Η κάθοδος των τεσσάρων (στις δημοτικές εκλογές)

Υπεύθυνος δήλωσις

Μάνος Αυγερίδης, Μαρία Καλαντζοπούλου, Ιωάννα Μεϊτάνη, Στρατής Μπουρνάζος

[…] Οι φυσιολάτραι εψήφισαν υπέρ της καταργήσεως της υποταγής και ο κρουνός ενός εκάστου κατήντησε το προσκύνημα των λεπρών καθώς και των υγιεστέρων μονάδων. Στην κορυφή του ενδοξοτέρου λόφου ιδρύθη αμμωνιούχον αιλουροκομείον και εις το κυλικείον του επετράπη η είσοδος σε όλους τους καιρούς καθώς και η συμβίωσις των δεσποινίδων μετά των ορχουμένων ποντοπόρων του ενεστώτος έτους.

Ανδρέας Εμπειρίκος, «Τα σύρματα των αισθημάτων» (από την Υψικάμινο)

Εντγκάρ Ντεγκά, «Τέσσερις χορεύτριες», 1900

Τα «Ενθέματα» είναι πολλά πράγματα μαζί: είναι κομμάτι της «Αυγής», είναι κομμάτι μιας ιστορίας (που σαν ένθετο ξεκινάει το 1996, αλλά σαν ιδέες ασφαλώς πάει πολύ πιο πίσω), είναι διαθέσεις, ιδέες, κέφι, συζητήσεις και άλλα πολλά. Και φυσικά είναι οι άνθρωποί τους: οι άνθρωποι που τα γράφουν, οι άνθρωποι που τα επιμελούνται, οι άνθρωποι που τα διαβάζουν.

Εμείς λοιπόν, οι τέσσερις άνθρωποι που επιμελούμαστε τα «Ενθέματα», θέλουμε να πούμε κάτι σε όσους και όσες μας διαβάζουν. Να κάνουμε μια (υπεύθυνη) δήλωση: Κατεβαίνουμε υποψήφιοι στις δημοτικές εκλογές. Ο Μάνος Αυγερίδης στην Ηλιούπολη με το συνδυασμό «Ηλίου-Πόλις. Ανθρώπινη Πόλη» (υποψήφιος δήμαρχος: Χρήστος Κοκοτίνης), η Μαρία Καλαντζοπούλου, η Ιωάννα Μεϊτάνη και ο Στρατής Μπουρνάζος στον Δήμο της Αθήνας με τον συνδυασμό «Ανοιχτή Πόλη» (υποψήφιος δήμαρχος: Γαβριήλ Σακελλαρίδης).

Η απόφασή μας αυτή δεν είναι τυχαία, κάθε άλλο. Πέρα από τις προσωπικές διαδρομές του καθενός μας, υπάρχει κάτι κοινό σ’ αυτήν: Στις διπλές εκλογές του Μάη θέλουμε, με κάθε τρόπο, να εκτεθούμε. Να πάρουμε θέση, να προσφέρουμε τις όποιες δυνάμεις μας. Με την Αριστερά. Γιατί, όσο κι αν ακούγεται βαρύγδουπο, τις εκλογές αυτές τις αισθανόμαστε ως μια υπαρξιακή μάχη για την κοινωνία και τη ζωή μας. Και μας δίνει μεγάλη χαρά που τον αγώνα αυτόν τον δίνουμε μαζί με συνυποψήφιους και συνυποψήφιες (ανάμεσά τους και πολλοί φίλοι και φίλες, πολλοί συνεργάτες και συνεργάτριες των «Ενθεμάτων», καθώς και της Αυγής γενικότερα) που μας εμπνέουν με την αξιοσύνη, τη γνώση, τους αγώνες και την ανιδιοτέλειά τους.

Xέστερ βαν Ντάπερεν, «Τέσσερις χορευτές στα κόκκινα»

Δεν πιστεύουμε σε δρόμους γεμάτους ροδοπέταλα ούτε θέλουμε να φιλοτεχνήσουμε ένα ειδυλλιακό αριστερό τοπίο με πολύχρωμες πεταλούδες· ξέρουμε τις δυσκολίες, τις υστερήσεις, τις κακοτεχνίες. Και όμως είμαστε βέβαιοι ότι μας αξίζει κάτι πολύ καλύτερο από αυτό που ζούμε. Και επειδή «είμεθα όλοι εντός του μέλλοντός μας», αυτό το μέλλον πρέπει επειγόντως να το επινοήσουμε, τώρα, συλλογικά, όλοι και όλες εμείς.

