Για τον Κώστα Κάρη

Ο Κώστας Κάρης σε εκδήλωση της ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος στο Σπόρτινγκ

Τα «Ενθέματα» διήγαν το ήμισυ περίπου του βίου τους με διευθυντή της Αυγής τον Κώστα Κάρη. Του οφείλουν πολλά, και για όλα όσα έκανε γι’ αυτά (τις ιδέες, τις μακρές και έντονες συζητήσεις, την κριτική, την καλή διάθεση), στο πλαίσιο μιας ευρύτερης μορφωτικής αντίληψής του για τον Τύπο, αλλά και για όσα δεν έκανε: την απουσία, δηλαδή, κάθε παρέμβασης, το κλίμα ελευθερίας και αυτονομίας που είχε καθιερώσει, στο οποίο έζησε και συνεχίζει να ζει αυτό το ένθετο.

Ο Κώστας, όπως έγραψε ο Ανδρέας Πετρουλάκης (protagon, 28.7.2014) ήταν «συμπαγής άνθρωπος με κρυστάλλινη και ιδιόρρυθμη πορεία στην ανανεωτική αριστερά και τη δημοσιογραφία, πολύ ασυνήθιστος, πολύ ιδιαίτερος, σχεδόν αρχετυπικός. Πολιτικό ον μέχρι μυελού των οστών. Δεν ήταν από τις περιπτώσεις των δημοσιογράφων αστέρων, ήταν από τις περιπτώσεις των δημοσιογράφων με μεγάλη αξία. Από αυτούς που εισχωρούν στον σκληρό πυρήνα της δημοσιογραφίας και ενθυλακώνουν τις βασικές της αξίες: την ευρυμάθεια, την έρευνα, την οξυδέρκεια, την μαχητικότητα, την εντιμότητα».

Τον αποχαιρετούμε, κι εμείς, με τα λόγια του σημερινού διευθυντή μας, του Νίκου Φίλη («Ένας δικός μας άνθρωπος», Η Αυγή, 30.7.2014).: «Κώστα, χρηστέ και άλυπε φίλε και σύντροφε των χρόνων της νιότης μας και των ώριμων χρόνων, δεν πιστεύουμε πως έφυγες τόσο γρήγορα, τόσο αναπάντεχα. Σαν ψέματα. Θα σε θυμόμαστε γι’ αυτά που ζήσαμε. Θα σε θυμόμαστε, βεβαίως, γι’ αυτά που δημιούργησες στο πέρασμά σου. Στην Αλίκη και τα δυο κορίτσια σας, την Αγάθη και τη Φανή, κληροδοτείς την περηφάνια ότι υπήρξες ο Κώστας. Και την ελπίδα ότι νεότεροι άνθρωποι θα σε μιμηθούν».

EΝΘΕΜΑΤΑ

Οι επικήδειοι:

του Φώτη Κουβέλη,  του Γιάννη Βούλγαρη,  του Γιάννη Καλογήρου και  του Νίκου Φίλη (που δεν πρόλαβε να τον εκφωνήσει και δημοσιεύθηκε την επόμενη μέρα0

Δυο-τρία πράγματα που ξέρω για τον Κώστα Φιλίνη

του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη

 Ο Κώστας Φιλίνης έζησε δεκαεπτά χρόνια στη φυλακή, από το 1955 έως το 1966 και από το 1967 έως το 1973. Πρίν, μετά και ενδιαμέσως, έζησε άλλα έντεκα χρόνια στην παρανομία. Το όλον 28 χρόνια. Ή για να το πούμε αλλιώς: Από την ηλικία των 22 ετών έως την ηλικία των 53 ετών, περπάτησε ελεύθερος στους δρόμους της Ελλάδας, χωρίς να κρύβεται, μόνο 3 χρόνια.

