Νεοφιλελευθερισμός δεν είναι μόνο οι ιδιωτικοποιήσεις

του Δημήτρη Ιωάννου

Όπως ακριβώς η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 έφερε στο φως όλα τα προβλήματα του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος και ταυτόχρονα πυροδότησε «παραδόξως» την πιο επιθετική φάση επιβολής του, έτσι και η «ελληνική» (και εσχάτως η προσφυγική) «κρίση» φέρνει μεν στο προσκήνιο μια μορφή «αλληλέγγυας» υποκειμενικότητας (ολιγαρκούς, αλτρουιστικής, προσανατολισμένης στη συλλογική δράση), αλλά παράλληλα βοηθά να εμπεδωθεί, και στο επίπεδο του υποκειμένου, ο νεοφιλελευθερισμός ως αξιακός και πρακτικός προσανατολισμός.

Cyril Edward Power – Tube Train

Η παραπάνω σκέψη έχει εμπειρική αφετηρία. Προσωπικά, αυτό που μισώ ίσως περισσότερο όσο κατεβαίνω το σπιράλ στο οποίο ανελέητα με σπρώχνει η λιτότητα, είναι το πώς με βάζει αδιάκοπα να επανεξετάζω τις κεντρικές επιλογές της ως τώρα ζωής μου (και όχι μόνο της επαγγελματικής) με κριτήρια αυστηρά οικονομικά: θα ήμουν πιο «άνετος» αν…; κι ακολουθεί μια ατελείωτη λίστα διερωτήσεων στην οποία μπαίνει κάθε μικρή και μεγάλη απόφαση που κάποτε πήρα – ή δεν πήρα. Πρόκειται για πολύ ψυχοφθόρα, και φυσικά αδιέξοδη, άσκηση, η οποία απαιτεί πολλή αυτοκυριαρχία για να κρατιέται, γαβγίζοντας, στην από κει πλευρά της γραμμής της εμμονής.

Το τέλος του «δημοκρατικού καπιταλισμού» στην Ευρώπη

Συνέντευξη του Βόλφγκανγκ Στρέεκ στον Τζόνας Μπιρτς και τον Γιώργο Σουβλή

Μιλάει για τη μεταδημοκρατία,  την ευρωπαϊκή νομισματική ένωση, τον ΣΥΡΙΖΑ, το μέλλον της πλήρους απασχόλησης

μετάφραση:Γιάννης Χατζηδημητράκης

 

Ο Γερμανός οικονομολόγος και  κοινωνιολόγος Wolfgang Streeck βρέθηκε συχνά στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης, τα τελευταία χρόνια,  με τις παρεμβάσεις του για τη λιτότητα, τα αίτια της παγκόσμιας κρίσης και το μέλον της Ε.Ε. Δημοσιεύουμε σήμερα, με μικρές περικοπές, τη συνέντευξη που έδωσε στον Jonah Birch (New York University) και τον Γιώργο Σουβλή (Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας) και δημοσιεύθηκε στην ηλεκτρονική έκδοση του περιοδικού Jacobin», στις 26.2.2016.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 

Έχετε υποστηρίξει τα τελευταία χρόνια ότι ο «δημοκρατικός καπιταλισμός» στην Ευρώπη κινείται όλο και περισσότερο προς την κατεύθυνση ενός κοινωνικού και οικονομικού μοντέλου που ιεραρχεί τις επιταγές της αγοράς και την επιχειρηματική κερδοφορία πάνω από τις απαιτήσεις για δημοκρατική ισότητα και κοινωνική αλληλεγγύη. Πώς εξελίχθηκε αυτή η διαδικασία και πώς δένει με αυτήν η κρίση που ξέσπασε μετά το 2008 στην Ευρωζώνη;

Η δημοκρατία στον καπιταλισμό είναι δημοκρατία στον βαθμό που διορθώνει τα αποτελέσματα των δράσεων των αγορών προς την κατεύθυνση της ισότητας. Η οικονομική απελευθέρωση αποσυνδέει τη δημοκρατία από την οικονομία — την καθιστά στεγνή. Το αποτέλεσμα είναι αυτό που ονομάζουμε μεταδημοκρατία: η πολιτική ως μαζικό θέαμα, ως κομμάτι της βιομηχανίας του θεάματος. Ένας τρόπος αποσύνδεσης της δημοκρατίας από την οικονομία είναι η μεταβίβαση της οικονομικής πολιτικής από τα χέρια των εθνικών κοινοβουλίων και των κυβερνήσεων στα χέρια «ανεξάρτητων» θεσμών όπως οι κεντρικές τράπεζες και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, και Διεθνών Οργανισμών όπως το ΔΝΤ. Το ευρώ, όπως θεσπίστηκε με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, έχει με αυτό τον τρόπο αποδημοκρατικοποιήσει –αλλά σε καμία περίπτωση αποπολιτικοποιήσει– τη νομισματική και οικονομική πολιτική στα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης. Ουσιαστικά, έχει επιβληθεί μια πολιτική σκληρού νομίσματος στο σύνολο της Ευρωζώνης, υπό την οποία μερικές χώρες, όπως η Γερμανία, μπορεί να ευημερούν, ενώ πολλές άλλες όχι.

To αουτσάιντερ που έγινε νικητής – και ποιος θα τον πολεμήσει

 

του Στρατή Μπουρνάζου

Η εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη  συνιστά, σίγουρα, πολιτικό γεγονός – και  όχι μόνο επειδή η Ν.Δ. αποκτά πρόεδρο έπειτα από μια παρατεταμένη περίοδο πολιτικής στασιμότητας, αν όχι παραλυσίας. Εκτός αυτού, η εκλογή Μητσοτάκη έχει ποιοτικά χαρακτηριστικά, που αξίζει, πιστεύω, να διερευνήσουμε σε δύο κατευθύνσεις. Πρώτον, πώς το «αουτσάιντερ» μπόρεσε να κερδίσει, δεύτερον τι  θα ακολουθήσει. Όσον αφορά το πρώτο, μπορούμε  να διακρίνουμε τρεις κατηγορίες λόγων:

α) Τυχαία περιστατικά όπως η ματαίωση της εκλογής στις 22 Νοεμβρίου και η επιμήκυνση της προεκλογικής περιόδου, ή η κακοκαιρία την προηγούμενη Κυριακή. Τέτοιοι παράγοντες είναι ίσως οι λιγότερο σημαντικοί και ενδιαφέροντες, ωστόσο όταν μιλάμε για μια διαφορά 16.000 ψήφων δεν μπορούμε να τους αγνοήσουμε.

β) Το πραγματολογικό επίπεδο: η ευθεία στήριξη του Άδωνη Γεωργιάδη και η έμμεση αλλά σαφής του Απόστολου Τζιτζικώστα στον Κ. Μητσοτάκη – η φωτογραφία των τριών στον αγιασμό των υδάτων στη Θεσσαλονίκη ήταν εύγλωττη. Εδώ, επίσης, πρέπει να σταθμίσουμε τις συμμαχίες και τις αντιπαλότητες στο ενδοκομματικό πεδίο: μητσοτακικοί, σαμαρικοί κλπ.

