27 Ιανουαρίου, ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος

του Νίκου Φίλη

Η 27η Ιανουαρίου καθιερώθηκε διεθνώς ως Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος, με ψήφισμα των Ηνωμένων Εθνών το 2005, εξήντα χρόνια μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Είχε προηγηθεί, το 2002, ανάλογη απόφαση των κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης, με πρωτοβουλία των υπουργών Παιδείας.

Σκίτσο της τότε 14χρονης Helga Weissova, επιζήσασας του Ολοκαυτώματος. Κοιτώνας κοριτσιών

Η ημερομηνία είναι συμβολική. Στις 27η Ιανουαρίου 1945 ο σοβιετικός στρατός έφθασε στο Άουσβιτς. Οι ελευθερωτές αντίκρισαν μονάχα 7-8.000, οι οποίοι ανέλπιστα είχαν επιζήσει, ενώ λίγες μέρες νωρίτερα το στρατόπεδο είχε εκκενωθεί από 58.000 κρατούμενους που σε μια πορεία θανάτου οδηγήθηκαν σε άλλα στρατόπεδα στο εσωτερικό της Γερμανίας. Την 27η Ιανουαρίου μνημονεύεται, λοιπόν, η απελευθέρωση του τόπου καταναγκαστικής εργασίας και εξόντωσης όπου συντελέστηκε η δολοφονία σχεδόν 1.000.000 Εβραίων, αλλά και κομμουνιστών άλλων αντιφρονούντων, Τσιγγάνων, αιχμαλώτων πολέμου και ομοφυλοφίλων. Στο Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου λειτούργησαν τεράστιοι θάλαμοι αερίων και κρεματόρια στα οποία, από το 1942 και μετά, εξοντώθηκαν Εβραίοι από όλη την κατεχόμενη Ευρώπη και ανάμεσά τους, από την άνοιξη του 1943, οι Εβραίοι της Ελλάδας.

Aυτοί που επέζησαν και αυτοί που χάθηκαν

«Ο καιρός έχει ωριμάσει για μια νέα ιστορία της εξόντωσης των Εβραίων της Ελλάδας»

 

Η Ρίκα Μπενβενίστε μιλάει για το βιβλίο της «Αυτοί που επέζησαν» και την ιστορία των Ελλήνων Εβραίων.

Συναρπαστικό, καινοτόμο και σπουδαίο» χαρακτηρίζει η Έφη Αβδελά (περ. Χρόνος, τχ. 22, Φεβρουάριος 2015) το βιβλίο της ιστορικού Ρίκας Μπενβενίστε Αυτοί που επέζησαν. Αντίσταση, Εκτόπιση, Επιστροφή. Θεσσαλονικείς Εβραίοι στη δεκαετία του 1940 (εκδ. Πόλις). Και συνεχίζει: «Πρόκειται για ένα βιβλίο που εικονογραφεί με τον πιο παραδειγματικό τρόπο ότι η ιστορία είναι ποιητική και ερμηνεία, ότι οι ιστορικοί αντλούμε από τα αρχεία, και κάθε είδους άλλα υλικά, πρώτη ύλη που τη μετατρέπουμε σε ιστορία επειδή και εφόσον της θέτουμε ιστορικά ερωτήματα, δηλαδή επειδή και εφόσον έχουμε επιλέξει τις μεθοδολογικές και θεωρητικές μας συντεταγμένες». Το βιβλίο, μέσα από τη μελέτη των ιστοριών Εβραίων της Θεσσαλονίκης που διασώθηκαν, προσεγγίζει αυτούς που χάθηκαν: σε σύνολο 50.000, πάνω από 46.00 εκτοπίστηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα, όπου σε ποσοστό 96% δολοφονήθηκαν. Με αφορμή την ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος, ο ιστορικός Βαγγέλης Καραμανωλάκης (Παν. Αθηνών) μίλησε με τη συγγραφέα Ρίκα Μπενβενίστε (διδάσκει στο Παν. Θεσσαλίας)

«Αυτοί που επέζησαν» επιγράφεται το βιβλίο (ίσως και μια «λοξή» αναφορά στον τίτλο του Πρίμο Λέβι, Αυτοί που βούλιαξαν κι αυτοί που σώθηκαν;). Έχουμε έτσι ένα «παράδοξο»: μελετώντας αυτούς που επέζησαν (που είναι σαφώς οι λιγότεροι, η εξαίρεση), προσεγγίζεις αυτούς που δεν επέζησαν (τους περισσότερους) και τον χαμό τους. Μίλησε μας γι’ αυτό.

Προέρχομαι από δύο οικογένειες που τα περισσότερα μέλη τους εκτοπίστηκαν και εξοντώθηκαν, λίγοι μόνο επέζησαν. Γνωρίζω ότι στο Ολοκαύτωμα δεν υπάρχει ούτε «ευτυχές τέλος» ούτε «success story». Το βάρος αυτής της επίγνωσης μεταφέρει και ο Πρίμο Λέβι στο τελευταίο βιβλίο του, στο οποίο με νηφαλιότητα και ορθοκρισία επαναθέτει μείζονα επιστημολογικά και ηθικά ζητήματα. Δανείζομαι από τον Λέβι την επιθυμία της διαρκούς υπενθύμισης ότι υπήρξαν οι άλλοι που δεν επέζησαν και ότι ο δρόμος προς τη μία ή την άλλη όχθη ήταν κάποτε αναπόδραστος, άλλοτε μαχητός και άλλοτε τυχαίος. Μιλώ για αυτούς που επέζησαν σε έναν κόσμο όπου κυριαρχούσε ο θάνατος, μιλώ και για τη δύσκολη επιστροφή τους.

Μεταμοντερνισμός και άρνηση του Ολοκαυτώματος

του Γιώργου Κόκκινου

 

Mακ Σαγκάλ, «Οπουδήποτε έξω από τον
Κόσμο», 1915

Οι εκδόσεις Επέκεινα είναι ένας νέος εκδοτικός οίκος, με έδρα τα Τρίκαλα, και ψυχή τους τον Βαγγέλη Γαλάνη. Στην περίπτωση ταιριάζει το «έναν, αλλά λέοντα» – ή ακριβέστερα «λίγους, αλλά λέοντες»: οι τίτλοι που μας έχει χαρίσει από το 2012, σε προσεγμένες μεταφράσεις, είναι όλοι διαλεχτοί. Μπένγιαμιν, Όττο Ρανκ, Σαρτρ, Ρολάν Μπαρτ, Μαρκ Μπλοκ, Μαρία Βοναπάρτη, αναμένονται Μορέν, Κόλινγουντ, Στίρνερ, Τζέιμσον, Άρεντ. Και άλλα, λιγότερα γνωστά αλλά σημαντικά ονόματα, στον χώρο των ανθρωπιστικών επιστημών, με έμφαση στην ψυχανάλυση, τη φιλοσοφίας, την κοινωνική και λογοτεχνική θεωρία.

Από το βιβλίο του Robert Eaglestone Μεταμοντερνισμός και άρνηση του Ολοκαυτώματος (μετ.: Άννυ Σπυράκου), που κυκλοφόρησε το καλοκαίρι –εξαιρετικά επίκαιρο στη συγκυρία της ψήφισης του αντιρατσιστικού νόμου και της σχετικής συζήτησης– δημοσιεύουμε εκτενή αποσπάσματα από τον Πρόλογο του ιστορικού Γιώργου Κόκκινου (Πανεπιστήμιο Αιγαίου).

