Οι φοιτητές στην πόλη των Σκοπίων διαδηλώνουν: Πανεπιστήμια αυτόνομα, όχι υπό κρατικό έλεγχο

Συνήθως, η πρώην γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας πρωταγωνιστεί στον ελληνικό δημόσιο λόγο ως πηγή απειλής, επιθετικότητας και πρόκλησης. Αλλιώς, η χώρα αυτή και οι πολίτες της είναι σαν να μην υπάρχουν. Και όμως όλο τον Δεκέμβριο, η πόλη των Σκοπίων συγκλονίστηκε από διαδηλώσεις φοιτητών, οι οποίοι διαμαρτύρονταν για την επιβολή κυβερνητικών μέτρων (εξωπανεπιστημαικές εξετάσεις)που αναιρούσαν την αυτονομία των πανεπιστημίων. Δημοσιεύουμε, με μικρές περικοπές, δύο κείμενα υπογραφών: την έκκληση καθηγητών και φοιτητών (αντιπροσώπων της Φοιτητικής Ολομέλειας) από Πανεπιστήμιο των Σκοπίων και το κείμενο υποστήριξης διανοουμένων από όλο τον κόσμο. Το πρώτο κείμενο το αντλήσαμε από το http://www.newappsblog.com και το δεύτερο από το http://www.aljazeera.com (το δημοσιοποίησε ο Todd May)

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 Μια ρύθμιση πρωτοφανής

Φοιτητική διαδήλωση, Σκόπια, Δεκέμβριος

Τα τελευταία χρόνια, η κυβέρνηση επέβαλε νομοθετικές μεταρρυθμίσεις χωρίς κανέναν ουσιαστικό διάλογο με τα ενδιαφερόμενα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας. Καθεμιά από τις μεταρρυθμίσεις αυτές ελάττωναν την αυτονομία των πανεπιστημίων μας, μετατρέποντάς τα από εκπαιδευτικά ιδρύματα σε εργαλεία πολιτικής επιρροής. Οι τελευταίες τροπολογίες στον Νόμο για την Ανώτατη Εκπαίδευση θα αυξήσουν την άμεση ανάμειξη του κράτους, διά του Υπουργείου Παιδείας και Επιστημών, στον σχεδιασμό των προγραμμάτων σπουδών και στον τρόπο εξέτασης και βαθμολόγησης των Πανεπιστημίων, στερώντας τελικά από αυτά (κυριολεκτικά) το δικαίωμα να απονέμουν τίτλους σπουδών. Ακόμη χειρότερα, ο Νόμος εισάγει την ιδέα των υποχρεωτικών κρατικών εξετάσεων για καθένα από τα μαθήματα που θα παρακολουθεί ο κάθε φοιτητής, σε δύο φάσεις (η πρώτη στο δεύτερο έτος σπουδών και η δεύτερη στο τέταρτο), τις οποίες θα οργανώνουν και θα διεξάγουν πρόσωπα διορισμένα από το Υπουργείο. Οι κρατικές εξετάσεις προβλέπονται επιπλέον για όλους τους κύκλους σπουδών: προπτυχιακούς, μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς. Πρόκειται για μια ρύθμιση πρωτοφανή, που δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο. Συνολικά, η μεταρρύθμιση αυτή πρακτικά θα στερήσει από τα Πανεπιστήμια το δικαίωμα απονομής τίτλων σπουδών, αφού εισάγει την υποχρέωση επιτυχίας στις κρατικές εξετάσεις πριν από την ολοκλήρωση του κύκλου σπουδών. […]

Σκόπια, 19 Δεκεμβρίου 2014

Darko Malinovski and Arben Hajrullahi (εκ μέρους της Ομολέλειας των Φοιτητών)

Katerina Kolozova, Biljana Vankovska, Igor Jovanoski, Gordana Popsimonova, Ognen Cemerski (καθηγητές)

 

Αλληλέγγυοι στον αγώνα!

Το κείμενο υπογράφουν δεκάδες διανοούμενοι από όλο τον κόσμο, ανάμεσά τους οι Ταρίκ Αλί, Αλαίν Μπαντιού, Σάιμον Κρίτσλεϋ, Σρέκο Χόρβατ, Νίνα Πάουερ, Ζακ Ρανσιέρ, Τζιάννι Βάτιμο, Σλάβοι Ζίζεκ

Φοιτητές, κατά τη διάρκεια διαδήλωσης, στο άγαλμα των Κυρίλλου και Μεθοδίου, στην πόλη των Σκοπίων

 Εμείς, συγγραφείς και καθηγητές από όλο τον κόσμο, υπογράφουμε αυτή την επιστολή για να εκφράσουμε τη βαθύτατη ανησυχία μας για τις πρόσφατες ενέργειες του Υπουργείου Παιδείας και Επιστημών που ανέλαβε να τροποποιήσει τον Νόμο για την Ανώτατη Εκπαίδευση. Επίσης, την αλληλεγγύη μας στους διαδηλωτές της Φοιτητικής Ολομέλειας, όπως και στους καθηγητές και στους Μακεδόνες πολίτες που τους συμπαρίστανται.

Κάθε πολιτικός οργανισμός που επιθυμεί να αποκαλείται δημοκρατικός οφείλει να διασφαλίζει αυτονομία στα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης. Διότι μόνο σε αυτά γίνεται, με αυστηρό και αδέσμευτο τρόπο, ο κριτικός αναστοχασμός των χαρακτηριστικών μιας κοινωνίας –του πολιτικού και οικονομικού της συστήματος, των μηχανισμών εξουσίας που τη διατρέχουν, της πολιτιστικής της παραγωγής– από αυτούς που πρόκειται να συμμετάσχουν στην κοινωνία αυτή. Όταν τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα γίνονται υποχείρια του κράτους, ο κριτικός στοχασμός τελεί υπό την ομηρία των ισχυρών. Καμία κοινωνία δεν μπορεί να προοδεύσει υπό τέτοιες συνθήκες. Η δημιουργικότητα καταπνίγεται, η κριτική φιμώνεται, η ανεξάρτητη σκέψη φθίνει.

Καταστρέφοντας το πανεπιστήμιο: Η «ελληνική πατέντα»

του Δημήτρη Παπανικολάου

Ρενέ Μαγκρίτ, «Το διπλό μυστικό», 1927

Την εβδομάδα που πέρασε, κορυφώθηκε η αντιπαράθεση γύρω από το κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών και τις προτάσεις του πρύτανη του Ιδρύματος για τον έλεγχο της πρόσβασης σε αυτό. Μάλλον κάπου στην πορεία, ανάμεσα σε τηλεοπτικές συνεντεύξεις του πρύτανη, υπουργικές δηλώσεις και αντεγκλήσεις ξεχάστηκε ποιο πραγματικά είναι το διακύβευμα όλης αυτής της ιστορίας. Μας βοηθάει να το θυμηθούμε και να το καταλάβουμε πολύ καλύτερα, η ανακοίνωση που εξέδωσε για το ζήτημα την προηγούμενη Παρασκευή (17.10.2014) το Συμβούλιο του Ιδρύματος.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση, το Συμβούλιο «συστρατεύεται με τις Πρυτανικές Αρχές στην προσπάθειά τους για την εμπέδωση αισθήματος ασφάλειας στην πανεπιστημιακή κοινότητα και την εύρυθμη λειτουργία του Ιδρύματος. Το πανεπιστήμιο είναι δημόσια περιουσία, ανήκει σε όλους τους Έλληνες […] και πρέπει να προστατεύεται αναλόγως». Ως εκ τούτου, «κρίνεται απαραίτητο να εκπονηθεί και υλοποιηθεί σύστημα ελέγχου της πρόσβασης όλων των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας, αλλά και των πολιτών στις πανεπιστημιακές εγκαταστάσεις, όπως συμβαίνει σε κάθε σύγχρονο Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα». Τέλος, περνώντας κάπως αναπάντεχα από την ασφάλεια στην καθαριότητα, το Συμβούλιο καταλήγει με τη συμβουλή «να γίνουν άμεσα αναθέσεις», ώστε να αντιμετωπιστεί «το οξύτατο πρόβλημα καθαρισμού των πανεπιστημιακών χώρων. Αυτό απαιτεί η άμεση αντιμετώπιση της έκτακτης ανάγκης που συνδέεται με την προστασία της δημόσιας υγείας και της νεολαίας μας».