Καλή επιτυχία και καλούς αγώνες, λοιπόν, στους συνδυασμούς της Αριστεράς (άμποτε και ενωμένης) και τους υποψήφιούς τους. Κανείς μας δεν περισσεύει, αλλά και κανείς μας δεν (πρέπει να) είναι αναντικατάστατος.

Μάνος Αυγερίδης, Μαρία Καλαντζοπούλου, Ιωάννα Μεϊτάνη, Στρατής Μπουρνάζος

Αυτοδιοικητικές επιλογές: Τα δέντρα και το δάσος

του Αλέξη Οικονομίδη

Ρενέ Μαγκρίτ, «Ο ευαγγελισμός», 1930

Ορισμένες σκέψεις, με αφορμή τον διάλογο που ξεκίνησε στις σελίδες των «Ενθεμάτων» για τις αυτοδιοικητικές επιλογές και τη σχέση του «τοπικού» με το «εθνικό» με το σχόλιο του Αντώνη Λιάκου και την απάντηση του Χρήστου Σίμου.

1. Οι άνθρωποι δεν βιώνουν μια ενιαία τοπικότητα, την οποία στις επικείμενες εκλογές καλούνται να συνδέσουν πλήρως, μερικώς ή καθόλου με την κεντρική πολιτική αναμέτρηση. Η ίδια η τοπικότητα εμπεριέχει ήδη –και παράγει συνεχώς– διαφορές, και μάλιστα όχι μόνο ποσοτικές: η πόλη δεν είναι ένα μεγάλο χωριό, ούτε η μητρόπολη είναι, απλώς, μια μεγάλη πόλη. Οι διαφορές κλίμακας συγκροτούν –έχουν συγκροτήσει προ πολλού– διαφορετικές ποιότητες.   

2. Γι’ αυτό άλλωστε, ακόμη και στο βαθύτερο σημείο της κρίσης, μια μικρή ή μεσαία πόλη δεν θα ζήσει ποτέ το φαινόμενο που διεθνώς περιγράφεται ως «μητροπολιτική οδύνη»: τη μαζική, δηλαδή, εξαθλίωση των πιο ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού της, απόρων, αστέγων, ψυχικά ασθενών, αναπήρων, τοξικοεξαρτημένων, με τις ιδιότητες μάλιστα αυτές να συνυπάρχουν συχνά στα ίδια πρόσωπα. Η Αθήνα όχι απλώς ζει αυτό το φαινόμενο, αλλά, επιπλέον, η διαχείρισή του αποτελεί όρο επιβίωσης γι’ αυτήν.

Δύο χρόνια «Καλλικράτης»: η αυτοδιοίκηση υπό κατάρρευση

Ανάγκη για τοπικά σύμφωνα κοινωνικής συνοχής

του Γιάννη Ιωαννίδη

Μίμης Βιτσώρης, «Σπίτια»

 ΟΚαλλικράτης σχεδιάσθηκε το 2010 ως πρόγραμμα με στόχο τη διοικητική μεταρρύθμιση στους ΟΤΑ, που θα αποτελούσε δημιουργική απάντηση στην πολύπλευρη κρίση που αντιμετώπιζε η χώρα. Μάλιστα, πριν την εφαρμογή του είχε καταφέρει να εξασφαλίσει ιδιαίτερα αυξημένη συναίνεση στο χώρο της αυτοδιοίκησης, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από σχετική έρευνα. Δεκαοχτώ μήνες μετά, οι υψηλές προσδοκίες είχαν μετατραπεί σε διαψεύσεις.[1] Το θέμα της συγκυρίας αναδεικνύεται, με κρίσιμη παράμετρο το ότι ο «Καλλικράτης» αποτελεί μια καλή ευκαιρία για τη διοικητική διαχείριση του Μνημονίου. Κατά συνέπεια, η ανάγκη να δούμε με διαφορετικό τρόπο την οργάνωση της τοπικής αυτοδιοίκησης καθίσταται επίκαιρη.

