#vote4water: Γράφεται «νερό» αλλά διαβάζεται «δημοκρατία»

της Δήμητρας Σπαθαρίδου

Ερνστ Λούντβιχ Κίρχνερ, «Δύο λουόμενοι»

Από καιρό λέγαμε και συμφωνούσαμε μεταξύ μας πως το νερό πρέπει να αποτελέσει ανάχωμα και βασικό πολιτικό όπλο ενάντια στη λεηλασία της φύσης και την ιδιωτικοποίηση των κοινών αγαθών. Το λέγαμε στα Παγκόσμια Φόρουμ, εκεί όπου μαθαίναμε για τον πόλεμο του νερού στην Κοτσαμπάμπα και στην ιδρυτική συνέλευση του Ευρωπαϊκού Δικτύου για το Νερό ως Κοινό Αγαθό, το 2011, με φόντο το πρώτο κινηματικό δημοψήφισμα για το νερό στην Ιταλία. Τα ξανασυζητούσαμε στο Φόρουμ της Φλωρεντίας, το 2012, εκεί που προσπαθούσαμε για τη διασύνδεση των επιμέρους αγώνων με την κρίση αλλά και στις πολλές εκδηλώσεις ανά την Ελλάδα.

   Όχι πως ο αγώνας ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού στην Ελλάδα κρίθηκε. Η κυβέρνηση, όμως, δεν θα μπορέσει να αγνοήσει την επιτυχία του δημοψηφίσματος στη Θεσσαλονίκη με 213.508 πολίτες να ψηφίσουν κατά της ιδιωτικοποίησης της ΕΥΑΘ. Το δημοψήφισμα είναι αναμφίβολα η μεγαλύτερη κινητοποίηση και συμμετοχή των πολιτών σε αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες που η Θεσσαλονίκη έχει ζήσει τελευταία. Πριν από την απόφαση για δημοψήφισμα, το κίνημα του νερού της πόλης αποτελούνταν από μέλη συλλογικοτήτων και αρεκτούς ανένταχτους ενεργούς πολίτες. Μετά τη διοργάνωση του δημοψηφίσματος, το κίνημα έχει κερδίσει τη συμμετοχή ενός μεγάλου αριθμού πολιτών και θεωρώ πως έχει τη δυναμική να αποκτήσει διαστάσεις μαζικού λαϊκού κινήματος.

Iδιωτικοποίηση του νερού: ένα μοντέλο ξεπερασμένο και προβληματικό

Συνέντευξη με τον Δημήτρη Ζήκο

  Η πλήρης ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ αποτελεί ένα ξεχωριστό μέτωπο, στον γενικότερο καταιγισμό εκποίησης δημόσιου πλούτου, δημόσιων αγαθών και επιχειρήσεων, καθώς ανακινεί ζητήματα οικονομικά, οικολογικά, πολιτισμικά, ποιότητας ζωής. Για όλα αυτά συζητήσαμε με τον Δημήτρη Ζήκο, ειδικό σε ζητήματα υδάτινων πόρων. Γεννημένος το 1974 στην Αθήνα, ο Δ. Ζήκος σπούδασε στατιστική στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, ενώ η διατριβή του, στο Πάντειο, μελετάει συγκριτικά τη διαχείριση του νερού στην Αθήνα, το Λονδίνο και τη Φραγκφούρτη. Από το 2006 ζει στη Γερμανία και σήμερα είναι λέκτορας και επιστημονικός συντονιστής ερευνητικών προγραμμάτων στο Πανεπιστήμιο Χούμπολντ του Βερολίνου. Η έρευνα και οι δημοσιεύσεις του εστιάζονται σε θέματα συνεργασίας και συγκρούσεων σχετικά με τους φυσικούς πόρους και ειδικότερα τα «κοινά».