Έκτακτη ανάγκη, δημόσια υγεία, «η νεολαία μας»(!). Σύστημα ελέγχου, αίσθημα ασφαλείας, εύρυθμη λειτουργία. Αν σας ξενίζει η γλώσσα αυτής της ανακοίνωσης, σωστά σας ξενίζει. Είναι γλώσσα βιοπολιτικού οργάνου — γι’ αυτό άλλωστε φέρνει τόσο πολύ, ακόμα και στις λέξεις της, τον απόηχο άλλων εποχών και καθεστώτων. Είναι γλώσσα που δεν μιλάει για το πανεπιστήμιο, αλλά για διαχείριση πληθυσμών. Δεν στοχεύει στην ανάδειξη ενός προβλήματος λειτουργίας ενός ιδρύματος και στην αντιμετώπισή του, αλλά, με αφορμή τη δραματική και «εμπόλεμη» παρουσίασή του (το Συμβούλιο, ακούμε, «συστρατεύεται»!), κοιτάζει πώς να εντείνει τον ηθικό πανικό, να επιβάλει ως ανάγκη ένα καθεστώς επιτήρησης, να περιγράψει όλη αυτή την πολιτική επιβολής ως στρατηγική ανοσοποίησης και προστασίας.

Θα μιλήσουμε σοβαρά για τη σοβαρή ήττα στα πανεπιστήμια;

Απάντηση του Αντώνη Λιάκου στο άρθρο του Κώστα Γαβρόγλου, στα προηγούμενα «Ενθέματα». Η ανταπάντηση του Κώστα Γαβρόγλου στο τέλος του ποστ

 του Αντώνη Λιάκου

Έργο του Έριχ Χέκελ

Ομολογώ πως όταν προαναγγέλθηκε το άρθρο του Κώστα Γαβρόγλου «Μια σοβαρή ήττα της Αριστεράς στα πανεπιστήμια», στα «Ενθέματα» της περασμένης Κυριακής, ανέμενα ότι επιτέλους κάποιος θα μιλήσει σοβαρά για αυτή τη σοβαρή ήττα, ιδίως στις πρυτανικές εκλογές. Πώς έγινε το ελληνικό πανεπιστήμιο στο οποίο κυριαρχούσε η Αριστερά, ως ευρύτερη ιδεολογικοπολιτική στάση, αλλά και ως χώρος κατεξοχήν του ΣΥΡΙΖΑ, να παραδοθεί χωρίς μάχη, αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο αντιπάλους της; Βεβαίως, τα πανεπιστήμια είχαν τεθεί στο στόχαστρο της απαξίωσης και της πειθάρχησης, αλλά ποιος περίμενε ότι όσοι αντιστέκονταν θα παρέδιδαν εν λευκώ τα κλειδιά στους νεοφιλελεύθερους, κηρύσσοντας αποχή από τις εκλογές για την ανάδειξη συμβουλίων; Και όμως στα δυο πανεπιστήμια όπου συνάδελφοι, στελέχη της Αριστεράς τόλμησαν να αψηφήσουν τη γραμμή της αποχής, όπως στο Πάντειο και στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, εκλέχτηκαν, παρά το γεγονός ότι οι μισοί εν δυνάμει ψηφοφόροι τους κατήγγελλαν για «συμβιβασμό». Στα πανεπιστήμια αυτά οι σχέσεις συμβουλίων και πρυτανείας δεν έχει φτάσει σε κατάσταση εχθροπραξιών όπως στα δυο μεγαλύτερα και κεντρικά πανεπιστήμια Αθήνας και Θεσσαλονίκης. Απ’ ό,τι πληροφορούμαι μάλιστα, στο Πάντειο, η πρόταση της Πρυτανείας για την επιβολή διδάκτρων στα μεταπτυχιακά ματαιώθηκε από το συμβούλιο. Τα πράγματα δεν είναι μαύρο-άσπρο και σε πολλά συμβούλια έχουν εκλεγεί, εκτός από τους/τις ανεκδιήγητους υστερικούς της τιμωρίας, συνάδελφοι από το εξωτερικό με πραγματικό μεράκι να βοηθήσουν τα πράγματα στην Ελλάδα (Μόλχο και Σηφάκης στην Κρήτη, Καίτη Φλέμιγκ στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, Κιτροέφ και Γόντικας στο Πάντειο), ενώ είχαν απορριφθεί υποψηφιότητες ακραίων φανατικών. Τη μάχη δεν τη δίνεις εμποδίζοντάς τους να συνεδριάσουν, αλλά συμμετέχοντας στη σύνθεσή τους, επηρεάζοντας τις αποφάσεις τους.

Το σχολείο την εποχή της κρίσης: Εκδημοκρατισμός και κρίση στην ελληνική εκπαίδευση

της Νέλλης Ασκούνη

Πάμπλο Πικάσο, «O Πωλ ζωγραφίζει», 1923

 Το ερώτημα τι πολίτες διαμορφώνει το σχολείο δεν περιορίζεται σε ζητήματα πολιτικής διαπαιδαγώγησης ή ιδεολογικών επιλογών. Η εκπαίδευση διαμορφώνει πολιτικά υποκείμενα, όχι μόνο ως θεσμός κοινωνικοποίησης, αλλά ταυτόχρονα ως μηχανισμός κατανομής των ατόμων στο πλαίσιο του καταμερισμού εργασίας. Έτσι, η συζήτηση για το τι πολίτες φτιάχνει το σχολείο αναγκαστικά εμπεριέχει το ερώτημα τι δυνατότητες κοινωνικής ένταξης και κινητικότητας προσφέρει και σε ποιους – με άλλα λόγια, πώς συνδέεται με την κοινωνική και οικονομική δομή.

Θα περιοριστώ σε μερικά ερωτήματα, ξεκινώντας από τη διαπίστωση ότι το ελληνικό σχολείο βρίσκεται σε κρίση αρκετό διάστημα πριν ξεκινήσει η σημερινή κρίση. Η ελληνική κοινωνία δεν είναι ευχαριστημένη με το σχολείο της, οι μαθητές δεν φαίνεται να βρίσκουν νόημα στην εκπαίδευση, οι γονείς διαμαρτύρονται γιατί τα παιδιά τους δεν μαθαίνουν γράμματα και οι εκπαιδευτικοί για τις κακές συνθήκες και το επίπεδο που πέφτει. Πώς φτάσαμε σε αυτή την ευρύτερη απαξίωση και αποδυνάμωση του κύρους του δημόσιου σχολείου; Η απάντηση συνδέεται με τις αλλαγές που γνωρίζει η εκπαίδευση τα τελευταία 40 χρόνια.

Το σχολείο της μεταπολίτευσης: εκδημοκρατισμός

Η μεταπολιτευτική περίοδος χαρακτηρίζεται από το στόχο του εκδημοκρατισμού όλων των θεσμών. Στο χώρο της εκπαίδευσης ο στόχος αυτός έχει διπλό περιεχόμενο: αφενός η μόρφωση να μην είναι προνόμιο μιας μειοψηφίας, αλλά το σχολείο να γίνει προσβάσιμο σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, αφετέρου να αλλάξει ο αυταρχικός προσανατολισμός τόσο των παιδαγωγικών δομών όσο και του περιεχομένου της εκπαίδευσης.