Στρ. Μπ.

 

Το θέμα του ευσύνοπτου αλλά διαφωτιστικού και διεισδυτικού βιβλίου του Robert Eaglestone Μεταμοντερνισμός και άρνηση του Ολοκαυτώματος αφορά τον προβληματισμό αναφορικά με την κατηγορία που έχει εκτοξευτεί από πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους αφετηρίες (από τον αντιμοντερνιστικό αντιμεταμοντερνισμό έως τον μοντερνιστικό αντιμεταμοντερνισμό) εναντίον του ιστοριογραφικού μεταμοντερνισμού και κυρίως εναντίον της έκφρασης της μεταμοντέρνας θεωρίας στο πεδίο της επιστημολογίας της ιστορίας: ότι δηλαδή καθιστώντας την ιστορική αναπαράσταση του παρελθόντος άθυρμα της γλωσσικής και της πολιτισμικής αιτιοκρατίας, όπως και του παροντισμού, και συσχετίζοντας ή –σε ακραίες περιπτώσεις– εξισώνοντας την ιστορική αφήγηση με τη μυθοπλασία, ο ιστοριογραφικός μεταμοντερνισμός σχετικοποιεί την έννοια της αλήθειας, ακυρώνει την επιστημολογική παράδοση που διατρέχει τόσο την συμβατική όσο και τη Νέα Ιστορία, προτάσσει τον ρόλο της οπτικής γωνίας και της ιδεολογικής και κοσμοθεωρητικής συγκρότησης του ιστορικού και θέτει σε δεύτερη μοίρα τα ίδια τα αυτούσια κατάλοιπα, τα μνημονικά ίχνη του παρελθόντος. Όμως, κατ’ αυτό τον τρόπο, όπως υποστηρίζουν οι πολέμιοί του, ο ιστοριογραφικός μεταμοντερνισμός και η σύμφυτη με αυτόν γνωσιοθεωρητική προβληματική, μετατρέπουν την ιστορική ερμηνεία σε δούρειο ίππο για τη μηδενιστική κατάλυση του ίδιου του ιστορικού νοήματος και επομένως για την αναίρεση και την πλαστογράφηση της ιστορικής πραγματικότητας.

Σύμφωνα με τις προαναφερθείσες αιτιάσεις, οι μεταμοντέρνοι θεωρητικοί της ιστορίας, υπέρμαχοι καθώς είναι της γλωσσικής και της πολιτισμικής στροφής, οπλίζουν –συνήθως άθελά τους– το «δολερό» χέρι όσων εκμεταλλεύονται την κατάλυση της κανονιστικής σημασίας της αλήθειας, αλλά και τη δημοκρατική πολιτική ορθότητα, επιχειρώντας να χαλκεύσουν τα δεσμά της τυραννίας τους πάνω ακριβώς στην απόλυτη σχετικοποίηση του νοήματος και επομένως και των νοηματοδοτικών πρακτικών από τις οποίες αυτό συγκροτείται στο πλαίσιο τουλάχιστον της δυτικής πολιτισμικής παράδοσης.

O αντιρατσισμός σαν μουρουνόλαδο – και ο ρατσισμός σαν σπάνια ζωονόσος

του Στρατή Μπουρνάζου

Έργο του Όσκαρ Κοκόσκα

Την Τρίτη και την Παρασκευή παρακολούθησα, σχεδόν ολόκληρες, τις δύο συνεδριάσεις της Βουλής για το «αντιρατσιστικό νομοσχέδιο». Αν κάτι μου έκανε εντύπωση στις τοποθετήσεις των κυβερνητικών βουλευτών, ήταν η γλώσσα: η γλώσσα του στόματος, αλλά και η γλώσσα του σώματος. Γιατί αυτές οι δύο γλώσσες μας λένε πολλά για τη στάση της κυβέρνησης.

Ήταν φανερό ότι βουλευτές της Ν.Δ. ένιωθαν άβολα· σφίγγονταν. Σαν να σε βάζουν να καταπιείς μια κουταλιά μουρουνόλαδο, που δεν το θέλεις, έχει απαίσια γεύση, αλλά τι να κάνεις; Είναι αναγκαίο και ωφέλιμο, έτσι λένε οι μεγαλύτεροι (εν προκειμένω, οι Ευρωπαίοι). Κι αν ήταν στο χέρι σου δεν θα το ’παιρνες – και γι’ αυτό κοιτάς γύρω γύρω, μόλις βρεθείς μόνος να τρέξεις να το φτύσεις. Σαν να έβαζες, ας πούμε, βουλευτές του ΚΚΕ ή του ΣΥΡΙΖΑ να επιχειρηματολογούν πόσο λαμπρή είναι η μείωση των μισθών και η ιδιωτικοποίηση των αιγιαλών. Και έτσι οι Νεοδημοκράτες έλεγαν περί εναρμονισμού της νομοθεσίας και συγχρόνου πλαισίου, για τη «μακρά γενεσιουργό δημοκρατική παράδοση» της χώρας, τα «ελάχιστα κρούσματα» και άλλα τέτοια, σαν σε σχολική έκθεση. Και, βέβαια, για τις γενοκτονίες, τις γενοκτονίες, τις γενοκτονίες. Αλλά γι’ αυτές θα πω παρακάτω.

Με τους βουλευτές του ΠΑΣΟΚ περνάγαμε σε άλλη επικράτεια. Εδώ κυριαρχούσε μια αίσθηση ανεμελιάς. Πλατσούριζαν ανάλαφρα στην καταγγελία του κακού –ή μάλλον κάκιστου– πράγματος που είναι ο ρατσισμός: πουλάκια (τσίου), λουλουδάκια, ένα προβατάκι που έβοσκε ξέγνοιαστο στο λιβάδι, μια λιμνούλα (αχ!), αντιρατσιστικά χαμομήλια και κυκλάμινα, λειμών θεσπέσιος ανθεάων, και κάπου στο βάθος, σαν καπνός, σαν ίσκιος, σαν δυσοίωνο μαύρο νέφαλο ο μπαμπούλας – εεε… συγγνώμη, ο Ρατσισμός (με ρω κεφαλαίο). Λες και δεν βρισκόμαστε στην Ελλάδα του 2014 με τη Μανωλάδα, τη δολοφονία του Λουκμάν, τα τάγματα της Χρυσής Αυγής και τόσα άλλα. Αν άκουγες λοιπόν μόνο τις ομιλίες των βουλευτών της συγκυβέρνησης είχες την αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε άλλο χωροχρόνο, αφού ο ρατσισμός αντιμετωπιζόταν σαν κάποια σπάνια ζωονόσος, η λύσσα λ.χ. – λίαν επικίνδυνη, αλλά ουσιαστικά ανύπαρκτη πια στην Ελλάδα, καθώς από το 2012, σύμφωνα με το ΚΕΕΛΠΝΟ έχουν καταγραφεί όλα κι όλα 48 κρούσματα σε κόκκινες αλεπούδες, σκύλους, γάτες και βοοειδή.