Από την προαναφερθείσα έρευνα προκύπτει ότι τα σημαντικότερα προβλήματα στην εφαρμογή του «Καλλικράτη» αποτελούν τόσο η έλλειψη οικονομικών πόρων σε σχέση με τις νέες αρμοδιότητες όσο και το ανελαστικό, γραφειοκρατικό θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας. Επίσης, καταγράφεται ότι αρνητικές πλευρές στον σχεδιασμό του σχετίζονται, κυρίως, με την αδυναμία του ελληνικού συστήματος διοίκησης (κεντρικής και τοπικής) να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις ενός τέτοιου εγχειρήματος.

Γκάζια

της Ιωάννας Μεϊτάνη

Την επόμενη Κυριακή το Βερολίνο ψηφίζει για το κοινοβούλιο του κρατιδίου και τα τοπικά περιφερειακά συμβούλια της πόλης. Ο τοπικός Τύπος χαρακτήρισε την προεκλογική περίοδο βαρετή μέχρι θανάτου, και οι αφίσες όλων των κομμάτων συναγωνίζονταν σε κοινοτοπία. Όλων; Όχι!

Η αφίσα του NPD και δίπλα η "πειραγμένη", από το "Die Partei" (πηγή: Αρχείο Ι.Μ.)

Το NPD, το κόμμα των νεοναζί, έκανε με τον τρόπο του αίσθηση: οι αφίσες του έσταζαν μίσος («Κοινωνική ασφάλεια αντί για πολυπολιτισμικότητα», «Αμυνθείτε», «Εργασία, πατρίς, οικογένεια», «Καλό ταξίδι» — κάτω από ένα σκίτσο όπου τρεις μετανάστες είναι καθισμένοι πάνω σε ιπτάμενο χαλί) και συγκέντρωσαν τα αρνητικότερα σχόλια από τους περισσότερους πολιτικούς και από τα ΜΜΕ. Σε ορισμένες γειτονιές οι αντιφασιστικές ομάδες απέτρεψαν την αφισοκόλληση των νεοναζί. Σε άλλες, οι αφίσες τους είναι κολλημένες ψηλά στις κολόνες, ώστε να μην μπορούν εύκολα να καταστραφούν. Υπάρχουν και μέρη όπου τα συνθήματά τους κυριαρχούν. Ένα από αυτά προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Στην αφίσα βλέπουμε τον Ούντο Φόιγκτ, αρχηγό του NPD, με πέτσινο μπουφάν και δερμάτινα μαύρα γάντια, πάνω σε ένα μηχανάκι, με το δεξί χέρι στο γκάζι. Η αφίσα γράφει «Δώστε γκάζι!» (Gas geben!) — στα γερμανικά η λέξη Gas σημαίνει και αέριο. Ξεσηκώθηκαν οι οργανώσεις των συγγενών των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, έκαναν μηνύσεις, ωστόσο το δικαστήριο, με απόφασή του πριν από λίγες μέρες, αποφάσισε ότι το σύνθημα είναι αμφίσημο και όχι μονοσήμαντη αναφορά στους θαλάμους αερίων, οπότε οι αφίσες μπορούν να παραμείνουν. Η καλύτερη από τις έμπρακτες αντιδράσεις που εντόπισα ήταν το λεγόμενο adbusting (παρέμβαση σε διαφημιστικές αφίσες ώστε να αλλάζει το περιεχόμενο και το μήνυμά τους) από ένα πλακατζήδικο κόμμα (Die Partei) άφησαν το σύνθημα στην αφίσα, αλλά στη θέση του φασίστα αρχηγού κόλλησαν τη φάτσα του Γεργκ Χάιντερ, που σκοτώθηκε το 2008 σε αυτοκινητιστικό, κι από πίσω, αντί για μηχανάκι, φαινόταν το κατεστραμμένο του αμάξι.

Μπορεί η αλληλέγγυα οικονομία να δώσει αριστερή διέξοδο στην κρίση;

του Παναγιώτη Πάντου

"Η παρέλαση των φτωχών, Ουάσινγκτον, 1968". Φωτογραφία του Κώστα Μάνου.

