Ηρωισμός και ένδοξος θάνατος: Γιατί το ISIS ελκύει τους νέους

συνέντευξη του Ολιβιέ Ρουά

μετάφραση: Μαίρη Ζαμπετάκη

Ο Ολιβιέ Ρουά διευθυντής ερευνών στον Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πρίνστον, θεωρείται ένας από τους εγκυρότερους, παγκοσμίως, μελετητές του πολιτικού Ισλάμ. Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία του Οι αυταπάτες της 11ης Σεπτεμβρίου: Στρατηγική και τρομοκρατία» (μετ. Νίκος Ζαρταμόπουλος, Εστία 2003) και  Το παγκοσμιοποιημένο Ισλάμ (μετ. Βιργινία Πισιμίση, Scripta 2006).  Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλάει για την «ηρωική» εικόνα του ISIS, που αυτή αποτελεί (και όχι η θρησκεία) βασικό πόλο έλξης για τους νέους της Δύσης.

Σε τι διαφέρει ο Daesh[1] από προηγούμενα τρομοκρατικά κινήματα;

Ο Daesh είναι παιδί του Μπιν Λάντεν και του Σαντάμ Χουσεΐν.  Όπως και μια σειρά από άλλες τέτοιες περιφερειακές ομάδες που προσπάθησαν να έρθουν στο προσκήνιο μετά την 11η Σεπτεμβρίου, πρωτοεμφανίστηκε ως συνέχεια της Αλ Κάιντα αλλά αποφάσισε να αυτονομηθεί και να εγείρει εδαφικές διεκδικήσεις ανακηρρύσσοντας το χαλιφάτο του Ιράκ, το οποίο απεκάλεσαν «Ισλαμικό Κράτος».  Αυτό ακριβώς ήταν το νέο στοιχείο.  Η Αλ Κάιντα δεν επιχείρησε ποτέ να ελέγξει μια συγκεκριμένη περιοχή. Φρόντιζαν να έχουν πυρήνες σε πολλές και διαφορετικές χώρες, εξού και είχαμε Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, στο Πακιστάν, στην Υεμένη, στο Σουδάν κ.ο.κ.  Η βασική τους ιδέα ήταν η παγκοσμιοποίηση και ο σκοπός τους ήταν να βάλουν στο στόχαστρο το Λονδίνο, το Παρίσι, τη Μαδρίτη ή τη Νέα Υόρκη.  Όμως, ποτέ δεν διεκδίκησαν το Ριάντ, τη Βαγδάτη ή το Κάιρο.

Ο διαδικτυακός πόλεμος για την καρδιά και το μυαλό των ανθρώπων

του Χρήστου Τριανταφύλλου

Η γενιά μου (μιλάω γι’ αυτούς που γεννηθήκαμε στις αρχές της δεκαετίας του 1990) το πρώτο πράγμα που κάνει όταν ξυπνήσει το πρωί είναι να μπει στο Ίντερνετ. Έτσι ενημερωνόμαστε –πολλοί αποκλειστικά–, έτσι επικοινωνούμε, έτσι –μέσα από αυτό το φίλτρο– σκεφτόμαστε και αντιλαμβανόμαστε τα κοινωνικά τεκταινόμενα. Ο τρόπος λοιπόν με τον οποίο βλέπουμε τα πράγματα στο Ίντερνετ είναι κομβικός. Σ’ αυτό το πλαίσιο, πού βρίσκεται η πολιτική, και κυρίως η πολιτική της Αριστεράς;

Λόγω της φύσης του μέσου, αλλά και των γενικότερων εξελίξεων, βαρύνουσα σημασία έχουν τόσο αυτό που αποκαλούμε popculture όσο και το διαδικτυακό χάζεμα. Όπως έχω ξαναγράψει, [1] το χάζεμα αυτό συντελεί τα μέγιστα στον τρόπο με τον οποίο φιλτράρουμε τις πληροφορίες και με τον οποίο αλληλεπιδρούμε με όσα συμβαίνουν on και offline. Μπορεί να φαίνεται παράδοξο σε όσους δεν αποτελούν μέρος αυτής της κουτούρας, αλλά το περίφημο βαριεστημένο scrolldown στο Facebook είναι ο πιο σημαντικός τρόπος για να ενημερωθεί κανείς για την επικαιρότητα και τον δημόσιο λόγο.