Στη φυλακή όμως, δεν έχανε το χρόνο του. Σκεπτόταν, έγραφε και μετάφραζε με μια θεματολογία πάντα πρωτοποριακή και με μια καταπληκτική επαφή με την ρέουσα πραγματικότητα. Όταν ήταν καταδικασμένος σε ισόβια (1955-1966), μετάφρασε, μεταξύ πολλών άλλων, από τα γαλλικά το βιβλίο του Jacques Guillaumaud, Κυβερνητική και διαλεκτικός υλισμός, το οποίο εκδόθηκε από το Θεμέλιο το 1965, ενώ εκείνος βρισκόταν ακόμη στη φυλακή. Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο που κυκλοφορούσε στην Ελλάδα για έναν τομέα που τότε ακόμη ήταν άγνωστος στον πολύ κόσμο, δηλαδή την τέχνη της σωστής αξιοποίησης της πληροφορίας για την αποτελεσματικότητα στη δράση κατά τη διαχείριση περίπλοκων προβλημάτων, το θεωρητικό υπόβαθρο του ρόλου των ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι το βιβλίο που συνέγραψε όταν ήταν στις φυλακές επί δικτατορίας. Πρόκειται για την Θεωρία των παιγνίων και πολιτική στρατηγική, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κείμενα το 1972. Η θεωρία των παιγνίων αναφέρεται στις στρατηγικές για το χειρισμό συγκρούσεων σε καταστάσεις αλληλεπίδρασης.

Να ξανασκεφτούμε τον Άγγελο Ελεφάντη

ΠENTE ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ Α. ΕΛΕΦΑΝΤΗ: ΜΙΑ ΔΙΑΡΚΗΣ ΑΠΟΥΣΙΑ

Μια συζήτηση με τον Χάρη Γολέμη και τον Αριστείδη Μπαλτά

με αφορμή την εκδήλωση του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς «Ένα κρασί για τον Άγγελο», την Τρίτη 4 Ιουνίου

επιμέλεια: Στρατής Μπουρνάζος

K. Κατζουράκης, «Ο αριστερός Αρχάγγελος», από τη σύνθεση «Τέμπλο», 1992-1994.

Πέντε χρόνια συμπληρώθηκαν την Τετάρτη 29 Mαΐου από τον θάνατο του Άγγελου Ελεφάντη και το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς  μας καλεί, μεθαύριο Τρίτη, στην αυλή του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, στο Θησείο, σε μια βραδιά με τίτλο «Ένα κρασί για τον Άγγελο», όπου θα συζητήσουμε για τον Άγγελο, τον Πολίτη και την πολιτική (προηγήθηκε, την Τρίτη 28.5, η εκδήλωση που οργάνωσε ο «Πουλαντζάς» μαζί με τους Φίλους του περιοδικού Ο Πολίτης στην Πάτρα, με πρωτοβουλία της Βαρβάρας Δεσποινιάδου, και ομιλητές τη Σία Αναγνωστοπούλου, τον Γιάννη Ζαρκάδη και τον Στρατή Μπουρνάζο). Την Τρίτη, «με τον τρόπο του Άγγελου Ελεφάντη», θα ανταμώσουμε, θα πιούμε, θα τραγουδήσουμε και θα μιλήσουμε. Επίσης, θα πάρουμε στα χέρια μας το βιβλίο Για τον Άγγελο. Στη μνήμη του Άγγελου Ελεφάντη, 1936-2008 (έκδοση του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς) μια συναγωγή κειμένων για τον Άγγελο και τον Πολίτη, γραμμένων λίγο μετά τον θάνατό του, το οποίο μόλις εκδόθηκε. Με την ευκαιρία της εκδήλωσης μιλήσαμε με τον Χάρη Γολέμη και τον Αριστείδη Μπαλτά, διευθυντή και πρόεδρο αντίστοιχα του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς. Τη συζήτηση την είχαμε προγραμματίσει να γίνει στο εντευκτήριον των «Ενθεμάτων» ή στον «Πουλαντζά». Πλην όμως, τελικά, διεξήχθη στο Ευγενίδειο Θεραπευτήριο, όπου βρέθηκε ο Αριστείδης για εξετάσεις. Μάχιμος, στο κρεβάτι και τις πολυθρόνες του πόνου, συζήτησε με τον Χάρη — σε συνθήκες ελαφρώς διαφορετικές, είναι αλήθεια, από την αυλή της Κέκροπος, αλλά με ισοδύναμο πάθος και διάρκεια, όπως τότε.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 

