένα αντανακλαστικά μπορούν να λειτουργούν χωρίς να χρειάζονται μακρά επιχειρηματολογία και διαδικασίες επεξεργασμένης πειθούς: η αυθεντία του «das Man» του Χάιντεγκερ ή του «l’On» του Σαρτρ τα καθιστά τόσο προφανή και αυταπόδεικτα, που στην πράξη γίνονται σχεδόν αόρατα και δεν επιδέχονται καμιά διερώτηση. Τα εξαρτημένα αντανακλαστικά υφίστανται εφ’ εαυτών, με ασφάλεια, χωρίς σκέψη – σε ασφαλή απόσταση από τους προβολείς της λογικής. Αυτός είναι ο λόγος που οι πολιτικοί ευχαρίστως καταφεύγουν στην ασάφεια του όρου: κάνοντας το έργο τους ευκολότερο και τις δράσεις τους να τυγχάνουν εκ των προτέρων της λαϊκής έγκρισης, ακόμη και αν δεν έχουν τα υποσχεθέντα αποτελέσματα, βοηθά τους πολιτικούς να πείσουν τους ψηφοφόρους τους ότι παίρνουν τα παράπονά τους στα σοβαρά και να ενεργούν έγκαιρα σύμφωνα με την εντολή που υποτίθεται ότι τους έχει δοθεί. Έτσι, μετά το τρομοκρατικό χτύπημα του Νοεμβρίου στο Παρίσι, οι διαλυμένες πόρτες, από ορδές ένστολων αστυνομικών, η διάλυση συγκεντρώσεων και η εισβολή σε σπίτια χωρίς την έγκριση των ενοίκων τους, οι στρατιώτες που περιπολούν στους δρόμους στο φως της ημέρας, όλα αυτά προκαλούν ισχυρή αίσθηση σαν απόδειξη της αποφασιστικότητας της κυβέρνησης να «πιάσει τον ταύρο από τα κέρατα» και να αμβλύνει και να σκορπίσει την έντονη ανησυχία της ανασφάλειας που βασανίζει τους πολίτες.

Φυσάμε να πέσουν ή ψάχνουμε ομπρέλα;

Αριστερά με νέα αντίληψη

του Κωστή Καρπόζηλου

Στέφανος Ρόκος, «14 ρόδια», 2006

«Ένα φύσημα θέλει και πέφτει», με διαβεβαίωνε την άνοιξη του μακρινού 1994 ο σοφός και σίγουρα μεγαλύτερος σε ηλικία σύντροφος, αφού πρώτα είχε εκθέσει επακριβώς τις δομικές αντιφάσεις του παγκόσμιου καπιταλισμού. Λίγο να φυσούσαν οι καταπιεσμένοι της Γης και τότε ο φαινομενικός θριαμβευτής της ανθρώπινης Ιστορίας θα κατέρρεε σαν άλλος χάρτινος πύργος. Μερικές εβδομάδες αργότερα, ο ίδιος αγαπητός σύντροφος μου εξηγούσε ότι ένα απογοητευτικό εκλογικό αποτέλεσμα ήταν η φυσική απόρροια του καταθλιπτικού συσχετισμού δυνάμεων: «Τι τα θες, είναι πανίσχυροι… Θέλει να κάνουμε υπομονή, να περάσει η μπόρα». Από εκεί που το μόνο που χρειαζόταν ήταν ένα «φου», τώρα χρειαζόμασταν εμείς μια ανθεκτική ομπρέλα — δεν το λες και επιτυχία ακριβώς.

  Η ταλάντευση ανάμεσα στον βολονταρισμό και τον φαταλισμό περιγράφει μια από τις κύριες αντιφάσεις στη σκέψη και στη δράση της Αριστεράς, η οποία ιστορικά μετεωρίζεται ανάμεσα στην αστόχαστη αισιοδοξία και στην παθητική ενσωμάτωση των αποτυχιών της. Οι τελευταίοι έξι μήνες συνιστούν ένα εξαιρετικό παράδειγμα για τις καταστροφικές συνέπειες της ταλάντευσης αυτής. Πριν τις εκλογές του 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ υποστήριζε ότι οι εσωτερικές αντιφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η εγνωσμένη αποτυχία των Μνημονίων επέτρεπαν μια ιδεατή και άνευ κόστους διευθέτηση: την επικράτηση ενός εναλλακτικού σχεδίου που θα οδηγούσε στη ριζική αναθεώρηση των πολιτικών της λιτότητας, δίχως να διακινδυνεύει η θέση της Ελλάδας στον πυρήνα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Σήμερα, η υπόσχεση αυτή έχει ηττηθεί, και η ήττα, με τη σειρά της, οδηγεί στην άλλη όψη του βολονταρισμού: στην εκ των υστέρων παραδοχή ότι ο αντίπαλος ήταν πανίσχυρος, τα περιθώρια για μια εναλλακτική πρόταση εξαρχής ελάχιστα, και οι επιλογές της κυβέρνησης της Αριστεράς, σε αυτό το πλαίσιο, αναγκαστικές.

Ε.Ε./Δ.Ν.Τ: εγκλωβισμένοι σε ένα αυτοκαταστροφικό παιχνίδι

του Αλέξανδρου Ανδρέου

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Ο Alex Andreou είναι ηθοποιός, συγγραφέας και δημοσιογράφος που μένει στο Λονδίνο. Γράφει για την Guardian, το Νew Statesman, συνεργάζεται τακτικά με το BBC Radio 4 και διατηρεί το μπλογκ sturdyblog.wordpress.com. Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στο sturdyblog.wordpress.com, στις 4.6.2015, και δημοσιεύεται στα «Ενθέματα» με μικρές αλλαγές του συγγραφέα. Ο Alex Andreou θα εμφανιστεί στο Ηρώδειο στις 3 και 4 Ιουλίου, στο Jesus Christ Superstar.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Φωτογραφία: Λουίζα Γκουλιαμάκη

Πολλά έχουν γραφτεί για τις διαπραγματεύσεις που συνεχίζονται μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και ΕΕ/ΔΝΤ, και ο όγκος των αντικρουόμενων πληροφοριών συχνά συσκοτίζει την κατάσταση. Πρόθεσή μου, στο σημείωμα αυτό, είναι να φιλτράρω τα γεγονότα και να επικεντρωθώ σε ορισμένα πολύ βασικά σημεία. Δεν πρόκειται, ασφαλώς, για μια τελειωτική καταγραφή· πιστεύω, ωστόσο, ότι περιέχει μια σειρά κεφαλαιώδη ζητήματα, τα οποία δεν έχω δει να τίθενται ξεκάθαρα και με σαφήνεια.

1. Η κρίση δεν είναι οικονομική, αλλά πολιτική. Κοιτώντας τη μεγάλη εικόνα, τα ποσά που χωρίζουν την πρόταση της ελληνικής κυβέρνησης και τις αντιπροτάσεις ΕΕ/ΔΝΤ είναι ασήμαντα και γελοία. Απογυμνωμένα από την πολιτική τους σημασία, δεν αποτελούν ούτε σταγόνα στον ευρωπαϊκό, πόσο μάλλον στον παγκόσμιο, οικονομικό ωκεανό. Το ότι δεν έχει επιτευχθεί λύση οφείλεται στο γεγονός ότι Ε.Ε./ΔΝΤ υπερασπίζονται συνολικά την πολιτική της λιτότητας. Το να υποχωρήσουν, θα σήμαινε ότι παραδέχονται πως έκαναν λάθος.

2. Τα μέτρα που αντιπροτείνει η Ε.Ε. είναι ατελέσφορα και τιμωρητικά. Αρκεί μόνο να κοιτάξει κανείς τις προτάσεις της σχετικά με τον ΦΠΑ, για να συνειδητοποιήσει ότι στην Ε.Ε. είτε είναι ανίδεοι είτε δεν ενδιαφέρονται για μια συμφωνία. Οι προτεινόμενοι συντελεστές του ΦΠΑ (από το 11% σε βασικά τρόφιμα έως και 23% στο ηλεκτρικό και το νερό), δεν είναι μόνο δυσβάσταχτοι και δυσανάλογοι (καθώς επιβαρύνουν περισσότερο τους φτωχούς), αλλά θα παγιδέψουν την Ελλάδα σε έναν επιταχυνόμενο θανατηφόρο φαύλο κύκλο, αποθαρρύνοντας τον τουρισμό και ενθαρρύνοντας το παράνομο εμπόριο, με κόστος σε απολεσθέντα έσοδα πολύ μεγαλύτερο από ό,τι τα κέρδη από τις αυξήσεις. Η πρόταση να καταργηθεί ο μειωμένος συντελεστής στα νησιά δείχνει έλλειψη κατανόησης βασικών δεδομένων της οικονομικής πραγματικότητας, όπως το κόστος της θαλάσσιας μεταφοράς εμπορευμάτων για χιλιάδες μικρά, απομακρυσμένα νησιά. Είναι μια τυφλή απόπειρα εφαρμογής της γερμανικής πολιτικής. Οι προτάσεις δεν είναι οικονομικά ρεαλιστικές· είναι τιμωρητικές, για το γεγονός ότι εκλέχθηκε μια «λάθος» κυβέρνηση.