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Πωλ Σεζάν, «Οι λουόμενοι», 1906

Έχουμε ακούσει συχνά να γίνεται λόγος για την «υδατική κρίση». Ποια είναι η πραγματικότητα στην οποία αναφέρεται μια τέτοια διατύπωση;

Σε παγκόσμιο επίπεδο υπάρχει μια σπανιότητα του συγκεκριμένου πόρου, το οποίο έχει ως αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του πληθυσμού να στερείται την πρόσβαση στο νερό. Βέβαια, αυτό αφορά κυρίως τις χώρες του «Τρίτου Κόσμου». Στην Ευρώπη είχε λυθεί σε μεγάλο βαθμό τουλάχιστον εδώ και μισό αιώνα, όσον αφορά την ποσότητα αλλά και την ποιότητα. Ωστόσο, και περιοχές της Ευρώπης συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα διαθεσιμότητας νερού. Τα αίτια δεν είναι τόσο φυσικά (λ.χ. η κλιματική αλλαγή), αλλά ανάγονται κυρίως στην αλλαγή οικονομικών δομών. Το βλέπουμε, πολύ έντονα, σε νοτιοευρωπαϊκές χώρες, και στην Ελλάδα, όπου παραδοσιακές καλλιέργειες υποκαταστάθηκαν με άλλες, πολύ πιο υδροβόρες. Το ίδιο ισχύει και με την κτηνοτροφία. Αλλά ο σημαντικότερος παράγοντας είναι ο τουρισμός. Για παράδειγμα, ένα νησί 10.000 κατοίκων δέχεται 100.000 επισκέπτες το καλοκαίρι. Όχι μόνο όλοι αυτοί οι άνθρωποι χρειάζονται πολύ περισσότερο νερό, αλλά, κυρίως, το νησί χρειάζεται υποδομές για να εξυπηρετεί 100.000 επισκέπτες (δίκτυο, αποχέτευση, διαθεσιμότητα, επεξεργασία του νερού). Αυτό συνεπάγεται ένα τεράστιο οικονομικό κόστος για υποδομές αχρείαστες όλο τον υπόλοιπο χρόνο. Έτσι, μεγάλο μέρος δημοτικών ή δημόσιων χρημάτων θα δοθεί για να φτιαχτούν υπόνομοι γι’ αυτά τα 10.000 άτομα, αντί να επενδυθεί σε σχολεία, κέντρα υγείας, εξορθολογισμένη γεωργία κ.ο.κ. Με δυο λόγια, κρίση υδατική υπάρχει, όμως είναι ανθρωπογενής, και όχι φυσική.

Η Γουώλ Στρητ διψάει για νερό

του Φρέντρικ Κάουφμαν

 μετάφραση: Μάνος Αυγερίδης

Από την Τετάρτη, η ΕΥΔΑΠ και η ΔΕΥΑΘ αποτελούν παρελθόν για το δημόσιο., σε μια  συγκυρία που ο δημόσιος έλεγχος και διαχείριση στο νερό γίνονται όλο και πιο αναγκαία. Δημοσιεύουμε σήμερα, με μικρές περικοπές, ένα άρθρο του Frederick Kaufman, συνεκδότη του περιοδικού «Ηarpers», ειδικού σε ζητήματα επισιτισμού, για την εμπορευματικοποίηση του νερού διεθνώς και τη σημασία του της μη κερδοσκοπιοκής διαχείρισής του. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο διεθνούς κύρους περιοδικό «Νature», στις 24.10.2012. Ευχαριστούμε τον Παύλο Καζακόπουλο που μας το υπέδειξε και τον Μιχάλη Βεληζιώτη για την βοήθειά του στην απόδοση ορισμένων όρων.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 

Aντρέ Ντεραίν, «Βάρκες», 1906

Οι κερδοσκόποι μπορούν ήδη να ποντάρουν στο χιόνι, τον αέρα και τη βροχή μέσω των σχετικών με τον καιρό Συμβολαίων Μελλοντικής Εκπλήρωσης (future markets, εφεξής στο κείμενο: ΣΜΕ), τα οποία πωλούνται και αγοράζονται στο Χρηματιστήριο Εμπορευμάτων του Σικάγου. Η αγοραστική αξία των καιρικών φαινομένων αυξήθηκε κατά 20% από το 2010 στο 2011. Αλλά ο τομέας παραμένει μικρός: 11,8 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσό ασήμαντo ακόμα. Ακόμα κι έτσι, τα συμβόλαια αυτά δείχνουν την πρόθεση της Γουώλ Στρητ να μετατρέψει τη Μητέρα Φύση σε μητέρα του τζόγου.