Το πρώτο τεύχος του «Πολίτη», Μάης 1976

Αριστείδης Μπαλτάς: Πέντε χρόνια απουσίας είναι πολλά – ιδίως όταν ο πολιτικός χρόνος είναι τόσο πυκνός, και γενικά, αλλά και ειδικότερα για την Αριστερά. Εγώ προσωπικά, αλλά και πολλοί άλλοι, είχαμε πολλές φορές το ερώτημα, στα χρόνια αυτά, τι θα έλεγε ο Άγγελος για το ένα ή το άλλο, πώς θα τοποθετούνταν στο δείνα, τι καινούργια ιδέα θα μας έφερνε. Σκεφτήκαμε να γίνει μια ανοιχτή κουβέντα επ’ αυτού. Όχι με τη μορφή της τυπικής επετειακής εκδήλωσης («τι σπουδαίος διανοούμενος ήταν» κλπ. κλπ.), αλλά με έναν τρόπο που του ταιριάζει – άρα με ένα κρασί. Το ξέρετε, οι πιο ενδιαφέρουσες και μακρές συζητήσεις με τον Άγγελο γίνονταν στο κρασί. Και ελπίζουμε ότι η εκδήλωση της Τρίτης θα πάρει και αυτό τον χαρακτήρα.

Χάρης Γολέμης: Ακόμα κι αν θα διαφωνούσαμε σε κρίσιμα θέματα, η παρουσία του σήμερα θα ήταν καθοριστική. Η συζήτηση μαζί του, ακόμα και οι καυγάδες, άνοιγαν δρόμους, ιδιαίτερα σε θέματα της στρατηγικής της Αριστεράς.

 Α. Μπαλτάς: Άνοιγε τη συζήτηση σε έναν ορίζοντα έλλογης συμφωνίας.

Χ. Γολέμης: Πολλές από τις σημαντικότερες συζητήσεις που έχουμε κάνει με τον Άγγελο ήταν τρώγοντας και πίνοντας. Είτε στον σπίτι του είτε στο εστιατόριο του «Τζάρου» στην Πλάκα είτε στο μέσα δωμάτιο των γραφείων του Πολίτη στη Ζωναρά είτε στα φεστιβάλ. Ο Άγγελος ήταν παρών σε όλα τα φεστιβάλ, από τα πρώτα της Αυγής-Θούριου μέχρι τα αντιρατσιστικά. Και δεν πήγαινε απλώς, αλλά έψηνε σουβλάκια, έκοβε αποδείξεις, έβγαζε τις μπύρες από τα βαρέλια.

Η εκδήλωση της Τρίτης είναι ένα πρώτο βήμα σε μια γενικότερη αποτίμηση του έργου του. Θυμίζω, εδώ, ότι ο Άγγελος Ελεφάντης υπήρξε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς από την ίδρυσή του μέχρι τη μέρα που πέθανε. Ήδη έχουμε κάνει κάποιες προκαταρκτικές συζητήσεις με τον Σπύρο Ασδραχά και τα ΑΣΚΙ, που θα μπορούσαν να καταλήξουν στην οργάνωση ενός «συνεδρίου», όπου θα ερευνούσαμε και θα συζητούσαμε πιο επισταμένα την όλη πολιτική και πολιτισμική συνεισφορά του στην ελληνική Αριστερά αλλά και γενικότερα. Προς θεού, δεν έχουμε στο μυαλό μας ένα κλασικό πανεπιστημιακό συνέδριο! Όταν πέθανε ο Νίκος Πουλαντζάς, ο Άγγελος στην Αυγή τόνιζε την πολιτική παρέμβαση που έκανε με τα γραπτά του ο φίλος και σύντροφός του ως μαχητής της Αριστεράς, σαρκάζοντας εκείνους που ήθελαν να ασχοληθούν απλώς ακαδημαϊκά με το έργο του, στο πλαίσιο κάποιας έδρας… «πουλαντζολογίας». Δεν θα τιμούσαμε τη μνήμη του, λοιπόν, αν κι εμείς κάναμε ένα συνέδριο… «ελεφαντολογίας».