Προς ένα χειραφετητικό ιδεώδες για την παιδεία

 του Κώστα Σταμάτη

Έργο του Πάμπλο Πικάσο

 Το κείμενο γράφηκε με αφορμή το ζήτημα της σύνταξης ενός προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ για την παιδεία, ωστόσο, οι σκέψεις που διαλαμβάνει έχουν κατ’ ανάγκην ισχύ πολύ ευρύτερη από τη συγκεκριμένη συγκυρία. Για την οικονομία του χώρου, αφήνουμε κατά μέρος ένα τμήμα κριτικής στη νεοφιλελεύθερη απορρύθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης και επικεντρωνόμαστε κατευθείαν στο προγραμματικό σκέλος ενός παρόμοιου εγχειρήματος.

Η παιδεία ζήτημα αιχμής στον σύγχρονο κόσμο

 Στον σύγχρονο ιστορικό ορίζοντα τα ζητήματα της εκπαίδευσης προσλαμβάνουν ένα δραματικό, τετραπλό ενδιαφέρον:

Διδασκαλία εν δράσει

του Μάκη Κουζέλη

Πάμπλο Πικάσο, «Κλωντ και Παλόμα», 1954

Αφορμή για τις σκέψεις που ακολουθούν θα μπορούσε να είναι το πανεπιστήμιο που σήμερα βάλλεται, το πανεπιστήμιο για το οποίο δεν βρίσκει να πει λέξη ο λόγος του αντιπνευματικού μίσους, το πανεπιστήμιο που πολλοί για χρόνια στηρίζουμε σε χαμηλούς τόνους με ερευνητικό μεράκι και διδακτική έγνοια, το πανεπιστήμιο εκείνης της νέας μορφωμένης γενιάς με τα υψηλά προσόντα που το κράτος αγνοεί και οι «ειδικοί» λοιδορούν. Κι αν δεν ήταν η αφορμή, ήταν σίγουρα το φόντο.

Βρέθηκα, χωρίς να το συνειδητοποιώ, να σκέφτομαι για αυτό το πανεπιστήμιο, συμπαρουσιάζοντας πριν μερικούς μήνες ένα περίεργο βιβλίο, με τίτλο Φιλοσοφία και επιστήμες στον εικοστό αιώνα, από δεκαέξι συγγραφείς και σε επιμέλεια του Αριστείδη Μπαλτά και του Κώστα Στεργιόπουλου (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Ούτε τότε, ούτε τώρα τόλμησα να εκθέσω «τι λέει». Δεν είναι άλλωστε ένα βιβλίο του οποίο μπορεί κανείς εύκολα να παρουσιάσει το «περιεχόμενο». Είναι υπερβολικά εκτενές, σύνθετο και πολυπρόσωπο. Αποτελεί όμως, ή μάλλον τεκμηριώνει, ένα εγχείρημα που αξίζει ιδιαίτερης προσοχής, ένα εγχείρημα ζωντανό –με την έννοια που μιλάμε για «ζωντανή αναμετάδοση». Ο τόμος είναι και ταυτοχρόνως κάνει, εκθέτει και θέτει σε λειτουργία ένα διδακτικό πρόγραμμα, κατά το πρότυπο του «επιστημονικού προγράμματος». Συνιστά ένα διδακτικό εργαστήριο, με το κείμενό το να δρα και να δρα ως μάθημα.

Τις αντιδράσεις μου θα καταγράψω λοιπόν, τις αντιδράσεις μου απέναντι στο ιδιότροπο αυτό εγχείρημα, το τυπωμένο διδακτικό εργαστήριο. Θα μιλήσω για το «τι κάνει» το βιβλίο, «τι κάνει» ο τόμος-σεμινάριο.

Κρίση και διανοούμενοι, Αριστερά και επιστημονική τεκμηρίωση

Συνέντευξη του Αριστείδη Μπαλτά, προέδρου του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς

 Μιλάει για τις κατευθύνσεις του Ινστιτούτου, το πρόγραμμα της Αριστεράς και τον ρόλο των διανοουμένων, το κείμενο των «58», το πανεπιστήμιο, τη Χρυσή Αυγή

 Το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς (ΙΝΠ) δεν χρειάζεται, φυσικά, συστάσεις για τους αναγνώστες. Το Ινστιτούτο, οι ιδέες και οι πρωτοβουλίες του αποτελούν οργανικό κομμάτι της Αυγής: λόγω της συστηματικής συνεργασίας (θυμίζουμε, ενδεικτικά, τα ένθετα στην εφημερίδα δύο εκδηλώσεων του ΙΝΠ, για το κατοχικό χρέος και τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης), αλλά κυρίως λόγω του κοινού προσανατολισμού και μέριμνας που διαπνέουν τους δύο φορείς – και, βέβαια, θέλουμε να συστηματοποιήσουμε και να εμβαθύνουμε αυτή τη σχέση. Συζητήσαμε λοιπόν με τον Αριστείδη Μπαλτά, για το Ινστιτούτο, την Αριστερά, τους διανοούμενους, καθώς και ζητήματα της συγκυρίας.

****

To τελευταίο τεύχος της ελληνικής έκδοσης της ευρωπαϊκής επιθεώρησης transform!

 Όσοι προωθούν μια τέτοια ιδέα έχουν μια απολύτως απηρχηωμένη αντίληψη περί επιστήμης. Είτε πρόκειται για τις φυσικές είτε για τις κοινωνικές επιστήμες, την ιδέα ότι η επιστήμη είναι μία, ενιαία και αδιαίρετη δεν την υποστηρίζει κανείς σοβαρός άνθρωπος παγκοσμίως. Από κει και πέρα, είναι μεγάλα ερωτήματα τι θα πει επιστήμη του κοινωνικού, κατά πόσον η οικονομία μπορεί να θεωρηθεί ως καθαυτό επιστήμη κ.ο.κ. Αν έρθουμε στα καθ’ ημάς, ενώ ο κόσμος αντιστέκεται με πολλούς τρόπους στον «μονόδρομο», λείπει, μολαταύτα, εντυπωσιακά –και σε αυτό συντελεί καθοριστικά η τηλεόραση και ο κυρίαρχος Τύπος– μια κριτική σχέση με τα πράγματα, μια συγκρότηση των εννοιών, μια πρόσληψη της πραγματικότητας που να αντέχει στην κριτική. Με αυτή την έννοια, ο ρόλος του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς (ΙΝΠ) είναι μεγάλος: καλείται να βοηθήσει στη δημιουργία ενός συστηματικού πλαισίου, με κάποια απόσταση από την τρέχουσα επικαιρότητα, που να μπορεί να παράγει έλλογα θεωρητικά και πρακτικά αποτελέσματα.

Μέχρι το καλοκαίρι, πρόεδρος του ΙΝΠ ήταν ο Νίκος Πετραλιάς, αντιπρόεδρος η Σίσσυ Βελισαρίου και διευθυντής ο Χάρης Γολέμης. Τώρα, πρόεδρος είμαι εγώ, αντιπρόεδρος η Αθηνά Αθανασίου και διευθυντής συνεχίζει να είναι ο Χ. Γολέμης. Θεωρώ απαραίτητο να πω ότι ο Πετραλιάς και η Βελισαρίου έκαναν εξαιρετική δουλειά, αθόρυβα και δημιουργικά, με μεγάλη διάθεση ανοίγματος σε όλο το φάσμα της Αριστεράς, για πολλά χρόνια. Οι ίδιοι δεν θέλησαν να συνεχίσουν, θεωρώντας ότι πρέπει να υπάρχει εναλλαγή. Η νέα διοίκηση λοιπόν του ΙΝΠ δεν είναι κάποια τομή σε σχέση με το παρελθόν· αποτελεί συνέχεια.

Πανελλαδικές στοιχειωμένες λέξεις

του Βασίλη Ζαρείφη

Φωτογραφία του Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν

Το καλοκαίρι του εβδομηνταοχτώ το έβγαλα στην Αθήνα — τότε δίναμε Πανελλήνιες στο τέλος του καλοκαιριού. Φροντιστήριο πήγαινα στη Νέα Σμύρνη, σε έναν σύντροφο που είχε σπουδάσει στο Πολυτεχνείο και μας έκανε όλα τα μαθήματα, εκτός από την έκθεση που μας έκανε ο μικρότερος αδελφός του, οικονομολόγος το επάγγελμα. Το φροντιστήριο είχε πέντε μαθητές-συντρόφους της τρίτης Λυκείου και μετά το μάθημα μεταμορφωνόταν σε τεχνικό γραφείο.