Free (press) νεοφιλελευθερισμός και λαϊφστάιλ: Με αφορμή την Athens Voice

 του Τάκη Γέρου

 Το 2004 ο Νικόλας Σεβαστάκης είχε συμπεριλάβει στην Κοινότοπη χώρα μια υποδειγματική κριτική του περιοδικού ΚΛΙΚ και τουλαϊφτάιλ ως έκφραση του νέου φαντασιακού της ελληνικής κοινωνίας και της πολιτισμικής ηγεμονίας των νέων αστικών μεσοστρωμάτων.[1] Δέκα χρόνια μετά, έχω την αίσθηση ότι ένας τέτοιος θεωρητικός προσανατολισμός δεν έχει ευδοκιμήσει ιδιαίτερα στο πλαίσιο της αριστερής κριτικής, που τείνει να υποτιμά το λαϊφστάιλ ως πεδίο συγκρότησης ταυτοτήτων, αξιών, ιδεολογιών και τρόπων ζωής. Εάν όμως όλη η «μεταμοντέρνα τσογλανιά» της δεκαετίας του 1990 (για να δανειστώ μια γλαφυρή έκφραση του Νίκου Ξυδάκη) συμπυκνώθηκε συμβολικά στο περιοδικό ΚΛΙΚ, στις μέρες μας μια ανάλογη λειτουργία φαίνεται να επιτελείται –σε σημαντικό βαθμό και τουλάχιστον στην περιοχή της πρωτεύουσας– μέσα από τα έντυπα του λεγόμενου freepress. Θα είχε ενδιαφέρον να δούμε από κοντά το ένα από τα δύο δημοφιλέστερα freepress, την εβδομαδιαία εφημερίδα AthensVoice (AV), το πρώτο έντυπο αυτού του είδους που εκδόθηκε στην Αθήνα και μάλλον το πιο εμβληματικό.

Ανατομία ενός τεύχους

Την ιδεολογική προμετωπίδα της εφημερίδας εκφράζει, στην πιο ξεκάθαρη μορφή της, ο εκδότης-διευθυντής Φώτης Γεωργελές. Επιλέγω στην τύχη το editorial ενός σχετικά πρόσφατου τεύχους (τχ. 473, 13-19 Μαρτίου 2014). Εκεί ο Φ.Γεωργελές επιδίδεται για νιοστή φορά στην υπεράσπιση του μνημονιακού καθεστώτος, τόσο υπό τη μορφή του σημερινού κυβερνητικού σχηματισμού όσο και με τη φουκωική έννοια, ως το μοναδικό καθεστώς αλήθειας. Όσοι αντιτίθενται σ’ αυτό απαξιώνονται ως «ψεκασμένοι αντιμνημονιακοί», «πολιτοφυλακές του Μαδούρο» ή, γενικότερα, οπισθοδρομικοί που έχουν καθηλωθεί σ’ έναν «παιδισμό». Οι αιτίες της άρνησης αυτής είναι σαφείς και ψυχολογικού χαρακτήρα: «Θυματοποίηση, μιζεραμπιλισμός, άρνηση της πραγματικότητας, ναρκισσισμός». Επιστρατεύονται μάλιστα τα δύο γνωστά μοτίβα που αντιτείνει συνολικά ο κυρίαρχος λόγος σήμερα απέναντι σε οποιαδήποτε κριτική: «συνωμοσιολογία» και «λαϊκισμός». Η αφ’ υψηλού και νεο-οριενταλιστική οπτική απέναντι στις λαϊκές διεκδικήσεις, η οποία αυτο-επαινείται ως «προοδευτική», παίρνει κάποια στιγμή απροκάλυπτα κυνική μορφή: «Τι θυσίες ακριβώς κάνει ο ελληνικός λαός; Θυσίες θα έκανε αν του ζητούσαν να δίνει το 10% των εθνικών μας εσόδων για τα παιδάκια του Νίγηρα που πεινάνε».

Στα θρανία του αγώνα

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟΤΑΞΙΟ τχ. 15

 του Δημήτρη Δημητρόπουλου

 Tην επόμενη Πέμπτη, στον κήπο των Αρχαιολόγων, παρουσιάζεται το νέο τεύχος του «Αρχειοταξίου», του περιοδικού των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας με αφιέρωμα στη μεταπολίτευση (1974-1981). Από την πλούσια ύλη του αφιερώματος (γράφουν οι Η. Νικολακόπουλος, Τ. Σακελλαρόπουλος, Δ. Ψαρράς, Τ.  Κωστόπουλος, Θ. Γάλλος, Ε. Κούκη, Ν. Σαραντάκος, Δ. Δημητρόπουλος, Π. Πολέμη, Δ. Θ. Αρβανίτης, Στ. Παυλόπουλος, Κ. Κατσάπης, Λ. Δελβερούδη, Κ. Σκλαβενίτη, Δ. Παπανικολάου, Γ. Φ. Κουκουλές, Κ. Λιαρίκος) προσημοσιεύουμε, με μικρές περικοπές, το άρθρο του Δ. Δημητρόπουλου για το μαθητικό κίνημα. Το τεύχος συμπληρώνεται με τις ενότητες  Προσεγγίσεις (Λ. Μπαλτσιώτης, Λ. Καλλιβρετάκης, Γ. Παπακονδύλης), Μνήμες (Μ. Ιωαννίδης, Φ. Λαζάρου), Διασταυρώσεις (Σ. Μπόρα, Στ. Βαμιεδάκης, Χ. Χρυσόπουλος), Εις Μνήμην (Σπ. Ι. Ασδραχάς, Μ. Ηλιού, Μ. Βουρλιώτης, Έ. Δρούλια), Συναντήσεις (Μ. Αυγερίδης), Αναγνώσεις (Γ. Γιανουλόπουλος, Ε. Δρούλια).