Δήμοι και κοινωνική πολιτική. Η τελευταία δεκαπενταετία σημαδεύτηκε από την προσπάθεια του κράτους να μειώσει τις κοινωνικές παροχές προς τους πολίτες. Στο πλαίσιο αυτό μια σειρά από κοινωνικές παροχές πέρασαν στη φροντίδα των δήμων, χωρίς όμως τους αντίστοιχους πόρους και την κατάλληλη επιστημονική στήριξη. Το αντίβαρο για να μην καταρρεύσει το σύστημα ήταν η χρηματοδότησή του μέσω κοινοτικών προγραμμάτων (π.χ. «Βοήθεια στο σπίτι» κ.λπ.) ή μέσω διαφόρων κονδυλίων χωρίς μόνιμο χαρακτήρα (π.χ. προγράμματα stage, συμβασιούχοι σε θέσεις πάγιων αναγκών κ.λπ.). Ως αποτέλεσμα διαμορφώθηκε ένα πλέγμα κοινωνικών υπηρεσιών χωρίς σταθερή παρέμβαση στα κοινωνικά προβλήματα, βασισμένο σε συμβασιούχους υπαλλήλους, με προσωπικό που προσλαμβάνεται με αδιαφανείς διαδικασίες.

Η εφαρμογή του «Καλλικράτη» όχι μόνο δεν αλλάζει αυτή την τάση, αλλά αντίθετα την ενισχύει.

Η οικονομική κρίση φέρνει στην επιφάνεια νέες ανάγκες. Σήμερα οι εργαζόμενοι βλέπουν το εισόδημά τους να μειώνεται και την ανεργία να εκτοξεύεται. Οι νέες ανάγκες που δημιουργούνται, δεν μπορούν όμως να αντιμετωπιστούν με τα μέσα με τα οποία οι δήμοι ασκούσαν κοινωνική πολιτική τα προηγούμενα χρόνια. Με άλλα λόγια, η απάντηση στην κρίση δεν μπορεί να είναι να περισώσουμε ό,τι μπορούμε από μια παλαιάς κοπής κοινωνική πολιτική, που έχει τις ρίζες της στην προηγούμενη τριακονταετία. Οι νέες συνθήκες απαιτούν και νέα εργαλεία.

Στο πλαίσιο αυτό, αξίζει να ανοίξει η συζήτηση για τον πρακτικό σχεδιασμό μιας οικονομίας των αναγκών, η οποία ρητά θα επιδιώκει τη δημιουργία ενός εύρωστου οικονομικού πεδίου που δεν θα στοχεύει στο κέρδος, αλλά στην κάλυψη συγκεκριμένων κοινωνικών αναγκών, την αξιοπρεπή αμοιβή των εργαζομένων και τον κοινωνικό έλεγχο των επιχειρήσεων.

Η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να αποτελέσει χώρο ανάπτυξης μιας τέτοιας αλληλέγγυας οικονομίας, και μάλιστα σε ριζοσπαστική κατεύθυνση, με στόχο την επαναφορά μέρους της σημερινής ιδιωτικής οικονομίας υπό δημόσιο έλεγχο.

Μια νέα κοινωνική χάρτα για τους δήμους

Πρώτο βήμα για μια τέτοια προσπάθεια είναι η υιοθέτηση κάποιων βασικών αρχών, που θα διασφαλίζουν ότι οι κοινωνικές επιχειρήσεις που θα δημιουργηθούν δεν θα αποτελέσουν δούρειο ίππο για την ιδιωτικοποίηση κοινωνικών υπηρεσιών και την περαιτέρω επιδείνωση των εργασιακών συνθηκών:

α) Οι δημοτικές παροχές δεν πρέπει να αφορούν μόνο το κομμάτι του πληθυσμού που αντιμετωπίζει ακραία κοινωνικά προβλήματα, αλλά να απευθύνονται σε όλους.

β) Η κοινωνική πολιτική πρέπει να εστιάζει στις πραγματικές ανάγκες των κατοίκων, που δεν είναι κοινές σε κάθε πόλη.

γ) Η κοινωνική παρέμβαση του δήμου δεν μπορεί να έχει μόνο ποσοτικούς στόχους, αλλά πρέπει να μεριμνά και για την αποτελεσματικότητα και την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών.