Εγώ έμενα τότε στη Νίκαια και για να είμαι κάθε πρωί στις οκτώ στο φροντιστήριο έπρεπε να είμαι στο λιμάνι του Πειραιά στις εφτά και τέταρτο, να πάρω το λεωφορείο για τη Νέα Σμύρνη. Δεν με πείραζε το πρωινό ξύπνημα, ούτε που η φίλη μου και συντρόφισσα Καίτη τραγουδούσε σε όλη τη διαδρομή Καζαντζίδη, όσο το ότι μαζί μου, την ίδια ώρα, κατέβαιναν στο λιμάνι όλοι οι υποψήφιοι επιβάτες-παραθεριστές-τουρίστες με προορισμό τις θάλασσες του Αιγαίου.

Ζήλευα. Ψέματα να πω; Και παραλίγο να τα κάνω θάλασσα.

Ένα ξημέρωμα, κάπου στα μέσα Αυγούστου, με βρήκε στο πλυσταριό της ταράτσας να παλεύω με την επανάληψη των ορίων και της συνέχειας των συναρτήσεων. Είχα φτάσει πια στα όριά μου, δεν άντεχα άλλο, σκεφτόμουν συνεχώς θάλασσες, νησιά και γλυκές ξέγνοιαστες τουρίστριες. Μπήκα αθόρυβα στο σπίτι, έβαλα σε ένα σακίδιο μαγιό, πετσέτα και δυο ρούχα, στην τσέπη ό,τι οικονομίες είχα από το χαρτζιλίκι της γιαγιάς και είπα: «Τέλος. Χρειάζομαι διακοπές».

 Κατέβηκα στο λιμάνι χωρίς να περάσω από την αφετηρία, μην τυχόν και η «Καίτη Καζαντζίδη» έχει κατέβει κι αυτή νωρίτερα, έβγαλα εισιτήριο, μπήκα στο πλοίο και βγήκα στο κατάστρωμα να απολαύσω αφ’ υψηλού τη ζωή – του λιμανιού, και όχι μόνο.

Το κομμένο σκοινί της εκπαίδευσης

ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ

του  Βαγγέλη Καραμανωλάκη

Έργο του Ρόυ Λιχτενστάιν, 1965

Αν κάτι ήταν πρωτόγνωρο, την προπερασμένη Τετάρτη και Πέμπτη στο αμφιθέατρο Αργυριάδη στα Προπύλαια, δεν ήταν η συνεύρεση και ο διάλογος, ούτε οι ιστορίες που ακούσαμε για τις δυσκολίες των καθηγητών στα σχολεία. Δεν ήταν οι σοκαριστικές αφηγήσεις τους για τις νεοναζιστικές ιδέες και στάσεις που επελαύνουν, τις απειλές που δέχονται, την αδιάφορη, ακόμη και εχθρική, στάση των ιθυνόντων απέναντι στις πρωτοβουλίες τους. Το πρωτόγνωρο δεν ήταν καν  η εντυπωσιακή συμμετοχή των εκπαιδευτικών, κατά εκατοντάδες, το μεσημέρι,  μετά από κάμποσες ώρες διδασκαλίας, και η παραμονή τους στο ασφυκτικά γεμάτο αμφιθέατρο έως το τέλος των εργασιών, αργά το βράδυ.

Το πρωτόγνωρο  και συγκλονιστικό, για όσους βρεθήκαμε εκεί, ήταν η βεβαιότητα ότι το σχολείο  λειτουργεί χάρη σ’ αυτούς τους ανθρώπους που δίνουν καθημερινά τη δική τους μάχη, παρακινημένοι από την αγάπη γι’ αυτό που κάνουν, για τους μαθητές και τις μαθήτριές τους. Μια μάχη που δίνουν τις περισσότερες φορές αβοήθητοι, αποκομμένοι από μια κοινωνία που μοιάζει να αδιαφορεί επί της ουσίας για το τι συμβαίνει στις τάξεις.

Αυτό το «κομμένο σκοινί» θελήσαμε να ξαναπιάσουμε, μιλώντας για τον φασισμό και τη διδασκαλία του στην εκπαίδευση, στο διήμερο που οργάνωσε, στις 13 και 14 Μαρτίου, ο Τομέας Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Θέλαμε αφενός να διερευνήσουμε τρόπους με τους οποίους μελετάμε σήμερα ένα ιστορικό φαινόμενο που καθόρισε τον 20ό αιώνα, και  αφετέρου να συζητήσουμε για το πώς μιλάμε γι’ αυτό στο σχολείο, εντός της τάξης μα και στο προαύλιο: να δούμε την έλξη που ασκούν συχνά στους μαθητές οι νεοναζιστικές ιδέες, οι ρατσιστικές συμπεριφορές, η βία που τις συνοδεύει. Ιστορικοί, εκπαιδευτικοί, παιδαγωγοί, κοινωνικοί επιστήμονες ανταλλάξαμε, συχνά διαφωνώντας, σκέψεις και ερωτήματα σε έναν ανοιχτό διάλογο.

H συρρίκνωση των πανεπιστημίων: Μια πολιτική επιλογή

 του Γιώργου Αγγελόπουλου

Πωλ Ντελβώ, «Γυμνές αγκαλιασμένες γυναίκες», π. 1935

Τα ελληνικά πανεπιστήμια βρίσκονται σε πρωτοφανή φάση συρρίκνωσης. Οι δαπάνες για τα ΑΕΙ μειώθηκαν τα τελευταία δύο χρόνια σε ποσοστό περίπου 50%, ποσοστό μεγαλύτερο από ό,τι σε κάθε άλλο υπουργείο! Οι διορισμοί μελών ΔΕΠ έχουν πρακτικά σταματήσει. Oι θέσεις συμβασιούχων διδασκόντων βαίνουν συνεχώς μειούμενες. Μέχρι το 2013 θα έχει συνταξιοδοτηθεί το 20% των μελών ΔΕΠ που υπηρετούσαν το 2008. Οι απολαβές του πρωτοδιοριζόμενου λέκτορα, σύμφωνα με τις εξαγγελίες, θα φτάσουν λίγο κάτω από τα 1.000 ευρώ, αρνητικό ρεκόρ σε ολόκληρη την ευρωζώνη. Το υπάρχον κύμα μετανάστευσης των πανεπιστημιακών αναμένεται να ενταθεί, λόγω της αβεβαιότητας στη θεσμική λειτουργία των πανεπιστημίων αλλά και της απουσίας μιας στρατηγικής χρηματοδότησης της έρευνας.Οι εξελίξεις αυτές δεν συνιστούν απλώς το αποτέλεσμα συρρίκνωσης του κράτους στο πλαίσιο της συγκυρίας (Μνημόνιο, λιτότητα), αλλά συνειδητή επιλογή τμήματος των οικονομικών και πολιτικών ελίτ της χώρας. Η κατανόησή της απαιτεί τον αναστοχασμό των εξελίξεων από την ημέρα που ο Γ. Παπανδρέου, η Α. Διαμαντοπούλου και ομάδα συνεργατών τους βάζουν σε εφαρμογή τον «εκσυγχρονισμό» των ΑΕΙ. Κύριο χαρακτηριστικό της πολιτικής τους υπήρξε η αλαζονεία έναντι της ακαδημαϊκής κοινότητας αλλά και του ίδιου του πανεπιστημιακού θεσμού. Η τακτική αυτή τους αποξένωσε από τη συντριπτική πλειοψηφία της ακαδημαϊκής κοινότητας. Οι ελάχιστες συμμαχίες τους εντός των ΑΕΙ και η προσπάθεια ενίσχυσής τους από ορισμένους ακαδημαϊκούς της διασποράς των ΗΠΑ δεν στάθηκαν ικανές για να εφαρμοστεί ο Ν. 4009, παρά την ψήφιση του από το ΠΑΣΟΚ, τη Ν.Δ. και το ΛΑΟΣ. Βασικό μειονέκτημα των επιλογών τους ήταν ότι δεν προσπάθησαν να ανατρέψουν τις πολλές παθογένειες των ΑΕΙ. Τουναντίον, επιχείρησαν να βασιστούν σε αυτές για να κατεδαφίσουν συνολικά την ανώτατη εκπαίδευση, επιδιώκοντας να χτίσουν το απόλυτα ελεγχόμενο από ολιγομελείς ομάδες «εκσυγχρονισμένο πανεπιστήμιο». Ακόμα και οι ελάχιστες εξαγγελθείσες πρωτοβουλίες αντιμετώπισης κραυγαλέων θεσμικών παρεκτροπών έμειναν στα αζήτητα.