Η Ευρώπη σε παγίδα;

Συνέντευξη με του Κλάους Όφφε

μετάφραση: Μαίρη Ζαμπετάκη

Έχετε διατυπώσει την άποψη πως, στην προσπάθειά της να αντιμετωπίσει την κρίση, η Ευρώπη έπεσε μόνη της σε μια παγίδα. 

Τη λέξη «παγίδα» τη χρησιμοποιώ για να περιγράψω ένα σημείο από το οποίο δεν μπορεί κανείς να προχωρήσει, και στο οποίο οι συνθήκες είναι αφόρητες. Στο βιβλίο μου «Europe entrapped» υποστηρίζω, ότι η υιοθέτηση του ευρώ, το ξεκίνημα μιας νομισματικής ένωσης που δεν συνδυαζόταν και δεν εντασσόταν σε μια πολιτική ένωση, ήταν σαφώς λάθος· και, ταυτόχρονα, υποστηρίζω ότι μια πιθανή «οπισθοχώρηση», δηλαδή εγκατάλειψη του ευρώ και επιστροφή των κρατών-μελών σε εθνικά νομίσματα, θα ήταν ακόμα μεγαλύτερο λάθος.

Τιντορέτο, «Η Σωσάννα στο λουτρό», π. 1555

Παρά τις καταστροφικές του συνέπειες, το ευρώ είναι πλέον πρακτικά αμετάκλητο. Επέτρεψε την ανάπτυξη ενός διακρατικού συστήματος καταμερισμού εργασίας και οικονομικής ολοκλήρωσης στην Ευρώπη, το οποίο θα κατέρρεε χωρίς το κοινό νόμισμα. Οι συνθήκες δεν προβλέπουν τη διαδικασία εξόδου ενός κράτους-μέλους από την ευροζώνη με παράλληλη παραμονή στην Ε.Ε. Η Γερμανία, η οικονομία της οποίας στηρίζεται κυρίως στις εξαγωγές, έχει ωφεληθεί σημαντικά από το ευρώ, καθώς το κοινό νόμισμα προσφέρει μια πολύ ευνοϊκότερη συναλλαγματική ισοτιμία διεθνώς από ό,τι ένα νέο γερμανικό μάρκο. Συνεπώς, είναι λογικό να περιμένει κανείς ότι η Γερμανία είναι διατεθειμένη να καταβάλει ένα μεγάλο τίμημα για τη διάσωση του ευρώ.

Το σύστημα έχει φτάσει στα ιστορικά του όρια

«Μια αριστερή κυβέρνηση στην Ελλάδα θα είναι πολύ σημαντική για όλο το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι»

συνέντευξη του Κωνσταντίνου Τσουκαλά, με την ευκαιρία της κυκλοφορίας της «Γυμνής βασίλισσας» (εκδ. Καστανιώτη)

Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς σπίτι του. Φωτογραφία του Γιώργου Οικονομόπουλου.

Η Γυμνή βασίλισσα. Έργα και ημέρες του οικονομικού λόγου, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη, παρότι μιλάει για την οικονομία και την κυριαρχία της, δεν είναι ένα βιβλίο οικονομικό. Είναι ένα έργο συνολικό, με το οποίο ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς επιβεβαιώνει, για άλλη μια φορά, ότι είναι ένας πολιτικός στοχαστής, με όλη τη σημασία του όρου, και επίσης κατεξοχήν Ευρωπαίος: τόσο επειδή η οπτική του είναι ευρωπαϊκή και διεθνής όσο και γιατί συνομιλεί, όπως και με τα προηγούμενα έργα του, με τους μεγάλους ευρωπαίους ομοτέχνους του. Η Γυμνή Βασίλισσα (που είναι, βέβαια, η οικονομία, και ιδίως η νεοφιλελεύθερη οικονομία) υπερβαίνει τις επιστημονικές εξειδικεύσεις και κλάδους, μέσα από ένα συνολικό πρίσμα. Και το κάνει με γραφή σαφή και απλή (σε σχέση και με προηγούμενα βιβλία του), και συγχρόνως πλούσια, που αντλεί από πολλές επικράτειες, πέραν της θεωρίας και της φιλοσοφίας, όπως η τέχνη, η λογοτεχνία, η ιστορία. Ένα έργο που, με βαθιά πολιτική αγωνία, ανοίγει ζητήματα και θέτει καίρια ερωτήματα, χωρίς να δίνει εύκολες ή τελεσίδικες απαντήσεις. Γιατί, όπως λέει, «είτε το θέλουμε, είτε όχι, η πανούργα Ιστορία μάς περιμένει στη γωνία».

Στρ. Μπ.

Ανιόλο Μπροντζίνο, «Αλληγορία του Χρόνου (λεπτομέρεια), 1545

Θα ξεκινήσω από μια διαπίστωση η οποία, όπως γράφεις, αποτελεί κεντρικό άξονα της Γυμνής βασίλισσας ότι το σύστημα έχει φτάσει στα έσχατα ιστορικά του όρια.

Το κεντρικό ερώτημα που θέτω στο βιβλίο δεν είναι επιστημονικό, αλλά πολιτικό: Αν και υπό ποίους όρους το παγκοσμίως εξελισσόμενο νεοφιλελεύθερο σύστημα είναι δυνατόν να αναπαραχθεί. Και όταν λέω αναπαραχθεί, εννοώ αν οι ολοένα οξυνόμενες υφέρπουσες αντιφάσεις είναι δυνατόν να θεραπευθούν ή να αρθούν με τα μέσα τα οποία δίνει το σύστημα στις πολιτικές εξουσίες.

Μέχρι τώρα, στο πλαίσιο των εθνικών κρατών, είτε αυτά ήταν δημοκρατικά είτε αυταρχικά είτε φιλελεύθερα είτε ακόμα φασιστικά, το καπιταλιστικό κράτος είχε μια θεμελιώδη ευθύνη: την ευθύνη να αναπαραγάγει το σύστημα. Kαι το έκανε μέσα από θεσμούς και μηχανισμούς, εν ανάγκη μετατρεπόμενο σε κράτος έκτακτης ανάγκης. Εδώ, ακριβώς, πιστεύω, έγκειται η κρισιμότητα των σημερινών καιρών. Η παγκοσμιοποίηση, αν δεν έχει καταλύσει, έχει αμβλύνει εξαιρετικά, σε σημείο πρωτοφανές, την παρεμβατική ικανότητα των κατεστημένων πολιτικών εξουσιών, των κρατών και, κατ’ επέκταση, των οργανωμένων κοινωνών. Το αποτέλεσμα είναι οι μεγάλες αποφάσεις για το παρόν και το μέλλον των λαών να μην παίρνονται από τα κράτη – εξαιρώ τα πολύ μεγάλα κράτη (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα)· μιλάω για όλα τα άλλα, τα περισσότερα, και προφανώς για την Ελλάδα.

Οι μεγάλες αποφάσεις, λοιπόν, λαμβάνονται από αυτό που ονομάζουμε αγορές. Οι αγορές δεν είναι η αγορά. Η αγορά ήταν μια ιδέα, μια fictio, ένα πλάσμα, ένα αφηρημένο σύστημα ισορροπιών ανάμεσα σε ελεύθερα αναπτυσσόμενες δυνάμεις. Ενώ οι αγορές είναι ένα κέντρο λήψης αποφάσεων, το οποίο προσπαθεί να επιβάλει –και το καταφέρνει σε μεγάλο βαθμό– τα συγκροτημένα και εξειδικευμένα συμφέροντα, τα οποία εκπροσωπεί.