Σε ποια λογική, λοιπόν, σήμερα, θα πούμε ότι πρέπει να ξαναδιαβάσουμε, οι αριστεροί, τον Ελεφάντη (όπως έγραφε ο Άγγελος για τον Αλτουσέρ και τον Πουλαντζά), και ιδίως οι νεότεροι; Γιατί να ξαναδιαβάσουν τα κείμενα του Ελεφάντη, και γενικότερα τον Πολίτη;

Α. Μπαλτάς: Προτείνω να κάνουμε ένα νοητικό πείραμα, όπως λένε οι φυσικοί. Παίρνουμε το τεύχος 5, λ.χ., του Πολίτη, αφαιρούμε κάποια κείμενα και αναφορές στενά συνδεδεμένες με την επικαιρότητα, πιθανόν και μερικά ονόματα πολύ αναγνωρίσιμα. Και το κυκλοφορούμε σαν τεύχος με κείμενα που γράφτηκαν σήμερα. Αν τα ξαναδιαβάσουμε χωρίς ημερομηνία και υπογραφές, θα δούμε πόσο δραστικά είναι σήμερα, θα ανακαλύψουμε στοιχεία διαχρονικότητας που τα έχει καλύψει η τύρβη. Σε αυτή τη λογική, λοιπόν, προφανώς να διαβάζουμε Ελεφάντη αλλά όχι για να κάνουμε διατριβές περί του έργου του. Στον Πολίτη, θα το θυμάστε, έλεγε, «δεν θέλουμε τα άρθρα που γράφονται για να γίνουν οι συγγραφείς τους επίκουροι».

Χ. Γολέμης: Πριν αναφερθούμε στις ιδεολογικές και πολιτικές τομές που έκανε με τη σκέψη του στην εποχή που έζησε, τις οποίες πρέπει να γνωρίζουμε γιατί αποτελούν μέρος της ιστορίας της Αριστεράς του τόπου μας, υποστηρίζω ότι υπάρχει ένας βασικός λόγος για να διαβάζουν οι νεότεροι τα κείμενα του Ελεφάντη: να μάθουν πώς ένας αριστερός μπορεί να γράφει καλά, να γράφει κείμενα που χαίρεσαι να τα διαβάζεις. Και, επίσης, πώς μπορείς να είσαι συγκρουσιακός με έναν επιθετικά κόσμιο τρόπο. Τα γραφτά του είναι υπόδειγμα ευγενούς αλλά αμείλικτης πολεμικής — διακριτά από τις προσωπικές του σχέσεις, όπου πολλές φορές μπορούσε να είναι τραχύς, σκληρός.

Η τριπλή μαρτυρία του Λευτέρη Τσίλογλου

Σκέψεις με αφετηρία το βιβλίο του Λευτέρη Τσίλογλου, Κι όμως ήταν όμορφα. Μαρτυρίες, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2010, 208 σ.

της Ιωάννας Πετροπούλου

 Η Ιστορία γράφεται από την πλευρά των νικητών — κοινή είναι η παραδοχή αυτής της αλήθειας. Μάλιστα, στο χώρο της Αριστεράς γνωρίζουμε ότι έως μια ορισμένη περίοδο οι καταγραφείς της Ιστορίας του Ελληνικού Εμφύλιου ανήκαν στο καθεστώς και ήσαν οι παραγωγοί μιας «ιστοριογραφίας» που συντάχθηκε εν είδει μονολόγου φέροντας στη συσκευασία της και την ημερομηνία λήξεως. Ο λόγος των ηττημένων αποδεσμεύθηκε συνολικά από τη μεταπολίτευση και δώθε, όταν είδαν το φως ατομικές εξιστορήσεις αγωνιστών και αγωνιστριών της «απέναντι όχθης», κείμενα γραμμένα από τα δρώντα πρόσωπα της Ιστορίας.