Στο ίδιο πραγματολογικό επίπεδο, ακόμα μεγαλύτερη σημασία έχει η κοινωνική σύνθεση της ψήφου, την οποία επισήμαναν  ο Θανάσης Καμπαγιάννης στο facebook, και ο Τάσος Κωστόπουλος στην Εφημερίδα των Συντακτών. Παραθέτω από το άρθρο του Κωστόπουλου:  «Η πρώτη πτυχή αφορά την πόλωση στο εσωτερικό της Ν.Δ., με τις εύπορες συνοικίες να ψηφίζουν κατά κύριο λόγο Κυριάκο Μητσοτάκη (και, συμπληρωματικά, Άδωνη Γεωργιάδη κατά τον πρώτο γύρο), ενώ τα λαϊκότερα στρώματα τάχθηκαν σε μεγαλύτερο βαθμό υπέρ του καραμανλικού Μεϊμαράκη. Ο τελευταίος ήρθε, έτσι, πρώτος στο Περιστέρι, στο Αιγάλεω, στο Κερατσίνι και τη Δραπετσώνα, στον Ασπρόπυργο, στον Βύρωνα, στην Καλλιθέα, στη Νίκαια, στον Κορυδαλλό, στο Πέραμα και στον Δήμο Φυλής. Ο Κυριάκος, αντίθετα, σάρωσε στον Διόνυσο, στη Ραφήνα, στο Παλιό Φάληρο, στη Βάρη-Βουλιαγμένη, στη Γλυφάδα, στον Αλιμο και, πάνω απ’ όλα, στο Ψυχικό και την Κηφισιά. Η δεύτερη πτυχή της πόλωσης αφορά αυτή καθεαυτή την παρουσία της Ν.Δ., ως μαζικού κόμματος, στους επιμέρους δήμους [με βάση τον αριθμό όσων ψήφισαν]: ένας στους επτά κατοίκους του Ψυχικού ή της Φιλοθέης κι ένας στους έντεκα της Κηφισιάς είναι μέλος της Ν.Δ., έναντι ενός μόλις στους σαράντα στο Περιστέρι, ενός στους πενήντα στη Νέα Ιωνία ή την Αγία Βαρβάρα, ενός στους εξήντα στη Νίκαια και ενός στους εβδομήντα στο Ίλιο ή τον Κορυδαλλό!» («Ταξική πόλωση στις εκλογές της ΝΔ», Εφ.Συν., 15.1.2016).  Και εδώ κολλάει η κατακλείδα του στάτους του Καμπαγιάννη: «Το Περιστέρι και ο Πειραιάς μπορεί να μην μπορούν να νικήσουν την Κηφισιά και τη Γλυφάδα εντός της Νέας Δημοκρατίας. Αλλά στο δημοψήφισμα του Ιούλη του 2015 έκαναν περίπατο» –  και έτσι,  εκτιμάει, τα πράγματα θα είναι δύσκολα για τον Κυριάκο, στις εθνικές εκλογές.

«Ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι απλώς μια οικονομική πολιτική, αλλά ένα ολόκληρο σύστημα λογικής»

Συνέντευξη της Γουέντι Μπράουν

Μιλάει για τον νεοφιλελευθερισμό ως πολιτική ορθολογικότητα, τις αντιστάσεις και το όραμα της δημο-κρατίας

Η Wendy Brown, μια από τις πιο σημαντικές σύγχρονες θεωρητικούς, θα βρεθεί τις επόμενες μέρες στην Αθήνα. Θα μιλήσει  στην ένατη ετήσια διάλεξη στη μνήμη του Νίκου Πουλαντζά, την Τρίτη 1η Δεκεμβρίου και ώρα 7 μ.μ. στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ινστιτούτου Γκαίτε (Ομήρου 14-16) με θέμα: «Ο νεοφιλελευθερισμός ενάντια στη δημοκρατία: Δέκα θέσεις». Την ομιλήτρια και το έργο της θα παρουσιάσει η Αθηνά Αθανασίου, αναπληρώτρια καθηγήτρια κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Η Γουέντι Μπράουν είναι καθηγήτρια Πολιτικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϋ. Τα πεδία ενδιαφέροντός της περιλαμβάνουν την ιστορία της πολιτικής θεωρίας, αλλά και τα σύγχρονα προβλήματα πολιτικής θεωρίας με έμφαση την κυριαρχία, την κριτική και τον ανθρωπισμό, την αυτονομία του πολιτικού και τον νεοφιλελευθερισμό. Στα αγγλικά, μεταξύ άλλων, κυκλοφορούν τα βιβλία της A Feminist Reading in Political Theory (Rowman and Littlefield, 1988), Politics Out of History (Princeton University Press, 2001), Walled States, Waning Sovereignty (Zone Books, 2010) και το πιο πρόσφατο Undoing the Demos: Neoliberalism’s Stealth Revolution (Zone Books, 2015).

Τη συνέντευξη πήραν η Αθηνά Αθανασίου, η Αιμιλία Κουκούμα και η Μαρία Χαϊδοπούλου-Βρυχέα 

μετάφραση: Αιμιλία Κουκούμα

 

Στο τελευταίο σας βιβλίο (Undoing the Demos: Neoliberalism‘s Stealth Revolution), διερευνάτε τον νεοφιλελευθερισμό σε αντιδιαστολή με τη δημοκρατία. Τι σημαίνει η υπαγωγή της πολιτικής στη λογική της ανταγωνιστικότητας και των αγορών; Πως λειτουργεί ο νεοφιλελευθερισμός ως τρόπος διακυβέρνησης; 

Από τη στιγμή που το νεοφιλελεύθερο όραμα οργανώνει κάθε δραστηριότητα στη λογική της αγοράς θεωρώντας ότι κάθε άτομο δρα αποκλειστικά με οικονομικά κριτήρια, η δημοκρατία δεν μπορεί να επιβιώσει. Η εξουσία του λαού (δημο-κρατία) εξαρτάται από τη λαϊκή κυριαρχία, και αυτή με τη σειρά της από την ισότιμη πρόσβαση στην πολιτική εξουσία. Οι αγορές δεν έχουν καμιά χρησιμότητα για τη λαϊκή κυριαρχία ή την ισότητα και είναι οργανωμένες στη βάση τόσο των αρχών του ανταγωνισμού, των κερδισμένων και των χαμένων, όσο και δυνάμεων που δεν υπάγονται σε οποιονδήποτε έλεγχο. Κατά συνέπεια, όταν οι αρχές της αγοράς κυριαρχούν στην πολιτική ζωή, δεν διαβρώνουν απλώς τη δημοκρατία, αλλά λεηλατούν το νόημά της και επιτίθενται στην ίδια την αξία της. Η θεώρηση των αγορών ως υπέρτατης αξίας από τον νεοφιλελευθερισμό αποτελεί έναν πόλεμο ενάντια στη δημοκρατία.

Ευρώπη: Μια «χαμηλής έντασης» δημοκρατία

Ο καπιταλισμός εναντίον της δημοκρατίας

του Μικαέλ Λεβύ

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Ας ξεκινήσουμε με ένα απόσπασμα ενός δοκιμίου σχετικά με την αστική δημοκρατία στη Ρωσία, γραμμένο το 1906, μετά την ήττα της πρώτης Ρωσικής Επανάστασης:

«Είναι εντελώς γελοίο να πιστεύουμε ότι υπάρχει μια εκλεκτική συγγένεια ανάμεσα στον τωρινό μεγάλο καπιταλισμό – άρτι εισαχθέντα σήμερα στη Ρωσία και καλά εδραιωμένο στις Ηνωμένες Πολιτείες […] και τη «δημοκρατία» ή την «ελευθερία» (με όλες τις πιθανές σημασίες της λέξης). Tο πραγματικό ερώτημα θα έπρεπε να είναι το εξής: Πώς αυτές οι έννοιες μπορεί να είναι «πιθανές» σε μακροπρόθεσμη βάση, κάτω από καπιταλιστική κυριαρχία;».[1]

Έργο του Πωλ Ντελβώ

Ποιος είναι ο συγγραφέας του διορατικού αυτού σχόλιου; Ο Λένιν, ο Τρότσκι ή, μήπως, ο Πλεχάνοφ; Όχι· είναι ο Μαξ Βέμπερ, ο διάσημος αστός κοινωνιολόγος. Αν ποτέ δεν ανέπτυξε αναλυτικά την διορατική του άποψη, εδώ ο Βέμπερ υποδηλώνει ότι υπάρχει μια εγγενής αντίφαση ανάμεσα στον καπιταλισμό και τη δημοκρατία.