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 Οι αποκλίσεις χαρακτηρίζουν το σχολείο των πρώτων χρόνων της Μεταπολίτευσης. Ο άνισος βηματισμός ανάμεσα σε όσα έχουν συμβεί στην ελληνική κοινωνία και στη δική του εσωτερική λειτουργία έχει πολλές εκφάνσεις. Μία όψη αφορά το θεσμικό πλαίσιο, το οποίο δεν έχει προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες και κυρίως στον άνεμο φιλελευθεροποίησης που έχει πνεύσει μετά το τέλος της δικτατορίας. Την κατάσταση προσπαθεί να εξισορροπήσει η μεταρρύθμιση Γ. Ράλλη, η οποία με σειρά μέτρων επιχειρεί να αποκαταστήσει μία αναλογία της λειτουργίας του σχολείου με τις αλλαγές που έχουν επέλθει στην κοινωνία (η μεταρρύθμιση στο γλωσσικό –δημοτική, μονοτονικό–, το πενθήμερο σχολείο, τα μεικτά τμήματα αρρένων-θηλέων, η κατάργηση της «ποδιάς», η χαλάρωση των κανόνων για την εξωτερική εμφάνιση των μαθητών, είναι μερικές από τις μεταβολές).   

Μια δεύτερη όψη αφορά την απόσταση που χωρίζει τη νοοτροπία των μαθητών της δεκαετίας του 1970 από εκείνη των γονιών τους, που είναι οι νέοι της Κατοχής και του Εμφύλιου. Η διαφορά αυτή –η οποία είναι βέβαια ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζει συνολικά το μεταπολεμικό δυτικό κόσμο– στα καθ’ ημάς προβάλλεται συχνά στον Τύπο της εποχής ως «χάσμα γενεών». Στο επιμέρους θέμα της συμμετοχής στην πολιτική δράση, εκφράζεται συχνά με την πιεστική προτροπή των γονιών προς τα παιδιά τους «να μην μπλέξουν με τα πολιτικά». Οι γονείς, με μνήμες της Κατοχής και της πείνας, έχοντας το βίωμα των σκληρών διώξεων των αριστερών μετά τον Εμφύλιο πόλεμο, της καχεκτικής δημοκρατίας που στηριζόταν στον φόβο, και της στρατιωτικής δικτατορίας που επέβαλλε τον τρόμο, είχαν αναγάγει την εμπλοκή με την πολιτική σε κίνδυνο ζωής. «Μπλεξίματα δεν θέλαμε στην οικογένειά μας και πέρα δεν κοιτάζαμε απ’ τα συμφέροντά μας», σάρκαζαν το 1973, το φόβο της οικογένειας που ο γιός τους έγινε αριστερός, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης και ο Γιάννης Νεγρεπόντης στα «Μικροαστικά», μια σειρά τραγουδιών, εξαιρετικά γλαφυρών αναπαραστάσεων της εποχής. Οι μαθητές, αντίθετα με τους γονείς τους, μεγάλωναν στο περιβάλλον ελευθεροφροσύνης και ελευθερίας λόγου και πράξης, που είχε φέρει η Μεταπολίτευση· κινούνταν στους απόηχους του ελληνικού 1968, δηλαδή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, η οποία είχε αναδείξει τη συμμετοχή στα κοινά ως αυταξία και στοιχείο της νεανικής ταυτότητας. Το Πολυτεχνείο με αυτόν τον τρόπο σηματοδοτεί τη νέα μεγάλη έξοδο από το ατομικό στο κοινωνικό ή μάλλον την αξιοδότηση του προσωπικού μέσα από τη δράση στα κοινά.

Για την κομματικότητα της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη (ΔΝΛ): Ανακρίβειες και αποσιωπήσεις

(σχετικά με το άρθρο του Στ. Παναγιωτίδη «Ιστορία και προτιμήσεις. Το ζήτημα της αυτονομίας της Νεολαίας Λαμπράκη», «Ενθέματα», 4.8.2013. Απάντηση του Στ. Παναγιωτίδη,εδώ)

του Δημήτρη Παπανικολόπουλου και του Βασίλη Ρόγγα

Ο Μίκης Θεοδωράκης στα Γιάννενα, στη Λέσχη Νεολαίας Λαμπράκη, σε προσυνεδριακή συγκέντρωση, Χειμώνας 1964. ΕΜΙΑΝ, Φωτογραφική Συλλογή Παναγιώτη Σταμάτη.

Πρώτον, δεν ισχύει ότι «ήδη από το 1963 […] η Νεολαία ΕΔΑ είχε αρχίσει να μαζικοποιείται έντονα». Η προσχώρηση των παράνομων Επονιτών το ’58 και οι προσχωρήσεις μελών μέχρι το ’63 δεν είναι τίποτα μπροστά στην οργανωτική έκρηξη μετά τη δολοφονία του Λαμπράκη. Άλλωστε, η έκρηξη οφείλεται στην ίδρυση της Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης (ΔΚΝΓΛ), και όχι στη μαζικοποίηση της Ν. ΕΔΑ. Και, ως γνωστόν, η ΔΚΝΓΛ αφενός επέδειξε ευελιξία ως προς τον τύπο ένταξης, αφετέρου είχε διακηρύξει ότι δεν ανήκει σε κανένα κόμμα. Αυτή η αυτονομία υπήρξε καθοριστική ώστε να μαζικοποιηθεί η αριστερή νεολαία την οποία κληρονόμησε η ΔΝΛ με τη συγχώνευση Ν. ΕΔΑ και ΔΚΝΓΛ.