Το Πανεπιστήμιο της ολιγαρχίας: ένας κατάλογος προσόντων

του Νίκου Παρασκευόπουλου

Αντί εισαγωγής, ένας τόπος κοινής αποδοχής: οι γνώσεις είναι το όπλο της νέας εποχής. Στις προνεωτερικές κοινωνίες, οι αλλόφυλοι, οι δούλοι, οι περιθωριακοί, δεν μπορούσαν να φέρουν όπλα. Στις νέες κοινωνίες της ανισότητας, οι φτωχοί είναι εκείνοι που δεν μπορούν πια να έχουν πρόσβαση στις γνώσεις. Ο παραλληλισμός, μάλιστα, ενέχει μια ένταση. Τότε, τα όπλα ήταν κατά βάση μέσα επίθεσης και αρπαγής. Τώρα, οι γνώσεις είναι κάτι ακόμη πιο ζωτικό: έχουν γίνει εργαλεία επιβίωσης, σε έναν κόσμο που αντιμετωπίζει το φάσμα της περιβαλλοντικής καταστροφής και της πλήρους κοινωνικής απορρύθμισης.

Η οικονομική κρίση και η κοινωνική δίνη επιδρούν καταλυτικά στην απόκτηση και τη μετάδοση της γνώσης. Καταλυτικά, οπωσδήποτε, αλλά όχι και ασύντακτα. Με εμπειρικές παρατηρήσεις ή με θεωρίες συνωμοσίας, με σταδιακές αναλύσεις ή με αιφνίδιες αφαιρέσεις, συγκλίνουμε στο ίδιο εύρημα: η μετανεωτερική κρίση στην εκπαίδευση έχει ως σταθερό και σαφέστερο όλων προσανατολισμό την ολιγαρχική διαχείριση της γνώσης. Σε μια συμπυκνωμένη περιγραφική αναφορά, τα πιο ευδιάκριτα σημεία που σηματοδοτούν την παραπάνω πορεία είναι τα ακόλουθα.

Να σηκώσουμε –επιτέλους– το γάντι για το ΑΠΘ

του Γιώργου Φουρτούνη

Χαρακτικό της Έλενας Μποτσαρόκοβα-Ντιτρίκοβα, 1931

Έχω την αίσθηση ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει εκτιμήσει όσο θα έπρεπε ένα γεγονός που διαρκώς κλιμακώνεται μπροστά στα μάτια μας. Μιλώ για τη γενικευμένη και συστηματική επίθεση εναντίον της Πρυτανείας του ΑΠΘ, η οποία αποτελεί επιλεγμένο στόχο μιας άνευ προηγουμένου επίθεσης.

Σε πρώτο επίπεδο, η επίθεση εκδηλώνεται με έναν ορυμαγδό δημοσιευμάτων: οιονεί λούμπεν έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα μέχρι τα πλέον καθεστωτικά συγκροτήματα και τις πλέον έμπιστες γραφίδες τους, διαρκώς εφευρίσκουν ή ανακυκλώνουν ανυπόστατες «καταγγελίες» περί κακοδιαχείρισης, ακόμα και διασπάθισης των οικονομικών του Πανεπιστημίου. Το εντυπωσιακό είναι ότι οι «καταγγελίες» παραμένουν αδιαπέραστες στις τεκμηριωμένες ανασκευές της Πρυτανείας (βλ., άκρως ενδεικτικά, τη συνέντευξη Tύπου [mms://video.auth.gr/auth_rector-press-conference_2012 ], όπου επιδόθηκε στους δημοσιογράφους ογκώδες ντοσιέ με όλα τα σχετικά παραστατικά, ή την εφ’ όλης της ύλης απάντηση του αντιπρύτανη Γ. Παντή στην Αυγή (στο ένθετο «Παιδεία και Κοινωνία» του Σεπτεμβρίου»), ανασκευές που συστηματικά θάβονται.

Η συντονισμένη επίθεση δεν μπορούσε να μην αξιοποιηθεί από το υπουργείο (με μια «ενοχοποιητική» χειρονομία φρόντισε να καλέσει το πρυτανικό για μια ιδιότυπη «ενημέρωση», που περισσότερο έμοιαζε με κλήση σε απολογία), το ΣΔΟΕ και την εισαγγελία, που σε αλλεπάλληλες παρεμβάσεις τους ψάχνουν απεγνωσμένα να στοιχειοθετήσουν μια κάποια υπόθεση. Σε αυτά ας προσθέσουμε και μια απεργία σε ένα «καταλληλότερο» τάιμινγκ, όπου τα δίκαια αιτήματα των εργαζομένων γίνονται όχημα για την υπονόμευση της απόπειρας της Πρυτανείας να καταργήσει τους εργολάβους και να αναλάβει το ίδιο το ΑΠΘ την καθαριότητα του ιδρύματος, με μεγάλο οικονομικό όφελος.

Ζήτημα πολιτικής ανυπακοής στα πανεπιστήμια σήμερα

του Κώστα Σταμάτη

Λάιονελ Φάινινγκερ, «Άνθρωποι σε λίμνη, σχεδίασμα Β΄», 1949

Το τελευταίο διάστημα στα πανεπιστήμια της χώρας επιτροπές διορισμένες από την εκτελεστική εξουσία προσπαθούν να διοργανώσουν εκλογές για τα εσωτερικά μέλη των νέων Συμβουλίων διοίκησης, όπως προβλέπει ο Νόμος 4009/2011. Συγχρόνως, όμως, οι απόπειρες να διεξαχθεί πάση θυσία η εκλογική διαδικασία συναντούν σφοδρές και συλλογικές αντιδράσεις από πανεπιστημιακούς, φοιτητές και διοικητικούς υπαλλήλους, οι οποίες οδηγούν ενίοτε σε αναβολή της διαδικασίας.

 Εκλογική ατασθαλία του νόμου

 Τι είναι αυτά τα νέα Συμβούλια διοίκησης, τα οποία αφορά η εν λόγω εκλογική διαδικασία, δεν υπάρχει λόγος να υπενθυμίσουμε για πολλοστή φορά. Γενικώς, συνάπτονται με ένα ολιγαρχικό πρότυπο διοίκησης του Πανεπιστημίου, με βοηθούς εκπληρώσεως ανεξέλεγκτους κοσμήτορες των σχολών. Οι τελευταίοι δεν θα εκλέγονται εκ των κάτω, από αυτούς που πρόκειται να διοικήσουν, αλλά θα επιλέγονται εκ των άνω, από το Συμβούλιο. Εξάλλου, τα μισά μέλη του Συμβουλίου θα είναι εξωτερικά, από άσχετους ανθρώπους, που καμία οργανική ή λειτουργική σχέση δεν θα έχουν ως προς το Ίδρυμα το οποίο, παρά ταύτα, θα συγκυβερνήσουν! Κατ’ ουσίαν, λοιπόν, πρόκειται για ευρείας εκτάσεως νόθευση του αυτοδιοικήτου των ελληνικών Πανεπιστημίων. Με επιζήμιες επιπτώσεις, που αναμεταδίδονται περαιτέρω σε όλες τις εκφάνσεις του ακαδημαϊκού βίου και της ακαδημαϊκής ελευθερίας.

