«Το καλό θα ’ρθει από τη θάλασσα»: Δράση-Συνάντηση για τη μετανάστευση στη Μυτιλήνη

Η συνάντηση «Το καλό θα ’ρθει από τη θάλασσα» πραγματοποιήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2014, στην ακτή Τσαμάκια, στη Μυτιλήνη, από το Caravan Project, σε συνεργασία με το Δίκτυο Νομαδικής Αρχιτεκτονικής

της Ελένης Τζιρτζιλάκη

Από τη δράση-συνάντηση «Το καλό θα ‘ρθει από τη θάλασσα». Φωτογραφία της Ελένης Τζιρτζιλακη

Μυτιλήνη, Νοέμβριος. Στο νησί κυριαρχεί η αίσθηση ότι βρίσκεσαι ανάμεσα στην Ανατολή και στη Δύση. Στους δρόμους της πόλης, στην αρχιτεκτονική και τη μουσική της, κυριαρχούν αισθήσεις και ρυθμοί ανάμεσα. Ο τόπος είναι το σμίξιμο των δυο πολιτισμών, υπενθυμίζοντας συχνά τη γοητεία της Ανατολής.
 Εδώ αρχίζει η Ευρώπη, και το σύνορό της βρίσκεται στη θάλασσα. Όταν φτάσει ένας μετανάστης, βρίσκεται πλέον στην Ευρώπη. Η Frontex έχει εγκαταστήσει κλιμάκιο. Αν και το σύνορο στη θάλασσα δεν είναι φράχτης, όπως στον Έβρο, είναι επικίνδυνο, συχνά απροσπέλαστο, ενώ με τις συνθήκες που γίνεται το ταξίδι οι ταξιδιώτες είναι παραδομένοι στην απεραντοσύνη της θάλασσας.

Παιδική ζωγραφιά από τη δράση-συνάντηση «Το καλό θα ‘ρθει από τη θάλασσα». Φωτογραφία της Ελένης Τζιρτζιλάκη

Η δράση-συνάντηση «Το καλό θα ’ρθει από τη θάλασσα» προσκάλεσε μετανάστες και ντόπιους να βρεθούν μαζί για λίγες ώρες, σαν μια ευχή: μέσα από αυτή εκφράζεται η επιθυμία να αντιστραφεί η σημερινή κατάσταση στο Αιγαίο και άλλες θάλασσες της Μεσογείου, σε νησιά όπως η Μυτιλήνη και η Λαμπεντούζα. Το Αιγαίο βάφεται με αίμα, καθώς αποτελεί μια από τις σημαντικές εισόδους στην Ευρώπη-φρούριο. Σ’ αυτή την κατάσταση εξαίρεσης, τα σώματα στο Αιγαίο χάνουν τη σημασία τους, οι ανθρώπινες ζωές δεν μετρούν, είναι «γυμνές ζωές».
Δεν είναι εύκολο να διασχίσουν τη θάλασσα, πνίγονται σε διαδρομή μιας ώρας που για άλλους είναι καθημερινή ρουτίνα καθώς πετάγονται απέναντι στην Τουρκία για ψώνια κι επιστρέφουν το βράδυ. Η Ευρώπη δεν νοιάζεται για τους μετανάστες· είναι τα σκουπίδια της. Αναζητά τρόπους να τους ξεράσει εδώ, στην αρχή του ταξιδιού, στου Αιγαίου τα νερά. Και η ελληνική κυβέρνηση ακολουθεί τις εντολές.
Τι κάνουν οι κάτοικοι; Πολλούς τους απασχολεί η κατάσταση, κινητοποιούνται, δρουν σε δύσκολες συνθήκες. Μαζί με τους μετανάστες που είχαν ξεσηκωθεί και με τη βοήθεια διεθνών δικτύων ακτιβιστών έκλεισαν το παλιό κέντρο κράτησης στη Παγανή και δημιούργησαν το «Xωριό του όλοι μαζί» (2009-), χωριό αλληλεγγύης και φιλοξενίας, παράδειγμα αυτοοργανωμένου χώρου υποδοχής. Υπάρχουν όμως κι άλλες σημαντικές πρωτοβουλίες μέσα από δίκτυα όπως το Journey Back to Lesvos.  
Πολλοί βοηθάνε ανώνυμα, άλλοι δεν θέλουν να ξέρουν τίποτα, άλλοι το θεωρούν αποκλειστικά τοπικό πρόβλημα και δεν δέχονται πολλές κουβέντες. Μέρα με τη μέρα όμως, ολοένα και περισσότεροι καταλαβαίνουν ότι το ζήτημα δεν αφορά μόνο την Ελλάδα και την Ευρώπη, είναι παγκόσμιο.