Ρανίτσκι ο μέγας (1920-2013): Ο ισχυρός των λέξεων

του Χανς-Ντίτερ Σιτ

μετάφραση: Ιωάννα Μεϊτάνη

«Οι συγγραφείς ξέρουν από λογοτεχνία όσο
ξέρουν τα πουλιά από ορνιθολογία».
Σκίτσο του tiede από το toonpool.com.

Ο Μαρσέλ Ράιχ-Ρανίτσκι θεωρείται, στον γερμανόφωνο χώρο, ο κριτικός λογοτεχνίας με τη μεγαλύτερη επιρροή στην εποχή του. Γεννήθηκε το 1920 στην Πολωνία, επιβίωσε του γκέτο της Βαρσοβίας και έζησε μέχρι το θάνατό του στη Γερμανία (αρχικά στη Δυτική). Πάπας της λογοτεχνικής κριτικής, δεν δίσταζε να επιτεθεί σε ογκόλιθους της λογοτεχνίας, όπως ο Γκίντερ Γκρας. Συνέβαλε ωστόσο με τις απόψεις και τον δριμύ του τρόπο στο να συζητήσει και να επεξεργαστεί η μεταπολεμική γερμανική λογοτεχνία το φαιό παρελθόν της χώρας. Ο Ράιχ-Ρανίτσκι είχε κολοσσιαία επίδραση και την κρίση του την περίμεναν και τη φοβούνταν λογοτέχνες και κοινό. Από το 1988 έως το 2001 παρουσίαζε στο κρατικό κανάλι ZDF την εκπομπή λογοτεχνικής κριτικής “Λογοτεχνικό Κουαρτέτο”, η οποία ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής και επιτυχημένη.

Πέθανε την περασμένη Τετάρτη, 18 Σεπτεμβρίου. Από τα πολλά που γράφτηκαν μετά τον θάνατό του, διαλέξαμε ένα άρθρο που, διατηρώντας τον θαυμασμό και τον σεβασμό για το πρόσωπο του Ρανίτσκι, ταυτόχρονα εκφράζει και την κριτική στον κριτικό.

Ιω. Μ.

Εξώφυλλο του Spiegel (1993) με τίτλο «Ο κριτικός Μαρσέλ Ράιχ-Ρανίτσκι»

Αυτός, ένας καταφρονεμένος που του άρεσε να προσβάλλει. Αυτός που ντρόπιασε τη Γερμανία, γιατί με την οξύτητα και την αναλγησία της κρίσης του συνέβαλε τα μέγιστα ώστε η δυτικογερμανική λογοτεχνία να ανυψωθεί σε τόπο διεξαγωγής ενός ιστορικού, ηθικού και πνευματικού επανακαθορισμού. Αναφέρομαι σε μια ντροπή που αποτέλεσε συστατικό μιας απελευθέρωσης, μέσα στην οποία ο Ράιχ-Ρανίτσκι αναδείχτηκε σε εξέχουσα φιγούρα. Και σε λαϊκιστή. Και τα δύο συνοδευόμενα από παραξενιές, θρασύτητες, ικανότητα σύναψης συμμαχιών και καταποντισμού κατά βούληση. Γενναιόδωρος στην επιδοκιμασία, αδυσώπητος στην επίκριση.

Αν ζούσαν, ο Κλάιστ και ο Χέλντερλιν θα ήταν αποδιοπομπαίοι στο «Λογοτεχνικό Κουαρτέτο» του, κι ο κόσμος που πρέπει πρώτα να συμβουλευτεί την τηλεόραση πριν ανοίξει ένα βιβλίο, θα ένιωθε κολακευμένος μέσα σε ένα περιβάλλον που δεν χωράει τους άτυχους ποιητές. Ο Κλάιστ και ο Χέλντερλιν θα συνειδητοποιούσαν ξανά ότι η θανατική ποινή εκτίεται εν ζωή, για μια ζωή.

Ο Ράιχ-Ρανίτσκι δεν έστρεψε ποτέ τα κανόνια του κατά των αδυνάτων, δεν έπαψε όμως ποτέ να κανοναρχεί το κοινό με τις απόψεις του. Η πένα του παίνευε, η γραφίδα του ξεπουπούλιαζε. Δεν ήταν δήθεν, ήταν όντως. Αρχή και εξουσία: παταγώδη και ισοπεδωτικά ξεσπάσματα κατά ενός Γκρας, κατά ενός Χάντκε. Με επίγνωση των συνεπειών.

Γενοκτονία των Εβραίων: η ανάδυση μιας δύσκολης μνήμης

  Μια μνήμη εμβληματική όλων των θυμάτων του ρατσισμού

συνέντευξη της ιστορικού Οντέτ Βαρών-Βασάρ

Οντέτ Βαρών-Βασάρ

H Oντέτ Βαρών-Βασάρ είναι γνωστή  για το έργο της τόσο ως μεταφράστρια όσο και ως ιστορικός (θυμίζουμε  τη  μελέτη της Η ενηλικίωση μιας γενιάς. Νέοι και νέες στην Κατοχή και την Αντίσταση, Αθήνα 2009). Πρόσφατα, στον τόμο Η ανάδυση μιας δύσκολης μνήμης. Κείμενα για τη γενοκτονία των Εβραίων (εκδ. Εστία) συγκεντρώνει κείμενά της, που αποτυπώνουν την έρευνά της για τα ζητήματα της γενοκτονίας των Εβραίων, της λήθης, της μνήμης και του στοχασμού πάνω σε αυτά. Ο τόμος που μόλις κυκλοφόρησε σε δεύτερη συμπληρωμένη έκδοση (σε δύο κείμενα επιπλέον) σήμερα Κυριακή 19 Μαΐου, ώρα 18.00, στο Φιλολογικό Καφενείο (περίπτερο 13), της Διεθνούς ΄Εκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης. Ομιλητές: Γρηγόρης Αμπατζόγλου, Γιώργος Αντωνίου, Κώστας Γαγανάκης, Βασίλης Κωνσταντίνου, με συντονίστρια τη  συγγραφέα. Με την ευκαιρία της έκδοσης μιλήσαμε με τη Ο. Βαρών-Βασάρ για τα ζητήματα που θέτει το βιβλίο.

Στρ. Μπ.

 Ο τόμος ξεκινάει με ένα παράθεμα του Ίμρε Κέρτες (το οποίο αναφέρεται και στο επιλογικό κεφάλαιο), το οποίο χαρακτηρίζει το Ολοκαύτωμα «ζωτικό ζήτημα για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό», καθώς και για το «απροσμέτρητο ηθικό» περιεχόμενό του. Γιατί το διάλεξες αυτό ως μότο του βιβλίου;

Πράγματι, ήθελα να ανοίγει και να κλείνει το βιβλίο με το ίδιο αυτό απόσπασμα από ένα δοκιμιακό κείμενο του Ούγγρου νομπελίστα Ίμρε Κέρτες. Στο παράθεμα αυτό βρίσκω συμπυκνωμένα πολλά ουσιαστικά ζητήματα που συνάδουν με τις βασικές κατευθύνσεις του βιβλίου μου: το ότι το «Ολοκαύτωμα», η γενοκτονία των Εβραίων, που είναι ο όρος που επιλέγω, δεν είναι ένα στενά εβραϊκό ζήτημα, δεν μπορεί να περιορίζεται στη μνήμη ενός μόνο λαού, του λαού των θυμάτων, ούτε το πένθος για τα σχεδόν 6.000.000 θύματα είναι πένθος μόνο των βιολογικών απογόνων τους. Είναι πένθος για όλη την Ευρώπη, αφού σ’ αυτήν την γεωγραφική και πολιτισμική περιοχή, που επαίρεται για τον υψηλό της πολιτισμό, έλαβε χώρα το γεγονός της εξόντωσής τους με πρωτοφανείς μεθόδους.

