Η κοιλιά των πατρικίων και η αμφισβητήσιμη αρτιμέλεια των πληβείων

 WEB ONLY – MONO ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ THΣ «ΑΥΓΗΣ» ΚΑΙ ΣΤΟ ΜΠΛΟΓΚ ΤΩΝ ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ

                                                                  Στη μνήμη του Victor Gordon Kiernan, τον οποίο θα επιθυμούσα να είχα γνωρίσει περισσότερο

του Βασίλη Δρουκόπουλου

«ΚΟΡΙΟΛΑΝΟΣ: Όποιος συμβούλεψε να δώσουν δωρεάν σιτάρι από αποθήκες κρατικές,

καθώς κάποτε το ’χαν κάνει στην Ελλάδα, –

                                                                                 ΜΕΝΕΝΙΟΣ: Καλά, φτάνει, άσ’ το αυτό.

                                                                                 ΚΟΡΙΟΛΑΝΟΣ: Αν κι είχε εκεί ο λαός πιο απόλυτη εξουσία, – λέω πως αυτοί ταγίσαν την απειθαρχία, θρέψαν του κράτους την καταστροφή».

Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Κοριολανός, Πράξη Γ, Σκηνή 1

(μτφρ. Βασίλης Ρώτας, Επικαιρότητα, Αθήνα, 1997 [ανατύπωση]).

«Kοριολανός¨», Πράξη Ε;, σκηνή 3. Γκραβούρα του J. Caldwell, από έναν πίνακα του G. Hamilton

Όποτε σημαντικά γεγονότα συμβαίνουν, λέξεις και φράσεις, παράγραφοι και αποσπάσματα από σκονισμένα κλασικά κείμενα επαναπροβάλλουν και επανέρχονται για την επίκαιρη αμεσότητα που και τότε στόχευαν και με την ορμή την οποία τότε είχαν γραφτεί (http:// goo.gl/LRymX πρόσβαση: 7.9.2012). Οι σημερινές εξελίξεις στη χώρα μας και αλλού με παραπέμπουν στον Κοριολανό του Σαίξπηρ, το πιo πολιτικό θεατρικό έργο του. Παραφράζοντας έναν μελετητή του Σαίξπηρ: στοιχεία πολιτικής θεωρίας δεν θα πρέπει να επιβάλλονται σ’ ένα απρόθυμο κείμενο. Όμως αυτά, όπως θα δούμε στη συνέχεια, είναι ήδη ενσωματωμένα στο υλικό του έργου και αναμένουν την ανάδειξή τους από την προσεχτική ανάγνωσή μας.

Από την παράσταση του ΚΘΒΕ, 1973

Υπενθυμίζω πολύ συνοπτικά. Έργο εμπνευσμένο από την κοινωνική αναταραχή και τις λαϊκές εξεγέρσεις  που οφείλονταν στις περιφράξεις της γης και στην έλλειψη δημητριακών σε κομητείες των Midlands στο γύρισμα του 16ου προς τον 17ο αιώνα όπως και στο Warwickshire το 1607, τη χρονιά που ο Σαίξπηρ συγγράφει τον Κοριολανό. Μάλιστα, υποστηρίζεται ότι στα χέρια του Σαίξπηρ είχε φτάσει το μανιφέστο των Warwickshire Diggers εκείνης της εποχής. Ας θυμηθούμε επίσης ότι ο Σαίξπηρ είχε γεννηθεί στο Stratford του Warwickshire και ότι ο ίδιος είχε σημαντική κτηματική περιουσία  στην περιοχή.