Δεύτερον, πράγματι «η πολιτική σύνδεση ΔΝΛ και ΕΔΑ ήταν απολύτως γνωστή». Τι σχέση έχει όμως με τη δυναμική και τη μαζικοποίηση, θετική ή αρνητική; Για να απαντήσουμε, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι το απόγειο της οργανωτικής ανάπτυξης της ΔΝΛ υπήρξε το ιδρυτικό Συνέδριο (Μάρτης ’65), και όχι κάποια στιγμή της μετέπειτα «κομματικής» της πορείας. Από τη στιγμή που ο Μίκης δήλωσε ρητά ότι ο ίδιος και οι Λαμπράκηδες είναι κομμουνιστές, αυτό στοίχισε στην Οργάνωση. Όχι μόνο το εκμεταλλεύθηκε δεόντως η Δεξιά και έκτοτε η καταστολή άρχισε να πλήττει παντοιοτρόπως τη ΔΝΛ, περιορίζοντας τη μαζικότητά της, αλλά και πολλοί νέοι δεν ήθελαν να ταυτιστούν με τέτοιο τρόπο. Όπως σημειώνει εξέχον στέλεχος της ΔΝΛ, «το άπλωμα αυτής της επιρροής νομίζω ότι το υπερεκτιμήσαμε ως κατάκτηση και περιουσιακό στοιχείο της Αριστεράς. Αυτή η Οργάνωση έγινε γρήγορα κομματική οργάνωση. Τα συνθήματά της δηλαδή δεν ανταποκρίνονταν σε αυτό που προσήλκυσε τα ευρύτερα στρώματα της νεολαίας. […] Δηλαδή ο άλλος δεν τον είχε κατακτήσει η υπόθεση να γίνει σοβιέτ η Ελλάδα. […] Ήταν άλλοι άνθρωποι, οι οποίοι άλλα πράγματα περιμένανε. […] και έρχεται και η πίεση από τον αντίπαλο που του δημιουργεί δυσκολία και σου λέει “εγώ τώρα τι δουλειά έχω εδώ;”»[1].

Νεολαία Λαμπράκη: Οικοδομώντας και όχι προαπαιτώντας την ταυτότητα

Απάντηση στον Δημήτρη Παπανικολόπουλο και τον Βασίλη Ρόγγα (το άρθρο τους εδώ)

του Σταύρου Παναγιωτίδη

Πορεία σπουδαστών της Σχολής Υπομηχανικών Θεσσαλονίκης προς Αθήνα στο χωριό Νίκαια της Λάρισας, Δεκέμβριος 1960. ΕΜΙΑΝ Φωτογραφική Συλλογή Αριστείδη Μανωλάκου.

Τα σχόλια των δύο φίλων μου και συντρόφων είναι παραπάνω από καλοδεχούμενα. Δεν ανατρέπουν όμως τη θέση μου. Πρώτον, η Νεολαία Λαμπράκη δεν ήταν αυτόνομη οργάνωση κατά τον τρόπο που έχει καταγραφεί στις συλλογικές αριστερές αναπαραστάσεις του παρελθόντος. Ήταν μια οργάνωση με ισχυρούς δεσμούς με την ΕΔΑ της οποίας την πολιτική υλοποιούσε, αφού τα καθοδηγητικά στελέχη της ανήκαν στο μηχανισμό της ΕΔΑ και του παράνομου ΚΚΕ. Αυτό βεβαίως δεν καθιστά τη ΔΝΛ κάτι σαν την ΚΝΕ των ημερών μας, μια οργάνωση χωρίς την παραμικρή αυτονομία. Γι’ αυτό και «ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός λειτουργούσε, αλλά στη ΔΝΛ δίνονταν απλώς οι γενικές γραμμές».

Δεύτερον, είναι λάθος να θεωρούμε ότι στη γιγάντωση της Νεολαίας Λαμπράκη συνέβαλε κυρίως η «αυτονομία», πόσο μάλλον να τη συγχέουμε με τον ευρύ ιδεολογικό χαρακτήρα και την πολυσυλλεκτικότητα της οργάνωσης, που πραγματικά αποτέλεσε την πιο κομβική αιτία της γιγάντωσής της — αφού προσέλκυσε μαζικά νέους που δεν είχαν καθόλου έντονη την αριστερή ταυτότητα και τις σχετικές νόρμες, όπως επισημαίνουν και οι δύο σύντροφοι, λέγοντας πως «η ΔΚΝΓΛ επέδειξε ευελιξία ως προς τον τύπο ένταξης».