Παιδιά παίζουν στο μνημείο του Ολοκαυτώματος της Ρόδου

Άνθρωποι από όλες σχεδόν τις χώρες που συγκροτούν την Ευρώπη σήμερα ήσαν αυτοί οι «Εβραίοι», τους οποίους ο ναζισμός υπέδειξε ως μια χωριστή και περίκλειστη κατηγορία, περιορίζοντάς τους σε ένα μόνο από τα χαρακτηριστικά της ταυτότητάς τους, με τον γνωστό του μηχανισμό κατηγοριοποίησης ομάδων πληθυσμού, απομόνωσής τους και τελικά εξόντωσής τους (η αρχή είχε γίνει με την ευάλωτη κατηγορία των διανοητικά ανάπηρων και κορυφώθηκε με την εξόντωση για φυλετικούς λόγους των Ρομ και των Εβραίων). Η μνήμη του γεγονότος κατέχει σήμερα πια (ύστερα από δεκαετίες σιωπής, αμφισβητήσεις και αρνήσεις και μετά από μεγάλο αγώνα) μια κεντρική θέση στην συλλογική ευρωπαϊκή μνήμη και αποτελεί διακύβευμα για μια ευρωπαϊκή ταυτότητα που είναι υπό συγκρότησιν. Αν οι Εβραίοι είναι όπως λέει η Ανέτ Βιβιορκά, το «μέλος–φάντασμα της Ευρώπης, το μέλος που της έχει αφαιρεθεί», τα θέματα του ρατσισμού, της ξενοφοβίας, της «ανοχής» του άλλου –ήδη η λέξη είναι προβληματική!- , της συνύπαρξης είναι καίρια για την Ευρώπη του σήμερα. Η γνώση που αποδεσμεύει η προσέγγιση του «Ολοκαυτώματος» μπορεί όντως να αποδειχτεί απροσμέτρητη και τα μαθήματά του, ηθικά και πολιτικά, απαραίτητα.

«Αγαπώ υπερβολικά τη χώρα μου για να είμαι εθνικιστής…» (Albert Camus)

Η Φωτεινή Τομαή απαντάει στο άρθρο της Άννας Μαρίας Δρουμπούκη («Ενθέματα», 10.2.2013). Η ανταπάντηση της Ά.-Μ. Δρουμπούκη  στο τέλος του ποστ.

της Φωτεινής Τομαή

Αξιότιμε κ. Διευθυντά,

Με τη βαθιά κι εδραιωμένη πεποίθηση ότι η έγκυρη, έγκριτη και ιστορική εφημερίδα, που διευθύνετε, παρεσύρθη κατά τη δημοσίευση κειμένου, που περιλαμβάνει αυταπόδεικτα ανακριβή και ψευδή στοιχεία σε βάρος της προσωπικότητός μου, της επιστημονικής μου κατάρτισης, του έργου μου, αλλά και των πρωτοβουλιών της ηγεσίας του Υπουργείου των Εξωτερικών, θεωρώντας ότι παρέλκει η αναφορά της προφανούς περισσής και άκρως αδικαιολόγητης εμπάθειας της όλως άγνωστης σε εμένα συντάκτριας αυτού, σπεύδω προς αποκατάσταση της αληθείας και προς πληροφόρηση του σεβαστού σας κοινού, να σας ενημερώσω τα ακόλουθα:

Στρατόπεδο συγκέντωσης Μπούχενβαλντ, Απρίλιος 1945 (Πηγή: United States Holocaust Memorial Museum)

ρχικώς, σε ό,τι αφορά στο «νέο, που μάθαμε (sic) μόλις προχθές», θέτω υπ’ όψιν σας ότι η σοβαρή και υπεύθυνη απόφαση του Υπουργού των Εξωτερικών, Δημήτρη Αβραμόπουλου, να θεσμοθετήσει για πρώτη φορά στην Ελλάδα τη θέση του Απεσταλμένου για Θέματα Ολοκαυτώματος, αξίωμα, το οποίο ήδη σε πλειάδα πολιτισμένων χωρών υπάρχει και λειτουργεί, είχε ως αποτέλεσμα ο αντίκτυπος τόσο σε διεθνές επίπεδο, όσο και σε ημεδαπό –και από τις ξένες πρεσβείες στη χώρα, αλλά κι από την ιδία την ηγεσία των Ισραηλιτικών Κοινοτήτων της Ελλάδος– να είναι όχι μόνον θετικός, αλλά εντυπωσιακός.

Ακολούθως, τα συγγράμματα, στα οποία αναφέρεται η συντάκτρια του κειμένου, δεν είναι δικά μου, αλλά εκδόσεις του Υπουργείου των Εξωτερικών, προϊόν συλλογικής και επίπονης εργασίας ομάδας επιστημόνων, δύο εκ των οποίων μάλιστα σε συνεργασία με καθηγητές εγνωσμένου κύρους του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εάν, όπως ισχυρίζεται η συγκεκριμένη υποψήφια διδάκτωρ βρίθουν λαθών, τότε ας κάνει τον κόπο να τα απαριθμήσει. Ας σημειωθεί, ότι δύο από τις εκδόσεις αυτές έχουν διακριθεί σε διεθνή for a.

Την κακόβουλη αναφορά περί ανεκδότων, που κυκλοφορούν σε fora του εξωτερικού περί τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος, απλώς την προσπερνώ. Χαρακτηρίζει την ποιότητα τόσο της συντάκτριας του κειμένου, όσο και οιουδήποτε τολμά να αστειεύεται με ανθρώπινα δράματα, καταστροφές και εγκλήματα, διότι περί αυτού πρόκειται…

Υπενθυμίζω, ωστόσο, ότι τόσο το υψηλό επίπεδο εθνικών εκπροσώπων σημαντικού αριθμού κρατών, όσο και αυτό καθ’ εαυτό το ιερό θέμα του Ολοκαυτώματος, δεν συνάδουν με συμπεριφορές πεζοδρομίου, προφανώς οικείες σε διάττοντες αστέρες, που –κατά την πλέον καλοπροαίρετη εκδοχή– το νεαρό της ηλικίας τους και η φιλοδοξία τους να αναδειχθούν ως τάχιστα στο εγχώριο στερέωμα δεν τους επιτρέπουν την, αν μη τι άλλο, λογική θεώρηση της σύγχρονης ιστορίας της διπλωματίας, η οποία γράφεται με προσωπικές θυσίες των εκπροσώπων της.

Επιστολές του Μάριου Σούση και του Πωλ Ισαάκ Χάγουελ σχετικά με το άρθρο της Α. Μ. Δρουμπούκη

WEB ONLY- MONO ΣΤΟ ΜΠΛΟΓΚ ΤΩΝ ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ «ΑΥΓΗΣ»

1. Επιστολή του Μάριου Σούση

 Αξιότιμε Κύριε Διευθυντά.