Τζόρτζιο ντε Κίρικο, «Μυστήριο και μελαγχολία ενός δρόμου», 1914

Παρά την τραγική έκβαση της σύρραξης, αυτή η σχετικά όψιμη συγγραφική συγκομιδή αφηγήσεων της άλλης πλευράς σε πεζό λόγο, παρά το ότι εξιστορεί την ήττα, αναδεικνύει το ηρωικό στοιχείο. Αγωνιστές και αγωνίστριες γράφουν με συνείδηση του υψηλού: μετείχαν σε μια εποποιία αξιομνημόνευτη. Ανήκουν στους ordinary people, στους κοινούς θνητούς. Κομίζουν στο αναγνωστικό τους κοινό μια ακόμη μαρτυρία από τα κάτω. Όμως, πάρα ταύτα, διάφανη είναι η πρόθεσή τους να διασώσουν όχι τη μικροϊστορία μιας καθημερινότητας, αλλά τον μεγάλο πόνο των κολασμένων της Γης, τις κορυφαίες τραγικές ώρες μιας ιστορικής πορείας που, αν και ηττήθηκε κατά κράτος, στάθηκε ιστορικά μοναδική.

Θύτες και θύματα: τούτη η ιστοριογραφική διεύρυνση ήρθε στην ώρα της. Συνέπεσε με την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη μεταδικτατορική Ελλάδα, αποκάλυψε για πρώτη φορά, σε νέες γενιές αναγνωστών, τη διαδρομή της Αριστεράς, ενώ παράλληλα έδωσε το έναυσμα για κατάθεση προσωπικών μαρτυριών σε άτομα και των δύο φύλων. Οι αυτοβιογραφικές αυτές εξιστορήσεις συχνά εκπορεύονται από πολιτικούς αρχηγούς, κομματικά υψηλόβαθμα ή χαμηλόβαθμα στελέχη, και επιτρέπουν μια αδιαμεσολάβητη εξιστόρηση από τον ίδιον τον/την μάρτυρα, εξιστόρηση που ενίοτε βρίσκεται στα όρια της προφορικότητας και κατά κανόνα δεν στοχεύει να δρέψει λογοτεχνικές δάφνες.

***

Μνήμη Ηλία Αργυράκη (1929-2011)

του Χ. Γεωργούλα

 

 Με τον Ηλία  συναντηθήκαμε –τύχη αγαθή– τους πρώτους μήνες της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Ήμασταν μια παρέα νέοι, σχεδόν παιδιά ακόμα –τουλάχιστον πολιτικά–, πικραμένα και μάλλον αμήχανα από την επικράτηση της χούντας και την αδυναμία της Αριστεράς να την αποτρέψει. Ο Ηλίας μάς μάζεψε σιγά σιγά γύρω του και χωρίς διδακτισμό μας βοήθησε να καταλάβουμε πως ούτε η δικτατορία ούτε η πτώση της θα μπορούσε να ήταν το «τέλος του κόσμου».

Ήταν τότε ένας ώριμος άντρας σαράντα περίπου ετών, Μακρονησιώτης, Αγιοστρατίτης, από μικρό παιδί στην Αντίσταση, στην περιοχή της Καλαμάτας, της γενέτειράς του, με πρόσβαρη ιστορία (έναν πατέρα εκτελεσμένο απ’ τους Γερμανούς κι έναν αδερφό εκτελεσμένο από Έλληνες), που δεν καταδέχτηκε όμως ποτέ να τη χρησιμοποιήσει για να διεκδικήσει μια θέση πιο πάνω από εμάς σε μια εξουσιαστική-καθοδηγητική ιεραρχία.

Ιστορώντας μας με τον πιο απλό τρόπο, δίχως στόμφο, υπερβολές ή υπεροψία, τα πάθη της δικής του γενιάς, της γενιάς της εθνικής και δημοκρατικής αντίστασης, μας έκανε να αντιληφθούμε ότι κι από τις πιο μεγάλες ήττες μπορεί να ξεπηδήσει η ελπίδα για ένα φωτεινό αύριο. Ότι κι από το πιο χαμηλό σημείο που βρίσκεσαι, με την πλάτη στο χώμα, μπορεί να δεις τις κορυφές της ανάτασης που ελπίζεις.