Ιστορία και προτιμήσεις: το ζήτημα της αυτονομίας της Νεολαίας Λαμπράκη

του Σταύρου Παναγιωτίδη

)

 Η απόφαση για τη δημιουργία της ενιαίας Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ, στο πρόσφατο συνέδριο του κόμματος, άνοιξε μια μικρή συζήτηση για την αυτονομία των αριστερών οργανώσεων νεολαίας. Εκεί αναδείχθηκε και το ζήτημα ότι στη συλλογική αριστερή συνείδηση θέση προτύπου αυτόνομης, μαζικής και ριζοσπαστικής οργάνωσης νεολαίας έχει η Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη (ΔΝΛ). Πολλές φορές, με βάση αυτή την εικόνα της ΔΝΛ, συγκροτούνται και θέσεις για τον χαρακτήρα που πρέπει να έχουν σήμερα οι οργανώσεις μας, συνήθως με τρόπο μονοδιάστατο. Πέρα από το λάθος του ιστορικού αναχρονισμού, της εξέτασης δηλαδή του παρελθόντος με τα κριτήρια του παρόντος, αυτή η μέθοδος στηρίζεται σε μια λανθασμένη βασική προκείμενη: την πεποίθηση για την ουσιαστική αυτονομία της Νεολαίας Λαμπράκη. Η αντίληψη πως η δυναμική και η μαζικότητα της ΔΝΛ πήγαζε κυρίως από τον «αυτόνομο» χαρακτήρα της και την απουσία ρητής σύνδεσής της με το κόμμα της ΕΔΑ είναι λανθασμένη, και μάλιστα για πολλούς λόγους, τους οποίους το άρθρο δεν μπορεί παρά να παρουσιάσει επιγραμματικά.

Πρώτον, διότι, ήδη από το 1963, πριν τη δημιουργία της ΔΝΛ, η Νεολαία ΕΔΑ είχε αρχίσει να μαζικοποιείται έντονα.[1]

Δεύτερον, διότι η πολιτική σύνδεση της ΔΝΛ με την ΕΔΑ ήταν απολύτως γνωστή, τόσο λόγω της γενικότερης γραμμής της και της διαρκούς αναφοράς της ΕΔΑ στη ΔΝΛ, όσο και επειδή η οργάνωση είχε προκύψει από τη συγχώνευση της Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης με τη Νεολαία ΕΔΑ. Αυτή η σύνδεση γινόταν παραδεκτή ακόμα και σε βασικά κείμενα της Νεολαίας Λαμπράκη, όπου η συμφωνία με το πρόγραμμα της Εθνικής Δημοκρατικής Αλλαγής της ΕΔΑ (που ήταν το πρόγραμμα του ΚΚΕ) αναφερόταν ρητά ως όρος για την ένταξη στην οργάνωση.[2]

Τρίτον, είναι προφανώς λανθασμένο να μιλάμε για «αυτονομία», ειδικά με τους σημερινούς όρους, για μια οργάνωση της οποίας η δημιουργία αποφασίστηκε από την εκτός Ελλάδας ηγεσία του ΚΚΕ[3] στη Ρουμανία, ενώ για να γραφτούν τα ιδρυτικά της κείμενα ο Τάκης Μπενάς και ο Αντρέας Λεντάκης ταξίδεψαν στο Βουκουρέστι — κείμενα που μάλιστα έφτασαν στην Ελλάδα, μετά την επιστροφή των δυο τους, αλλαγμένα από την ηγεσία του κόμματος.[4]

Όλες οι μέρες (πλέον) είναι του Αλέξη

του Μάνου Αυγερίδη

Αφίσα της Σταυρούλας Β. Οικονόμου για τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου

Σάββατο βράδυ στη γειτονιά των Εξαρχείων. Δύο αστυνομικοί  «περιπολούν» την περιοχή, με όσα εισαγωγικά έχουν ανάγκη οι λέξεις όταν η πραγματικότητα τις ξεπερνά  — η ακριβέστερη διατύπωση πιθανώς είναι: «δυο μπάτσοι πουλάνε νταηλίκι, τραμπουκίζοντας τους περαστικούς»· «μπάτσοι διαλεχτοί που ψάχνουν πασαρέλα», όπως λέει το γνωστό τραγούδι. Κατεβαίνουν από το περιπολικό και κατευθύνονται πεζοί προς ένα τσούρμο εφήβων. Φωνές, σειρήνες και πυροβολισμοί μπλέκονται σε μια περίεργη (αν και όχι πρωτότυπη) σύνθεση, μακάβρια. Απομακρύνονται αργά, χωρις να κοιτάξουν πίσω. Μπαίνουν στο περιπολικό και φεύγουν.

Ένα δεκαπεντάχρονο παιδί κείτεται νεκρό, δολοφονημένο. Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος το όνομά του, Αλέξης. Δεν ήταν ο πρώτος ούτε ο μόνος που έχασε τη ζωή του από χέρι αστυνομικού στα χρόνια της μεταπολίτευσης. Είχε προηγηθεί ο Ιάκωβος Kουμής, η Σταματίνα Κανελλοπούλου, ο Μιχάλης Καλτεζάς, ο Νίκολας Τόντι και άλλοι, μετανάστες κυρίως, αλλά και Έλληνες, που δεν μάθαμε ποτέ ή δεν συγκρατήσαμε τα ονόματά τους. Κι ανάμεσά τους τα τόσα ακόμη κρούσματα και οι διαφορετικές μορφές καταστολής, βίας και αυθαιρεσίας που πληθαίνουν δημιουργώντας μια κανονικότητα· φέρνοντάς μας ξανά μπροστά στην κρίσιμη συζήτηση για την ύπαρξη και τον ρόλο της αστυνομίας, τον αυταρχισμό του κράτους, τα όρια αυτού που ονομάζουμε (καθ’ υπερβολή άραγε;) «δημοκρατία» και τους τρόπους αντίδρασης σε ό,τι συμβαίνει, τα δικά μας μέσα, τα ερωτήματα και τις απαντήσεις μας.