Σχολιάζοντας το άρθρο της κας Άννας Μαρίας  Δρουμπούκη  («Ενθέματα», Η Αυγή, 10.2.2013) επιθυμώ προς άρση των παρεξηγήσεων και αποφυγή λανθασμένων συμπερασμάτων να παρατηρήσω τα ακόλουθα

Από προσωπική  εμπειρία που έχω αποκτήσει σε αναζήτηση διαφόρων εγγράφων και αναφορών στα αρχεία του ιστορικού αρχείου του Υπ.Εξ. βρήκα πάντοτε πρόσφορο έδαφος για οποιαδήποτε αναζήτηση σχετικά με διάφορες  εργασίες μου, που αναφέρονται στα αρχεία Υπ.Εξ.  Κατά συνέπεια, μπορώ να βεβαιώσω ότι ποτέ δεν αντιμετώπισα «ιδιοκτησιακό καθεστώς», εκ μέρους της κας Τομαή , όπως ισχυρίζεται η αα Δρουμπούκη. Αντιθέτως,  πληθώρα ερευνητών που κατακλύζουν τα περιορισμένα γραφεία του Αρχείου του Υπ.Εξ. εξυπηρετούνται το γρηγορότερο δυνατό.

Όσον αφορά την ανάθεση του εκπροσώπου του Ολοκαυτώματος από τον Υπουργό των Εξωτερικών εις την κα Τομαή βρίσκω ότι στο πρόσωπο της εκφράζεται η καλύτερη δυνατή επιλογή και για την μέχρι σήμερα προσφορά της αλλά και η προσωπικότητα της Κας Τομαή εγγυάται την καλύτερη αντιμετώπιση στο εν λόγω θέμα από οποιονδήποτε άλλον, γεγονός που αποδεικνύεται τόσο από το συγγραφικό έργο της όσο και από την παρουσίας της  στις εκδηλώσεις στην Ελλάδα αλλά και  στα διάφορα διεθνή συνέδρια.

Σκέψεις για την ταινία «Φιλιά εις τα παιδιά»

Η Ροζίνα, ο Μάριος, η Σέλλυ, η  Ευτυχία,  ο Σήφης και άλλα παιδιά

 

της Μαρίζας Ντεκάστρο

Από την ταινία

Η ταινία Φιλιά εις τα παιδιά, του Βασίλη Λουλέ, είναι ένα ντοκιμαντέρ το οποίο καταγράφει τις παιδικές αναμνήσεις Εβραίων από τον καιρό της γερμανικής κατοχής. Οι πέντε πρωταγωνιστές της ταινίας, ηλικιωμένοι πλέον, μιλούν για το χρονικό διάστημα που πέρασαν κρυμμένοι σε σπίτια χριστιανών και παίρνοντας χριστιανικά ονόματα για να σωθούν από το διωγμό των ναζί.

Στην ταινία, τα βιώματα όσων έζησαν τον πόλεμο -το αίσθημα του κυνηγημένου, ο φόβος και η αγωνία για την άγνωστη κατάληξη, η ευθύνη για τους δικούς τους, το πένθος- αποκτούν πρόσωπο και όνομα. Έχει νόημα να τους ακούσουμε γιατί τα ζητήματα που τίθενται από την αφήγηση των αναμνήσεών τους είναι δυστυχώς πάντοτε επίκαιρα. Με τον τρόπο τους προτρέπουν τις μεταγενέστερες γενιές να τα τοποθετήσουν στη νέα πραγματικότητα που διαμορφώθηκε στα χρόνια που ήρθαν, τόσο μέσα στην προσωπική όσο και στη μεγάλη ιστορία.

Ο ψυχισμός του καθένα, η έκφραση, η εκφορά του λόγου είναι ο προσωπικός τους τρόπος να εκτίθενται στο ανώνυμο κοινό. Οι μαρτυρίες τους είναι μοναδικές από κάθε άποψη, ακόμα και εάν επαναλαμβάνουν καταστάσεις και συναισθήματα που έχουν αναφερθεί πολλές φορές. Καθένας τους φτιάχνει στην ταινία τη δική του μυθοπλασία, ένα προσωπικό σενάριο το οποίο εγκιβωτίζεται στο σενάριο του σκηνοθέτη.

Οι γυναίκες: Η Σέλλυ αφηγείται ζωηρά εκείνη την περίοδο της ζωής της σαν περιπέτεια, η Ευτυχία στοχαστική και ήρεμη μιλάει αργά σαν να θέλει να σιγουρευτεί ότι καταλαβαίνουμε καλά τι έγινε, η Ροζίνα με στακάτη φωνή και ενήλικη δύναμη αντιδιαστέλλει με τη σημερινή ματιά το παιδικό της ημερολόγιο.

Οι άντρες: Ο Μάριος, κρατώντας στο ένα χέρι το τελευταίο σημείωμα του πατέρα του και στο άλλο την εγγονή και λουλούδια αντισταθμίζει το πένθος με τη ζωή, ο Σήφης μετουσίωσε τη σωτηρία του σε ποίηση αποτίοντας φόρο τιμής στους επιβάτες του πλοίου Ταναΐς, στο οποίο αυτός, από καλή του τύχη, δεν είχε επιβιβαστεί.

Η Φωτεινή Τομαή, το Ολοκαύτωμα και η δεοντολογία

της Άννας Μαρίας Δρουμπούκη

 Μάθαμε το νέο μόλις προχθές: με απόφαση του υπουργού Δημήτρη Αβραμόπουλου,  ειδική Απεσταλμένη για Θέματα Ολοκαυτώματος ορίστηκε η Φωτεινή Τομαή, προϊσταμένη του Ιστορικού Αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών και τακτική συνεργάτρια του  Βήματος της Κυριακής. Μια νέα αναβάθμιση ρόλων για τη Φ. Τομαή, τη στιγμή που στην ιστορική κοινότητα –και όχι μόνο– είναι γνωστή, εδώ και χρόνια, η ζοφερή κατάσταση στα σημαντικότερα ίσως αρχεία του κράτους, με δική της υπαιτιότητα: ολόκληρες συλλογές κλειστές, προσωπική της αρθρογραφία  στο Βήμα βασισμένη σε αδημοσίευτο ή και κλειστό για τους ερευνητές υλικό της υπηρεσίας της, παροιμιώδης αδιαφάνεια στο Αρχείο όσον αφορά τους όρους πρόσβασης, δυσκολίες στην εξυπηρέτηση των ερευνητών, που συχνά περιμένουν μήνες για να πάρουν έγκριση μελέτης του υλικού. Το για ένα τέταρτο του αιώνα «ιδιοκτησιακό καθεστώς» στο Υπ.Εξ. φαίνεται πως, μετά και τη νέα υπουργική απόφαση, δεν πρόκειται να αλλάξει, όσες διαμαρτυρίες κι αν γίνουν.*