Το ευρώ, ο Νότος και η Ελλάδα

Όλα τα λάθη της ΟΝΕ, η ίδια η αποτυχία της ως νεοφιλελεύθερου σχεδίου, φορτώθηκαν στις κοινωνίες του Νότου

συνέντευξη της Μαριάννας Τόλια

Τζόρτζιο ντε Κίρικο, «Ο τροβαδούρος»

Τη Μαριάννα Τόλια τη γνωρίζω από τις παλιές καλές μέρες της εφημερίδας «Η Εποχή», όταν και οι δυο μετείχαμε σε αυτό το σπουδαίο εργαστήρι, εργαστήρι γραφής, πολιτικής και σκέψης, που ήταν και συνεχίζει να είναι η «Εποχή». Δεν είναι όμως αυτός ο λόγος που της ζητήσαμε να μας μιλήσει για το βιβλίο της «Το ευρώ, ο Νότος και η Ελλάδα», το οποίο κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό από τις Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις. Αλλά το ότι πρόκειται για ένα βιβλίο τεκμηριωμένο και παρεμβατικό μαζί, που παρακινεί όποιον θέλει να σκεφτεί κριτικά για την κρίση, την οικονομία και την πολιτική. Πέρα από τα στοιχεία που μας προσφέρει για την κρίση της Ελλάδας (που την εντάσσει στη γενικότερη κρίση του Ευρωπαϊκού Νότου, διακρίνοντας όμως την περίπτωση της Ελλάδας και της Πορτογαλίας από τις αντίστοιχες της Ιταλίας και της Ισπανίας) προτείνει προοπτικές για το αύριο ή μάλλον το «μεθαύριο», όπως λέει και η ίδια. Ο αναγνώστης –και ο τόμος έχει το προσόν ότι δεν χρειάζεται να είσαι ειδικός για να τον προσπελάσεις– θα βρει στοιχεία, ιδέες και σκέψεις για τη χάραξη ενός σχεδίου ανασυγκρότησης, πάνω από τα χαλάσματα της κρίσης. Δεν θα μιλήσω εδώ για το περιεχόμενο, το εξηγεί η ίδια η Μαριάννα Τόλια, στη συνέντευξη που ακολουθεί. Θα σταθώ μόνο σε δυο σημεία από τον Πρόλογό της, χαρακτηριστικά της οπτικής της. Πρώτον, μας λέει, «αυτή η αφήγηση δεν προτείνεται μόνο για λόγους θεωρητικού ενδιαφέροντος· προτείνεται κυρίως για να εμπνεύσει την πολιτική πράξη». Και, έπειτα, ότι «η ψυχολογική πηγή για τη συγγραφή του βιβλίου ήταν η αγωνία· η ίδια αγωνία που διακατέχει μεγάλα κομμάτια της ελληνικής κοινωνίας». Θα πω μόνο ότι, στις σελίδες του τόμου, καταφέρνει να μετατρέψει την αγωνία σε προβληματισμό και σκέψη, με τρόπο γόνιμο και χρήσιμο.

Στρ. Μπ.

Τζόρτζιο ντε Κίρικο, «Σχολή μονομάχων», 1953

Το βιβλίο καταρρίπτει το κυρίαρχο επιχείρημα ότι το κόστος εργασίας στην Ελλάδα και στις χώρες του Νότου είναι αυτό που ευθύνεται για την κρίση του ευρώ. Μπορείς να μας το εξηγήσεις;

Το ότι η άνοδος του κόστους εργασίας ευθύνονταν για την κρίση του ευρώ το υποστήριζε η Γερμανία όταν άναβε η κρίση. Είχε διατυπωθεί τότε –τέλη 2010– μια πρώτη ανάλυση για το τι ήταν όλο αυτό που συνέβαινε στην Ευρώπη η οποία είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αιτία ήταν η απώλεια ανταγωνιστικότητας του Ευρωπαϊκού Νότου έναντι του Βορρά. Από ένα ολόκληρο αναλυτικό σχήμα όμως η γερμανική ηγεσία ξεχώρισε μια παράμετρο, την αύξηση του μοναδιαίου εργασιακού κόστους, και ανήγαγε το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας σε αυτήν, γιατί με αυτό το επιχείρημα μπορούσε να στηρίξει την οικονομική πολιτική που επέβαλε και να αποτρέψει άλλες που ήθελε, π.χ., μια όντως ευρωπαϊκή αντιμετώπιση του προβλήματος των τραπεζών.

Δέκα θέσεις για την ακροδεξιά στην Ευρώπη

του Μικαέλ Λεβύ

μετάφραση: Πάνος Αγγελόπουλος

1. Οι ευρωεκλογές επιβεβαίωσαν μια τάση που παρατηρούμε εδώ και αρκετά χρόνια στην πλειοψηφία των χωρών της ηπείρου: την εντυπωσιακή άνοδο της άκρας δεξιάς. Πρόκειται για ένα φαινόμενο χωρίς προηγούμενο από τη δεκαετία του 1930 και μετά. Αν σε κάποιες χώρες το ρεύμα αυτό κατέγραφε εκλογικά αποτελέσματα της τάξης του 10 με 20%, σήμερα, σε τρεις ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Αγγλία, Δανία), τα ποσοστά του ανέρχονται μεταξύ 25 και 30%. Στην πραγματικότητα, όμως, η επιρροή του είναι ευρύτερη από την εκλογική του επιρροή: οι ιδέες του μεταδίδονται και προσβάλλουν την «κλασική» δεξιά καθώς και ένα μέρος της σοσιαλ-φιλελεύθερης Αριστεράς. Η γαλλική περίπτωση είναι η πιο σοβαρή, καθώς η άνοδος του Εθνικού Μετώπου υπερβαίνει ακόμα και τις πιο απαισιόδοξες προβλέψεις. Για να δανειστούμε τον εύστοχο τίτλο ενός πρόσφατου κύριου άρθρου του ειδησεογραφικού ιστότοπου Mediapart, βρισκόμαστε «Πέντε λεπτά πριν τα μεσάνυχτα».
2. Η ακροδεξιά χαρακτηρίζεται από ποικιλομορφία. Καλύπτει ένα ευρύ φάσμα που εκτείνεται από αμιγώς νεοναζιστικά κόμματα όπως η Χρυσή Αυγή, μέχρι αστικές δυνάμεις πλήρως ενσωματωμένες στο θεσμικό πολιτικό παιχνίδι, όπως το ελβετικό UDC. Κοινά τους χαρακτηριστικά ο σοβινιστικός εθνικισμός, η ξενοφοβία, ο ρατσισμός, το μίσος για τους μετανάστες –και ειδικότερα τους «μη Ευρωπαίους»– και τους Ρομά (τον πρώτο ίσως λαό στην Ευρώπη που είναι… μόνο ευρωπαϊκός), η ισλαμοφοβία, ο αντικομμουνισμός. Σε αυτά μπορούμε να προσθέσουμε, σε πολλές περιπτώσεις, τον αντισημιτισμό, την ομοφοβία, τον μισογυνισμό, τον αυταρχισμό, την περιφρόνηση της δημοκρατίας, την ευρωφοβία. Σε άλλα ζητήματα –όπωςλ.χ. ο νεοφιλελευθερισμός ή ο κοσμικός χαρακτήρας του κράτους–, το ρεύμα αυτό εμφανίζεται πιο διχασμένο.
3. Θα ήταν σφάλμα να πιστέψει κανείς ότι οι φασισμός και ο αντιφασισμός αποτελούν φαινόμενα του παρελθόντος. Στις μέρες μας, βέβαια, δεν συναντάμε μαζικά φασιστικά κόμματα όπως το γερμανικό NSDAP της δεκαετίας του 1930, αλλά ήδη εκείνη την εποχή ο φασισμός δεν εξαντλούνταν σε ένα και μόνο μοντέλο: ο φρανκισμός στην Ισπανία και ο σαλαζαρισμός στην Πορτογαλία διέφεραν από τον ιταλικό φασισμό ή τον γερμανικό ναζισμό. Σήμερα, μια σημαντική μερίδα της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς ακολουθεί το φασιστικό ή/και νεοναζιστικό πρότυπο: είναι οι περιπτώσεις της Χρυσής Αυγής και του ουγγρικού Jobbik, των ουκρανικών Svoboda και Pravyi Sektor κ.λπ. Αλλά το ίδιο ισχύει, καίτοι υπό άλλη μορφή, για το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο, το αυστριακό FPÖ, το βελγικό Vlaams Belang κ.ά., τα ιδρυτικά στελέχη των οποίων διατηρούσαν στενούς δεσμούς με τον ιστορικό φασισμό και τις δυνάμεις που συνεργάστηκαν με το Γ΄Ράιχ. Σε άλλες χώρες (Ολλανδία, Ελβετία, Αγγλία, Δανία), τα κόμματα της ακροδεξιάς δεν έχουν αναγκαστικά φασιστικές καταβολές αλλά συμμερίζονται τον ίδιο ρατσισμό και ισλαμοφοβία. Ένα από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται κατά κόρον, προκειμένου να πείσουν ότι η άκρα δεξιά έχει αλλάξει και ουδεμία σχέση έχει πλέον με τον φασισμό, είναι η αποδοχή εκ μέρους της της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και των εκλογών ως μέσου ανέλιξης στην εξουσία. Ας θυμηθούμε, ωστόσο, ότι ο Αδόλφος Χίτλερ χρίστηκε καγκελάριος με τη νόμιμη ψήφο του γερμανικού κοινοβουλίου, και ότι ο στρατηγός Πεταίν εκλέχθηκε επικεφαλής της κυβέρνησης από το γαλλικό κοινοβούλιο. Αν το Εθνικό Μέτωπο  ανερχόταν τελικά στην εξουσία μέσω εκλογών –υπόθεση που, δυστυχώς, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε– τι θα απέμενε άραγε από τη δημοκρατία στη Γαλλία;
4. Αν εξαιρέσουμε την Ελλάδα, η οικονομική κρίση που μαστίζει την Ευρώπη από το 2008ευνόησε πολύ περισσότερο την άκρα δεξιά απ’ό,τι τη ριζοσπαστική αριστερά. Η σημερινή άκρα δεξιά επωφελήθηκε βέβαια από την κρίση, αλλά η κριση δεν τα εξηγεί όλα: στην Ισπανία και την Πορτογαλία, δυο χώρες που υπέφεραν περισσότερο από την κρίση, η άκρα δεξιά παραμένει περιθωριακή. Και στην Ελλάδα ακόμα, που η Χρυσή Αυγή γνώρισε μια εντυπωσιακή πρόοδο, παραμένει παρ’όλα αυτά πολύ πίσω από τον ΣΥΡΙΖΑ. Την ίδια στιγμή, σε χώρες που έμειναν ανέπαφες από την κρίση, όπως η Ελβετία και η Αυστρία, η ρατσιστική ακροδεξιά ξεπερνά το 20%. Επομένως, θα πρέπει να αποφεύγουμε τις οικονομικιστικές ερμηνείες που συχνά προτείνειη αριστερά.