Αφίσα του Beekeeper για τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου

Η δολοφονία του Γρηγορόπουλου, από την οποία μεθαύριο συμπληρώνονται τρία χρόνια, και τα γεγονότα που ακολούθησαν, υπήρξε αναμφισβήτητα ένα ορόσημο, συμβολικά και πραγματικά. Οι λέξεις «Δεκέμβρης» και «Δεκεμβριανά» ανασημασιοδοτήθηκαν, απέκτησαν μια δεύτερη ζωή που δεν αφορά ασφαλώς μόνο το στενά «κινηματικό» λεξιλόγιο. Πλέον πρέπει να διευκρινίζει κανείς για ποιόν Δεκέμβρη μιλάει· ενδεχομένως, μάλιστα, να είναι πια σχεδόν αδύνατη η μνημόνευση του ενός έξω απ’ το φίλτρο του άλλου.

 Από την άλλη μεριά, με αφορμή τον Δεκέμβρη άλλαξαν πολλά τόσο στον κινηματικό μας μικρόκοσμο όσο και στην κοινωνία ευρύτερα. Το μέγεθος της συμμετοχής στην αντίδραση που συνέγειρε το γεγονός είναι ενδεικτικό. Η δολοφονία του Αλέξη προκάλεσε σε μεγάλη έκταση μια κοινωνική δυναμική αντίστασης, οργής και αγανάκτησης. Ένα κομμάτι της νεολαίας πολιτικοποιήθηκε εκ των πραγμάτων βίαια, μπαίνοντας (άτσαλα ίσως, είναι αλήθεια) στον κινηματικό στίβο. Νέες συλλογικότητες δημιουργήθηκαν, πολιτικοϊδεολογικοί χώροι και νοοτροπίες ενισχύθηκαν ή αποδυναμώθηκαν, νέα μέσα ενημέρωσης, διάδοσης της πληροφορίας και συμμετοχής μπήκαν για τα καλά στη ζωή μας, αλλάζοντας τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε τις εν λόγω έννοιες. Η διαδικασία αυτή, που ούτως ή άλλως είναι διαρκής, δεν έχει ολοκληρωθεί και παραμένει ανοιχτή. Τροφοδοτήθηκε δε στη συνέχεια από τις μορφές (και το λεξιλόγιο) της κρίσης που άγγιξαν και συσπείρωσαν μεγάλα τμήματα της ελληνικής κοινωνίας.

Κρίσεις πανικού

του Μάνου Αυγερίδη

Χαρακτικό του Καρλ Ρέσινγκ

«Τι κάνεις; Ψάχνω για δουλειά». Συνήθως ακολουθεί χαμόγελο και μια σχεδόν συνωμοτική ματιά. Ξέρουμε κι οι δυο τι θα ειπωθεί μετά. «Τίποτα, ε;» «Τίποτα». Έχω συνηθίσει σε τέτοιου είδους διαλόγους τους τελευταίους μήνες, έχουν αντικαταστήσει τους συνήθεις τυπικούς –λιγότερο ή περισσότερο– χαιρετισμούς εδώ και καιρό. Τα τελευταία στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής δείχνουν αύξηση της ανεργίας κατά 36,6% από τον Μάιο του 2010. Αλλά ποιος χρειάζεται τα επίσημα στοιχεία;

Μια αγαπημένη μου φίλη ψάχνει για δουλειά περίπου οκτώ μήνες. Εντατικά και σχολαστικά. Στην αρχή φιλτράριζε τις αγγελίες με βάση τι την ενδιέφερε περισσότερο, τι της άρεσε, τι αντιστοιχούσε «στο αντικείμενό της». Από το καλοκαίρι και μετά έχει αρχίσει να στέλνει βιογραφικά παντού για να δουλέψει οπουδήποτε. «Ζητείται κοπέλα για γραμματειακή εργασία σε συνεργείο αυτοκινήτων», μου δείχνει μια μέρα. «Στο εστιατόριο που τρών’ τα συνεργεία μπήκε το θέμα σου, έτσι στ’ αστεία», σκέφτηκα φωναχτά. Γελάσαμε. Ψάξαμε το τραγούδι στο ίντερνετ, το ακούσαμε. «Εφτά βοηθοί και τρεις μαστόροι, μαζί τους είναι και οι σερβιτόροι». Πολλοί μου φαίνονται για τα σημερινά δεδομένα, εξορθολογισμός, εξυγίανση, περικοπές, λουκέτα… «Λοιπόν, θα πάρω τηλέφωνο». «Πάρε». Στα δύο πρώτα τηλεφωνήματα δεν απάντησε κανείς, στο τρίτο την ενημέρωναν πως η θέση έχει καλυφθεί. «Δεν μπήκε το θέμα σου, ούτε στ’ αστεία»… Το πείραγμά μου έμεινε στη μέση, αφού έκπληκτος την είδα να κλείνει το τηλέφωνο σχεδόν καταρρέοντας. Δύσπνοια, ταχυκαρδία, κρύος ιδρώτας και μετά δάκρυα. Ξέσπασμα. Κρίση πανικού.