Εκλογές στο «κόκκινο νησί»: Η παρουσία της Αριστεράς στις εκλογές της Λέσβου, 1915-2014

 του Αριστείδη Καλάργαλη

Ο Ηλίας Ηλιού στην προκυμαία Μυτιλήνης με υποψήφιους βουλευτές της ΕΔΑ. Αρχές 1964.

 «41,77% συγκέντρωσε η Αριστερά στη Λέσβο, στις περιφερειακές εκλογές», έγραψε η τοπική εφημερίδα Εμπρός. Το ψηφοδέλτιο που υποστηρίχτηκε από τον Σύριζα πήρε 21,89%, του ΚΚΕ 14,25%, της Δημάρ 3,48% και της Ανταρσύα 2,15%. Σχεδόν 42% πήραν τα ίδια κόμματα στις ευρωεκλογές, από τα οποία μόνο ο Σύριζα αύξησε το ποσοστό του σε 27,88, ενώ και τα τρία άλλα μείωσαν τη δύναμή τους.

Βεβαίως όλοι συμφωνούμε ότι δεν γίνεται αυτή η πρόσθεση, γιατί υπάρχουν πολιτικές και άλλες διαφορές ανάμεσα στα κόμματα και στους αυτοδιοικητικούς συνδυασμούς. Όμως ο προσδιορισμός Αριστερά είναι υπαρκτός, δεν γίνεται να μην αναφερθεί, ούτε και να απαλειφθεί. Αν εξετάσουμε την πολιτική ιστορία της Λέσβου, θα διαπιστώσουμε το προοδευτικό και αριστερό πολιτικό πρόσημο που έχει το νησί διαχρονικά. Αυτό καταγράφεται από τις πρώτες εκλογές μετά την Απελευθέρωση του νησιού (1912) που έγιναν το 1915 μέχρι και σήμερα. Στις εκλογές τον Μαΐου του 1915 και τις 11 έδρες καταλαμβάνουν βενιζελικοί βουλευτές. Στις εκλογές τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου που έκανε η κυβέρνηση Γούναρη και απείχαν οι Φιλελεύθεροι η αποχή ήταν 90%. Και το 1920 οι 12 βουλευτές που εκλέγονται είναι Φιλελεύθεροι. Στις συμπληρωματικές εκλογές τον Ιούλιο του 1931 έχουμε την πρώτη ένδειξη σημαντικής παρουσίας της Αριστεράς με ποσοστό 21,39%, το οποίο ανησύχησε τους πολιτικούς αντιπάλους στη Λέσβο και στην Αθήνα.[1] Στις υπόλοιπες εκλογές μέχρι τη δικτατορία του Μεταξά τα εργατικά και αγροτικά κόμματα παίρνουν ποσοστά από 15 έως 32%. Στις εκλογές τον Ιανουάριο του 1936 εκλέγεται, με το Παλλαϊκό Μέτωπο, ο πρώτος κομμουνιστής βουλευτής του νομού ο Μιχάλης Τυρίμος.

Η Κυριακή αργία στην Οθωμανική Λέσβο (1909-11)

Οι «εξηνταβελόνηδες αντιδραστικοί», οι «γαβριάδες», ο μητρτοπολίτης και η θραύση της «υέλου της προσθήκης»

 του Αριστείδη Καλάργαλη

Εφημερίδα «Σάλπιγξ», 14.5.1909

Με το Σύνταγμα των Νεοτούρκων το 1909, εκτός όλων των άλλων, καθιερώθηκε και η Κυριακή αργία στα μέρη που κατοικούσαν χριστιανοί Οθωμανοί. Ωστόσο, από τους πρώτους μήνες του 1909 υπήρξαν «κρούσματα αντιδράσεως» στη Μυτιλήνη, στις κωμοπόλεις Πλωμάρι, Πολυχνίτος και σε άλλα χωριά της Λέσβου καθώς «μπακάληδες, ψωμάδες, χασάπηδες, λαχανοπώλαι, ζαχαροπλάσται και τα ρέστα» ζητούσαν επαναφορά του προηγούμενου καθεστώτος λειτουργίας των καταστημάτων.