Η νίκη

του Στρατή Μπουρνάζου

Jason Oliva,
«Φτερωτή Νίκη της Σαμοθράκης», 2010

Νίκη. Νίκη, σαφής, ιστορική για τα δεδομένα της χώρας, με ευρωπαϊκή σημασία. Αυτό σημαίνει η πρωτιά του ΣΥΡΙΖΑ στις ευρωεκλογές. Το γράφουν, σε διαφορετικούς τόνους, όλα τα έγκυρα διεθνή μέσα ενημέρωσης, όχι μόνο ο Guardian (που για τους Μουρούτηδες είναι κάτι μεταξύ Αυγής και Unfollow), αλλά και το BBC και η Monde και οι Financial Times. Tο ξέρουν πολύ καλά και οι κυβερνητικοί, όσο κι αν προσπαθούνε να βαφτίσουν το κρέας ψάρι, και να μας πουν ότι νικητής δεν είναι ο πρώτος, αλλά ο δεύτερος, μπορεί και ο τέταρτος (και ίσως αν η ΔΗΜΑΡ ήταν ακόμα στην κυβέρνηση να βρίσκαν τρόπο να πούνε ότι κι αυτή πέτυχε, αν όχι εξαιρετική, πάντως «ικανοποιητική» επίδοση). Το ξέρουν καλά, αλλιώς ποιος ο λόγος και των ανασχηματισμών και του ενσκήψαντος αιφνίδιου έρωτα για την απλή αναλογική;

Ο λόγος που γράφω αυτό το τόσο στοιχειώδες, σχεδόν αυτονόητο (παρά την απέχθειά μου για τα αυτονόητα) είναι επειδή νομίζω ότι υπάρχει μια κατηγορία που έχει νιώσει λιγότερο τη νίκη. Και αυτή είναι, παραδόξως, οι φίλοι, τα στελέχη και οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ. Οι λόγοι είναι πολλοί: ότι όλοι είμαστε εντός του κυρίαρχου λόγου των καναλιών, που μας επηρεάζει πολύ περισσότερο από ό,τι νομίζουμε, καθώς αυτός ορίζει το πλαίσιο της κουβέντας· οι μεγάλες, ίσως και υπερβολικές προσδοκίες· μια μόνιμη κατάσταση γκρίνιας, γνώριμη και από παλιότερα στην Αριστερά, που στα χρόνια της κρίσης έχει βαθύνει, καθώς ενσωματώνουμε την ήττα· το ότι ο λόγος μας, μερικές φορές, δεν εμπνέει ούτε εμάς τους ίδιους. Σύμφωνοι. Όμως, ας σκεφτούμε: Αν σε οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα ένα κόμμα αριστερό, ριζοσπαστικό, κομμουνιστογενές έβγαινε πρώτο με διαφορά 4% υπήρχε περίπτωση να μην πανηγυρίζαμε; Να σκεφτόμαστε ότι θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερη η διαφορά, ότι το 4% είναι μικρό; Ασφαλώς όχι.

[Ιταλία]: Μια ασπόνδυλη Aριστερά;

του Γιώργου Σουβλή και της Τάνια Toφανίν

Bενετία, Απρίλιος 2014

Ο Πέρρυ Άντερσον, σε μια απόπειρά του να κριτικάρει την πορεία της μεταπολεμικής ιταλικής Αριστεράς, χρησιμοποίησε τον παραπάνω τίτλο, χωρίς ερωτηματικό ωστόσο. [1] Επίκεντρο της κριτικής του ήταν η ανικανότητά της να αρθρώσει αυτόνομο λόγο και πρακτικές, οι οποίες να τη διαφοροποιούν ουσιωδώς από την ιταλική νεοφιλελεύθερη Δεξιά. Ωστόσο, από τον Μάρτιο του 2009, οπότε γράφτηκε το άρθρο του, έχουν σημειωθεί δυο κεφαλαιώδεις αλλαγές στην Ευρώπη συνολικά. Η πρώτη είναι η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση υπερσυσσώρευσης που ξέσπασε το 2008, οι οικονομικές συνεπαγωγές της οποίας για την Ευρώπη γίνονται πλήρως ορατές μόλις την τελευταία τριετία. H δεύτερη –στενά συνδεδεμένη με την πρώτη, και δη τις πολιτικές λιτότητας που επιβλήθηκαν– είναι η αναδιάρθρωση του ευρωπαϊκού πολιτικού σκηνικού: κατάρρευση των σοσιαλδημοκρατικών (στην πλειονότητά τους) κυβερνήσεων που διαχειρίστηκαν το ξέσπασμα της κρίσης και διαδοχή τους από κυβερνητικούς σχηματισμούς όπου κυριαρχούν τα κόμματα της χριστιανοδημοκρατίας. Ταυτόχρονα, ενίσχυση πολιτικών δυνάμεων στα αριστερά της σοσιαλδημοκρατίας, και ανάδειξη συλλογικοτήτων και κινημάτων, τα οποία –άλλοτε σε συνεργασία με τα κόμματα αυτά και άλλοτε όχι–, αμφισβήτησαν τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές.
Σε αυτό το ευρύτερο ιστορικό συγκείμενο πρέπει να εγγραφεί και η λίστα «Η άλλη Ευρώπη με τον Τσίπρα», που θα συμμετάσχει στις ευρωεκλογές και μάχεται, για μια εναλλακτική Ευρώπη ενάντια στην κυριαρχή λογική της λιτότητας. Περιλαμβάνει 71 υποψήφιους, από κόμματα της Αριστεράς (Κομμουνιστική Επανίδρυση, Αριστερά Οικολογίας και Ελευθερίας και άλλα ελάσσονος εμβέλειας κόμματα), συλλογικότητες της κοινωνίας των πολιτών και κοινωνικά κινήματα ενεργά για χρόνια στους αγώνες για τα κοινά αγαθά (Ιταλικό φόρουμ των κινημάτων για το νερό). Η μέχρι τώρα παρουσία της Λίστας μπορεί να χαρακτηριστεί ικανοποιητική, καθώς κατάφερε, μέσα σε ένα μήνα, χάρη στην επιτυχή ενεργοποιήση ενός δικτύου εθελοντών, να συλλέξει 220.000 υπογραφές (70.000 παραπάνω από όσες απαιτεί ο ιταλικός νόμος για τη συμμετοχή στις ευρωεκλογές).