Το έργο ξετυλίγεται γύρω από τη σύγκρουση πατρικίων και πληβείων στη Ρώμη μετά τα γεγονότα της Πρώτης Απόσχισης (Απόσυρσης), το 494 π.Χ. Την αφορμή της εξέγερσης, όπως αυτή περιγράφεται στην αρχή του έργου, αποτελεί η έλλειψη δημητριακών. Την ίδια εποχή παραχωρούνται πέντε δημαρχίες στους πληβείους με εκπροσώπηση στη Σύγκλητο, ενώ ταυτόχρονα ξεσπάει  πόλεμος με τους γειτονικούς Βόλσκους.  Ο Γάιος Μάρκιος, αρχομανής και αρχολάγνος σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Μάριου Πλωρίτη (Το Βήμα, 28.8.2005), επικεφαλής του ρωμαϊκού εκστρατευτικού σώματος καταλαμβάνει την Κοριόλη, πόλη των Βόλσκων, νότια του Λατίου και αποκτά το προσωνύμιο Κοριολανός. Παρόλο που προτείνεται για ύπατος, εξασφαλίζοντας και την υποστήριξη των πληβείων, διατηρεί τη χολερική του συμπεριφορά και αυθάδη υπεροψία του απέναντι τους. Αποτέλεσμα: οι πληβείοι αποσύρουν τη ψήφο τους και η εκλογή του ακυρώνεται. Αποφασίζεται η εξορία του. Αυτός, χολωμένος, εγκαταλείπει τη Ρώμη και καταφεύγει στη χώρα των Βόλσκων, προσχωρεί σ’ αυτούς και καταλήγει σε συνεργασία με τον πρότερο εχθρό του Αουφίδιο, με σκοπό να καταλάβουν μαζί τη Ρώμη. Η μητέρα του, Βολούμνια, τον μεταπείθει, ο στρατός των Βόλσκων αποσύρεται και τελικά ο Κοριολανός δολοφονείται από τον Αουφίδιο.

Η δημοκρατία της Βαϊμάρης και η Ελλάδα του 2012: αναλογίες, μεταφορές και διαφορές

Τα όρια και οι κίνδυνοι των ιστορικών αναλογιών, η υπεράσπιση της δημοκρατίας, ο πολιτισμός της Βαϊμάρης, η «στριμωγμένη ταυτότητα», η χρήση και κατάχρηση του Καρλ Σμιτ

Σήμερα, μαζί με την «Αυγή», κυκλοφορεί το τομίδιο «Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης και οι σημερινές “αναβιώσεις” της» (Μανόλης Αγγελίδης, Κατερίνα Καρακάση, Μάκης Κουζέλης, Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος, Χρήστος Χατζηιωσήφ). Τα κείμενά του βασίζονται στις εισηγήσεις της ημερίδας που οργάνωσε, τον Απρίλιο του 2012, το Ινστιτούτο «Νίκος Πουλαντζάς». Με την ευκαιρία, και καθώς το ζήτημα της Βαϊμάρης παραμένει σταθερά στην ημερήσια διάταξη της δημόσιας συζήτησης, συζητήσαμε με τον Μάκη Κουζέλη, καθηγητή κοινωνικής θεωρίας και κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλος του Δ.Σ. του «Πουλαντζά».

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 συνέντευξη του Μάκη Κουζέλη

Ότο Ντιξ, «Ο πωλητής σπίρτων, 1», 1920

Οι αναλογίες και οι (απειλητικοί) παραλληλισμοί μεταξύ της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και της σημερινής Ελλάδας επανέρχονται διαρκώς στη δημόσια συζήτηση. Ξεκινώντας, θα θέλαμε ένα σχόλια επ’ αυτού.

 Νομίζω ότι είναι ένα σχήμα, το οποίο ίσως βοηθάει σε κάποια σημεία, όπως όλα τα σχήματα, αλλά είναι παρακινδυνευμένο, ιδίως όταν χρησιμοποιείται με ευκολία. Θυμάμαι, λ.χ., μια από τις πρώτες φορές που το άκουσα, στη συνέλευση του Τμήματός μας, στο Πανεπιστήμιο. Ενώ συζητούσαμε, νομίζω για τον νόμο Διαμαντοπούλου, σηκώθηκε ένας συνάδελφος, έξαλλος, και άρχισε να επισείει τον κίνδυνο της Βαϊμάρης.