Κατάθεση μαρτυρίας

του Σάμουελ Μπακ

Σ. Μπακ, «Οικογένεια» (λεπτομέρεια), 1976

Με την ευκαιρία της αντιφασιστικής κινητοποίησης,  το επόμενο Σάββατο 19 Ιανουαρίου, σε δεκατρείς πόλεις του κόσμου, με γενικό σύνθημα «Αθήνα, πόλη αντιφασιστική», ο σημαντικός εβραίος ζωγράφος Σάμουελ Μπακ, επιζήσας του Ολοκαυτώματος, έστειλε έναν σύντομο χαιρετισμό. Ευχαριστούμε θερμά τον Χρήστο Κεφαλή, ο οποίος μας διαβίβασε και μετέφρασε το κείμενο.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 Το όνομά μου είναι Σάμουελ Μπακ. Είμαι Εβραίος και ζω στις Ηνωμένες Πολιτείες. Γεννήθηκα όμως στο Βίλνιους, όταν ανήκε στην Πολωνία. Τη χρονιά που γεννήθηκα, το 1933, ο Χίτλερ κατέλαβε την εξουσία στη Γερμανία. Κύματα βαθιάς δυσαρέσκειας και φρενιασμένου εθνικισμού τον προωθούσαν, και τεράστια πλήθη τον επευφημούσαν, σα να ήταν Θεός. Δεν θέλαν να δουν το ακριβό τίμημα που συνόδευε μια τέτοια επιλογή.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 ήμουν ένα μικρό αγόρι, πέντε-έξι χρονών. Και όλα αυτά τα απειλητικά γεγονότα συνέβαιναν πέρα από τα σύνορα της χώρας μου. Στο όμορφο και φιλικό σπίτι μας, η ζωή συνεχιζόταν όπως πάντα. Καθόμουν σε ένα καλοστρωμένο τραπέζι, περιβαλλόμενος από μια στοργική οικογένεια. Και άκουγα αυτές τις λέξεις: «Αυτό δεν μπορεί ποτέ να συμβεί εδώ…».

«Η γυναίκα Ιεζάβελ»

Σκέψεις πάνω στην ψευδεπίγραφη χριστιανικότητα του φασισμού

του Μιλτιάδη Κωνσταντίνου

και του Ευστάθιου Χ. Λιανού Λιάντη

 

Αλλά έχω κατά σου ολίγα, ότι αφείς την γυναίκά Ιεζάβελ, η λέγει εαυτήν προφήτιν, και διδάσκει και πλανά τους εμούς δούλους

Αποκ. 2,20

Χαρακτικό του Γιάννη Κεφαλληνού, από τους «Σκλάβους πολιορκημένους» του Κώστα Βάρναλη.

Οφείλουμε να ξεκινήσουμε το παρόν άρθρο με μία έμπονη ιστορική παραδοχή: Οι μεγάλες χριστιανικές ομολογίες της Ευρώπης δεν αντιστάθηκαν στον φασισμό και τον ναζισμό, τον καιρό που αυτά τα ιδεολογήματα είχαν καταστεί κυρίαρχες κρατικές ιδεολογίες. Δεν προέταξαν τον σταυρωμένο Χριστό έναντι των φασκών και της σβάστικας, ούτε έθεσαν τον λόγο του Ευαγγελίου σε αντιδιαστολή με τα κηρύγματα μίσους των φασιστών. Σιώπησαν, συμπορεύτηκαν, ευλόγησαν, αλλά δεν αντιτάχθηκαν. Και αυτό αποτέλεσε και θα αποτελεί για πάντα μια σελίδα ντροπής για τα κυρίαρχα χριστιανικά ιερατεία εκείνων των δίσεκτων χρόνων. Όμως, Εκκλησία δεν είναι (μόνον) τα ιεραρχικά σώματα και η διοίκηση· Εκκλησία είναι, κυρίως, οι άγιοι και οι μάρτυρες της κάθε εποχής. Στο αίμα των μαρτύρων της θεμελιώθηκε και θεμελιώνεται αιώνια η Εκκλησία, και οι χριστιανοί, που ομολόγησαν την αλήθεια του Χριστού και διώχθηκαν, φυλακίσθηκαν και εξοντώθηκαν από τον φασισμό, είναι η σύγχρονη δόξα της. Όπως πάντα συνέβαινε στην Ιστορία, η χριστιανική αλήθεια επαληθευόταν στη γενναιότητα και το μαρτύριο των λίγων.

Καμία χριστιανική ομολογία δεν θέλει σήμερα να θυμάται τους συνεργάτες των ναζιστών, ούτε, επίσης, να αποδέχεται χωρίς κριτήρια αληθείας την άτολμη συγγνώμη των μελών της που τους υποστήριξαν. Όλοι, ή σχεδόν όλοι, αν σκεφθούμε την ιδιόμορφη περίπτωση του καρδινάλιου Stepinac, έχουν καταδικασθεί στην απαξίωση της λησμονιάς. Και θα πίστευε κανείς, ότι μετά την αποκάλυψη των τερατωδών εγκλημάτων του φασισμού κατά αμάχων μειονοτήτων και του Ολοκαυτώματος στην ολότητά του, ο χριστιανικός κόσμος διέγραψε οριστικά κάθε ιδεολογικό συσχετισμό ή συμπάθεια προς αυτόν. Για κάποιους, όμως, υφίσταται ακόμα η «κρυφή γοητεία» του φασισμού.

Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στη νεότερη εποχή (1492-1950)

Από την «μητέρα του Ισραήλ» στη γενοκτονία

 του Σπύρου Κακουριώτη

Την πολυκύμαντη ιστορία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, από την εγκατάστασή τους στην πόλη, το 1492, μέχρι την επαύριο της επιστροφής όσων επέζησαν από τα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης, το 1945, είχε στο επίκεντρό της η διεθνής συνάντηση «Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στη νεότερη εποχή, 1492-1950», που πραγματοποιήθηκε στις 25 και 26 Ιουνίου, στους χώρους του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδας, στη Θεσσαλονίκη. Κατά τη διάρκεια των εργασιών της συνάντησης δεκαπέντε νεότεροι αλλά και καταξιωμένοι ιστορικοί από πανεπιστήμια της Ελλάδας, της Ευρώπης, του Ισραήλ και των ΗΠΑ παρουσίασαν και συζήτησαν τα πορίσματα της έρευνάς τους ανιχνεύοντας άγνωστες όψεις και προσφέροντας νέες ερμηνείες για την κοινότητα που συγκροτούσε το πολυπληθέστερο κέντρο του σεφαραδίτικου εβραϊσμού.

Eβραίοι φρουτέμποροι της Θεσσαλονίκης, αρχές του 20ού αιώνα. Συλλογή Γιάννη Μέγα.

Στις εισηγήσεις τους οι ομιλητές εστιάστηκαν στο ζήτημα της διαμόρφωσης της ιστορικής συνείδησης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, ανέδειξαν τις ερμηνευτικές δυνατότητες που προσφέρουν νέα σώματα πηγών, διερεύνησαν παραγνωρισμένες ιστορικές περιόδους και διαπραγματεύθηκαν τις σχέσεις των Εβραίων με τη Δύση και το οθωμανικό και ελληνικό κράτος.