Η «Νονά»: η καινούργια ταινία του Στέλιου Κούλογλου

Από την ευρωπαϊκή Γερμανία στη γερμανική Ευρώπη

συνέντευξη του Στέλιου Κούλογλου

Η καινούργια ταινία του Στέλιου Κούλογλου, με τίτλο «Η Νονά» και θέμα τον βίο και την πολιτεία της Άγκελα Μέρκελ αναδεικνύει ένα πlούσιο υλικό: εικόνες από τη ζωή στην Ανατολική Γερμανία, γερμανικό σινεμά του 1980, διαγγέλματα της Μέρκελ, συνεντεύξεις της Ναόμι Κλάιν, του Ούλριχ Μπεκ κ.ά., σκηνές από μια θεατρική παράσταση στην Αθήνα με θέμα τις αυτοκτονίες, σκηνές της ανθρωπιστικής κρίσης στην Ελλάδα του 2014, στιγμιότυπα της γερμανικής και ευρωπαϊκής πολιτικής. Για όλα αυτά μιλήσαμε με τον Στ. Κούλογλου, που έγραψε το σενάριο και τη σκηνοθέτησε. Η ταινία κάνει την πρεμιέρα της την Τρίτη 18 Μαρτίου, στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης, ενώ από την Πέμπτη θα παίζεται σε δυο κινηματογράφους της Αθήνας (Ααβόρα, τέρμα Ιπποκράτους και Αλεξάνδρα new star art cinema, στην Καλλιθέα).

«Η Νονά». O τίτλος νομίζω σοκάρει, άλλους θετικά και άλλους αρνητικά. Για να είμαι ειλικρινής, συγκαταλέγομαι στους δεύτερους…

Η ταινία δανείζεται τον τίτλο της από το βιβλίο της Γερτρούδης Χέλερ Η Νονά (έχει κυκλοφορήσει και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Λιβάνη). Κι εμένα με ξένισε ο τίτλος, αρχικά: μια ευρωπαία ηγέτης, και μάλιστα αυτού του διαμετρήματος, χαρακτηρίζεται με έναν όρο που παραπέμπει στη Μαφία! Η Χέλερ –η οποία, παρεμπιπτόντως, είναι Χριστιανοδημοκράτισσα–, όπως μου είπε, θεωρεί ότι ο τίτλος αυτός εκφράζει την πολιτική της Μέρκελ: ομερτά, νόμος της σιωπής, προδοσίες και «δολοφονίες» — πολιτικές βέβαια. Θα τα δείτε όλα αυτά στην ταινία, η Χέλερ μας εξηγεί, λ.χ., πώς η Μέρκελ πρόδωσε τον Χέλμουτ Κολ. Κι όσον αφορά τους εκβιασμούς, ας θυμηθούμε πώς εκβιάστηκε ο Γιώργος Παπανδρέου, ενώ η Ελλάδα ήταν στο χείλος της κατάρρευσης, να αγοράσει όπλα. Ή ο ιρλανδός υπουργός Οικονομικών, που ήθελε να αφήσει μια τράπεζα να χρεοκοπήσει. Ο Τρισέ τον απείλησε ότι θα του κόψει τη ρευστότητα, κι έτσι του επέβαλε να σώσει την τράπεζα, δηλαδή τα γερμανικά κεφάλαια.

Μίλησες για τον Τρισέ. «Νονά», αν δεχτούμε τον όρο, λοιπόν, είναι η Μέρκελ; Ή μπορούμε, στον ρόλο αυτό, να σκεφτούμε μια συγκεκριμένη πολιτική;

Ας πούμε ότι είναι ένα πανευρωπαϊκό σύστημα εξουσίας, όπου παίζουν ρόλο η ΕΚΤ και, εκτός Ευρώπης, το ΔΝΤ. Θυμίζω ότι η Μέρκελ, σε αντίθεση με τον Σόιμπλε, επέμενε να μπει το ΔΝΤ στο σχήμα της τρόικας. Η Μέρκελ είναι αυτή που δίνει τον τόνο σε αυτό το σύστημα εξουσίας, που έχει ανατρέψει όλη τη μεταπολεμική πολιτική της Γερμανίας. Η επιδίωξη, πια, όπως το λέει ωραία ο Ούλριχ Μπεκ στην ταινία, δεν είναι μια ευρωπαϊκή Γερμανία, αλλά μια γερμανική Ευρώπη.

Ευρώπη: η επιστροφή των φαντασμάτων

του Αποστόλη Φωτιάδη

Ανρί Ματίς, «Κολυμβητής σε ενυδρείο», 1847

Tα φαντάσματα του εθνικισμού επιστρέφουν στην Ευρώπη. Και αυτό, σε μεγάλο βαθμό, αντανακλά μια διπλή αποτυχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ηγετών της: η οικονομική και η μεταναστευτική κρίση, που έπληξαν την Ευρώπη την τελευταία δεκαετία, απέδειξαν τις αδυναμίες του προγράμματος ενοποίησης. Και στις δυο περιπτώσεις, η υποταγή της ευρωπαϊκής ηγεσίας σε κορπορατιστικά συμφέροντα την οδήγησε σε λανθασμένες στρατηγικές για την αντιμετώπιση τους, μετατρέποντας ουσιαστικά το θεσμικό πλαίσιο της Ένωσης σε πεδίο σύγκρουσης εθνικών πολιτικών.

Η στρατηγική της λιτότητας και οι διεθνείς θεσμοί που δημιουργήθηκαν για την εφαρμογή της, κυρίως η Τρόικα και ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, αποτελούν δομές μέσω των οποίων ορισμένα κράτη-μέλη της Ένωσης, με τη συμμετοχή της Κομισιόν και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, περιορίζουν την κυριαρχία άλλων κρατών-μελών. Παράλληλα, η μακροχρόνια μεταναστευτική κρίση, που εξελίσσεται στα σύνορα της Ευρώπης από τα τέλη της δεκαετίας του 1990,  έχει κακοφορμίσει σε μια αντιπαράθεση μεταξύ νοτιοανατολικών και βορειοδυτικών κρατών-μελών σχετικά με την κατανομή ευθυνών και του βάρους διαχείρισης των ροών. Έτσι, ουσιαστικά οι ευρωπαϊκοί θεσμοί έχουν μετατραπεί σε ένα όχημα επιβολής ηγεμονίας, ενώ μηχανισμοί με εξισορροπητικό ρόλο, όπως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και το Ευρωκοινοβούλιο, έχουν περιθωριοποιεί.

O ευρωσκεπτικισμός δεν είναι σκεπτικισμός

 του Δημήτρη Χριστόπουλου

Ανρί Ματίς, «Η αρπαγή της Ευρώπης», 1929

Στα τελευταία χρόνια, χρόνια της κρίσης, ο ευρωσκεπτικισμός έπαψε να είναι μονοπώλιο δυνάμεων του Βορρά και του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου ανέκαθεν βρισκόταν το άντρο του. Διαχέεται πλέον, με άλλη μορφή και περιεχόμενο, με άλλον αέρα, στον ευρωπαϊκό Νότο. Η ιδεολογία αμφιβολίας ή αντίθεσης προς στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι πλέον σήμα-κατατεθέν της πολιτικής αισθητικής των εύτακτων Δανών που αγχώνονται με τους ξένους τους. Ούτε των λονδρέζικων παμπ, που βλέπουν την Ευρώπη να ξεκινά από τις γαλλικές ακτές ή των βιεννέζικων σαλονιών που αναπολούν ημέρες δόξας της Mitteleuropa.