Καταστηματάρχες με επώνυμες καταχωρήσεις τους στη μοναδική ημερήσια εφημερίδα της Λέσβου, Σάλπιγξ, δηλώνουν τον Απρίλιο του 1909, ότι λόγω «παραβιάσεως της υποχρεώσεως, την οποίαν άπαντες ανελάβομεν περί τηρήσεως της Κυριακής αργίας, αναγκαζόμεθα και ημείς οι κάτωθι υπογεγραμμένοι, ιδιοκτήται Ζαχαροπλαστείων, να δηλώσωμεν εις την πελατείαν μας και το σεβ[αστόν] δημόσιον ότι εις το εξής θα μένωσιν ανοικτά καθ’ εκάστην Κυριακήν και τα ιδικά μας καταστήματα». Σε επόμενο φύλλο, κάποιος καταγγελλόμενος διευκρινίζει ότι «το κατάστημά μου ανοίγει την Κυριακήν εις τας 5 μ.μ. προς πώλησιν μόνον ζύθου τη εγκρίσει αυτών των Προέδρων των συντεχνιών και σωματείων». Εκφράζει το παράπονό του γιατί του «έθραυσαν διά λίθων μακρόθεν ριφθέντων την ύελον της προθήκης μου αξίας 20 μετζιτίων».

Αυτά συμβαίνουν στο χωριό Πολυχνίτος, μεταξύ των καταστηματαρχών. Από το ίδιο χωριό στέλνεται και προειδοποιητικό κείμενο: «Αφ’ ου αι επ’ εκκλησίαις διδασκαλίαι, και αι διαλέξεις και αι ιδιαίτεραι συστάσεις δεν ίσχυσαν να τους διδάξωσιν τα προς την θρησκείαν και την πατρίδα των καθήκοντα, πιστεύομεν η τελευταία ημών αύτη σύστασις να τους συνετίσει αναλογιζομένους ότι δυνατόν ο λαός διά συλλαλητηρίου να τους αποδοκιμάσει».

Ο χρονογράφος της εφημερίδας Μανώλης Βάλλης, ο οποίος κατάγεται από το ίδιο χωριό, απευθυνόμενος σε όσους επιθυμούν και προσπαθούν για την κατάργηση της Κυριακής αργίας γράφει: «Δεν έχω όρεξιν να επικαλεσθώ τα θρησκευτικά και κοινωνικά των ανθρώπων αυτών καθήκοντα», γιατί αμφιβάλλει αν υπάρχουν σε ανθρώπους που μοναδικό σκοπό έχουν το κέρδος και τον πλουτισμό. Όμως πρέπει να καταλάβουν αυτοί «οι ολίγοι Ρωμιοί» ότι «η Κυριακή αργία κατέστη πλέον δι’ ημάς τους ορθοδόξους επιθυμητή και σεβαστή ως δεύτερον σύνταγμα».

Αλύγιστος: η εφημερίδα των πολιτικών κρατουμένων Λέσβου

του Αριστείδη Καλάργαλη

 Με την απελευθέρωση της Λέσβου από τους Γερμανούς, στις 10 Σεπτεμβρίου 1944, στο νησί εκδίδονται αρκετές εφημερίδες και περιοδικά του αριστερού και κομμουνιστικού χώρου. Επανεκδίδονται η Ελεύθερη Λέσβος (όργανο του ΕΑΜ), ο Αντιφασίστας (όργανο της ΕΠΟΝ), το Εμπρός (όργανο του ΚΚΕ) και η Αγροτική (όργανο του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας). Το Σοσιαλιστικό Κόμμα Λέσβου εκδίδει τον Σοσιαλιστή, η Εθνική Αλληλεγγύη την Αλληλεγγύη, ενώ στα χωριά Παπάδος και Μανταμάδος οι τοπικές επιτροπές του Ε.Α.Μ. εκδίδουν τις χειρόγραφες εφημερίδες Οδηγητής και Αγωνιστής αντίστοιχα. Εκτός των εφημερίδων, εκδίδονται τα περιοδικά Εξόρμηση, Περιοδικό Πολιτικής και Τέχνης, Κομμουνιστικό Δελτίο και Αετόπουλα. Από την άνοιξη του 1945 η έκδοση και η κυκλοφορία των εντύπων δυσκολεύει με απειλές, διώξεις, μηνύσεις, συλλήψεις συντελεστών τους — ένα ένα κλείνουν μέσα στο 1947.

Νωρίτερα, με τον ερχομό στη Λέσβο του στρατού και της Χωροφυλακής, γίνονται συλλήψεις και φυλακίσεις αριστερών και δημοκρατικών πολιτών. Οι ποινικές φυλακές της Λαγκάδας, στην πόλη της Μυτιλήνης, γεμίζουν από πολιτικούς κρατούμενους. Η μικρή κλειστή κοινωνία των φυλακισμένων αυτοοργανώνεται, για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της φυλακής. Εκτός από τα καθημερινά προβλήματα επιβίωσης και των συνθηκών κράτησης υπάρχει και το ζήτημα της πληροφόρησης και ενημέρωσης. Έτσι, το φθινόπωρο του 1945 οι πολιτικοί κρατούμενοι εκδίδουν τη χειρόγραφη εφημερίδα Αλύγιστος.