Η ιστορία του 20ού αιώνα φαίνεται να επιβεβαιώνει αυτή την άποψη: πολύ συχνά, όταν η εξουσία των κυρίαρχων τάξεων φάνηκε να απειλείται από τον λαό, η δημοκρατία παραγκωνίστηκε ως μια δαπανηρή πολυτέλεια και αντικαταστήθηκε από το φασισμό (στην Ευρώπη, τις δεκαετίες του 1920 και 1930) ή τις στρατιωτικές δικτατορίες (στη Λατινική Αμερική τις δεκαετίες του 1960 και του 1970).

Για μια πολεμική οικονομία σε καιρό ειρήνης

του Γιώργου Μ. Χατζηστεργίου 

Η αγωνία για την έκβαση της διαπραγμάτευσης έχει σκεπάσει με μαύρο σεντόνι την ελληνική κοινωνία τους τελευταίους μήνες, πολλαπλασιάζοντας την απόγνωση που κυριαρχεί έπειτα από τόσα χρόνια εφαρμογής των Μνημονίων. Υπό το φως των πρόσφατων εμπειριών μας στο πεδίο της διαπραγμάτευσης, ποια είναι επί της ουσίας η σημασία των εξελίξεων;

Στάνλεϋ Άντερσον, «Ψεύτικοι Θεοί», 1949

Πρώτα απ’ όλα διαπιστώνουμε ότι, δυστυχώς, έχουμε ανάγκη τις δόσεις των δανειστών με τον τρόπο του ναρκομανούς, καθώς λειτουργούμε σε ένα παγκοσμιοποιημένο πλαίσιο στο οποίο η σχέση πιστωτή – οφειλέτη έχει αναχθεί σε θεμελιώδη κοινωνική σχέση. Το χρέος χρησιμοποιείται ως εργαλείο μιας τεχνικής διακυβέρνησης και ελέγχου των ατομικών και συλλογικών υποκειμένων, όπως αναδεικνύει και ο Μαουρίτσιο Λατσαράτο στο βιβλίο του Η κατασκευή του χρεωμένου ανθρώπου (εκδ. Αλεξάνδρεια, 2014).

Εκτός από αυτό, όμως, οφείλουμε να δούμε κατάματα και μια άλλη κρίσιμη διάσταση: το παραγωγικό υπόβαθρο της χώρας είναι σαθρό, κι όσο αυτό δεν αλλάζει θα συνεχίσουμε να είμαστε απολύτως εξαρτημένοι από εξωγενείς παράγοντες, και να συμπεριφερόμαστε με τον τρόπο του «συλλογικού ναρκομανούς».

Η ακύρωση των ψευδαισθήσεων «περί καλής Ευρώπης που θα πειστεί από τα επιχειρήματά μας» έχει κι αυτή τη βαρύτητά της για την πολιτική μας ωρίμανση. Προκύπτει πλέον καθαρά ότι το Ευρωπαϊκό Διευθυντήριο πρωτοστατεί σε μια άγρια, πολιτική, παραγωγική και κοινωνική μεταμόρφωση του πλανήτη, ανάλογη σε ένταση και συνέπειες με τη διαδικασία του τελευταίου τέταρτου του 19ου αιώνα όταν, μέσα από φρικτές καταστροφές, εγκαθιδρύθηκε ένα πρωτόφαντο καθεστώς παγκόσμιας ανισότητας, το οποίο δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη γέννηση του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου (η διαδικασία περιγράφεται από τον Mike Davis στο Late Victorian Holocausts. El Nino famines and the making of the Third World, Verso 2000).

Γιατί η Ελλάδα δεν προχωράει, απλά, σε χρεοκοπία;

του Ζερόμ Ρους

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης 

Καθώς το ελληνικό δράμα φτάνει στην κορύφωσή του, με την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ να προειδοποιεί τον Υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ και την επικεφαλής του Διεθνούς Νoμισματικού Ταμείου ότι τα ταμειακά αποθέματα της χώρας εξαντλούνται και ότι η κυβέρνηση δεν θα αποπληρώσει την δόση προς στο Ταμείο αν δεν λάβει χρηματοδότηση πριν τις αρχές Ιουνίου, τίθεται ένα κρίσιμο ερώτημα: Γιατί η ριζοσπαστική Αριστερά δεν τελειώνει απλά μ’ αυτήν την ιστορία, κηρύσσοντας μορατόριουμ επί του οφειλόμενου χρέους; Γιατί φροντίζει, πρώτα απ’ όλα, για τoυς  πιστωτές της;

Πωλ Ντελβώ, «Άνθρωπος στον δρόμο», 1940

Το ερώτημα μπορεί να ακούγεται κοινότοπο, αλλά γίνεται όλο και πιο περίπλοκο, αν εξετάσουμε την κρίση χρέους της Ελλάδας στην ιστορική της προοπτική. Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του 1930, η Ελλάδα –μαζί με τις περισσότερες χώρες της Ανατολικής και της Νότιας Ευρώπης, και σχεδόν όλες της Λατινική Αμερική– προέβη σε αναστολή πληρωμών του χρέους σε ξένους ομολογιούχους, απαντώντας έτσι στα οικονομικά της προβλήματα. Η οικονομική ιστορία είναι γεμάτη με τέτοια μονομερή μορατόριουμ. Στην πραγματικότητα, πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η στάση πληρωμών ήταν, απλά, μέρος των κανόνων του παιχνιδιού.

Στα χρόνια της οικονομίας του χρέους η Κόλαση είναι η αιώνια οφειλή

Την περασμένη εβδομάδα, ο ιταλός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Μαουρίτσιο Λατσαράτο, ακτιβιστής τη δεκαετία του 1970 στις γραμμές της Εργατικής Αυτονομίας, βρέθηκε στην Αθήνα, προσκεκλημένος του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, εγκαινιάζοντας τον κύκλο συζητήσεων «Από το χρέος και τη λιτότητα στη διεκδίκηση της δημοκρατίας», που διοργανώνει το Ινστιτούτο με τη στήριξη του δικτύου transform! Λίγες ώρες πριν από τη διάλεξή του, με τίτλο «Το χρέος ως τεχνική διακυβέρνησης», μας μίλησε για την «κατασκευή του χρεωμένου ανθρώπου» (βλ. και το ομότιτλο βιβλίο του, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια), τη γενίκευση δηλαδή της σχέσης πιστωτή-οφειλέτη, τη διαλεκτική κράτους-κεφαλαίου στα χρόνια του νεοφιλελευθερισμού και τις εργασιακές σχέσεις «νέας δουλείας». Λόγω και της καμπής στη διαπραγμάτευση κυβέρνησης-δανειστών, ένα μέρος της συζήτησης κινήθηκε αναπόφευκτα γύρω από την «πολιτική της αθωότητας», της άρνησης δηλαδή της ενοχής για το χρέος. Η συνέντευξη δημοσιεύεται ταυτόχρονα στο RedNotebook (στην πλήρη της μορφή) και στα «Ενθέματα» της «Αυγής» (σε συντομευμένη εκδοχή). 