Το ιδρυτικό συνέδριο της ΕΦΕΕ (1963), κορυφαία εκδήλωση του προδικτατορικού φοιτητικού κινήματος

Συνέντευξη του Γιάνη Γιανουλόπουλου

Το Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών και η Εταιρεία Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας (ΕΜΙΑΝ) οργανώνουν, την Παρασκευή 24 Σεπτεμβρίου τιμητική εκδήλωση για το Δ΄ Πανσπουδαστικό Συνέδριο του 1963. Ένα Συνέδριο  με μεγάλη σημασία, που πραγματοποιείται σε μια στιγμή κορύφωσης των φοιτητικών αγώνων, και στο οποίο ιδρύεται η ΕΦΕΕ. Για την ταυτότητα, το κλίμα και τη σημασία του συνεδρίου, καθώς και για τη σημασία της μελέτης σήμερα του φοιτητικού και νεολαιίστικου κινήματος της εποχής,  μιλήσαμε με τον ιστορικό Γιάνη Γιανουλόπουλο, γενικό γραμματέα (1963-1964) και πρόεδρο (1964-1965) της ΕΦΕΕ, ομότιμο καθηγητή σήμερα του Παντείου Πανεπιστημίου.

«Ε»

Ξεκινώντας, θα ήθελα να μας δώσεις την ταυτότητα του Συνεδρίου: πότε και πού έγινε, ποιοι ήταν οι σύνεδροι, το κλίμα.

Το ιδρυτικό συνέδριο της ΕΦΕΕ έγινε στην Αθήνα, τον Απρίλιο (22-28) του 1963 στο θέατρο «Χατζηχρήστου», στην Ιπποκράτους. Εκεί δηλαδή συνεδρίαζε η Ολομέλεια. Τις διάφορες επιτροπές του τις φιλοξενούσαν ο Σύλλογος Εργαζομένων Φοιτητών,  τα γραφεία της Πανσπουδαστικής και άλλοι φίλιοι χώροι.

Το κλίμα ήταν πανηγυρικό με σαφή στοιχεία μαχητικής εγρήγορσης. Κάπως αντιφατικό ακούγεται αυτό. Εξηγώ. Η ΕΚΟΦ, αν και ηττημένη κατά κράτος, ήδη από το 1962, καθόλου δεν αποκλείαμε να δημιουργήσει κατά την έναρξη το γνωστό «επεισόδιο της πόρτας» στην είσοδο του θεάτρου. Να επιχειρήσουν δηλαδή να μπουν ομαδικά στο χώρο των συνέδρων, να εμποδιστούν, το Σπουδαστικό Τμήμα Ασφαλείας να «διαπιστώσει ότι γίνονται ταραχές» και να καλέσει τους επικεφαλής της ένστολης αστυνομικής δύναμης, παρατεταγμένους διακριτικά σε απόσταση 1,80 έως 2 μέτρων από την είσοδο, να εκκενώσουν την αίθουσα. Τελικώς δεν το αποτόλμησαν.

Ποιοι ήταν οι σύνεδροι; Ποιους/ες να πρωτομνημονεύσει κανείς! Ελπίζουμε να τους δούμε όλους, αν είναι δυνατόν, την Παρασκευή. Υπάρχουν όμως και σύνεδροι που ξέρουμε ότι δεν πρόκειται να δούμε. Να τους αναφέρω κατά τη χρονολογική σειρά που έφυγαν. Το Σωτήρη Πέτρουλα, τον Απόστολο Μπέσση, τον αντιπρόεδρο της ΕΦΕΕ, έναν από τους δικηγόρους των διωκομένων φοιτητών στα στρατοδικεία της δικτατορίας. Πέθανε στις αρχές του 1974 χωρίς να προλάβει να δει την πτώση της. Τον Αλέκο Παναγούλη, τον Ίωνα Μπούζενμπεργκ, τον αριστεριστή τότε Τάκη Κονδύλη, τον Τάκη  Παππά, τον Άρη Ζεπάτο, το Μιχάλη Παπαγιαννάκη. Λείπουν και κάποιοι άλλοι, που δεν θυμάμαι τώρα αν ήταν σε αυτό ή σε επόμενα Συνέδρια.

Σε ποια συγκυρία εντάσσεται το Δ΄ Πανσπουδαστικό Συνέδριο; Πώς φτάνουμε σε αυτό;

Του Συνεδρίου προηγήθηκε μια διετία περίπου συνεχούς ανόδου του φοιτητικού κινήματος, διεύρυνσης των στόχων του, αλλά και ανανέωσης, επί το μαχητικότερον, των τρόπων διεκδίκησής τους. Αρχή αυτής της διαδικασίας ήταν το καλοκαίρι του 1961 όταν το μέτωπο αριστερών, κεντρώων και άλλων δημοκρατικών φοιτητών κέρδισε την πλειοψηφία, ισχνή αρχικώς, στη ΔΕΣΠΑ (τη Διοικούσα Επιτροπή των Φοιτητικών Συλλόγων των έξι, τότε, Σχολών του Πανεπιστημίου Αθηνών) και αμφισβήτησε «το έργο» της κυβέρνησης Καραμανλή στο χώρο της Παιδείας. Την πλειοψηφία στους συλλόγους τη διέθετε μέχρι τότε η παρακρατική ΕΚΟΦ, χάρις στο ζοφερό κλίμα που είχε επιβάλει στα πανεπιστήμια το μετεμφυλιακό κράτος των εθνικοφρόνων «πατριωτών»  σε ανοιχτή συνεργασία ή με τη σύμφωνη γνώμη της πλειοψηφίας –το λέω ευγενικά, διότι οι εξαιρέσεις ήταν ελάχιστες– των καθηγητών μας.