Αριστερά και Τοπική Αυτοδιοίκηση: εμπειρίες, προβλήματα, προοπτικές

Συζητούν ο Χάρης Κωνσταντάτος,

ο Μιχάλης Σπουρδαλάκης και ο Κωστής Χατζημιχάλης

Δημοσιεύουμε σήμερα το δεύτερο μέρος της συζήτησης μεταξύ του Χ. Κωνσταντάτου, του Μ. Σπουρδαλάκη και του Κ. Χατζημιχάλη, με γενικό θέμα το αυτοδιοικητικό τοπίο όπως διαμορφώνεται στη συγκυρία της κρίσης και της εφαρμογής του «Καλλικράτη». Το πρώτο μέρος, με τίτλο «Η τεράστια διοικητική-πολιτική αναδιάρθωση του “Καλλικράτη” και η λογική της “αποκένωσης του κράτους” στη συγκυρία της κρίσης», είχε δημοσιευθεί την προηγούμενη Κυριακή. Αφιερωμένο στον Καλλικράτη, κατέληγε ανοίγοντας το θέμα των δυνατοτήτων και της πολιτικής της Αριστεράς, σε τοπικό επίπεδο, με τα νέα δεδομένα.

«Ε»

Ρενέ Μαγκρίτ, "Η ωραία της νυκτός"

Χάρης Κωνσταντάτος: Ο Μ. Σπουρδαλάκης αναφέρθηκε σε «κοινωνικές συνέργειες που υπονομεύουν την καπιταλιστική λογική και θα ενδυναμώνουν τα κοινωνικά θύματα του Μνημονίου και του προκρούστειου Καλλικράτη». Αυτό, κατά τη γνώμη μου, έχει ως προϋπόθεση την υπέρβαση του γνώριμου μοντέλου του αριστερού αγωνιστή δημάρχου της μεταπολίτευσης. Το μοντέλο αυτό, που προέτασσε κατά κύριο λόγο τη διεκδίκηση (πόρων, αρμοδιοτήτων, υποδομών) από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, το ζήσαμε για πολλά χρόνια και προφανώς αποτελεί αναπόσπαστη παρακαταθήκη της αριστερής ταυτότητας, ειδικά στα αστικά κέντρα· ακόμα και σήμερα αισθανόμαστε την ηχώ του, αν και τα παραδείγματα πια είναι λίγα. Λέω «υπέρβαση», γιατί οι δημοτικές αρχές, ακόμα και της Αριστεράς, υπήρξαν εχθρικές σε κοινωνικές πρωτοβουλίες αυτοοργάνωσης, βλέποντας τον ρόλο τους κυρίως ως προνομιακούς διαμεσολαβητές των αιτημάτων και των προσδοκιών της τοπικής κοινωνίας προς το κεντρικό κράτος.

Μιχάλης Σπουρδαλάκης: …σχεδόν σαν ομάδα πίεσης.

Χ. Κωνσταντάτος: Υπάρχει λοιπόν, ιδιαίτερα σε καθεστώς κρίσης, όπου πολλές ταυτότητες και σχέσεις σε τοπικό επίπεδο αλλάζουν ριζικά, ένα ζήτημα αναπροσανατολισμού: Τι κάνει μια αριστερή δημοτική αρχή ή οι αριστερές δυνάμεις τοπικά και πώς το ζήτημα της πολιτικής αντιπροσώπευσης συνδέεται οργανικότερα με νέου τύπου κοινωνικές διεργασίες, αλληλέγγυες, που ξεπηδούν σταδιακά «από τα κάτω», πώς ενθαρρύνουμε κάποιες από αυτές; Πώς η προηγούμενη αγωνιστική παράδοση, της διεκδίκησης απέναντι στο συγκεντρωτικό ελληνικό κράτος, μπορεί να συνταιριαστεί με τον ρόλο του υποκινητή, του οργανωτή — και πάντως ομόλογου σε τοπικό επίπεδο της κοινωνικής κινητοποίησης, όχι αντιπροσώπου της, εξωτερικά;