 Η απλή αλλά ζώσα μεταβίβαση της εμπειρίας τού απλού αγωνιστή της Αριστεράς, με την εξιστόρηση αλλά και με παραδείγματα ζωής, μας επέτρεπε να ανακαλύψουμε και να επιβεβαιώσουμε ότι τίποτα δεν είναι οριστικό εφόσον αγωνίζεσαι. Οι αφηγήσεις του από τη Μακρόνησο, τον Αϊ-Στράτη, τις άοκνες προσπάθειες να ξαναστηθούν στα πόδια τους οι σκληρά χτυπημένες απ’ τον Εμφύλιο και το μετεμφυλιακό καθεστώς δυνάμεις της Αριστεράς οικοδομούσαν μέσα μας την πεποίθηση ότι η αντίσταση σ’ αυτό που φαίνεται να είναι παντοτινό ή αήττητο είναι η μόνη νοητή στάση για όποιον επιθυμεί να ζήσει, κι όχι να επιβιώσει. Κι έκαναν τη χούντα να μοιάζει αυτό που ήταν: ένα επεισόδιο σε μια ιστορία που γράφουν οι άγνωστοι.

To περιοδικό «Ο Πολίτης»: ένα εργαστήριο αριστερών ιδεών και αισθημάτων”

Συζητούν ο Διονύσης Καψάλης, ο Αριστείδης Μπαλτάς και ο Παντελής Μπουκάλας

Ο Άγγελος Ελεφάντης το 1976

Ο Πολίτης υπήρξε το επίκεντρο της διανοητικής και πολιτικής δραστηριότητας του Άγγελου Ελεφάντη, έργο ζωής, ταυτισμένο μαζί του, όλα τα χρόνια της μεταπολίτευσης, μέχρι και τον θάνατό του. Ταυτόχρονα, υπήρξε ένα περιοδικό με ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά και καθοριστική επίδραση στο χώρο των αριστερών ιδεών. Τιμώντας τη μνήμη του Άγγελου Ελεφάντη, καθώς στις 29 Μαΐου συμπληρώθηκαν δύο χρόνια από τον θάνατό του, ζητήσαμε από τον Διονύση Καψάλη, τον Αριστείδη Μπαλτά και τον Παντελή Μπουκάλα, τρεις ξεχωριστούς συνεργάτες του περιοδικού και στενά συνδεδεμένους με τον Άγγελο Ελεφάντη, να καταθέσουν τις σκέψεις τους, σε μια πρώτη προσπάθεια να προσεγγίσουμε τη διαδρομή, τη σημασία, τα χαρακτηριστικά αυτού του τόσο ιδιαίτερου περιοδικού. Τους ευχαριστούμε θερμά για την πρόθυμη ανταπόκριση και τη συμβολή τους. Η συζήτηση έγινε στον πάντα φιλόξενο χώρο του αναγνωστηρίου των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ).

«Ε»

Παντελής Μπουκάλας: Είμαι σίγουρος ότι ο ίδιος ο Άγγελος Ελεφάντης δεν θα αποδεχόταν αυτό που έχει κατά κόρον γραφτεί και ακουστεί: «ο Πολίτης του Άγγελου». Θα προτιμούσε να πούμε «ο Άγγελος του Πολίτη». «Ο Πολίτης του Άγγελου» είναι σαν να θέτει εξαρχής τον Άγγελο σε ένα υπερεπίπεδο από το οποίο διαφεντεύει. Μπορεί να συνέβαινε στην πραγματικότητα αυτό, αλλά τουλάχιστον η εικόνα της συλλογικότητας υπήρχε. Μιλάμε λοιπόν για τον Άγγελο του Πολίτη, και το θέμα είναι ποιοι είμαστε εμείς που μιλάμε, πού μιλάμε, από ποια θέση μιλάμε. Θα πρέπει να ξεκαθαρίσω, εγώ τουλάχιστον, ότι δεν αισθάνομαι και δεν είμαι κληρονόμος των ιδεών του Ελεφάντη, γιατί ούτε ο ίδιος θα δεχόταν ότι απάρτισε ένα σύστημα ιδεών, το οποίο θα ήθελε να κληροδοτήσει. Περισσότερο θα ήθελε να πει ότι κληροδότησε ένα σύστημα αισθημάτων απέναντι στην Aριστερά, όχι ένα ολικό συγκεντρωτικό πράγμα που πρέπει εμείς ή ο οποιοσδήποτε να το συνεχίσουμε. Το λέω αυτό, για να μη δούμε πάλι γραμμένες τίποτα επιπολαιότητες για «τα ορφανά του Ελεφάντη». Ακόμη και αν εγώ αισθανόμουν τον Άγγελο σαν πνευματικό μου πατέρα, δεν θα μπορούσα να αυτοχαρακτηριστώ, και δεν θα δεχόταν να με χαρακτηρίσει οποιοσδήποτε άλλος, «ορφανό του Άγγελου». Είμαι ορφανός πολλών πατεράδων, όπως είμαστε όλοι μας ορφανοί πολλών πατεράδων, κι αυτό απορρέει και από τη συλλογικότητα του Πολίτη, από την ιδρυτική του συλλογικότητα, έστω και αν αυτή διασπάστηκε σχεδόν πριν εκδοθεί ο Πολίτης.

