Διασταυρώσεις και Συναρμογές

Από την Γκιαούρ Ιζμίρ στην Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων

Το Τμήμα Φιλολογίας του ΑΠΘ ανακήρυξε, την Παρασκευή 22 Μαΐου επίτιμο διδάκτορα την ιστορικό Πόπη Πολέμη, τιμώντας τη συμβολή της στην ιστορία του βιβλίου και των ιδεών. Για τους ανθρώπους με το έργο το ήθος και την προσφορά της Πόπης Πολέμης, δεν χρειάζονται πολλά και ηχηρά λόγια. Γι’ αυτό θα πούμε μόνο ότι, στην περίπτωση αυτή, η τιμή επιστρέφει στο τιμώντα. Και θα σταματήσουμε εδώ, για να παραθέσουμε όσο το δυνατόν εκτενέστερα αποσπάσματα από την ομιλία της στην τελετή – μια τελετή που δεν ήταν τελετή, αλλά μια γιορτή όπου περίσσευε η χαρά, η συγκίνηση και τα ειλικρινή αισθήματα.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

της Πόπης Πολέμη

Μαζί με τις θερμές ευχαριστίες για την τιμητική απόφαση του Τμήματος Φιλολογίας, θα ήθελα να ξεκινήσω τη σύντομη αυτή κατάθεση με την ομολογία ενός παλαιού κρίματος, κι ας μην πιστεύω στην δι’ εξομολογήσεως εξιλέωση. Όταν τον περασμένο Οκτώβρη η Μαίρη Μικέ, παλαιά συμφοιτήτρια και φίλη, μου έκανε λόγο για την επικείμενη πρόταση που κατέληξε να μας συγκεντρώσει σήμερα εδώ, η συγκίνηση ήταν εύλογη, προπάντων γιατί η πρωτοβουλία πήγαζε από το Τμήμα με το οποίο με συνδέουν τόσες αναμνήσεις. Ελπίζω οι φίλοι να με συγχωρήσουν αν πω πως, ούτως ή άλλως, η τιμή μού φάνηκε υπερβολική. Ωστόσο, δεν είναι αυτός ο λόγος που η πρώτη αντίδραση ήταν ευγενικά να αρνηθώ. Είναι γιατί μου είχε κακοφανεί πολύ όταν ο Φίλιππος Ηλιού αποδέχθηκε την αντίστοιχη πρόταση από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, για την οποία πίστευα ότι δικαίως του έγινε, αλλά ήμουν απόλυτα πεπεισμένη πως ο ίδιος δεν θα συναινούσε. Βλέπετε, όταν είχα κτυπήσει την πόρτα του τον Σεπτέμβρη του ’82, αυτό συνέβη, μεταξύ των άλλων, επειδή εκείνος ο αποσυνάγωγος αριστερός ουδεμία σχέση είχε με πανεπιστήμια και επίσημους θεσμούς. Εξού και η απογοήτευση, καθώς θεώρησα πως δεχόταν να ενσωματωθεί συμβολικά σε ό,τι τον έβρισκε αντίθετο, αφού προηγουμένως τον είχε αποκλείσει. Η ειρωνεία δε ήταν πως το τηλεφώνημα της Μαίρης ήρθε ακριβώς είκοσι χρόνια μετά την τελετή εκείνη της 25ης Οκτωβρίου του 1994, στη χαρά της οποίας αγενώς είχα αρνηθεί να συμμετάσχω. Σαν κάποιος να μου τραβούσε το αυτί, γελώντας με συγκατάβαση.

Το παλιό πείσμα: Η Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα

ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ  ΤΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ

 

του Βαγγέλη Καραμανωλάκη

Και τι τα θέλουμε τα βιβλία, και μάλιστα εκείνα που δεν μας ψυχαγωγούν ή δεν μας ενημερώνουν για την κρίση και την οικονομία, όταν ο κόσμος γύρω μας μαστίζεται από την ανέχεια και τον φόβο; Τι νόημα έχουν τα χαρτιά και οι μελέτες, όταν χιλιάδες άνθρωποι αγωνίζονται να εξασφαλίσουν τα στοιχειώδη που θα τους επιτρέψουν να επιβιώσουν; Αναρωτιέμαι και το ξανακοιτώ. Εντυπωσιακό, ογκώδες, μια πλατιά θάλασσα με εκατοντάδες μικρά νησιά μέσα της, εξώφυλλα βιβλίων, που περιβάλλονται από καταγεγραμμένα άγνωστα και γνωστά στοιχεία, πληροφορίες, σχόλια. Μια τεράστια αγκαλιά, που κρύβει έναν απίστευτο μόχθο, μόχθο που σχεδόν αποσιωπάται έντεχνα, πίσω από τα μικρά στοιχεία για τα ονόματα των συνεργατών και λίγο μεγαλύτερα για τον τίτλο: Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα. Ο δεύτερος τόμος (1819-1832), αδελφάκι του πρώτου, απόντος πια του εμπνευστή και πρωτεργάτη τους, του Φίλιππου Ηλιού.  Με την αναγκαία και πολύτιμη συνδρομή του Μουσείου Μπενάκη (στο οποίο εντάσσεται σήμερα το Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού»), και του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης (με το οποίο συμπράττει πλέον το ΕΛΙΑ).

Σκέφτομαι τη σημασία του. Όχι μόνο τα αναμενόμενα: την καίρια συμβολή του στην ιστορία του βιβλίου και των νοοτροπιών, την

Η Ελληνική Bιβλιογραφία του 19ου αιώνα, τόμος δεύτερος

Τα βιβλία των φίλων αποτελούν χαρμόσυνο γεγονός: ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με τις πνευματικές τους ζητήσεις, να χαρούμε τον καρπό του μόχθου τους, να διασταυρωθούμε μαζί τους στο πεδίο των ιδεών. Το έργο όμως το οποίο με υπερηφάνεια αγγέλλουμε σήμερα (σεμνυνόμενοι, ευλόγως, ότι έχουμε την πρωτιά επ’ αυτού στον ελληνικό Τύπο) υπερβαίνει πλήρως τη διάσταση αυτή. Η Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα, έργο ζωής του Φίλιππου Ηλιού με τη συνεργασία της Πόπης Πολέμη (ο δεύτερος τόμος της κυκλοφορεί την ερχόμενη εβδομάδα), αποτελεί έργο εθνικό, με όλη τη σημασία του όρου. Με τις εκτενείς περιγραφές των εντύπων, την αποδελτίωση αγγελιών και βιβλιοκρισιών του σύγχρονου τύπου και την ενσωμάτωση κάθε σχετικής πληροφορίας, προσφέρει στον αναγνώστη το συνολικό πλαίσιο για την κατανόηση της παραγωγής και της πρόσληψης του βιβλίου, αποτελεί κάτι πολύ περισσότερο από βιβλιογραφία: μια σπουδαία μελέτη, ένα πολυδύναμο εργαλείο για την κοινωνική ιστορία της ελληνικής παιδείας.