Μ. Σπουρδαλάκης: Θεωρώ ότι αυτό πρέπει να γίνει με ανοικτό μυαλό, με φαντασία, χωρίς στερεότυπα και πάντα με πολιτικούς όρους. Ας μην ξεχνάμε ότι η κρίση συμβάλλει ουσιαστικά στην αναδιάταξη των πολιτικών δυνάμεων. Αναδιάταξη που ξεκινά από τη σοβούσα, εδώ και καιρό, κρίση αντιπροσώπευσης και ολοκληρώνεται με την αποευθυγράμμιση των πολιτικών δυνάμεων από την κοινωνία, εξέλιξη που στις παρούσες εκλογές γίνεται περισσότερο από φανερή. Έτσι, και σε τοπικό και σε περιφερειακό επίπεδο, θα δημιουργούνται ευκαιρίες για νέες κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες. Το ζήτημα δεν είναι μόνο να μεταφέρουμε την παλιά αγωνιστική κινηματική παράδοση της Αριστεράς στον δικό μας χώρο· πρέπει να βλέπουμε και πολιτικά στο επίπεδο των δημοτικών, περιφερειακών κινήσεων κλπ. και προς τις όμορες δυνάμεις, για να κάνουμε αυτή την παρέμβαση, που πολύ σωστά επισημαίνει ο Χ. Κωνσταντάτος.

Έργο του Ανρί Ματύς, από την ενότητα "Τζαζ"

Οι αριστεροί δήμαρχοι και το πρόβλημα του «ρεφορμισμού»

Κωστής Χατζημιχάλης: Εδώ νομίζω αγγίζουμε ένα θέμα-ταμπού για την έννοια του αριστερού δημάρχου στην Ελλάδα: το πρόβλημα του ρεφορμισμού. Αφενός, υπάρχει ένα κατοχυρωμένο πλαίσιο, που ανέφερε πριν ο Χάρης: ο διεκδικητικός ρόλος. Αυτό όχι μόνο δεν πρέπει να αρθεί, αλλά, ιδίως υπό τις σημερινές συνθήκες, πρέπει να ενταθεί. Από την άλλη, κάθε φορά που συζητάμε τι κάνει ένας αριστερός δήμαρχος ξαναμπαίνει το ερώτημα: Αν κάνει κάτι πέρα από τη διεκδίκηση, αυτό είναι αναπαραγωγή του συστήματος, είναι ένταξη στις υπάρχουσες σχέσεις παραγωγής;

Να θυμίσω ένα περιστατικό που συζητάμε συχνά όταν μπαίνει το θέμα. Το 1979 ψηφίστηκε ο περίφημος νόμος 947/1979 «Περί οικιστικών περιοχών», του Στ. Μάνου, υφυπουργού τότε Δημόσιων Έργων. Θέμα του ήταν πώς γίνονται οι επεκτάσεις των πόλεων, με την ενεργό πολεοδομία, με εισφορά σε γη και σε χρήμα — αιτήματα δηλαδή εκσυγχρονιστικά που έθετε και η Αριστερά πριν τη δικτατορία. θυμίζω τα συνέδρια με τη συμμετοχή των Γρ. Διαμαντόπουλου, I. Μπούζεμβεργκ κ.ά. Οι μόνοι δήμαρχοι που έκαναν κάποια προσπάθεια να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες του νόμου ήταν οι δήμαρχοι της ανανεωτικής Αριστεράς. Οι υπόλοιποι, με βασικό κορμό το ΚΚΕ και το ΠΑΣΟΚ, ήταν κάθετα αντίθετοι, θεωρούσαν ότι μια τέτοια στάση αποτελεί τον πιο χυδαίο ρεφορμισμό. Βρισκόμαστε, άλλωστε, στην εποχή του «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο».

Τι γίνεται λοιπόν σήμερα, όταν υπάρχει ένα τοπικό πρόβλημα μεγάλης ανεργίας; Οι καινούργιες δυνατότητες σου αφήνουν κάποια ψήγματα πρωτοβουλιών, με λίγους πόρους. Καταρχάς, σίγουρα ζητάς περισσότερα χρήματα, γιατί, όπως έχει πει και ο Χ. Κωνσταντάτος, ένας αριστερός δήμαρχος δεν μπορεί να είναι απλώς διαχειριστής της φτώχειας. Αυτό είναι σίγουρο. Μια πολύ σημαντική πηγή κονδυλίων, ειδικά για τη φτώχεια, είναι τα κοινωνικά ταμεία συνοχής. Όμως, για να πάρεις χρήματα από εκεί χρειάζεσαι τεχνοκρατική προετοιμασία. Ορισμένοι αριστεροί δήμαρχοι δεν το κάνουν, επειδή θεωρούν ότι είναι χάσιμο χρόνου ή αποδοχή της «κακιάς Ευρωπαϊκής Ένωσης».