Χαρακτηριστικό των ευρωσκεπτικισμών μέχρι σήμερα ήταν η αγχώδης μέριμνα των παραπάνω –και άλλων πολλών– να πάψουν να μοιράζονται κύρος, εξουσία και χρήματα, με άλλους Ευρωπαίους, κυρίως αυτούς του Νότου, αλλά και της Ανατολής μετά το τέλος του Ψυχρoύ Πολέμου. Για τον λόγο αυτό, παραδοσιακά, κάποιοι ευρωσκεπτικιστές διαφωνούσαν με την περαιτέρω επέκταση της Ένωσης. Άλλοι διαφωνούσαν με την υφιστάμενη μορφή της. Άλλοι ήταν ακόμα και υπέρ της διάλυσής της. Ο ευρωσκεπτικισμός λοιπόν, στην παραδοσιακή του εκδοχή, είναι μια μορφή κλασικού ευρωπαϊκού εθνικισμού. Αρνείται την αλληλεγγύη σε συλλογικότητες που θεωρεί ότι δεν δικαιούνται θέση στη «δική του» πολιτική κοινότητα.

Ποιος δεν άκουσε τον Νιλς Μούιζνιεκς;

του Δημοσθένη Παπαδάτου-Αναγνωστόπουλου

Φράνσις Μπέικον, «Σπουδή για ένα πορτρέτο του Βαν Γκογκ», 1957

Οι αναγνώστες και οι αναγνώστριες της Αυγής που διέτρεξαν τις εξήντα δύο σελίδες της Έκθεσης Μούιζνιεκς,[1] πιθανότατα βρήκαν εκεί πράγματα που ήδη ήξεραν. Οι πιο αυστηροί ίσως είδαν στα διάφορα «πρέπει» του επιτρόπου ένα ευχολόγιο, ακυρωμένο την ίδια κιόλας μέρα από τον θάνατο της Σάρας, σ’ ένα από τα χιλιάδες σπίτια δίχως ρεύμα. Κι όμως, παρά την (προφανή, αλλά δεδομένη) απουσία ριζοσπαστικής διάθεσης, παρά την «αποστασιοποίηση» του συντάκτη της, και παρά την απεύθυνση συστάσεων σε ώτα επιλεκτικά ακουόντων, η Έκθεση Μούιζνιεκς αποτελεί μια σημαντική παρέμβαση. Σκέφτομαι πέντε λόγους:

Πρώτον, γιατί όσο πειστικά κι αν εξηγεί η Αριστερά εντός (και κυρίως εκτός) ότι τα Μνημόνια έφεραν την Ελλάδα μπροστά σε μια σοβαρή ανθρωπιστική κρίση (βλ. και το πρόσφατο υπόμνημα του ΣΥΡΙΖΑ) [2] έχει πολλαπλάσια σημασία ο  ισχυρισμός της να τεκμηριώνεται από έναν οργανισμό με το κύρος του Συμβουλίου της Ευρώπης. Έχει δε πολλαπλάσια σημασία, όταν ο Επίτροπος είναι ένας κεντροδεξιός λετονός τεχνοκράτης, που ωστόσο, σε αντίθεση με άλλους ευρωπαίους συναδέλφους του, δεν θεωρεί πρώτιστο μέλημά του να αβαντάρει τους κρατούντες (δείτε, αντιστικτικά, τα συγχαρητήρια της κ. Μάλμστρομ για την μεταναστευτική πολιτική της κυβέρνησης…), αλλά, αντίθετα, να συμβάλει στην προστασία αυτών που πλήττονται από την πολιτική τους.

Σκέψεις για μια αριστερή επανίδρυση της Ευρώπης

Ευρώπη, δημοκρατία, κοινωνικός πειραματισμός

του Ευκλείδη Τσακαλώτου

Ζακ Λίπσιτς, «Η αρπαγή της Ευρώπης, ΙV», 1941

Μετά  το 2008 παρατηρούμε μια εντυπωσιακή έλλειψη νέων ιδεών από τη μεριά των συστημικών δυνάμεων. Στο πολιτικό επίπεδο ο νεοφιλελευθερισμός μπορεί να προχωρά ακάθεκτος, να μην έχει υποστεί σημαντικές πολιτικές ήττες, αλλά συγχρόνως δεν φαίνεται να λύνει κανένα από τα προβλήματα που ανέδειξε η μεγάλη κρίση: ούτε οι κοινωνικές ανισότητες, ούτε το αχαλίνωτο χρηματοπιστωτικό σύστημα, ούτε οι μακροοικονομικές ανισορροπίες διορθώνονται έστω και μερικώς. Ακούγονται κριτικές φωνές που ανησυχούν για το μέλλον του συστήματος. Ο Τζόζεφ Στίγκλιτς και ο Πωλ Κρούγκμαν έχουν ασκήσει δριμεία κριτική στην ασκούμενη μακροοικονομική πολιτική, που έχει οδηγήσει τόσες χώρες στην παγίδα χρέους και στη συνέχιση των μακροοικονομικών ανισορροπιών. Ο Ραγκουράμ Ραγιάν και ο Βόλφγκανγκ Στρικ έχουν αναδείξει το αδιέξοδο των πολιτικών προτεραιοτήτων των ελίτ που δεν αναγνωρίζουν κανένα κοινωνικό συμβόλαιο, για παράδειγμα προς τους συνταξιούχους και τους νέους, λες και τα μόνα συμβόλαια που πρέπει να τηρηθούν ως ιερή υποχρέωση είναι τα συμβόλαια προς τους πιστωτές και τις χρηματαγορές.

Είναι σημαντικό ότι όλο και πιο πολλές «κεντρώες» φωνές αμφισβητούν ότι ο καπιταλισμός μπορεί να νομιμοποιηθεί σε αυτή τη βάση. Και αυτή η αμφισβήτηση, τον τελευταίο καιρό, έχει αναπτύξει και μια εσωτερική δυναμική. Μπορεί ορισμένοι οικονομολόγοι, όπως ο Κρούγκμαν και ο Στίγκλιτς να ξεκίνησαν με μια τεχνοκρατική κριτική, ως κεϋνσιανοί, όσον αφορά την ασκούμενη οικονομική πολιτική, αλλά όλο και περισσότερο ασκούν πολιτική κριτική στις ελίτ. Φαίνεται να αντιλαμβάνονται ότι μια αλλαγή θα βασιστεί σε κοινωνικές διεργασίες που θα αμφισβητήσουν την ισχύ αυτών των ελίτ.

Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι αυτές οι ανησυχίες έχουν και θεσμικό αντίκτυπο. Έτσι, δεν είναι πια περιθωριακές οι προτάσεις για μια διαφορετική οικονομική και χρηματοοικονομική αρχιτεκτονική για την ευρωζώνη. Δεν είναι μόνο η Αριστερά που μιλάει για μια Ευρώπη η οποία  θα βασίζεται σε ένα μεγαλύτερο κεντρικό προϋπολογισμό, στις δημοσιονομικές μεταβιβάσεις, στην κοινοτικοποίηση του χρέους,  μια πιο συντονισμένη και επεκτατική μακροοικονομική πολιτική, μια πολύ διαφορετική κεντρική τράπεζα κλπ. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για τους τομείς όπου χρειάζεται περισσότερη υπερεθνική ρύθμιση: τις χρηματαγορές, την πάταξη της φοροδιαφυγής (off-shore, φορολογικοί παράδεισοι κλπ.), την προστασία του περιβάλλοντος.

Η Αριστερά έχει μεγάλη συμβολή σε αυτή τη συζήτηση. Υπάρχουν, βεβαίως, αποχρώσεις και διαφωνίες, τόσο για τις λεπτομέρειες των θεσμικών προτάσεων όσο και για το πόσο ρεαλιστικό είναι να πιστεύει κανείς στη δυνατότητα ενός διαφορετικού συσχετισμού που θα επιβάλει μια νέα αρχιτεκτονική. Αλλά οι προτάσεις του ΣΥΡΙΖΑ και των άλλων αριστερών δυνάμεων για μια άλλη αρχιτεκτονική δεν βρίσκονται στον αέρα. Έτσι, ξέρουμε ποιο θεσμικό πλαίσιο χρειαζόμαστε προκειμένου να στηριχθούν οι προτάσεις μας, στο εθνικό επίπεδο, για μια διαφορετική πολιτική με στόχο να αντιμετωπίσουμε την ύφεση, την ανεργία και την ανθρωπιστική κρίση.