Αν θυμηθούμε ότι ήταν τρεις στην εκκίνησή του, η διάσπαση επήλθε πριν καν εκδοθεί το πρώτο τεύχος. Και επισημοποιήθηκε όταν εκδόθηκε το πρώτο τεύχος. Έμειναν οι δύο από τους «τρεις ιεράρχες», και σε πολύ λίγα τεύχη έφυγε και ο επόμενος. Οι «τρεις ιεράρχες» είναι ο Αντώνης Καρκαγιάννης, ο Δήμος Μαυρομμάτης και ο Άγγελος Ελεφάντης.

Η εκκίνηση του περιοδικού

Διονύσης Καψάλης: Θα προσπαθήσω να σας δώσω την ατμόσφαιρα της εποχής. Τον Αντώνη Καρκαγιάννη τον βλέπαμε σαν ένα γλυκύτατο αλλά λίγο απόμακρο προς εμάς κύριο της Αριστεράς. Ήταν ο εμπνευστής του Πολίτη — είχε βαφτίσει και είχε εμπνευστεί πολλά περιοδικά, το Αντί, τον Σύγχρονο Κινηματογράφο, το Τώρα. Ήταν ένας άνθρωπος που γεννούσε ιδέες και γοήτευσε ανθρώπους. Ο Καρκαγιάννης και ο Μαυρομμάτης ήταν ηγετικές προσωπικότητες του λεγόμενου «Χάους», ένα ρευστό πολιτικό μόρφωμα που εμείς το βλέπαμε λίγο αφ’ υψηλού και με κάποια δόση αλαζονείας· δεν μπορούσαμε τότε να καταλάβουμε τι βάρος εμπειρίας σήκωναν αυτοί οι άνθρωποι. Σας θυμίζω ότι ο Ελεφάντης, μέσα στη δικτατορία, είχε γράψει ένα καταπληκτικό κείμενο στον Αγώνα, τχ. 2, «Μερικές απόψεις για το Χάος ή Το χάος μερικών απόψεων», όπου κι ένα προσφυέστατο μότο από τον Ησίοδο «ἐκ Χάεος δ’ Ἔρεβός τε μέλαινά τε Νὺξ ἐγένοντο». Το κείμενο αυτό, όπως μάθαμε μετά, γεννήθηκε από μια συζήτηση του Άγγελου με τον Δήμο Μαυρομμάτη στο Παρίσι.

Μιχάλης Παπαγιαννάκης: Ευρωπαϊστής, αριστερός και δημοκράτης

Στις 26 Μαΐου συμπληρώνεται ένας χρόνος από τον θάνατο του Μιχάλη Παπαγιαννάκη. Τα «Ενθέματα» απευθύνθηκαν σε δυο ανθρώπους που τον γνώρισαν καλά, σε διαφορετικές εποχές, και συμπορεύτηκαν πολιτικά και ιδεολογικά μαζί του, τον Βασίλη Παναγιωτόπουλο και τον Σταύρο Λιβαδά. Τους ζητήσαμε να αποτυπώσουν, όσο αυτό μπορεί να γίνει σε ένα σύντομο κείμενο, την προσφορά του Μιχάλη Παπαγιαννάκη στην Αριστερά, την πολιτική και στις ιδέες — εκείνο το τόσο ξεχωριστό που τον έκανε να λάμπει, πολιτικά και προσωπικά, και καθιστά την απώλειά του τόσο βαριά. Τους ευχαριστούμε θερμά για την ανταπόκρισή τους.