Ειδικότερα, ο Devin Naar (Πανεπιστήμιο Ουάσιγκτον, Σιάτλ) επικεντρώθηκε στην παρουσίαση μιας σειράς, ξεχασμένων σήμερα, τοπικών Εβραίων ιστορικών, οι οποίοι στα τέλη του δεκάτου ενάτου αιώνα συνδιαλέχθηκαν κριτικά με την εβραϊκή ιστοριογραφία της Δύσης και φιλοτέχνησαν την εικόνα της Θεσσαλονίκης ως «μητέρας πόλης του Ισραήλ». Από τη μεριά του, ο Shmuel Rafael, από το Πανεπιστήμιο Μπαρ-Ιλάν, φιλοτέχνησε μια ιστορική προσωπογραφία του τελευταίου εκπροσώπου αυτής της μακράς αλυσίδας λογίων Εβραίων, του Μιχαέλ Μόλχο, παρουσιάζοντας το ιδιότυπο ιστορικό και εθνογραφικό του έργο πριν και μετά τον πόλεμο.

Πλαστές ταυτότητες που έσωσαν ζωές στην κατεχόμενη Αθήνα

27 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ: ΗΜΕΡΑ ΜΝΗΜΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΒΡΙΑΩΝ ΚΑΙ ΗΡΩΩΝ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΥΤΟΣ

του Κλέωνα Ιωαννίδη

(ιστολόγιο της Βασιλικής Μετατρούλου: http://xyzcontagion.wordpress.com)

Αθήνα, Μάρτιος του 1944. Ένα δεκατετράχρονο τότε Εβραιόπουλο διηγείται μετά από 65 χρόνια:

«Όταν ακούσαμε στη γειτονιά πως έρχονται τα γερμανικά αποσπάσματα που μάζευαν τους Εβραίους, εγώ και ο Χριστιανός φίλος μου κρυφτήκαμε στην αυλή του σπιτιού στο οποίο έμενε τότε η οικογένειά μου. Ο Έλληνας διερμηνέας μας ρώτησε τα ονόματά μας.

–Αριστοτέλης, απάντησα

-Δημήτρης, είπε ο φίλος μου

Ο Γερμανός επικεφαλής έκανε ένα νόημα, και ένας στρατιώτης μας τράβηξε κάτω τα παντελόνια. Ο διερμηνέας περιεργάστηκε τα γεννητικά μας όργανα, και, δείχνοντας εμένα μόνο, έκανε νόημα στους στρατιώτες να με συλλάβουν[1]».

Πλαστή ταυτότητα του Αλφρέσου Κοέν (περ. "Χρονικά", τχ. 33,Νοέμβριος 1980)

Η περιτομή «πρόδωσε» το μυστικό του παιδιού, και φαίνεται ότι το ελληνοπρεπές όνομα που το είχαν δασκαλέψει να χρησιμοποιεί, δεν ήταν αρκετό να το σώσει από τις συνέπειες της εφαρμογής της «τελικής λύσης», που ξεδιπλωνόταν πλέον σε όλη την ελληνική επικράτεια. Και, εάν στην Αθήνα και στις άλλες ιταλοκρατούμενες περιοχές, το σχέδιο βιομηχανικής εξόντωσης των Ελλήνων Εβραίων δεν είχε προχωρήσει ακόμη, αυτό οφειλόταν στην απροθυμία των ιταλικών αρχών κατοχής να συμπράξουν. Όμως, έπειτα από την συνθηκολόγηση της Ιταλίας τον Σεπτέμβριο του 1943, ο διοικητής του Sonderkommando Άλφρεντ Ρόζεμπεργκ, κύριος ιδεολόγος του ναζιστικού καθεστώτος, θα έκλεινε οριστικά το ζήτημα της ύπαρξης «υπανθρώπων» στην Ελλάδα. ‘Ηταν η ώρα να εφαρμοστούν και στην Αθήνα οι περιβόητοι «Νόμοι της Νυρεμβέργης».

Στην Αθήνα, τις παραμονές του πολέμου, η εβραϊκή κοινότητα αριθμούσε 3.000 άτομα. Στον πίνακα με τους πληθυσμούς «πριν» και «μετά» (την Κατοχή, εννοείται) ανά περιοχή της Ελλάδας, η Αθήνα είναι η μόνη κοινότητα που «σπάει» την καταθλιπτική ομοιομορφία των «ποσοστών εξόντωσης», 89%, 94%, 98% κ.ο.κ.[2]. Πράγματι, βλέπουμε στο «μετά» τον αριθμό των 4.930 ψυχών. Αυτό οφείλεται στο γεγονός της έλευσης στην πόλη διωκόμενων Εβραίων από άλλες περιοχές της Ελλάδας, αλλά και της Ευρώπης. Στα μέσα του 1943, ο αριθμός των Εβραίων που επισκέπτονταν τις Συναγωγές έφτανε στις 5.000[3].

Ένα σπουδαίο οπτικοακουστικό αρχείο για το Ολοκαύτωμα στη διάθεση του ελληνικού κοινού

Shoah Foundation Institute’s Visual History Archive

συνέντευξη του Χάγκεν Φλάισερ στον Μάνο Αυγερίδη

Γιάννενα, 25.3.1944. Εβραίοι των Ιωαννίνων συγκεντρωμένοι για να μεταφερθούν στη Λάρισα και από εκεί, με τρένα, στα στρατόπεδα του θανάτου (Bundesarchiv, Koblenz)

Το Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνεργασία με το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου (Frei Universität), απέκτησε (όπως και το ΑΠΘ) από τις αρχές Οκτωβρίου πρόσβαση στο Ψηφιακό Αρχείο Μαρτυριών Ολοκαυτώματος του Πανεπιστημίου της Ν. Καλιφόρνιας (USC), ενός εξαιρετικά σημαντικού οπτικοακουστικού αρχείου με χιλιάδες προφορικές μαρτυρίες εβραίων επιζώντων –στη μεγάλη τους πλειοψηφία– από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της ναζιστικής Γερμανίας και των συμμάχων της. Στο διήμερο workshop που πραγματοποιήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα (10 και 11 Νοεμβρίου), στη Φιλοσοφική Αθηνών, προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές, ερευνητές και κάθε είδους ενδιαφερόμενοι είχαν την ευκαιρία να πάρουν μια πρώτη γεύση από τον πλούτο του αρχείου και τις δυνατότητες της βάσης δεδομένων στην οποία φιλοξενείται. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο καθηγητής νεότερης και σύγχρονης ελληνικής και ευρωπαϊκής ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και επικεφαλής της προγράμματος, Χάγκεν Φλάισερ, εξηγεί τους στόχους και τη σημασία μιας τέτοιας πρωτοβουλίας, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του υλικού και τις προοπτικές που ανοίγει στην έρευνα της ιστορίας του Ολοκαυτώματος, στη μελέτη της μνήμης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και όχι μόνο.

Μ.Α.

 Θα θέλαμε, καταρχάς, να μας δώσετε μια εικόνα του οπτικοακουστικού αρχείου, της συγκρότησης και της διαδρομής του: Πώς δημιουργήθηκε, πώς εξασφαλίστηκε η πρόσβαση για τους ερευνητές στην Ελλάδα, ποιος είναι ο όγκος του και το περιεχόμενο των τεκμηρίων που περιλαμβάνει.