Συνέντευξη του Μαυρίτσιο Λατσαράτο στον Δημοσθένη Παπαδάτο-Αναγνωστόπουλο και τον Γιάννη-Ορέστη Παπαδημητρίου

 

Στην Κατασκευή του χρεωμένου ανθρώπου παραθέτετε ένα ωραίο απόσπασμα από τη μελέτη του Ζακ Λε Γκοφ Το πουγκί και η ζωή, που εξηγεί γιατί οι άνθρωποι του Μεσαίωνα θεωρούσαν τον έντοκο δανεισμό κλοπή: «Τι πουλάει αλήθεια [ο πιστωτής], αν όχι τον χρόνο που κυλάει ανάμεσα στη στιγμή κατά την οποία δανείζει και τη στιγμή κατά την οποία εξοφλείται με τόκο; Όμως ο χρόνος ανήκει μόνο στον Θεό». Στους νεότερους χρόνους, η «κλοπή της κληρονομιάς του Θεού» είναι η απόλυτη αρχή οργάνωσης της κοινωνικής ζωής – ο καπιταλιστής δηλαδή έχει υποκαταστήσει πλήρως τον Θεό. Πώς συνέβη αυτό; 

Η Εκκλησία, πράγματι, καταδίκαζε την τοκογλυφία ως ιδιοποίηση, από τον πιστωτή, του χρόνου ανάμεσα στην πράξη του δανεισμού και την αποπληρωμή του δανείου. Σε κοινωνικό επίπεδο, ο δανεισμός είναι η κλοπή του μέλλοντος της κοινωνίας. Υπό την οπτική αυτή, δίνεται η εντύπωση μιας ζωής χωρίς χρόνο: χωρίς μέλλον. Η Εκκλησία έλεγε ότι ο χρόνος ανήκει στον Θεό. Εμείς λέμε ότι ο χρόνος ανήκει σε όλους. Στην Ελλάδα είναι φανερό από καιρό ότι το μέλλον έχει αφαιρεθεί από τους ανθρώπους: τα επόμενα δεκαπέντε ή είκοσι χρόνια έχουν δεσμευτεί για την αποπληρωμή του χρέους.

Η κλοπή αυτή του χρόνου συντελείται με έναν διαφορετικό τρόπο από ό,τι στα χρόνια που κυριαρχούσε η δουλειά στο εργοστάσιο. Στα χρόνια εκείνα, ο καπιταλιστής σου έκλεβε το χρόνο για όσες ώρες βρισκόσουν στο εργοστάσιο. Σήμερα, το αντικείμενο της κλοπής είναι ο χρόνος ως ορίζοντας δυνατοτήτων — ο χρόνος ως μέλλον. Η χρηματοπιστωτική οικονομία είναι μια οικονομία προσανατολισμένη προς το μέλλον, με τρόπο που εξουδετερώνει κάθε δυνατότητα να ορίσεις τον χρόνο.

Νεοφιλελεύθεροι αυτοματισμοί: Τηλεπιλότοι χωρίς πλήρωμα και επιβάτες

του Βασίλη Δρουκόπουλου

                                             «Η λέξη “μεταρρύθμιση” η οποία κάποτε σήμαινε βελτιώσεις για                                              τη πλειονότητα τώρα σημαίνει τη μείωση του κόστους εργασίας.                                                Η “ένωση” στο ευρωπαϊκό πλαίσιο δεν υπονοεί πλέον μια                                                          εθελοντική συλλογικότητα για αμοιβαία αλληλεγγύη αλλά την                                                     επιβολή στις χώρες σκληρών ordo-φιλελεύθερων ελέγχων»                                                                                 Susan Watkins (2014) 

Χρήστος Καρράς, «Γέννηση», 1979

Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Βιέννης για την Οδική Κυκλοφορία (1968) δεν νοείται μεταφορικό μέσο χωρίς οδηγό. Όμως ο γερμανός υπουργός Μεταφορών συγκρότησε μια επιτροπή για να επεξεργαστεί ένα νομικό πλαίσιο που θα επιτρέπει την κυκλοφορία αυτοοδηγούμενων ή ρομποτικών οχημάτων. Η πώληση των πρώτων γερμανικών αυτοκινήτων αυτού του είδους τοποθετείται το 2020 ενώ σε τμήμα του αυτοκινητοδρόμου Α9 στη Βαυαρία θα επιτρέπονται τα σχετικά τεστ (Kate Connolly, «Rules for cars without drivers», The Guardian Weekly, 13.2.2015, σ. 44).

Σε αντίθεση με αυτό, το τεστ του αυτόματου πιλότου της νεοφιλελεύθερης οικονομικής διαχείρισης δεν περιορίζεται σε ένα μόνον τμήμα της ευρωπαϊκής ηπείρου. Όπως ήταν γνωστό από καιρό και όπως επανήλθε στην επικαιρότητα με αφορμή τις κυβερνητικές διαπραγματεύσεις, το νεοφιλελεύθερο πρόταγμα φαίνεται να κυριαρχεί σε όλη την ευρωπαϊκή σκηνή. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι. Εδώ αξίζει μια πολύ συνοπτική εξιστόρηση.

«Ω παγκόσμια δημοκρατία, δεν είσαι ακόμα παρά η σπίθα, αύριο θα είσαι ο ήλιος»

 Από τη Λατινική Αμερική έως την Ευρώπη και την Ελλάδα ο αγώνας είναι κοινός

 του Κωνσταντίνου Τσουκαλά

μετάφραση: Χρυσούλα Αντωνίου, Αλέξανδρος Κεσσόπουλος

Το κείμενο που ακολουθεί εκφωνήθηκε σε στρογγυλό τραπέζι με θέμα τη νέα Αριστερά και τις δημοκρατικές παραδόσεις στην Ευρώπη, στο πλαίσιο του Διεθνούς Φόρουμ για τη Χειραφέτηση και την Ισότητα, Μπουένος Άιρες 12-14.3.2015.

Στο βήμα του Διεθνούς Φόρουμ για τη Χειραφέτηση και την Ισότητα

Ο κόσμος αλλάζει. Είναι πιθανόν να εγκαινιάζουμε μια νέα εποχή. Πράγματι, για πρώτη φορά από τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, το κυρίαρχο σύστημα εξουσίας δείχνει αβέβαιο για το μέλλον του. Ακόμα κι αν οι καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις ακόμη δεσπόζουν ανεμπόδιστες, οι μηχανισμοί που εξασφαλίζουν την ομαλή αναπαραγωγή τους ολοένα και κλονίζονται. Πάνω στην οπτιμιστική ευδαιμονία πέφτει βαριά η σκιά της ανασφάλειας και της αμφιβολίας. Από τη μια πλευρά, η οικολογική επιβάρυνση έχει εξελιχθεί σε ανεξέλεγκτη απειλή για την επιβίωση του κοινού μας σπιτιού. Πολύ σύντομα, ολόκληρος ο πλανήτης μπορεί να καταλήξει κυριολεκτικά ακατοίκητος. Από την άλλη, η αχαλίνωτη παραγωγικότητα της αγοράς και ο καταναλωτισμός φαίνεται να έχουν αγγίξει τα απώτατα όριά τους. Γίνεται όλο και περισσότερο σαφές ότι ο κόσμος που γνωρίζουμε δεν μπορεί να συνεχίσει με τον ίδιο τρόπο που όλοι έχουμε συνηθίσει. Και αυτό είναι δραματικά νέο.