Ακολούθησαν, μετά τις εκλογές της «βίας και της νοθείας» (Οκτώβριος 1961), οι μεγάλες κινητοποιήσεις της ΔΕΣΠΑ και των συλλόγων της Θεσσαλονίκης με στόχο την έμπρακτη υπεράσπιση του Πανεπιστημιακού Ασύλου και των προβλεπομένων από το Σύνταγμα ελευθεριών των πολιτών (άρθρο 114), οι επιθέσεις της αστυνομίας στα Προπύλαια και οι σφοδρές συγκρούσεις με τους φοιτητές και απεργούς μαθητές σε ολόκληρο το κέντρο της Αθήνας, το κλείσιμο για ένα διάστημα των Πανεπιστημιακών Σχολών και η πανελλήνια εκστρατεία (μέχρι τους πρώτους μήνες του 1963) συλλογής υπογραφών κάτω από το αίτημα της αύξησης των κονδυλίων του κρατικού προϋπολογισμού για την Παιδεία στο 15%.

Διαβάζουμε, κατά καιρούς, ότι  το Δ΄ Πανσπουδαστικό ήταν ένα εντελώς ξεχωριστό γεγονός στην πορεία του φοιτητικού κινήματος. Ποια νομίζεις ότι ήταν η σημασία του στα δεδομένα της εποχής;

Αυτό ακριβώς είναι το θέμα της ημερίδας για το Δ΄ Συνέδριο και την προδικτατορική ΕΦΕΕ την Παρασκευή. Αρκεί ίσως εδώ να αναφέρω ότι στο συγκεκριμένο Συνέδριο, κορυφαία εκδήλωση μιας ειδικής περιόδου του φοιτητικού κινήματος, ετέθη για πρώτη φορά, κατά τρόπο αναλυτικό και τεκμηριωμένο, το πρόβλημα της  ελληνικής πανεπιστημιακής παιδείας σε όλες τις πτυχές του (χρηματοδότηση των ΑΕΙ, αυτοτέλεια, ακαδημαϊκές ελευθερίες, στάθμη και περιεχόμενο σπουδών, απορρόφηση πτυχιούχων και πολλά άλλα). Ετέθη με μια σειρά από πολυσέλιδες εισηγήσεις φοιτητικών επιτροπών, μικρές αυτοτελείς μελέτες στην πραγματικότητα, οι οποίες υπήρξαν καρπός μακράς μελέτης της σχετικής ελληνικής και ξένης (κυρίως) βιβλιογραφίας. Για τα δεδομένα της εποχής νομίζω ότι ήταν πολύ αξιόλογες.

Εταιρεία Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας (ΕΜΙΑΝ): το έργο και η προοπτική της

του Θανάση Καλαφάτη

Αγώνας των σπουδαστών υπομηχανικών, Δεκέμβριος 1960. Η πορεία τους Θεσσαλονίκη-Αθήνα καταλήγει, μετά τη βίαιη επίθεση της χωροφυλακής, στη θάλασσα του Σκαραμαγκά(ΕΜΙΑΝ-Συλλογή Αρ. Μανωλάκου).

Η δημιουργία και η λειτουργία της Εταιρείας Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας (ΕΜΙΑΝ) αποτελεί ένα δύσκολο και φιλόδοξο εγχείρημα στον επιστημονικό και πολιτικό χάρτη της χώρας, όπως διαμορφώνεται από τη μεταπολίτευση, και ιδιαίτερα  το 2000 και μετά.

Τα προβλήματα της σημερινής ελληνικής νεολαίας οξύνονται ιδιαίτερα από τη δεκαετία του 1990 και μετά. Να θυμίσουμε ότι πρόκειται για μια περίοδο κατά την οποία τμήματα της νεολαίας ξαναμπήκαν στο προσκήνιο μέσω των καταλήψεων. Κάτω από αυτούς τους όρους τίθεται επιτακτικά το πρόβλημα του επαναπροσδιορισμού  σε θεωρητικό επίπεδο των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της νέας γενιάς (με τον όρο γενιά δεν εννοούμε απλώς μια νεανική-ηλικιακή διαστρωμάτωση, αλλά μια ομάδα νέων ανθρώπων  που αναπτύσσονται κάτω από τους ίδιους όρους πολιτισμού και εργασίας και συγκλίνουν σε μια κοινή θέληση, σε ένα κοινό όραμα για την αλλαγή του κόσμου που τους περιβάλλει). Από την άλλη πλευρά, η παραπέρα όξυνση αυτών των προβλημάτων καθιστά επίκαιρη την μελέτη της ιστορίας της αριστερής και ευρύτερα της ελληνικής νεολαίας σε πολιτικούς, κοινωνικούς, πολιτισμικούς και οικονομικούς όρους.