«Ε»

του Βασίλη Παναγιωτόπουλου

O Μιχάλης Παπαγιαννάκης διαμορφώθηκε πολιτικά στο προδικτατορικό φοιτητικό κίνημα, στο κίνημα για το 15% και το 1-1-4 στην Αθήνα, πριν έρθει στο Παρίσι, όπου τον γνώρισα. Τα χρόνια του Παρισιού έπαιξαν βέβαια σημαντικό ρόλο στη ζωή του — άλλωστε είναι τα χρόνια που διεξάγεται και στη Γαλλία η μεγάλη συζήτηση για τον ευρωκομμουνισμό. Ο Παπαγιαννάκης είναι ένας άνθρωπος που αξιοποιεί συσσωρευτικά τα ερεθίσματά του: τις σπουδές του, τη γλωσσομάθειά του που του επιτρέπει να χρησιμοποιεί τη διεθνή βιβλιογραφία και να ενημερώνεται από τον διεθνή τύπο, την εξειδίκευσή του στην αγροτική οικονομία και τη δουλειά του στο Ινστιτούτο Αγρονομίας του Μονπελιέ, τη συμμετοχή του στη Δημοκρατική Άμυνα κ.ο.κ.

Μας λείπεις, Μιχάλη…

του Σταύρου Λιβαδά

Σκίτσο του Βαγγέλη Χερουβείμ, "Αυγή", 28.5.2009

Σε τρεις μέρες συμπληρώνεται ένας χρόνος από τον θάνατο του Μιχάλη Παπαγιαννάκη. Ήταν 26 Μαΐου του 2009. Μέρα Μαγιού μας μίσεψε κι αυτός, όπως ένα χρόνο πριν, στις 28 Μαΐου του 2008, ο Άγγελος Ελεφάντης. Το ’χει ο Μάης, φαίνεται…

Η απώλεια

Πρόθεσή μου δεν είναι να επαναλάβω μια νεκρολογία, για τον Μιχάλη, όσο κι αν πιστεύω πως είναι σημαντικό να θυμόμαστε και να τιμούμε τους νεκρούς. Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για σημαντικά, δημόσια πρόσωπα. Γι’ αυτούς αρμόζει η τιμή για τα πιστεύω, τις πράξεις, τους αγώνες τους. Για μας, τους ζωντανούς, απομένει πολύτιμη η μνήμη, η διδαχή, το παράδειγμά τους.

ΟΡΘΩΣ ΚΕΙΜΕΝΑ:

(αναδημοσίευση από την «Ελευθεροτυπία»)

της δημοσιογραφικής-ερευνητικής  ομάδας «Ο ιός»

[…] Το βασικό χαρακτηριστικό του Παπαγιαννάκη, έτσι όπως ξετυλίχτηκε η δράση του στις αρχές της δεκαετίας του 1990, είναι η άρνησή του να ακολουθήσει το ρεύμα της εποχής και η προθυμία του να συνταχθεί με όσους διώκονταν ή αδικούνταν από την κρατική αυθαιρεσία. Ήταν ο πρώτος που επιχείρησε –και σε μεγάλο βαθμό πέτυχε– να αξιοποιήσει η ελληνική αριστερά ορισμένες πλευρές του «ευρωπαϊκού κεκτημένου» και να δικαιωθούν μέσω Ευρώπης ομάδες και πολίτες που βρίσκονταν μέχρι τότε στο πολιτικό περιθώριο. Χαρακτηριστική είναι η καμπάνια στα τέλη του 1990 για την αναγνώριση του δικαιώματος των αντιρρησιών συνείδησης να αρνηθούν τη στράτευση και για τη θεσμοθέτηση εναλλακτικής θητείας. Τότε ακόμα κρατούνταν 420 θρησκευτικοί αρνητές στράτευσης στις στρατιωτικές φυλακές. Ο Παπαγιαννάκης μετέτρεψε σε ευρωπαϊκό το ζήτημα αυτό  […].