Κάποιοι περιβαλλοντολόγοι υποστηρίζουν πως η κοστολόγηση του τρεχούμενου νερού μπορεί να είναι ο καλύτερος τρόπος για να προστατευθούν τα αποθέματα του πλανήτη. Όσο περισσότερο κοστίζει τόσο λιγότερο θα σπαταλιέται. Στην πραγματικότητα, η λογική της χρηματιστικοποίησης των πολύτιμων πόρων διέπει τα Οικονομικά των Οικοσυστημάτων και της Βιοποικιλότητας (The Economics of Ecosystems and Biodiversity-TEEB), μια διεθνή πρωτοβουλία που συγκροτήθηκε υπό την αιγίδα του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ και την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Γερμανίας, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ολλανδίας, της Νορβηγίας, της Σουηδίας και της Ιαπωνίας. Τα ΤΕΕΒ σκοπεύουν να υπολογίσoυν την αξία των οικοσυστημάτων μέχρι το τελευταίο τρισεκατομμύριο δολάρια, ριγιάλ ή γιουάν. Και, στη συνέχεια, υπάρχει η κίνηση PES (Payments for Environmental Services) — κίνητρα για την προώθηση υπηρεσιών οικοσυστήματος (ή περιβάλλοντος), η οποία αναφέρεται σε αγαθά όπως ο αέρας που αναπνέουμε και το νερό που πίνουμε. Ανάμεσα στους πολλούς υποστηρικτές αυτού του πλαισίου, βρίσκονται η Παγκόσμια Τράπεζα και ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών.

Έργο του Ανρί Ματίς, 1905

Η επιτυχία της Γουώλ Στρητ στην εξαργύρωση της φούσκας των τροφίμων, η ανικανότητα της Ουάσινγκτον στη ρύθμιση της παγκόσμιας αγοράς παραγώγων και η πίεση να εμπορευματοποιηθεί η φύση μέσω των ΤΕΕΒ και της PES συνέκλιναν σε ένα κοινό πλαίσιο αυτό το καλοκαίρι, όταν η ξηρασία έπληξε τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μαζί ήρθε και μια σειρά καταστροφολογικές κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές προβλέψεις: μέχρι το 2035 στη Γη θα υπάρχουν τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι που θα αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα με το νερό· η λειψυδρία θα εξελιχθεί σε μόνιμο φαινόμενο, οι πυρκαγιές θα είναι ανεξέλεγκτες, οι μουσώνες θα γίνουν όλο και πιο απρόβλεπτοι και οι χιονοπτώσεις θα μειωθούν δραματικά, καθώς οι χειμώνες θα γίνονται όλο και πιο θερμοί.

Την ίδια στιγμή, το νερό γίνεται ολοένα και πιο απαραίτητο σε ένα ευρύ φάσμα βιομηχανικών κλάδων, από την υδροηλεκτρική ενέργεια και το fracking (μια νέα μέθοδος άντλησης πετρελαίου ή αερίου από έναν πέτρωμα με διοχέτευση υγρού) μέχρι τη ζυθοποιία και την κατασκευή ημιαγωγών. Οι υδρολόγοι προειδοποιούν ότι οι δείκτες στους πίνακες του νερού μειώνονται σε όλη την Ασία. Πολιτικοί επιστήμονες προβλέπουν συγκρούσεις με αντικείμενο την ιδιοκτησία και τη χρήση των ποταμών των Ιμαλαΐων, ενώ στη Νεμπράσκα όλοι γνωρίζουν ότι η στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα Ογκαλάλα, στις μεσοδυτικές ΗΠΑ, μειώνεται με ανησυχητικούς ρυθμούς.