 Μετά την τεράστια επιτυχία της «Λίστας του Σίντλερ» –που διέψευσε τις έντονες αμφιβολίες των «ειδικών», αλλά και πολλών εβραϊκών φορέων– έγιναν κρούσεις στον Στίβεν Σπίλμπεργκ να αναλάβει την πρωτοβουλία και τη δαπάνη για συλλογή μαρτυριών από επιζήσαντες της ναζιστικής γενοκτονίας. Έτσι, με τη γενναιόδωρη χορηγία του δημιουργήθηκε το 1994 το Visual History Archive (VHA) του Ιδρύματος για τη Σοά (Ολοκαύτωμα) στο Πανεπιστήμιο Ν. Καλιφόρνιας. Μέσα σε μια δεκαετία, 2.300 ειδικά εκπαιδευμένοι εθελοντές συγκέντρωσαν σχεδόν 52.000 μαρτυρίες βίντεο από επιζήσαντες των στρατοπέδων θανάτου (Εβραίους, ομοφυλόφιλους, Μάρτυρες Ιεχωβά, Ρομά/Σίντι [αθίγγανους], πολιτικούς κρατούμενους), από συμμάχους απελευθερωτές και άλλους αυτόπτες μάρτυρες. Οι συνεντεύξεις –γυρισμένες σε 56 χώρες και σε 32 γλώσσες– έμεναν αυτούσιες, αμοντάριστες. Το 2006 το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου απέκτησε τα δικαιώματα για την Ευρώπη.

Μιλώντας γι’ αυτό που δεν μπορεί να ειπωθεί

του Σάμουελ Μπακ

«Μαρξιστική Σκέψη»: ένα περιοδικό για τη μαρξιστική θεωρία. Την εβδομάδα αυτή κυκλοφόρησε ο πρώτος τόμος του τετραμηνιαίου περιοδικού «Μαρξιστική Σκέψη» (384 σελ., 13 ευρώ). Το περιοδικό βασίζεται στους συντελεστές της συλλογής Ο Οκτώβρης και η εποχή μας (εκδ. Τόπος, Νοέμβριος 2010). Φιλοδοξεί να προσφέρει επεξεργασίες σε ποικίλα πεδία της μαρξιστικής σκέψης: πολιτική, οικονομία, περιβάλλον, ιστορία, φιλοσοφία και τέχνη. Ιδιαίτερη έμφαση, όπως λένε οι συντελεστές της έκδοσης, θα δίνεται σε ζητήματα της μαρξιστικής κριτικής του σταλινισμού, αλλά και τα επίκαιρα θέματα της οικονομικής κρίσης, της προβολής της κλασικής μαρξιστικής κληρονομιάς και της συζήτησης των σύγχρονων θεωρητικών προκλήσεων. Ο πρώτος τόμος περιλαμβάνει: κείμενα για την αποκατάσταση του Τρότσκι (με αφορμή τη συμπλήρωση, το 2010, 70 χρόνων από τη δολοφονία του) και την Υπόθεση Πλουμπίδη (δημοσιεύεται για πρώτη φορά το Πόρισμα του Τμήματος Στελεχών της ΚΕ του ΚΚΕ του 1957 και αποσπάσματα από τις Μαρτυρίες της Έλλης Παππά)· κείμενα των Π. Λαφαζάνη, Δ. Καζάκη, Γ. Τόλιου, Κλ. Κατζ, Γ. Μαλέβσκι, Τζ. Ράσμους, Ι. Χοσεΐν Ζαντέχ, Σ. Σέγιερς, Α. Μπλούντεν για την οικονομική κρίση· ιστορικά άρθρα για τον Γιουτζίν Ντεμπς, τη Μεξικανική Επανάσταση και ένα αφιέρωμα στον Πάβελ Μιλιουκόφ· αφιερώματα στη φιλοσοφική σκέψη του Λούκατς και το ζωγράφο Σάμουελ Μπακ, καθώς και ένα εκτενές μέρος βιβλιοκριτικών. Δημοσιεύουμε σήμερα αποσπάσματα από το αφιέρωμα στο σημαντικό εβραίο ζωγράφο, επιζήσαντα του Ολοκαυτώματος, Σάμουελ Μπακ.

«ΕΝΘΕΜΑΤΑ»

 

Σάμουελ Μπακ, «Οικογένεια», λάδι σε καμβά, 1974

Επιτρέψτε μου να συστήσω τον εαυτό μου: το όνομά μου είναι Σάμουελ Μπακ, είμαι ένας ζωγράφος… Η σημερινή ομιλία [μου]… θα αφορά έναν αριθμό πινάκων που επέλεξα από ένα μεγάλο σώμα του έργου μου. Όλοι είναι μια απόκριση στο θαύμα της επιβίωσής μου. Ακριβέστερα, αυτοί οι πίνακες είναι μια εικαστική δήλωση που γεννήθηκε από μια διαρκώς αυξανόμενη ανάγκη να ασχοληθώ με την εμπειρία μου του να έχω περάσει τον τρόμο του Ολοκαυτώματος, και να το έχω κάνει στην ηλικία των έντεκα χρονών.

Γεννήθηκα στη Βίλνα το 1933, σε μια πόλη που ανήκε τότε στην Πολωνία. Τώρα είναι το Βίλνιους, η πρωτεύουσα της Λιθουανίας… Τα μέλη της οικογένειάς μου ήταν κυρίως κοσμικά, αλλά ήταν περήφανα για την ιουδαϊκή τους ταυτότητα. Το έτος 1939 κλόνισε αυτό που ήταν για μένα ένας ευτυχισμένος παιδικός παράδεισος. Σημαδεύτηκα αμετάκλητα από τραυματικές εμπειρίες — κτηνώδεις αλλαγές του καθεστώτος, ναζιστική κατοχή, γκέτο, δολοφονικές ενέργειες, στρατόπεδα συγκέντρωσης, στιγμές μεγάλης απελπισίας, δραπετεύσεις και περίοδοι που κρυβόμασταν σε αδιανόητα μέρη.

 

Σάμουελ Μπεκ, «Οι ουρανοί ήταν το όριο», λάδι σε καμβά, 2001

Έχασα πολλούς αγαπημένους μου, αλλά η μητέρα μου κι εγώ τα καταφέραμε… Όταν το 1944 μας απελευθέρωσαν τα Σοβιέτ, ήμασταν δύο ανάμεσα σε 200 επιζώντες [Εβραίους] του Βίλνιους, από μια κοινότητα που αριθμούσε 70 με 80 χιλιάδες. Αυτό δεν ήταν το τέλος της προσωπικής ταλαιπωρίας μας, γιατί ακολούθησε μια επικίνδυνη δραπέτευση από τα Σοβιέτ και μια μακρά περίοδος αναμονής στα στρατόπεδα υποδοχής προσφύγων στη Γερμανία. Ήμουν 15 όταν φτάσαμε στο μόλις εγκαθιδρυμένο κράτος του Ισραήλ το 1948, που τότε μαχόταν για την ανεξαρτησία του. Πηγαινοερχόμενος, πέρασα εκεί περίπου 15 χρόνια της ζωής μου. Στο περισσότερο από τις τελευταίες τέσσερεις δεκαετίες μου, ήμουν πραγματικά ένας περιπλανώμενος Ιουδαίος. Έζησα και δούλεψα στο Τελ Αβίβ, το Παρίσι, τη Ρώμη και τη Λοζάνη, και τώρα κατοικώ στις ΗΠΑ, στη Βοστόνη.