Τα στοιχεία του πρώτου φύλλου της είναι: Αλύγιστος, Εφημερίδα των πολιτικών φυλακισμένων Λέσβου. Εκδίδεται κάθε Παρασκευή σε τρία αντίγραφα. Μυτιλήνη Παρασκευή 26 Οκτώβρη 1945 αρ. φύλλου 1. Δύναμη πολιτικών κρατουμένων 238. Ο μελετητής της λεσβιακής γραμματείας Κώστας Μίσσιος καταγράφει ως τελευταίο σωζόμενο φύλλο το 7ο, το οποίο εκδόθηκε την 1η Ιανουαρίου 1946. Μαζί με το 2ο, εναπόκεινται στο Αρχείο του Βαγγέλη Καραγιάννη.

Από το πρώτο φύλλο σώζονται δύο αντίγραφα: αυτό του Καραγιάννη με διαστάσεις 36 x 26 εκ. και του γράφοντος με διαστάσεις 35 x 25 εκ. Η δομή της ύλης είναι όμοια με αυτή μιας έντυπης εφημερίδας. Οι σελίδες είναι τρίστηλες και τα κείμενα γράφονται από αρκετά άτομα, όπως συμπεραίνεται από τους διάφορους γραφικούς χαρακτήρες. Ίσως ο κάθε συντάκτης να έγραφε το δικό του. Στην πρώτη σελίδα υπάρχει το κύριο άρθρο «Για να βελτιωθεί η κατάστασίς μας». Από αυτό αντλούμε αρκετές πληροφορίες για τη ζωή των φυλακισμένων. Λειτουργούν ως «ομάδα με αρκετά καλή συγκρότηση και λειτουργία», έτσι αντιμετωπίζουν τις «βιοτικές και μορφωτικές ανάγκες» τους. Μαθαίνουμε ότι η κατάσταση έχει βελτιωθεί, σε σύγκριση με τους προηγούμενους μήνες.

Αθησαύριστες χρονογραφικές Αναστάσεις

του Αριστείδη  Καλάργαλη

Έργο του Αλφόν Χόροβιτς ("Νέοι Πρωτοπόροι", Μάης 1936)

Δυο σημαντικοί λέσβιοι λογοτέχνες κάνουν θέμα χρονογραφήματός τους την προσδοκώμενη Ανάσταση του ελληνικού λαού, σε δυο διαφορετικές χρονικές περιόδους.

 Ο Μυριβήλης δημοσιεύει το χρονογράφημά του «Ανάσταση» το Μεγάλο Σάββατο, 6 Απριλίου 1919, στην εφημερίδα Κήρυξ της Λέσβου, με την οποία δεν ήταν γνωστό ότι είχε συνεργαστεί. Είναι το μοναδικό του χρονογράφημα σε ένα σύνολο 503 αποδελτιωμένων φύλλων της εφημερίδας. Βρίσκεται σε άδεια αορίστου χρόνου από τον στρατό μέχρι τον Ιούλιο, οπότε επιστρατεύεται για τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Επιθυμεί την ειρήνη, την ευτυχία, ενώ «οι κόκκινες παπαρούνες ψιθυρίζουν αιματωμένες» στον νέο πόλεμο και στα σφαχτάρια του.

Μετά 28 χρόνια, στις 12 Απριλίου 1947, ενώ μαίνεται ο εμφύλιος πόλεμος, ο Ασημάκης Πανσέληνος δημοσιεύει το «Ελληνικός Χριστός», στα Ελεύθερα Γράμματα του Δημήτρη Φωτιάδη. Με ένα γραπτό όπου ισορροπεί την γήινη υπόσταση του Χριστού, τις ιδέες και την πραγμάτωση αυτών. Απ’ την άλλη, η φτώχεια των πολλών και ο πλούτος των λίγων. Η δύναμη της εξουσίας κατά του λαού, επομένως και κατά της χώρας. Το χρονογράφημα θα μπορούσε να είναι ένα εκκλησιαστικό κήρυγμα μέσα σ’ ένα πολιτικό μανιφέστο για τη ζωή και την αποδοχή της ανθρωπιάς.