Η επιστροφή της πολιτικής και ιδεολογικής μάχης 

Eίναι ενδεχόμενο να είμαστε μάρτυρες μιας ιστορικής αλλαγής Παραδείγματος. Για άλλη μια φορά, οι πολιτικές συγκρούσεις και οι συντεχνιακοί αγώνες φαίνεται να οργανώνονται σε κανονιστικά πεδία και να γίνονται αντιληπτά με όρους ανταγωνισμού των τάξεων. Η πολιτική και η ιδεολογική μάχη έχει ξεκάθαρα επιστρέψει! Για άλλη μια φορά γινόμαστε μάρτυρες ενός αναβιώσαντος πολέμου μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς. Λέξεις που έμοιαζαν εντελώς ξεπερασμένες εισχωρούν σε κοινωνικές φαντασιώσεις σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα. Ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός. Η πολιτική έχει αναβιώσει.

Το σύστημα έχει φτάσει στα ιστορικά του όρια

«Μια αριστερή κυβέρνηση στην Ελλάδα θα είναι πολύ σημαντική για όλο το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι»

συνέντευξη του Κωνσταντίνου Τσουκαλά, με την ευκαιρία της κυκλοφορίας της «Γυμνής βασίλισσας» (εκδ. Καστανιώτη)

Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς σπίτι του. Φωτογραφία του Γιώργου Οικονομόπουλου.

Η Γυμνή βασίλισσα. Έργα και ημέρες του οικονομικού λόγου, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη, παρότι μιλάει για την οικονομία και την κυριαρχία της, δεν είναι ένα βιβλίο οικονομικό. Είναι ένα έργο συνολικό, με το οποίο ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς επιβεβαιώνει, για άλλη μια φορά, ότι είναι ένας πολιτικός στοχαστής, με όλη τη σημασία του όρου, και επίσης κατεξοχήν Ευρωπαίος: τόσο επειδή η οπτική του είναι ευρωπαϊκή και διεθνής όσο και γιατί συνομιλεί, όπως και με τα προηγούμενα έργα του, με τους μεγάλους ευρωπαίους ομοτέχνους του. Η Γυμνή Βασίλισσα (που είναι, βέβαια, η οικονομία, και ιδίως η νεοφιλελεύθερη οικονομία) υπερβαίνει τις επιστημονικές εξειδικεύσεις και κλάδους, μέσα από ένα συνολικό πρίσμα. Και το κάνει με γραφή σαφή και απλή (σε σχέση και με προηγούμενα βιβλία του), και συγχρόνως πλούσια, που αντλεί από πολλές επικράτειες, πέραν της θεωρίας και της φιλοσοφίας, όπως η τέχνη, η λογοτεχνία, η ιστορία. Ένα έργο που, με βαθιά πολιτική αγωνία, ανοίγει ζητήματα και θέτει καίρια ερωτήματα, χωρίς να δίνει εύκολες ή τελεσίδικες απαντήσεις. Γιατί, όπως λέει, «είτε το θέλουμε, είτε όχι, η πανούργα Ιστορία μάς περιμένει στη γωνία».

Στρ. Μπ.

Ανιόλο Μπροντζίνο, «Αλληγορία του Χρόνου (λεπτομέρεια), 1545

Θα ξεκινήσω από μια διαπίστωση η οποία, όπως γράφεις, αποτελεί κεντρικό άξονα της Γυμνής βασίλισσας ότι το σύστημα έχει φτάσει στα έσχατα ιστορικά του όρια.

Το κεντρικό ερώτημα που θέτω στο βιβλίο δεν είναι επιστημονικό, αλλά πολιτικό: Αν και υπό ποίους όρους το παγκοσμίως εξελισσόμενο νεοφιλελεύθερο σύστημα είναι δυνατόν να αναπαραχθεί. Και όταν λέω αναπαραχθεί, εννοώ αν οι ολοένα οξυνόμενες υφέρπουσες αντιφάσεις είναι δυνατόν να θεραπευθούν ή να αρθούν με τα μέσα τα οποία δίνει το σύστημα στις πολιτικές εξουσίες.

Μέχρι τώρα, στο πλαίσιο των εθνικών κρατών, είτε αυτά ήταν δημοκρατικά είτε αυταρχικά είτε φιλελεύθερα είτε ακόμα φασιστικά, το καπιταλιστικό κράτος είχε μια θεμελιώδη ευθύνη: την ευθύνη να αναπαραγάγει το σύστημα. Kαι το έκανε μέσα από θεσμούς και μηχανισμούς, εν ανάγκη μετατρεπόμενο σε κράτος έκτακτης ανάγκης. Εδώ, ακριβώς, πιστεύω, έγκειται η κρισιμότητα των σημερινών καιρών. Η παγκοσμιοποίηση, αν δεν έχει καταλύσει, έχει αμβλύνει εξαιρετικά, σε σημείο πρωτοφανές, την παρεμβατική ικανότητα των κατεστημένων πολιτικών εξουσιών, των κρατών και, κατ’ επέκταση, των οργανωμένων κοινωνών. Το αποτέλεσμα είναι οι μεγάλες αποφάσεις για το παρόν και το μέλλον των λαών να μην παίρνονται από τα κράτη – εξαιρώ τα πολύ μεγάλα κράτη (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα)· μιλάω για όλα τα άλλα, τα περισσότερα, και προφανώς για την Ελλάδα.

Οι μεγάλες αποφάσεις, λοιπόν, λαμβάνονται από αυτό που ονομάζουμε αγορές. Οι αγορές δεν είναι η αγορά. Η αγορά ήταν μια ιδέα, μια fictio, ένα πλάσμα, ένα αφηρημένο σύστημα ισορροπιών ανάμεσα σε ελεύθερα αναπτυσσόμενες δυνάμεις. Ενώ οι αγορές είναι ένα κέντρο λήψης αποφάσεων, το οποίο προσπαθεί να επιβάλει –και το καταφέρνει σε μεγάλο βαθμό– τα συγκροτημένα και εξειδικευμένα συμφέροντα, τα οποία εκπροσωπεί.

Occupy Central: το Χονγκ Κονγκ ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό

του Τσουν Μινγκ Τανγκ

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Καθώς οι διαδηλωτές πλημμυρίζουν τους δρόμους του Χονγκ Κονγκ απαιτώντας ελεύθερες εκλογές το 2017, τα διεθνή μέσα, ακολουθώντας την πάγια τακτική τους, χαρακτηρίζουν  τον αγώνα τους ως μια πάλη μεταξύ ενός αυταρχικού κράτους και πολιτών που θέλουν να ζήσουν ελεύθεροι. Η Aριστερά, εν τω μεταξύ, έχει παραμείνει αξιοσημείωτα σιωπηλή επί του θέματος. Δεν είναι ξεκάθαρο εάν αυτό οφείλεται στην αδυναμία της να κατανοήσει το πώς έχει η κατάσταση, στην απροθυμία της να υποστηρίξει αξίες που θεωρούνται «φιλελεύθερες», ή στη διστακτικότητά της   να επικρίνει την Κίνα.

Φωτογραφία από το «Speigel»

Καθώς οι ιστορίες για το Occupy Central πλημμυρίζουν τα πρωτοσέλιδα των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης, BBC και CNN αμφότερα δημοσιεύουν βολικές εξηγήσεις που περισσότερο περιπλέκουν παρά εξηγούν, χωρίς να κάνουν καμία προσπάθεια να ψάξουν τις οικονομικές αιτίες της δυσαρέσκειας. Η ανησυχία τους περιορίζεται στο εάν «απειλείται το μέλλον του Χονγκ Κονγκ ως χρηματοοικονομικού κέντρου» – σαφής ένδειξη των προτεραιοτήτων του παγκόσμιου κατεστημένου.