Και το νερό νεράκι

ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

του Νίκου Σαραντάκου

 Την εβδομάδα που μας πέρασε ψηφίστηκε από τη Βουλή το νομοσχέδιο για τις αποκρατικοποιήσεις, έστω και με κάποιες απώλειες, αφού επιμέρους άρθρα καταψηφίστηκαν, όσο κι αν προσπαθούσε ο προεδρεύων της Βουλής κ. Τραγάκης να μας πείσει ότι βάσει των νέων μνημονιακών μαθηματικών που πρόκειται να εισαχθούν, το 146 θα θεωρείται μεγαλύτερο από το 147 όταν συμφέρει την κυβέρνηση. Έτσι, ψηφίστηκε η κατάργηση του ελάχιστου ποσοστού συμμετοχής του δημοσίου σε μια σειρά μεγάλους πρώην δημόσιους οργανισμούς· και δεν είναι τυχαίο ότι το μέτρο που έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση, που σχολιάστηκε δυσμενέστερα από την κοινή γνώμη, ήταν η αποκρατικοποίηση της ΕΥΔΑΠ. Βλέπετε, το νερό θεωρείται από τα στοιχειώδη αγαθά για τη ζωή, είμαστε μαζί του από την αρχή του χρόνου, σε αντίθεση, ας πούμε, με νεόκοπους πόρους όπως το πετρέλαιο ή τον ηλεκτρισμό, οπότε εύλογο είναι να το θεωρούμε αναπαλλοτρίωτο αγαθό. Για το νερό θα μιλήσουμε σήμερα, όσο μπορούμε ακόμα χωρίς να πληρώνουμε τέλη.

Για την ιδιωτικοποίηση του νερού: ροές και σχήματα

του Νικήτα Μυλόπουλου και του Στέλιου Γκιάλη

Το νερό τρέχει προς τα πάνω, προς το χρήμα

(Ανώνυμο ρητό της αμερικανικής Δύσης)

Γιούρι Κάκισεφ, «Δίψα», 1998

Από τα πρώτα, και βασικότερα για τη φιλοσοφία τους, μέτρα των ελληνικών μνημονίων ήταν η ιδιωτικοποίηση των εταιρειών αστικού νερού. Για την ακρίβεια, η επίσπευση της ιδιωτικοποίησής τους, αφού αυτή είχε ήδη αρχίσει πολύ πριν από την εκδήλωση της πρόσφατης κρίσης. Η οποία λειτούργησε και σε αυτήν την περίπτωση ως καταλύτης, προκειμένου να επιταχυνθεί και να ολοκληρωθεί και στη χώρα μας μία διαδικασία που αναδείχθηκε τις τρεις τελευταίες δεκαετίες σε  κεντρική στρατηγική της κεφαλαιακής συσσώρευσης στις χώρες της Δύσης, και όχι μόνο. Εκεί όπου με τον ένα ή τον άλλον τρόπο, οι φυσικοί πόροι έχουν ιδιωτικοποιηθεί.

Ο εμβληματικός χαρακτήρας του νερού όμως επέβαλε στο παρελθόν, και επιβάλλει και σήμερα, μία ιδιαίτερη προσέγγιση από όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές. Το νερό είναι μήτρα πολιτισμού και συνδέεται άμεσα με την ίδια τη ζωή και τη διατήρησή της στον πλανήτη. Το νερό ρέει, εντάσσοντας ό,τι συναντά σε μία πολύπλοκη πολιτική οικονομία και οικολογία, σε όλες τις δυνατές κλίμακες: από την κλίμακα του σώματος έως και την κλίμακα του πλανήτη. Μιλώντας επομένως για την ιδιωτικοποίηση του νερού, μιλάμε στην ουσία για την ιδιωτικοποίηση της οικολογικής βάσηςτης ζωής μας,της ζωής της ίδιας τελικά (Swyngedouw, 2003). Αυτή ακριβώς η ιδιομορφία του «εμπορεύματος» νερό,  σε συνδυασμό με το σχετικά πρόσφατο γεγονός της σπανιότητάς του (λειψυδρία-κρίση του νερού), τεχνητής ή όχι, μπορούν να εξηγήσουν και μοναδικά φαινόμενα που συνδέονται με την κοστολόγηση του νερού στην ελεύθερη αγορά. Στο πόσιμο αστικό νερό για παράδειγμα, οι καταναλωτές είναι πρόθυμοι να πληρώσουν έως και 2.000 φορές περισσότερο, προκειμένου να το προμηθευτούν εμφιαλωμένο, σε (υποτίθεται) καλύτερη ποιότητα από αυτήν του τρεχούμενου νερού της βρύσης τους (η σύγκριση της τιμής των εμφιαλωμένων νερών και της αντίστοιχης του νερού βρύσης, δίνει όντως τέτοιες τεράστιες διαφορές). Από όπου και τα τεράστια περιθώρια κερδοφορίας που διαμορφώθηκαν με το άνοιγμα της σχετικής αγοράς. Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμούσε ήδη 10 χρόνια πριν, ότι η δυνητική αγορά του νερού ξεπερνά το 1 τρις. δολάρια.