Η νέα γερμανική κυβέρνηση, η Ελλάδα και η Ευρώπη

 του Άρη Καλαντίδη

Έμιλ Νόλντε, «Μάσκες», 1911

 Δυο μήνες πέρασαν μέχρι να συνεννοηθούν τα δυο μεγάλα γερμανικά κόμματα για το σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας. Η σημαντική νίκη των Χριστιανοδημοκρατών (CDU)-Χριστιανοκοινωνιστών (CSU) υπό την A.  Μέρκελ και το χαμηλό ποσοστό των Σοσιαλδημοκρατών (SPD) του Π. Στάινμπρουκ στις εκλογές του Σεπτεμβρίου όρισαν εκ των προτέρων τον συσχετισμό δυνάμεων. Έτσι οι περισσότεροι σχολιαστές προέβλεψαν από την αρχή πως το τελικό αποτέλεσμα θα ήταν στην πραγματικότητα μια αυτοδύναμη κυβέρνηση της κ. Μέρκελ με λίγες παραχωρήσεις στους σοσιαλδημοκράτες σε ζητήματα χωρίς μεγάλη διάσταση απόψεων, π.χ. για το ελάχιστο ημερομίσθιο. Τι αλλάζει όμως για την Ευρώπη και, συγκεκριμένα, την Ελλάδα με τη νέα κυβέρνηση;  Κατά τη γνώμη μου σχεδόν τίποτα.

Eυρωπαϊκή Ένωση: Η διαιρετική τομή δεν είναι ανάμεσα σε κράτη ή κυβερνήσεις, αλλά ανάμεσα σε τάξεις

Ο Φρανκ Ντέπε θα μιλήσει στην Αθήνα, την Τετάρτη 4 Δεκεμβρίου, στην 7η Ετήσια Διάλεξη Πουλαντζά (βλ. στο τέλος του άρθρου)

Συνέντευξη του Φρανκ Ντέπε

Συνέντευξη: Λουδοβίκος Κωτσονόπουλος. Μετάφραση από τα γερμανικά: Κρινιώ Παππά

Ο Φρανκ Ντέπε μαζί με τον Ρούντι Ντούτσκε,  ήταν ένα από τα βασικά στελέχη του Κεντρικού Συμβουλίου της «Σοσιαλιστικής Γερμανικής Ένωσης Φοιτητών», που πρωτοστάτησε στα γεγονότα του 1968. Μαθητής του Βόλφγκαγκ Άμπεντροτ, σπούδασε πολιτική επιστήμη και κοινωνιολογία στα πανεπιστήμια της Φρανκφούρτης του Μάρμπουργκ, όπου και δίδαξε πολιτική επιστήμη από το 1972 μέχρι το 2006. Το συγγραφικό του έργο είναι πολυσχιδές, περιλαμβάνοντας βιβλία για το έργο πολιτικών στοχαστών, όπως ο Μακιαβέλι και ο Μπλανκί, καθώς και για θέματα όπως ο ιμπεριαλισμός, ο αυταρχικός καπιταλισμός και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Στα ελληνικά έχει εκδοθεί Η νέα διεθνής τάξη. Ο κόσμος πέρα από τον ανταγωνισμό των συστημάτων (εκδ. Λιβάνη-Νέα Σύνορα, 1995). Παράλληλα με το συγγραφικό και ακαδημαϊκό του έργο, ο Ντέπε έχει αναπτύξει πλούσια πολιτική δράση. Μετέχει στη συντακτική επιτροπή δύο σημαντικών περιοδικών του αριστερού χώρου στη Γερμανία, Sozialismus και Ζ, στο Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ, ενώ είναι μέλος του Die Linke.

***

 Ας ξεκινήσουμε με μια ερώτηση αυτοβιογραφικού χαρακτήρα. Τη δεκαετία του ’60 σπουδάσατε διαδοχικά στα πανεπιστήμια της Φρανκφούρτης και του Μάρμπουργκ. Κάθε ένα από αυτά τα δύο αντιστοιχούσε  σε μια διαφορετική σχολή σκέψης. Πώς επηρέασαν αυτές οι σχολές το έργο σας;

Το 1961 ξεκίνησα να σπουδάζω κοινωνιολογία  στη Φρανκφούρτη, με καθηγητές  τον Χορκχάιμερ, τον Αντόρνο  και τον Μαρκούζε, ο οποίος ήταν τότε επισκέπτης καθηγητής. Εκείνη την περίοδο δεν γνώριζα τίποτα σχετικά με τον μαρξισμό, τις εργατικές κινητοποιήσεις, την κριτική θεωρία και τη «Σχολή της Φρανκφούρτης». Ωστόσο, μέσα από την αντιπαράθεση με τον φασισμό, τη συμμετοχή μου σε αντιμιλιταριστικές κινητοποιήσεις, αλλά και μέσα από τις μουσικές μου αναζητήσεις–έπαιζα τότε  τζαζ–, είχα υιοθετήσει μια κριτική στάση απέναντι στην πολιτική κατάσταση, όπως διαμορφωνόταν την περίοδο του Αντενάουερ και του Ψυχρού Πόλεμου. Στη διάρκεια των σπουδών μου στη Φρανκφούρτη κατανόησα τον φιλοσοφικό  πυρήνα της κριτικής θεωρίας, κυρίως μέσα από το έργο του Μαρκούζε  Λόγος και Επανάσταση,  τα μαθήματα των Αντόρνο-Χορκχάιμερ  και, τέλος, το έργο του Μαρξ.

Ανώτατη παιδεία: Επωλήθη

ΣΑΡΑΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΤΕΧΝΕΙΟΥ-1

του Στέφαν Κολίνι

μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου

 Σαράντα χρόνια μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, και ενώ συνεχίζεται η απεργία των διοικητικών υπαλλήλων, με την κυβέρνηση να απειλεί με εισαγγελείς και συλλήψεις (όπως και ότι θα στείλει τα ΜΑΤ εάν η ΕΡΤ εκπέμψει από το ΕΜΠ), δημοσιεύουμε μικρά αποσπάσματα από το εκτενές βιβλιοκριτικό δοκίμιο του καθηγητή λογοτεχνίας και ιστορίας των ιδεών στο  Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Stephan Collini («Sold out», London Review of Books, τχ. 20, 24.10.2013). Ξεκινώντας από τις πρόσφατες μελέτες των Roger Brown – Helen Caraso (Everything for Sale? The Marketisation of UK Higher Education) και του Andrew McGettigan (The Great University Gamble: Money, Markets and the Future of Higher Education), o Κολίνι μιλάει για την ιδιωτικοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης, στο Ηνωμένο Βασίλειο και γενικότερα. Τα δημοσιεύουμε, όχι μόνο ως προείκασμα ενός δυστοπικού μέλλοντος, αλλά και γιατί, παρά τις εθνικές ιδιαιτερότητες, ο αγώνας για την υπεράσπιση της δημόσιας παιδείας δεν μπορεί παρά να είναι κοινός, διαπερνώντας τα σύνορα.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 Ας ξεκινήσω από αυτό: Το να ασκούμε κριτική στην πολιτική που εφαρμόζεται σήμερα στα πανεπιστήμια δεν σημαίνει ότι πιστεύουμε πως παλιότερα όλα είχαν καλώς ή πως αναπολούμε κάποια χρυσή εποχή στην οποία πρέπει να επιστρέψουμε, ούτε, τέλος πως τα πανεπιστήμια δεν είναι υπόλογα στην κοινωνία — κατηγορίες, όλες αυτές, που απαγγέλλουν οι υπερασπιστές της  εν λόγω πολιτικής προκειμένου να απαξιώσουν τη δικαιολογημένη κριτική που τους γίνεται. Με άλλα λόγια, η επιλογή δεν έγκειται ανάμεσα στην υποστήριξη της σημερινής πολιτικής και σε κάποια αίσθηση κεκτημένων δικαιωμάτων που ισοδυναμεί με στρουθοκαμηλισμό. Δεύτερον, θα έπρεπε να είναι επίσης ξεκάθαρο ότι οι προηγούμενες κυβερνήσεις έπαιξαν τον ρόλο τους στην προώθηση των πολιτικών αυτών [της ιδιωτικοποίησης].  Οι αλλαγές που σημειώθηκαν μετά το 2010 είναι φυσικά πιο θεμελιακές από όλα όσα είχαν συμβεί νωρίτερα, αλλά στους κύκλους όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις, και ειδικά μεταξύ των αρμόδιων παραγόντων, υπάρχει συνέχεια στην προσέγγιση τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Τρίτον, τη μοίρα των βρετανικών πανεπιστημίων δεν μπορεί κανείς να την εξετάσει απομονωμένα. Στις σύγχρονες δημοκρατίες της αγοράς, βαθιές δομικές αλλαγές ασκούν, διεθνώς, ισχυρότατες  πιέσεις στις αξίες που διατήρησαν ζωντανό το ιδεώδες της δημόσιας ανώτατης εκπαίδευσης. Δυστυχώς, το Ηνωμένο Βασίλειο ανέλαβε την πιλοτική πειραματική εφαρμογή αυτών των αλλαγών. Οι άλλες χώρες παρακολουθούν την εξέλιξη του πειράματος με ένα μείγμα λύπησης και ανησυχίας: λύπησης, γιατί η πανεπιστημιακή εκπαίδευση στη Βρετανία ήταν κάτι που θαύμαζαν για πάρα πολλά χρόνια· και ανησυχίας, γιατί φοβούνται πως παρόμοιες πολιτικές μπορεί να ενσκήψουν σύντομα καταπάνω τους. Να το πούμε κι αλλιώς: σε πολλά μέρη του κόσμου τη βρετανική ανώτατη εκπαίδευση δεν τη αντιμετωπίζουν τόσο σαν ένα χρήσιμο πρωτοποριακό πείραμα όσο σαν παλιά εκείνα «καναρίνια στο ορυχείο».[1]