Free (press) νεοφιλελευθερισμός και λαϊφστάιλ: Με αφορμή την Athens Voice

 του Τάκη Γέρου

 Το 2004 ο Νικόλας Σεβαστάκης είχε συμπεριλάβει στην Κοινότοπη χώρα μια υποδειγματική κριτική του περιοδικού ΚΛΙΚ και τουλαϊφτάιλ ως έκφραση του νέου φαντασιακού της ελληνικής κοινωνίας και της πολιτισμικής ηγεμονίας των νέων αστικών μεσοστρωμάτων.[1] Δέκα χρόνια μετά, έχω την αίσθηση ότι ένας τέτοιος θεωρητικός προσανατολισμός δεν έχει ευδοκιμήσει ιδιαίτερα στο πλαίσιο της αριστερής κριτικής, που τείνει να υποτιμά το λαϊφστάιλ ως πεδίο συγκρότησης ταυτοτήτων, αξιών, ιδεολογιών και τρόπων ζωής. Εάν όμως όλη η «μεταμοντέρνα τσογλανιά» της δεκαετίας του 1990 (για να δανειστώ μια γλαφυρή έκφραση του Νίκου Ξυδάκη) συμπυκνώθηκε συμβολικά στο περιοδικό ΚΛΙΚ, στις μέρες μας μια ανάλογη λειτουργία φαίνεται να επιτελείται –σε σημαντικό βαθμό και τουλάχιστον στην περιοχή της πρωτεύουσας– μέσα από τα έντυπα του λεγόμενου freepress. Θα είχε ενδιαφέρον να δούμε από κοντά το ένα από τα δύο δημοφιλέστερα freepress, την εβδομαδιαία εφημερίδα AthensVoice (AV), το πρώτο έντυπο αυτού του είδους που εκδόθηκε στην Αθήνα και μάλλον το πιο εμβληματικό.

Ανατομία ενός τεύχους

Την ιδεολογική προμετωπίδα της εφημερίδας εκφράζει, στην πιο ξεκάθαρη μορφή της, ο εκδότης-διευθυντής Φώτης Γεωργελές. Επιλέγω στην τύχη το editorial ενός σχετικά πρόσφατου τεύχους (τχ. 473, 13-19 Μαρτίου 2014). Εκεί ο Φ.Γεωργελές επιδίδεται για νιοστή φορά στην υπεράσπιση του μνημονιακού καθεστώτος, τόσο υπό τη μορφή του σημερινού κυβερνητικού σχηματισμού όσο και με τη φουκωική έννοια, ως το μοναδικό καθεστώς αλήθειας. Όσοι αντιτίθενται σ’ αυτό απαξιώνονται ως «ψεκασμένοι αντιμνημονιακοί», «πολιτοφυλακές του Μαδούρο» ή, γενικότερα, οπισθοδρομικοί που έχουν καθηλωθεί σ’ έναν «παιδισμό». Οι αιτίες της άρνησης αυτής είναι σαφείς και ψυχολογικού χαρακτήρα: «Θυματοποίηση, μιζεραμπιλισμός, άρνηση της πραγματικότητας, ναρκισσισμός». Επιστρατεύονται μάλιστα τα δύο γνωστά μοτίβα που αντιτείνει συνολικά ο κυρίαρχος λόγος σήμερα απέναντι σε οποιαδήποτε κριτική: «συνωμοσιολογία» και «λαϊκισμός». Η αφ’ υψηλού και νεο-οριενταλιστική οπτική απέναντι στις λαϊκές διεκδικήσεις, η οποία αυτο-επαινείται ως «προοδευτική», παίρνει κάποια στιγμή απροκάλυπτα κυνική μορφή: «Τι θυσίες ακριβώς κάνει ο ελληνικός λαός; Θυσίες θα έκανε αν του ζητούσαν να δίνει το 10% των εθνικών μας εσόδων για τα παιδάκια του Νίγηρα που πεινάνε».

Ξαναδιαβάζοντας τον Πουλαντζά

Από τον «αυταρχικό κρατισμό» στον «αυταρχικό νεοφιλελευθερισμό»

της Μαρίκας Φραγκάκη

Ο Νίκος Πουλαντζάς σπίτι του στο Παρίσι, 20.1.1978. Φωτογραφία της Sophie Bassouls

Μια από τις έννοιες που επεξεργάστηκε ο Νίκος Πουλαντζάς είναι ο «αυταρχικός κρατισμός». Την προσδιoρίζει ως εξής, στο έργο του Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός: ο «εντεινόμενος έλεγχος σε κάθε τομέα της κοινωνικοοικονομικής ζωής, σε συνδυασμό με τη ριζική παρακμή των θεσμών της πολιτικής δημοκρατίας και τη δρακόντεια και πολύμορφη περικοπή των λεγόμενων “τυπικών” ελευθεριών». Διευκρινίζει ότι ο «αυταρχικός κρατισμός» δεν ταυτίζεται με τον ολοκληρωτισμό, εμπεριέχει όμως «σκόρπια στοιχεία ολοκληρωτισμού», που μπορούν να αποκρυσταλλωθούν σε παρακρατικό μηχανισμό. Ο «αυταρχικός κρατισμός», τέλος, συνδέεται με το εξής «παράδοξο»: το κράτος να επιζητά την ενίσχυση των εξουσιών του και ταυτόχρονα, να έρχεται αντιμέτωπο με τις λαϊκές μάζες.

Μπορεί η έννοια του «αυταρχικού κρατισμού» να εφαρμοστεί στην παρούσα φάση του νεοφιλελευθερισμού, και ειδικά στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Πρόκειται για ερωτήματα με θεωρητική, αλλά και πολιτική σημασίας για την Αριστερά και την αναζήτηση διεξόδου από την κρίση.

Η έννοια του «αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού» αναφέρεται στον επαναπροσδιορισμό του κράτους ως δημοκρατικής οντότητας μέσω συνταγματικών και νομικών μεταβολών, που το θωρακίζουν έναντι των κοινωνικών και πολιτικών συγκρούσεων.[1] Ειδικότερα, ο «αυταρχικός νεοφιλελευθερισμός» χαρακτηρίζει την άσκηση πολιτικής από τις κυρίαρχες τάξεις, με στόχο τη διατήρηση της ηγεμονίας τους, μέσω της περιθωριοποίησης και αποκλεισμού όσων αντιδρούν, αντί της εξουδετέρωσης των αντιστάσεων μέσω συμβιβασμών. Πρόκειται για νέα φάση του νεοφιλελευθερισμού, που αναδύεται μέσα από την κρίση.

Τόσο η ευρωπαϊκή εμπειρία αντιμετώπισης της κρίσης μέσω διαρκούς λιτότητας, όσο και η ελληνική εμφανίζουν χαρακτηριστικά «αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού». Ως προς την Ε.Ε., βέβαια, τίθεται καταρχάς το ερώτημα κατά πόσον αποτελεί μόρφωμα αντίστοιχο προς το κρατικό. Θεωρούμε ότι η αντιστοιχία αυτή υφίσταται, ακόμα κι αν είναι ιδιότυπη.

Η Θάτσερ πέθανε, αλλά ο θατσερισμός ζει

ΜΑΡΓΚΑΡΕΤ ΘΑΤΣΕΡ (1925-2013)

«Η Θάτσερ πέθανε, ζήτω ο θατσερισμός!» θα μπορούσε να αναφωνήσει κάποιος θιασώτης των ιδεών της, παραφράζοντας τη γνωστή ρήση. Τι συνέπειες είχε η διακυβέρνηση της σιδηράς κυρίας στη Βρετανία και όλο τον κόσμο, ποια ίχνη άφησε στην κοινωνία, ποια είναι η ιδεολογική κληρονομιά που μας άφησε. Προσπαθώντας να απαντήσουμε τέτοια ερωτήματα, δημοσιεύουμε σήμερα αποσπάσματα από τρία πολεμικά αλλά και πλούσια σε ιδέες κείμενα.