Το σχήμα αυτό εντοπίζεται στον κίνδυνο: Βαϊμάρη= κίνδυνος=άνοδος του ναζισμού. Και, επίσης, ως σήμανση της περίφημης θεωρίας των «άκρων», της άποψης ότι η Αριστερά είναι επικίνδυνη, γιατί, παράγοντας οξύτητα, άνοιξε τον δρόμο στον ναζισμό. Βέβαια, πρόκειται για πολύ μερική και επιλεκτική ανάγνωση της Βαϊμάρης. Απουσιάζει, από αυτήν, όλο το τεράστιο κεφάλαιο του πολιτισμού –θα επανέλθω σε αυτό–, όπως απουσιάζουν, επίσης, τα δύο κρισιμότερα ζητήματα που αναδεικνύει η βιβλιογραφία όσον αφορά τη Βαϊμάρη: αφενός η ανοχή των αστικών δυνάμεων –αλλά αρχικά και των επαναστατικών– απέναντι στη ναζιστική ακροδεξιά, αφετέρου, και κυρίως, το ζήτημα της αποσταθεροποίησης της δημοκρατίας.

Αν θέλει κανείς, ειδικότερα, να κάνει κριτική στην κομμουνιστική Αριστερά της εποχής, αυτή δεν μπορεί, κατά τη γνώμη μου, να αναχθεί στο σχήμα των «άκρων», αλλά στο ότι δεν υπερασπίστηκε τη δημοκρατία στον βαθμό που έπρεπε. Δηλαδή, στο πλαίσιο μιας γενικευμένης αμφισβήτησης –ας μην το ξεχνάμε, η Βαϊμάρη είναι η πρώτη δημοκρατία στη Γερμανία– η Αριστερά δεν εκτίμησε, δεν αντιλήφθηκε ότι αυτό είναι πρωταρχικό. Όπως λέω και στην εισαγωγή του τόμου που εξέδωσε ο «Πουλαντζάς», αν πρέπει να καταλήξουμε σε μια πολιτική υπόθεση εργασίας σήμερα, αυτή είναι το χειραφετητικό αίτημα υπεράσπισης της δημοκρατίας. Υπεράσπιση της δημοκρατίας, με ταυτόχρονη ανανοηματοδότησή της.

Υποστηρίζεις δηλαδή –και συμφωνώ πλήρως– ότι η υπεράσπιση της δημοκρατίας αποτελεί βασικό πολιτικό καθήκον για την Αριστερά σήμερα.

Μαξ Μπέκμαν, «Μεγάλη νεκρή φύση με μουσικά όργανα», 1926

Από την ευκολία με την οποία παραβιάζεται σήμερα στη χώρα μας το Σύνταγμα, μπορούμε να καταλάβουμε πόσο κρίσιμος όρος είναι η δημοκρατία. Θα έλεγα ότι, υπερασπιζόμενοι στοιχεία της αστικής δημοκρατίας, μπορούμε σήμερα να κάνουμε επαναστατική δουλειά.

Ας δούμε την περίπτωση του ΕΑΜ — ένας άλλος ιστορικός παραλληλισμός, ακόμα πιο δύσκολος, αλλά εξαιρετικά χρήσιμος, και ίσως γι’ αυτό ξεσηκώνει θύελλα διαμαρτυριών. Μας δείχνει ότι, όταν φτιάξουμε ένα μέτωπο αντιφασιστικό-δημοκρατικό, το σκέλος της δημοκρατίας θα βαθαίνει από την ίδια τη μάχη που δίνουμε. Και, αν υλοποιηθεί, θα υλοποιηθεί, όπως και τότε, με όρους σχεδόν επαναστατικούς. Αυτό είναι το ενδιαφέρον, το προκλητικό θα έλεγα, που πρέπει να δούμε στο ΕΑΜ. Όχι βέβαια επειδή οι όροι είναι ίδιοι, αλλά επειδή, στη βάση ενός αιτήματος που δεν είναι επαναστατικό από μόνο του, αρχίζεις και συγκροτείς διαδικασίες που έχουν τέτοια χαρακτηριστικά.