Ας προχωρήσουμε με μία μάλλον ευνόητη θέση. Κάθε διαδικασία εκλογής με ψηφοφορία δεν είναι απαραίτητα και δημοκρατικά νομιμοποιημένη. Εάν ήταν έτσι, τότε η εκλογή του Πάπα θα ήταν αυτόχρημα δημοκρατική.

Το Σύνταγμα σε περιόδους κρίσεων, το γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο και οι μισθοί των πανεπιστημιακών

 του Σπύρου Βλαχόπουλου

Φραντς Μαρκ, "Τα μεγάλα γαλάζια άλογα", 1911

Α. Το Σύνταγμα δεν είναι ένα οποιοδήποτε νομικό κείμενο, και σίγουρα δεν είναι ευχολόγιο. Έχει αυξημένη τυπική ισχύ και –μέχρι να αναθεωρηθεί με τη διαδικασία που το ίδιο προβλέπει– δεν επιτρέπει παρεκκλίσεις. Από την άποψη αυτή, το Σύνταγμα έχει ταυτόχρονα και «συντηρητικό» και «προοδευτικό» χαρακτήρα, αφού, αντιστεκόμενο στις αλλαγές, προασπίζει τις δικαιοκρατικές και κοινωνικές συνιστώσες του πολιτεύματός μας.

Θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς: Όλα αυτά ισχύουν σε ομαλές περιόδους, όταν όμως η χώρα διέρχεται κρίσιμες στιγμές –όπως συμβαίνει σήμερα– δεν είναι «πολυτέλεια» να μιλάμε για τήρηση του Συντάγματος; Θα συζητάμε γι’ αυτές τις «λεπτομέρειες», όταν κινδυνεύουμε με πτώχευση; Όπως το είχαν θέσει ήδη από την αρχαιότητα, «δεινής ανάγκης ουδέν ισχύει πλέον» (Ευριπίδης), «ανάγκη κρατεί πάντων» (Πλούταρχος) και «salus populi suprema lex» (Κικέρωνας). Ακόμη πιο χαρακτηριστικοί είναι οι έλληνες πολιτικοί του Μεσοπολέμου: «Τα πολιτεύματα γίνονται διά τους λαούς, και ουχί οι λαοί διά τα πολιτεύματα» (Α. Μιχαλακόπουλος), με αποκορύφωμα τη ρήση του δικτάτορα Ι. Μεταξά ότι είναι «προτιμότερον να σωθή η χώρα και να ανατραπή το Σύνταγμα, παρά να καταστραφή η χώρα διά να σωθή το Σύνταγμα».

Σίγουρα, το Σύνταγμα δεν μπορεί από μόνο του να αποτρέψει ή να δώσει διέξοδο σε μια οξεία οικονομική κρίση. Δύσκολα επίσης μπορεί να αμφισβητηθεί ότι πρέπει να προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, γι’ αυτό άλλωστε τα συνταγματικά κείμενα είναι σκοπίμως λιτά και γενικόλογα. Πέρα όμως από το ότι η «σωτηρία της πατρίδας» χρησιμοποιείται συνήθως ως πρόσχημα, το Σύνταγμα αποκτάει νόημα στους δύσκολους καιρούς. Τότε πρέπει να ξεδιπλώσει την κανονιστική του δύναμη και να λειτουργήσει ως ανάχωμα σε πρακτικές και πολιτικές που αντιστρατεύονται θεμελιώδεις επιλογές του. Ένα Σύνταγμα που εφαρμόζεται σε ανέφελες περιόδους και παραβιάζεται σε δύσκολες εποχές δεν είναι Σύνταγμα.

Πρέπει να πληρώνουμε για τα σανσκριτικά;

του Μάικλ Γουντ

μετάφραση: Ντίνα Τζουβάλα (από το RedNotebook)

 

Martin de Vos, «Αdolescentia amori», 1596

Όλοι έχουμε την έδρα μας κάπου — ακόμα κι αν βλέπουμε τους εαυτούς μας σαν κοσμοπολίτες χειραφετημένους από την καθαρή  μας βιογραφία. Εγώ, για παράδειγμα, ήμουν ευεργετημένος από το παλιό ιδεαλιστικό βρετανικό σύστημα, ένα αγόρι μέσης εκπαίδευσης που πήγε στo Cambridge τη δεκαετία του ‘50, όταν δεν ήταν πολλοί άνθρωποι τόσο τυχεροί. Αν δεν έχουμε τα χρήματα πια για ένα τέτοιο σύστημα επειδή θέλουμε η καλή εκπαίδευση να είναι διαθέσιμη σε πολύ περισσότερους ανθρώπους –αν βέβαια αυτός είναι ο πραγματικός λόγος, η πραγματική πρόθεσή μας–, τότε πρέπει να σκεφτούμε νέους, κατάλληλους τρόπους να το χρηματοδοτήσουμε.

Πρέπει δε να θυμόμαστε και τις αξίες ενός τέτοιου συστήματος, όποιο κι αν είναι το κόστος. Οι γονείς μου έπρεπε να πειστούν να με αφήσουν να μείνω στο σχολείο μετά τα 16, αλλά πείστηκαν αρκετά εύκολα και ολόκληρη η γενικότερη κουλτούρα βοηθούσε στο να πειστούν. Η ανώτατη εκπαίδευση ήταν καλό πράγμα γιατί ήταν δωρεάν, και ήταν δωρεάν γιατί ήταν καλό πράγμα. Ήταν αυτό που τώρα αποκαλούμε «πολιτισμικό κεφάλαιο» – και ήταν πολύ πιο στενά συνδεδεμένη με την κουλτούρα παρά με το κεφάλαιο. Αυτή η πρόσληψη της εκπαίδευσης σαν δημόσιο αγαθό είναι από μόνη της μια ανυπολόγιστη αξία και κάνει όλα τα υπόλοιπα δυνατά: τα μουσικά σχολεία αλλά και τα αγροτικά σχολεία, την ελεύθερη έρευνα, την ανιδιοτελή περιέργεια, τα πολυτεχνεία, τα πτυχία σε νεκρές γλώσσες. Μπορούμε να σχολιάσουμε αναλυτικά αυτή την αξία και θά ’πρεπε. Αλλά δεν μπορούμε, και ούτε θά ’πρεπε, να την μετατρέψουμε σε ανταλλακτική αξία, ούτε και να μπερδέψουμε την αξία με  την εκτεταμένη χρήση.

Τι θα γίνει όμως αν δεν μας δοθεί η ευκαιρία να «εγγυηθούμε» αυτή την ερμηνεία για την ανώτατη εκπαίδευση ή αν αποδειχθεί ότι δεν μπορούμε να την παράσχουμε; Δεύτερη αναδρομή, στις παλιές κακές μέρες αυτή τη φορά. Γύρισα στην Αγγλία τον καιρό του Πολέμου των Μαλβίδων, του γνωστού και ως πολέμου των Φώκλαντς, και δίδαξα στο Πανεπιστήμιο του Έξιτερ ως το 1995. Όταν με ρωτούν γι’ αυτή την περίοδο, συνήθως λέω ότι στις μάχες πολέμησα στο πλευρό του πανεπιστημίου (για το τμήμα, το σχολείο, το γνωστικό αντικείμενο, τις δουλειές των νεότερων συναδέλφων), πολύ σκληρά, αλλά με χαρά: υπήρχε κάτι για να πολεμήσεις γι’ αυτό. Αλλά δεν είχε πλάκα να χάνεις όλες αυτές τις μάχες, και ακόμα προσπαθώ να καταλάβω τι σημαίνει ότι τις χάσαμε πλήρως όλες. Τι μπορούμε να κάνουμε γι αυτό;

«Αριστεία», «καλό πανεπιστήμιο» και πολιτικός αναχρονισμός

 του Νίκου Κοταρίδη

Έλλιοτ Έργουιτ, «ΗΠΑ. Νέα Υόρκη, 2000»