«Μια εκδρομή στην ξαστεριά…»

ΑΝΤΙΚΛΙΜΑΚΑ

του Κώστα Αθανασίου

Η στήλη «Αντικλίμακα» θα προσπαθεί, κάθε δεύτερη και τρίτη Κυριακή του μήνα, να τριγυρνάει στους μικρούς αλλά πολλούς δρόμους που συνδέουν την κοινωνική πραγματικότητα με την τέχνη. Την ευθύνη της στήλης έχουν o Κώστας Αθανασίου και η Ιωάννα Μεϊτάνη.

***

 Μια ολόκληρη κοινότητα ξεσηκώνεται· οι κάτοικοι κλείνουν τους δρόμους και συγκρούονται επί μέρες με τις δυνάμεις καταστολής· οι αρχές μιλάνε για ανομία και τρομοκρατία και αναζητούν τους υποκινητές· τελικά, όμως, η αστυνομία θα τα μαζέψει και θα φύγει, η κυβέρνηση θα υποχωρήσει. Οριστικά και αμετάκλητα.

Από την ταινία «Ακόμα και η βροχή»

Όχι, δεν είναι ένας τηλεγραφικός απολογισμός των γεγονότων της Κερατέας. Η ταινία Ακόμα και η βροχή, της Ιθιάρ Μπολάιν, που προβάλλεται αυτές τις μέρες στις αθηναϊκές αίθουσες, μας θύμισε τη μεγάλη μάχη που έδωσε πάλι μια ολόκληρη πόλη, η Κοτσαμπάμπα, η τρίτη πόλη της Βολιβίας, με πληθυσμό περίπου 1,5 εκατομμύριο ανθρώπους. Η μεγάλη εξέγερση της Κοτσαμπάμπα άρχισε τον Ιανουάριο του 2000, όταν η κυβέρνηση της Βολιβίας αποφάσισε την ιδιωτικοποίηση του νερού και, ειδικά για την Κοτσαμπάμπα, υπέγραψε συμβόλαιο παραχώρησης με την παντοδύναμη πολυεθνική Μπεχτέλ. Στο έργο, ένα κινηματογραφικό συνεργείο φτάνει στην πόλη (για να γυρίσει μια ταινία για τον Κολόμβο) και πέφτει πάνω στα γεγονότα, τα οποία αφενός επηρεάζουν κάποιους από τους συμμετέχοντες και αφετέρου αποδεικνύουν τα όρια των «καλών προθέσεων» των συντελεστών της ταινίας, που είναι έτοιμοι να κάνουν μια ταινία «φιλική» προς τους ιθαγενείς του παρελθόντος, αλλά μένουν ενεοί και κατατρομοκρατημένοι μπροστά στο κίνημα των σημερινών ιθαγενών.

«Στα σπίτια των φτωχών / μαζεύουνε νερό σταλιά τη στάλα / να μην το γράψουν τα ρολόγια», γράφει ο Άρης Αλεξάνδρου στα  Ανεπίδοτα γράμματα. Ωστόσο, με βάση το συμβόλαιο με την Μπεχτέλ, ακόμα και οι εναλλακτικές πηγές περισυλλογής νερού, που είχαν οργανώσει οι κάτοικοι σε πολλές γειτονιές, περνούσαν υποχρεωτικά στα χέρια της πολυεθνικής. Απαγορεύτηκε ακόμα και να μαζεύεις νερό της βροχής, ιδιωτικοποιήθηκε δηλαδή ακόμα και η βροχή, ενώ η τιμή του νερού αυξήθηκε κατά 300%.