To πρώτο με τίτλο «An obituary from below» δημοσιεύθηκε ηλεκτρονικά στο περιοδικό «jacobin» (jacobinmag.com) και είναι γραμμένο από τον βρετανό μαρξιστή Richard Seymour  γνωστό από το μπλογκ Lenin’s Tomb (εδώ δημοσιεύουμε, λόγω χώρου, μικρά  μόνο αποσπάσματα). Το δεύτερο με τίτλο «Thatcher — neoliberalism’s willing tool» δημοσιεύθηκε στο μπλογκ των εκδόσεων Verso (9.4.2013). Η Lynne Segal είναι  φενινίστρια και διδάσκει ψυχολογία και σπουδές φύλου στο Birkbeck College στο Λονδίνο. Το τρίτο είναι η ομιλία στο Βρετανικό Κοινοβούλιο της Glenda Jackson (1936), ηθοποιού και βουλευτίνας του Εργατικού Κόμματος, από το 1992 και εξής στην ευρύτερη περιοχή του Λονδίνου – μια ομιλία που προκάλεσε αίσθηση· μπορείτε να την παρακολουθήσετε στο youtube.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 Η αυστηρή «μητέρα» του βρετανικού έθνους

του Ρίτσαρντ Σέιμουρ

μετάφραση Ε. Λούπης

 Οι νεκρολογίες ασχολούνται με τα επιτεύγματα και τις αρετές του τεθνεώτος. Τα επιτεύγματα της Θάτσερ είναι αδιαμφισβήτητα. Υπήρξε ένας «Σύγχρονος Ηγεμόνας» της Δεξιάς: σε μια στιγμή μεγάλης κρίσης για τους Συντηρητικούς κατάφερε να αποκτήσει τον έλεγχο, ανασυνθέτοντας τη ρευστότητα που επικρατούσε. Μετασχημάτισε ριζικά το κράτος, τα κόμματα και την πολιτική, καθώς και την οικονομία, θεσμοποιώντας μια μορφή νεοφιλελεύθερης διακυβέρνησης σχεδόν άτρωτη εκ των έσω.

Μια τέτοια περιγραφή των επιτευγμάτων της Θάτσερ, ωστόσο, καθιστά ολοφάνερα τα προβλήματα των καθιερωμένων νεκρολογιών: τα σημαντικότερα επιτεύγματα της εκλιπούσας είναι, ταυτόχρονα, και εκείνα που την έκαναν τόσο διαβόητη και αποκρουστική. Η ενεργητικότητα, η ασπλαχνία και ο πολιτικός της δόλος ενσαρκώθηκαν σε τόσο φανατικές και ακραία ταξικές πολιτικές  που δύσκολα μπορεί να τις θαυμάσει κανείς. Ανακαλώντας τα συντρίμμια εκείνης της εποχής, σε κυριεύει το αίσθημα του τρόμου. 

Ο θρίαμβος της Θάτσερ

της Λιν Σίγκαλ

 μετάφραση: Ιωάννα Βόγλη

Μαχητές της ελευθερίας

«Η Μάργκαρετ Θάτσερ πέθανε: Αυτή η κυρία δεν πρόκειται να επιστρέψει!». Αυτή ήταν μια από τις ηπιότερες τοποθετήσεις για τον θάνατο της Θάτσερ που εμφανίστηκαν στη σελίδα μου στο Facebook. Δεν μπορώ να τραγουδήσω και εγώ «Ding-dong the witch is dead» (Ζήτω, ζήτω η μάγισσα πέθανε),  καθώς  οι λέξεις αυτές κουβαλάν, ιστορικά,  ένα βαρύ φορτίο σεξισμού. Εκτός αυτού, δυστυχώς, δεν βλέπω κάτι για το οποίο  πρέπει να γιορτάσω. Αν και η πάλαι ποτέ πρωτοπόρος των Τόρις είναι νεκρή, οι ιδέες της είναι πιο επίκαιρες από ποτέ. Ούτε ο Κάμερον ούτε ο Όσμπορν θα χαρακτηριστούν ποτέ μάγοι ή νεκρομάντες –καθώς αυτό σπάνια συμβαίνει σε άντρες–, κι όμως χάρη σε αυτούς η Θάτσερ πέθανε θριαμβεύτρια. Η επιτυχία της Θάτσερ, όπως και του φίλου της Ρ. Ρήγκαν, έγκειται στο ότι, χάρη στην τύχη και την οξυδέρκειά της, αξιοποίησε την αποφασιστικότητα του επιχειρηματικού κεφαλαίου να αυξήσει τα κέρδη του εις βάρος των κοινωνικών κεκτημένων στο μεταπολεμικό οικοδόμημα. Ήταν πολύ περισσότερο εκφραστής της βούλησης του νεοφιλελευθερισμού,  παρά κάτι μοναδικό, σατανικό ή οτιδήποτε άλλο.

Έμαθε τους ανθρώπους να αναγνωρίζουν την τιμή κάθε πράγματος, αλλά την αξία κανενός

της Γκλέντα Τζάκσον

απομαγνητοφώνηση και μετάφραση: Χαρά Κούκη

 Όταν μίλησα για πρώτη φορά στο Κοινοβούλιο –πάνε σχεδόν δύο δεκαετίες από τότε– η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε πια αποχωρήσει από αυτή την αίθουσα. Ωστόσο ο θατσερισμός συνέχιζε το διαλυτικό του έργο, έχοντας επιφέρει την πιο αποτρόπαιη κοινωνική, οικονομική και πνευματική καταστροφή που γνώρισε ποτέ αυτή η χώρα, η εκλογική μου περιφέρεια και όλοι όσοι με ψήφισαν.

Τα νοσοκομεία της περιοχής ήταν εγκαταλελειμμένα και άδεια. Οι ασθενείς σε φορεία και στους διαδρόμους. Τρέμω ακόμα και με τη σκέψη πόσοι συνταξιούχοι θα είχαν πεθάνει εκείνο τον χειμώνα, εάν αυτή η εκδοχή του θατσερισμού βρισκόταν ακόμα στην εξουσία. Τα σχολεία μας, οι γονείς, οι δάσκαλοι, η τοπική αυτοδιοίκηση, ακόμα και οι ίδιοι οι μαθητές ξόδευαν πάρα πολύ χρόνο προσπαθώντας να βρουν χρήματα για να αγοράσουν ακόμα και τα στοιχειώδη, όπως χαρτί και μολύβια. Οι σοβάδες δεν έπεφταν από τους τοίχους των σχολικών αιθουσών μόνο και μόνο γιατί τους συγκρατούσαν οι ζωγραφιές των παιδιών και κάμποσα χιλιόμετρα κολλητικής ταινίας. Οι σχολικές βιβλιοθήκες δεν ήταν παρά σειρές  άδεια ράφια, ενώ τα ελάχιστα βιβλία που υπήρχαν άντεχαν ακόμα γιατί οι καθηγητές τα έδεναν με κόλλα και κομμάτια από ταπετσαρία, ώστε  να μη γίνουν φύλλο και φτερό.