Η παρέμβαση του Γ. Πανούση στον διαδικτυακό τόπο aixmi (http://www.aixmi.gr/index.php/akadhmaikes-a-pories/) για τα τρέχοντα στα πανεπιστήμια είναι ενδεικτική ενός τύπου τοποθετήσεων. Τέτοιες τοποθετήσεις κατέκλυζαν το προηγούμενο διάστημα τον δημόσιο διάλογο (ωστόσο, όσο πάνε και αραιώνουν), χωρίς να οδηγούνται ποτέ σε «θεωρητικοποίηση» ή, έστω,  «πολιτικοποίηση» των θεμάτων στα οποία κατά περίστασιν αναφέρονταν: πανεπιστημιακό άσυλο, ανοιχτά πανεπιστήμια, μεταρρύθμιση, διαφθορά κλπ. Το ακατανόητο, τουλάχιστον ως προς τον προσανατολισμό του, κείμενο του Γ. Πανούση είναι, νομίζω, ενδεικτικό του γεγονότος ότι ο χώρος της «αριστερής μεταρρύθμισης» έχει ήδη εξαντληθεί σε τακτικισμούς, που προέρχονται από μια αναχρονιστική πλέον αντίληψη περί εκσυγχρονισμού και αναγκαίων συμμαχιών. Χωρίς να μπορώ να διακρίνω αν ο Γ. Πανούσης εκφράζει την πολιτική της ΔΗΜ.ΑΡ., νομίζω ότι η τοποθέτησή του είναι ενδεικτική ενός πολιτικού αναχρονισμού που τοποθετεί τον χώρο αυτό εκτός του πραγματικού διαλόγου για τα πανεπιστήμια: λάθος στιγμή (τώρα με την κρίση) σε λάθος τόπο (συμμαχία με τον εκσυγχρονιστικό (!) ΠΑΣΟΚ), μας κάνει αυτή τη γραμμή, που κάθε λίγο και λιγάκι μπουρδουκλώνει η ΑΡ.ΜΕ.: Έχουμε (διακριτές) θέσεις και δεν  είμαστε σαν κι αυτούς με τους οποίους είμαστε. Ό,τι πείτε.

Άλλα θέλω κι άλλα κάνω…

του Σταύρου Παναγιωτίδη

Χαρακτικό του Όττο Νίκελ, από το λεύκωμα "Πεπρωμένο" (1930)

Ο στίχος από το τραγούδι του Σωκράτη Μάλαμα αποδίδει εξαιρετικά την αναντιστοιχία ανάμεσα σε όσα εξαγγέλλει η κυβέρνηση ως στόχους για το πανεπιστήμιο και σε όσα θα αποτελέσουν τις συνέπειες του νέου νόμου. Η υπουργός υπόσχεται ένα πανεπιστήμιο χωρίς διαφθορά, με καλύτερη ποιότητα και μεγαλύτερο κύρος. Αυτό που τελικά θα φτιάξει είναι ένα πανεπιστήμιο περισσότερο διεφθαρμένο, πολύ χαμηλής ποιότητας και με κατακρημνισμένο κύρος.

Η «πάταξη» της διαφθοράς. Η κυβέρνηση βάζει μπροστά το «πιασάρικο» ζήτημα της διαφθοράς και υπόσχεται πως θα το αντιμετωπίσει μεταβιβάζοντας όλες τις εξουσίες από τη Σύγκλητο στο Συμβούλιο Διοίκησης. Ερώτημα πρώτο: Γιατί ένα σώμα 15 ανθρώπων, δηλαδή το Συμβούλιο, θεωρείται πως διαφθείρεται πιο δύσκολα από ένα σώμα 50 ή και 100 ανθρώπων, όπως η Σύγκλητος, στην οποία συμμετέχουν εκπρόσωποι όλων των φορέων του πανεπιστημίου; Ερώτημα δεύτερο: Τα μισά μέλη του Συμβουλίου θα είναι εξωτερικά, με στόχο να αποτελούν κατά βάση εκπροσώπους του επιχειρηματικού κόσμου, μέλη θεσμών που πρόσκεινται στην κυβέρνηση ή θα ελέγχονται από αυτήν, ακόμη και πολιτικά πρόσωπα. Πώς λοιπόν, φέρνοντας μέσα στα πανεπιστήμια τους ανθρώπους και τους θεσμούς που αποτελούν την ίδια τη διαπλοκή, αντιμετωπίζεις το πρόβλημα της διαφθοράς; Ερώτημα τρίτο:Στον νόμο δεν προβλέπεται το εκλογικό μέτρο, κι αυτό είναι απολύτως ενδεικτικό για το ότι εκείνο που πραγματικά ενδιαφέρει τους συντάκτες του δεν είναι η εξάλειψη της διαφθοράς.

Ορθώς κείμενα: Αρνούμαι να συμβάλω ως πρόεδρος του Τμήματος στη διάλυσή του

του Νίκου Θεοτοκά

Προς: Τα μέλη της Γ.Σ. του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας

Κοινοποίηση: Πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου

Αθήνα, 26 Σεπτεμβρίου 2011

Αγαπητές και αγαπητοί συνάδελφοι,

Με λύπη μου, σας παρακαλώ να δεχθείτε την παραίτησή μου από τη θέση του Προέδρου του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας.

Όλα αυτά τα χρόνια υπηρέτησα, ενίοτε καθ’ υπερβολή, τις αρχές του δημοσίου και ακαδημαϊκού πανεπιστημίου εντός των ορίων που έθετε η κείμενη νομοθεσία.

Ο Νόμος 4000 και 9 (που προέκυψε χωρίς κανέναν διάλογο με τα Ιδρύματα, ψηφίστηκε από τέσσερα κοινοβουλευτικά κόμματα  και δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 195/06.09.2011) καταλύει, φοβάμαι, τη συνταγματική νομιμότητα, καταργεί τα συλλογικά όργανα και τον ακαδημαϊκό χαρακτήρα των ΑΕΙ, χειραγωγεί την έρευνα και προσβάλλει την αξιοπρέπεια των πανεπιστημιακών λειτουργών. Αντί, δηλαδή, να διορθώνει τα πολλά κακώς κείμενα, καταστρέφει τον ίδιον τον πανεπιστημιακό θεσμό.

Ωστόσο, ό,τι και να λέω κι ό,τι και να φοβάμαι, όσο και να συντάσσομαι με όσες και όσους ζητούν την κατάργησή του, ο 4009 είναι πλέον νόμος του κράτους.

Σύμφωνα με τις μεταβατικές διατάξεις και την υπ’ αρ. πρωτ. 106639/Β1 Εγκύκλιο του Ειδικού Γραμματέα Α.Ε. καθηγ. Β. Παπάζογλου, οι διοικήσεις των Τμημάτων (παρά τις ρητές διατάξεις οι οποίες τα καταργούν) θα συνεχίσουν να λειτουργούν ως τα τέλη της τρέχουσας ακαδημαϊκής χρονιάς «μέχρι την έκδοση των Π.Δ. για την μετατροπή των υφιστάμενων Τμημάτων σε Προγράμματα Σπουδών».

Αρνούμαι να συμβάλω ως πρόεδρος του Τμήματος στη διάλυσή του. Αρνούμαι να υπογράψω τις διοικητικές πράξεις που διαλύουν το επιστημονικό περιεχόμενο των προγραμμάτων σπουδών και των πτυχίων, που καταστρέφουν την οργανική σύνδεση της διδασκαλίας με την παραγωγή νέας γνώσης, που θέτουν σε «εργασιακή εφεδρεία» το ήδη αριθμητικά ελλιπές διοικητικό προσωπικό. Αρνούμαι να προωθήσω τις διαδικασίες που καταστρέφουν όσα, λίγα και σημαντικά, δημιουργήσαμε υπό εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες. Αρνούμαι, τέλος, να αποδοκιμάσω έργοις (ως εκ της θεσμικής θέσης μου) τις δίκαιες αντιδράσεις των φοιτητών, ακόμη κι όταν συμβαίνει να μην συμμερίζομαι τις μορφές ή τα πεπραγμένα του αγώνα τους.