Ανάσταση

 του Στράτη Μυριβήλη

Στράτης Μυριβήλης. Σκίτσο του Μίλτη Παρασκευαΐδη

Ας υψώσουμε πια θριαμβικές τις αψίδες των δαφνών, και τις πολυτελείς της πασκαλιάς γιρλάντες. Κάτι πολύ χαρμόσυνο μυρίζει μέσα στον αέρα, αδελφοί μου. Κάτι πολύ χαρμόσυνο και μεγάλο. Κοιτάχτε κατάματα τους Φαρισαίους και τους Γραμματείς. Μέσα στα μύχια των αγρυπνισμένων ματιών τους θα συλλάβετε την ανησυχία της φοβερής προσδοκίας, και τον τρόμο του μελλούμενου θαύματος. Ω! εμείς οι πιστοί, που δε γενήκαμε ακόμα αρκετά άγιοι για ναγαπήσουμε τους εχθρούς μας, ακούμε κρυφά στο στήθος μας να χορεύει χαρούμενο το μίσος μας.

Άχραντε Ιησού. Συχώρεσέ μας να μην ψαλιδίσουμε τα φτερά του μίσους μας!

Αδελφοί μου! Κάτι πολύ χαρμόσυνο πάλλεται μέσα στα μύρα του αρμυρού μπάτη. Κάτι πολύ λαμπρό αιωρείται στα κλώνια της νέας τριανταφυλλιάς. Ένα πνεύμα νέον και τρομερό σαλεύει τους ακρέμωνας των ιερών ελαιώνων και κάνει τους λαούς να τραγουδούν όλοι μαζί ύμνους στον Ιησού.

–Ιησού γλυκέ μου!

Τα χέρια των λαών υψώνουνται προς τον γαλάζιον ειρηνικόν αιθέρα δεητικά. Ένα δάσος λευκών σαλευομένων ικεσιών. Ένας βόγγος παραπόνου σαν βουή κυμάτων πολλών.

–Ιησού! Την ειρήνην… Την ευτυχία… Την Αγάπη… Την Ανάστασή σου!

Το θαύμα φουσκώνει παρθενικόν ως άνθος μαγνόλιας. Το θαύμα πλησιάζει. Λευκό σαν πανάκι φουσκωμένο. Θαλασσόκρινο που όλο έρχεται…

Ο ελληνικός Χριστός

 του Ασημάκη Πανσέληνου

Ασημάκης Πανσέληνος. Σκίτσο του Μίλτη Παρασκευαΐδη

Αν ο άνθρωπος έχει πολιτισμό, είναι γιατί εμπιστεύεται στο αίσθημα και στο πνεύμα. Κι αν χάνει συχνά τον πολιτισμό του είναι γιατί καλλιεργεί τις ιδέες καθεαυτές και μακριά από την πράξη.

Γοητευμένος από την ομορφιά του χωριού του κι’ από τη γλύκα της ομιλίας του ο Χριστός, έκανε τις ιδέες του πράξη, έσπρωξε τη ζωή ως το θάνατο κι ανακάλυψε τη θυσία για να κερδίσει μ’ αυτή τη χαρά.

Ένοιωσε τις φυσιολογικές προεκτάσεις της ανθρώπινης ζωής ως το θάνατο, και το στοιχείο του μεγαλείου που υπάρχει στην άμεση επαφή με τις πρώτες στιγμές των πραγμάτων.

Αυτά είναι η προσωπική συνεισφορά του στην ανθρωπότητα.

Αργότερα οι άνθρωποι ανακαλύψανε τον παράδεισο για να μπορούν και να κάνουνε κόλαση τη γη. Μέσα στην κόλαση τούτη δυο χιλιάδες χρόνια μετά το Xριστό, όπως και πριν απ’ αυτόν καλλιεργούν τις ψηλότερες ιδέες και ασκούνε την πιο ωμή θηριωδία, χωρίς ενδοιασμό. Αρκεί να μπορούν και να πείσουν τον εαυτό τους ότι δρουν εν ονόματι ιδεών!

Η αγάπη και η ελευθερία που είναι δυο έννοιες προσδιοριστικές της ανθρώπινης ιδιότητας, ποτέ δεν παραμορφώθηκαν όσο σήμερα. Στερεί ο ένας την ελευθερία του άλλου από φόβο μη του στερήσει ο άλλος. Το κήρυγμα της εκδίκησης βγαίνει από το στόμα κυνικών εκπροσώπων του κράτους. Ο φασισμός η έσχατη αυτή κατάντια της ανθρωπότητας και μετά την ήττα του, καταχτάει τις καρδιές.