Οι δομές ψυχικής υγείας και το «ελαστικό» κοινωνικό κράτος

του Πάνου Παπαδόπουλου

Έργο του Όσκαρ Κοκόσκα, 1921

Στην ψυχική υγεία, πολλοί εργαζόμενοι είναι απλήρωτοι εδώ και έξι μήνες. Τι πιο αναμενόμενο, εν μέσω κρίσης; Ωστόσο, η κρίση στην ψυχική υγεία έχει αρχίσει από το 2005. Πώς συνέβη αυτό;

Στο δημόσιο και δωρεάν σύστημα ψυχικής υγείας περιλαμβάνονται 65 περίπου ΜΚΟ (ΝΠΙΔ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, σωματεία ή αστικές εταιρείες) που αναπτύσσουν περίπου 220 μονάδες ψυχικής υγείας, κυρίως οικοτροφεία και ξενώνες αποασυλοποίησης, αλλά και μια σειρά άλλων υπηρεσιών: κέντρα ημέρας, κινητές μονάδες κλπ. Διαθέτουν δηλαδή περίπου το 50% των «κρεβατιών» σε μονάδες αποασυλοποίησης και συνολικά περίπου το 30% του συνόλου των μονάδων ψυχικής υγείας.

Η επίσημη αιτιολογία για την τόσο μεγάλη ανάπτυξη του λεγόμενου «τρίτου τομέα» στην ψυχική υγεία ήταν η δυνατότητά του να απορροφά γρήγορα και χωρίς πολλές «γραφειοκρατικές διαδικασίες» (π.χ. ΑΣΕΠ) τα κονδύλια της Ε.Ε. Υπάρχουν όμως και άλλοι δύο, ανομολόγητοι, λόγοι. Ο πρώτος είναι ένα ιδιότυπο πελατειακό κράτος: εκτός από κάποιους καθηγητές ψυχιατρικής και λίγες γνωστές ΜΚΟ που ενεπλάκησαν στο εγχείρημα, οι περισσότεροι φορείς δημιουργήθηκαν ad hoc, από σχετικούς και άσχετους, με την αξιοποίηση «πολιτικών επαφών». Ο δεύτερος και σημαντικότερος λόγος είναι η στρατηγική επιλογή του νεοφιλελεύθερου κράτους, ήδη προ της κρίσης, για «ελαστικοποίηση» του κοινωνικού κράτους.

Η βιοπολιτική της αυταρχικής δημοκρατίας και η διακυβέρνηση του επικίνδυνου σώματος

της Αθηνάς Αθανασίου

Φράνσις Μπέικον, «Δεύτερη εκδοχή του “Πίνακα 1946”», 1971

Ζούμε σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης. Η εξαίρεση έχει γίνει κανόνας και πρότυπο άσκησης της εξουσίας. Όπως έλεγε ο Καρλ Σμιτ, κυρίαρχος είναι «όποιος μπορεί να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης». Μέσω της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, η εξουσία εδραιώνει την κατίσχυσή της πάνω στην πολιτικά απογυμνωμένη ζωή, παρουσιάζοντας μάλιστα αυτή την αναστολή όχι ως απόκλιση από το δίκαιο αλλά ως την πλέον συνεπή και ενδεδειγμένη εφαρμογή του.

Με άλλα λόγια, αυτό που διαδραματίζεται στην κατάσταση εξαίρεσης είναι η συγκρότηση και η διαρκής παραγωγή ενός ορίου που αφορά το ποιες ζωές λογίζονται ως αξιοβίωτες και ποιες εγκαταλείπονται και μετατρέπονται σε επισφαλείς, και μάλιστα χωρίς λογοδοσία, αφού στη ζώνη της κατάστασης εξαίρεσης όλα επιτρέπονται εν ονόματι, ακριβώς, μιας αδήριτης και επιτακτικής έκτακτης ανάγκης. Επομένως η κατάσταση εξαίρεσης συνδέεται θεμελιακά με την κανονιστική διαχείριση της ζωής μέσω της παραγωγής σωμάτων που μετράνε ή απλώς μετριούνται. Το σώμα (ως ξένο ή οικείο, πάσχον ή υγιές, λειτουργικό ή δυσλειτουργικό) είναι το κατεξοχήν πεδίο εγκαθίδρυσης των όρων απονομής της ανθρώπινης και της πολιτικής ιδιότητας. Με αυτή την έννοια, η κατάσταση εξαίρεσης είναι μια βιοπολιτική συνθήκη.

Αποτυπώματα της νεοφιλελεύθερης «νέας εθνικοφροσύνης»

 Στην τρέχουσα ελληνική συγκυρία, τα στρατόπεδα κράτησης μεταναστών και η διαπόμπευση των οροθετικών εκδιδόμενων γυναικών δεν συνιστούν απλώς έναν προεκλογικό ελιγμό των αστικών κομμάτων «εθνικής σωτηρίας», αλλά αποτελούν θεμελιώδεις όψεις της εθνο-νεοφιλελεύθερης πολιτικής ηγεμονίας που συνδέεται οργανικά με την καλλιέργεια μιας μικρο-φασιστικής ομοθυμίας. Στην «ακροδεξιά του μεσαίου χώρου» (κατά την έκφραση του Δημοσθένη Παπαδάτου- Αναγνωστόπουλου) συμπυκνώνεται η λογική που συντηρεί το καθεστώς έκτακτης ανάγκης και τη βιοπολιτική της αυταρχικής δημοκρατίας.

Οι Περιττοί και οι Άξιοι

του Νικόλα Σεβαστάκη

Χαρακτικό του Τζιάκομο Πέρι

Αν ζούσε σήμερα ο Τουργκένιεφ, αυτός ο «δυτικός» Ρώσος και φίλος του Φλωμπέρ, δεν θα χρειαζόταν να γράψει το περίφημο Ημερολόγιο ενός περιττού ανθρώπου. Πώς να γράψεις για τον περιττό άνθρωπο σε μια στιγμή όπου όλο και περισσότερο άνθρωποι φαίνεται να περισσεύουν; Πώς να μιλήσεις για τους περιττούς όταν αυτοί, ως λογιών ανεπιθύμητοι πλεονάζοντες, τείνουν να θεωρηθούν νεκροθάφτες της σωτηρίας των εθνικών οικονομιών και αποδιοπομπαίοι τράγοι στην πορεία «εξυγίανσης» των λιπόθυμων συστημάτων;

Η ελλειμματική ζωή οφείλεται, λοιπόν, στους πλεονάζοντες. Όπως η καταβύθιση του κόσμου της εργασίας χρεώνεται στους απαράσκευους και στους ανεπρόκοπους. Κοντολογίς, ο μηδενισμός οφείλεται στα μηδενικά και η ακρίβεια στους «τσαμπατζήδες»: αυτή η βαθιά πρωτόγονη «σκέψη» επιστρέφει από τους καιρούς του Χέρμπερτ Σπένσερ και τα εγχειρίδια των βικτωριανών αστών για τις επικίνδυνες τάξεις, αυτή η σκέψη-κάτεργο φαίνεται να εμπνέει για τα καλά τους συστημικούς λόγους του έτους 2011.

Πέρα όμως από τη γλαφυρή φιλολογία για τις θετικές πλευρές της κρίσης, αυτό που διαφαίνεται είναι πλέον μια ακραία πολιτισμική οπισθοχώρηση. Τα υποκείμενα πολίτες μετατρέπονται σε μονάδες μετακινούμενων φόβων και πληθυσμούς εφέδρων. Οι πραγματικά πλούσιοι έχουν κάνει απόσχιση από κάθε συμβόλαιο και η μεσαία τάξη, αυτό το αρχαίο φιλελεύθερο όνειρο, δεν μπορεί πια να στηρίξει τους μύθους που έπλασαν για αυτήν οι μεταπολεμικές κοινωνιολογίες της αφθονίας.