Υπέρ καταλήψεων συνηγορία

Ανοιχτή επιστολή σε συναδέλφους και συναδέλφισσες

του Σταύρου Κωνσταντακόπουλου

10 Οκτωβρίου 1979. Οι φοιτητές των κατειλημμένων σχολών διαδηλώνουν στο κέντρο της Αθήνας κατά του νόμου 815 (Αρχείο Παν. Δεληκάρη-Μ. Κατσίγερας, «Ελλάδα 20ός αιώνας. Οι φωτογραφίες», τόμ. Β΄: «1946-2000», Ποταμός, Αθήνα 2001)

Αγαπητέ μου  συνάδελφε,

Διάβασα με ενδιαφέρον το δημόσιο κείμενό σου, όπου, μαζί με άλλους συναδέλφους και συναδέλφισσες,  τασσόσασταν ενάντια στις καταλήψεις. Υπάρχουν πράγματα στα οποία  συμφωνούμε και πράγματα στα οποία διαφωνούμε. Δυστυχώς, για μένα, αυτά στα οποία συμφωνούμε είναι πολύ λίγα. Συμφωνούμε ότι οι καταλήψεις έχουν πολύ λίγο κόσμο. Διαφωνούμε όμως στο τι πρέπει να κάνουμε απέναντι σε αυτές. Ας αρχίσω με αυτά στα οποία διαφωνούμε.

Σκεφτόμουνα, διόλου τυχαίο, τις μέρες αυτές τον Μάη του ’68. Σήμερα τον δοξολογεί ολόκληρη η Αριστερά. Φτάσαμε μάλιστα στο σημείο να τον δοξολογούν και φιλελεύθεροι στοχαστές ή ακόμα και ακροδεξιοί, εντάσσοντάς τον βέβαια στη δική τους οπτική. Ξέρεις πόσες αστοχίες των φοιτητών υπήρχαν τις μέρες εκείνες. Επίτρεψε μου να ασχοληθώ με μία μόνον από αυτές. Όταν ο Κον-Μπεντίτ και η παρέα του βγήκαν από τη Σορβόννη τιμωρημένοι από το πειθαρχικό, το πρώτο πράγμα που σκέφτηκαν οι συγκεντρωμένοι απ’ έξω φοιτητές ήταν να στήσουν οδοφράγματα. Το ίδιο έκαναν και τις επόμενες μέρες. Δεν υπήρχε πιο αλλόκοτο πράγμα από αυτό. Όταν οι πρόγονοι τους επαναστάτες του 1848 η αργότερα, το 1871, στη διάρκεια της Παρισινής Κομμούνας, ύψωναν οδοφράγματα είχαν ως στόχο να εμποδίσουν τα άλογα των δυνάμεων καταστολής να τους προσεγγίσουν καθώς και τις σφαίρες που η τροχιά τους κινιόταν σε ευθεία γραμμή να τους πλήξουν. Το ’68 όμως η αστυνομία είχε αύρες στη διάθεση της και  ο στρατός τανκς  που κανένα οδόφραγμα δεν θα μπορούσε να τα σταματήσει, ενώ τα δακρυγόνα, έτσι όπως εκτοξεύονται, μπορούν να πλήξουν τους διαδηλωτές όσο ψηλό και να είναι το οδόφραγμα που έχουν σηκώσει. Επιπλέον, πολλές φορές στήνανε τα οδοφράγματα χωρίς να έχουν εξασφαλίσει πίσω τους δρόμους διαφυγής με αποτέλεσμα, μόλις η αστυνομία τα γκρέμιζε να τους λιανίζει με μια αγριότητα που ο μακαρίτης ο Ελεφάντης, αυτόπτης μάρτυρας, όταν τη συνέκρινε με αυτή των δικών μας, θεωρούσε τους Έλληνες συναδέλφους τους παιδιά της χορωδίας.

Απέναντι, λοιπόν, στους εξεγερμένους γάλλους φοιτητές του Μάη μπορείς να διαλέξεις ανάμεσα σε δυο στάσεις. Η πρώτη είναι να  τους οικτίρεις για την αφέλειά  τους, η δεύτερη είναι να καταλάβεις ότι ακόμη και οι πιο πρωτοπόροι δεν ξεφεύγουν από ένα συλλογικό πολιτικό υποσυνείδητο που περιέχει μέσα του τις μνήμες επαναστατικών αναστατώσεων του παρελθόντος.

Πάμε στα δικά μας. Ας περιοριστώ στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν. Εξάλλου, οι έλληνες φοιτητές δεν διαθέτουν τις «ευκολίες» των γάλλων συναδέλφων τους, δηλαδή,  τα ιστορικά έργα του Μαρξ, για να ταξιδέψουν στις  αναστατώσεις του πιο μακρινού  τους παρελθόντος. Για δες. Στη διάρκεια της χούντας, και η Νομική και το Πολυτεχνείο καταλήψεις ήταν.  Το 1979, ο «ελληνικός Μάης», με καταλήψεις ακύρωσε έναν ψηφισμένο νόμο, τον 815. Το 1990-1991 το πολυνομοσχέδιο του Κοντογιαννόπουλου, μετά από καταλήψεις και τη δολοφονία του Τεμπονέρα, αποσύρεται. Το 2006, το ΠΑΣΟΚ αναγκάζεται να αποσύρει την υποστήριξη του στη ΝΔ για κατάργηση του άρθρου 16, μετά από ένα μεγάλο κίνημα, όπου τον τόνο δίναν οι καταλήψεις. Και μην μου πεις, όπως μου έχεις ξαναπεί, αν το ΠΑΣΟΚ δεν  απέσυρε την υποστήριξή του, δεν θα γινόταν τίποτα. Γιατί θα σου ανταπαντήσω ότι αν δεν προηγούνταν οι ζυμώσεις και οι μετατοπίσεις που προκάλεσαν οι καταλήψεις, κανένα ΠΑΣΟΚ δεν θα απέσυρε τίποτα.

Η επίθεση στα Πανεπιστήμια: ένα βρετανικό μανιφέστο αντίστασης

Στα τέλη Αυγούστου, κυκλοφόρησε από τον βρετανικό εκδοτικό οίκο Pluto Press ο  συλλογικός τόμος The Assault on Universities: A Manifesto for Resistance, σε επιμέλεια τoυ Michael Bailey (Essex University) και του Des Freedman (Goldsmiths, University of London). Στον απόηχο του περσινού θερμού βρετανικού χειμώνα, με τις μαζικές διαδηλώσεις και τις καταλήψεις ενάντια στην αύξηση των διδάκτρων, ο τόμος περιέχει άρθρα πανεπιστημιακών και φοιτητών που πρωτοστάτησαν στον κίνημα αυτό. Όπως γράφουν  οι επιμελητές, είναι μια συνεισφορά στον αγώνα για τη σωτηρία της ψυχής της ανώτατης εκπαίδευσης στη Βρετανία.

Ξεκινώντας από την κριτική στην πολιτική της κυβέρνησης Κάμερον, τα άρθρα επικεντρώνονται όχι μόνο στο ζήτημα σε ποιο πανεπιστήμιο εναντιωνόμαστε, αλλά και για ποιο πανεπιστήμιο παλεύουμε, ενώ εξετάζουν στρατηγικές με τις οποίες μπορεί να προχωρήσει η καμπάνια το τρέχον ακαδημαϊκό έτος, καθώς τα προβλήματα οξύνονται: οι περικοπές της χρηματοδότησης συνεχίζονται, ενώ πολλά ιδρύματα  αυξάνουν τα ετήσια δίδακτρά τους μέχρι το ανώτατο όριο των 9.000 λιρών,  καθιστώντας έτσι την πανεπιστημιακή εκπαίδευση απλησίαστη για όλο και περισσότερους.