Κυριακές στα μαγαζιά

KΥΡΙΑΚΗ ΑΡΓΙΑ ή ΑΓΡΙΑ; ΓΙΑ ΤΟ ΩΡΑΡΙΟ ΤΩΝ ΜΑΓΑΖΙΩΝ-1

 του Άρη Καλαντίδη

Ακούγοντας τον υπουργό Ανάπτυξης, αλλά και τον δήμαρχο Αθηναίων, να μιλάνε για το άνοιγμα των καταστημάτων την Κυριακή θα πίστευε κανείς ότι ζουν σε άλλη χώρα. Γιατί είναι ο ενθουσιασμός και η αισιοδοξία τους βρίσκεται σε πλήρη αναντιστοιχία με την πραγματικότητα που συνθέτουν η εκρηκτική ανεργία, η συρρίκνωση των εισοδημάτων, η απληρωσιά, τα φέσια, ο τρόμος της απόλυσης, ακόμα και τα κλειστά καταστήματα. Ειπώθηκαν όλα αυτά, και αναδείχθηκαν, και στις κινητοποιήσεις των εμποροϋπαλλήλων, σε όλη τη χώρα, οι οποίοι είναι αναγκασμένοι, εκ των πραγμάτων, να διατηρούν πιο στενές σχέσεις με την πραγματικότητα.

Καθώς ήταν δύσκολο να πατήσει στην Ελλάδα, ο κυρίαρχος λόγος βρήκε διέξοδο στο εξωτερικό, επικαλούμενος το επιχείρημα ότι στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα του 21ου αιώνα δεν υπάρχει Κυριακή, γιορτή και σχόλη. Αλλά και στην αντίληψη που θέλει τα κέντρα της πόλης (κατά προτίμηση τα ευρωπαϊκά) ολοζώντανα χάρη αποκλειστικά στα αδιάλειπτα ανοιχτά καταστήματα. Απευθυνθήκαμε λοιπόν σε δυο φίλους «απ’ το εξωτερικό», στον Άρη Καλαντίδη και τον Ρογήρο, που ζουν εδώ και χρόνια στο Βερολίνο και το Λουξεμβούργο αντίστοιχα, και τους ζητήσαμε, με τη γνώση τους αυτή, να σχολιάσουν το ζήτημα.

«Ε» 

Όττο Ντιξ, «Οδός Πράγας, Δρέσδη», 1920

Η δημόσια συζήτηση για τη διεύρυνση του ωραρίου λειτουργίας των καταστημάτων και το άνοιγμά τους τις Κυριακές έχει φτάσει να αποτελεί πεδίο ιδεολογικής διαμάχης, τόσο που από τον καπνό είναι σχεδόν αδύνατον να ξεχωρίσουμε το τοπίο. Η μεγάλη δυσκολία είναι πως εμπλέκονται τουλάχιστον τρεις, αρκετά χωριστές μεταξύ τους, συζητήσεις για: α) τα εμπορικά καταστήματα ως οικονομική οντότητα, β) τα ψώνια ως ανάγκη και διασκέδαση και γ) την όποια συμβολή των ανοιχτών καταστημάτων στη ζωντάνια των πόλεων. Είναι ανάγκη να ξεκαθαρίσουμε αυτά τα επιχειρήματα για να μιλήσουμε ψύχραιμα για το τι μπορεί να σημαίνει η λειτουργία των εμπορικών καταστημάτων τις Κυριακές.

Μια διεύρυνση των ωραρίων λειτουργίας μπορεί πράγματι να έχει θετικό αντίκτυπο στην αγορά, κυρίως μέσα από τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, οι οποίες έρχονται να καλύψουν τις πρόσθετες ώρες. Για να ισχύσει όμως αυτό, πρέπει να συντρέχουν κάποιες προϋποθέσεις. Πρώτον, για να πληρωθούν νέοι υπάλληλοι θα πρέπει τα καταστήματα να κάνουν μεγαλύτερο τζίρο, οι καταναλωτές δηλαδή θα πρέπει να ξοδέψουν περισσότερα, απλώς και μόνο γιατί έχουν περισσότερες ώρες στη διάθεσή τους. Δεύτερον, οι εργασιακές σχέσεις θα πρέπει να είναι εξασφαλισμένες ώστε οι καταστηματάρχες να μην υποχρεώσουν τους ήδη υπάρχοντες υπαλλήλους να δουλέψουν απλώς παραπάνω ώρες χωρίς τη δέουσα αμοιβή.

Σοβιετική δημοκρατία του Λουξεμβούργου;

KΥΡΙΑΚΗ ΑΡΓΙΑ ή ΑΓΡΙΑ; ΓΙΑ ΤΟ ΩΡΑΡΙΟ ΤΩΝ ΜΑΓΑΖΙΩΝ-2

του Ρογήρου

Έντουαρντ Χόπερ, «Αυτόματο», 1927

Tις τελευταίες ημέρες, καθώς το ελληνόφωνο διαδικτυακό «χωριό» είχε χωριστεί σε αντίπαλα στρατόπεδα εξαιτίας της λειτουργίας των καταστημάτων τις Κυριακές, άρχισε να αναπαράγεται σχεδόν μαζικά ένα κείμενο που υποτίθεται ότι μας πληροφορεί για τις ώρες λειτουργίας των καταστημάτων στις χώρες της Ε.Ε.. Πηγή του κειμένου φαίνεται να είναι άρθρο που δημοσιεύθηκε σε εφημερίδα ευρείας κυκλοφορίας τον Ιανουάριο του 2009. Από περιέργεια, θέλησα να δω τι ανέφερε για τη χώρα στην οποία διαμένω εδώ και χρόνια και διαπίστωσα ότι αναγράφονταν τα εξής: «Λουξεμβούργο: Δευτέρα-Σάββατο: 06.00-20.00 και Κυριακή 06.00-13.00». Ακόμη και χωρίς προσωπική γνώση της κατάστασης, κάποιος θα παραξενευόταν με την ιδέα εμπορικών καταστημάτων που είναι ανοιχτά από τις 6 το πρωί. Λαμβάνοντας υπόψη και τα διδάγματα της πείραςήταν σαφές ότι τα παρατιθέμενα στοιχεία δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα.

Η εφημερίδα επισήμαινε ότι τα στοιχεία προέρχονταν από την EuroCommerce, μια ευρωπαϊκή ένωση επιχειρήσεων χονδρικού και λιανικού εμπορίου. Πράγματι, στον ιστότοπο της επαγγελματικής ένωσης αυτής υπάρχει σχετικό αρχείο με τα επίμαχα στοιχεία. Μόνο που συνοδεύεται από δήλωση αποποίησης ευθύνης και υπόμνηση ότι τα όποια στοιχεία παρατίθενται απλώς για ενημέρωση.