Παραπέρα, πρέπει να σκεφτούμε ιδέες που ξεπερνάνε τη διαχείριση της φτώχειας και την έλλειψη κονδυλίων. Στην Ευρώπη, δήμαρχοι που έχουν ψηφιστεί από την Αριστερά (εμείς μπορεί, βέβαια, με το δικό μας το «αριστερόμετρο» να τους θεωρούμε απλώς «εκσυγχρονιστές») έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν θεσμούς και δομές που δίνουν στους άνεργους και τις άνεργες δημιουργικές διεξόδους. Είναι επίσης διαδεδομένα τα «κοινωνικά παντοπωλεία»: παρόλο που στη χώρα μας η ιδέα έχει υλοποιηθεί συχνά με κακό και ψηφοθηρικό τρόπο, μπορεί να αποτελέσει, για την Αριστερά, μια πρακτική με προοπτικές.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο συνδυασμός βιολογικής γεωργίας και κοινωνικά χρήσιμου φαγητού. Υπάρχουν μεγάλοι καταναλωτές φαγητού, όπως ο στρατός, τα σχολεία, τα νοσοκομεία, τα πανεπιστήμια, καθώς και τα κοινωνικά συσσίτια ενός δήμου, που έχουν σημαντική ζήτηση αγροτικών προϊόντων, ως πρώτη ύλη. Στη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, ακόμη και τη Γιουγκοσλαβία κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών, αριστεροί δήμοι και περιφέρειες (η τελευταία προσφέρει τις αναγκαίες οικονομίες κλίμακας), οργάνωσαν και θεσμοθέτησαν τη συνεργασία μεταξύ βιολογικής γεωργίας και μεγάλων, σταθερών καταναλωτών, δημιουργώντας στην πράξη κοινωνικά χρήσιμο φαγητό για όλους.

Μια άλλη ιδέα είναι οι λεγόμενες «κοινωνικές τράπεζες χρόνου», που έχουν εφαρμοστεί εκτεταμένα στην Ιταλία. Ο κάθε πολίτης «καταθέτει» στην τράπεζα ένα χρονικό διάστημα στο οποίο μπορεί να παρέχει μια υπηρεσία: να φτιάξει τα υδραυλικά, να κάνει μαθήματα κιθάρας ή αγγλικών, να συμπληρώσει μια φορολογική δήλωση κ.ο.κ. Η κάθε ώρα σε αυτή την κοινωνική παροχή είναι ισάξια, δεν υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάλογα με το είδος της εργασίας: μία ώρα ενός ηλεκτρολόγου αντιστοιχεί με μία ώρα μιας καθηγήτριας, ενός γυμναστή κ.ο.κ. Θα μπορούσε να πει κανείς –εγώ βέβαια δεν συμφωνώ– ότι όλα αυτά είναι ρεφορμισμός.

Μ. Σπουρδαλάκης: Δεν είναι, διότι αυτού του είδους οι πρωτοβουλίες ουσιαστικά πάνε κόντρα στη λογική της αγοράς.

Κ. Χατζημιχάλης: …και κόντρα στην εμμονή να περιμένουμε όλες τις λύσεις από το κράτος.

Βάσω Κατράκη, "Ψαράδες με καπέλα"

Μ. Σπουρδαλάκης: Και έτσι φτιάχνεις συνειδήσεις, «ουσιαστικοποιείς», αν μου επιτρέπεται ο βαρβαρισμός, τα συνθήματα που ακούμε, ειδικά παραμονές των εκλογών, περί αλληλεγγύης. Η αλληλεγγύη δεν είναι αφηρημένη έννοια και υπόσχεση· έχει να κάνει και με πολύ συγκεκριμένες πρωτοβουλίες, όπως οι τράπεζες χρόνου, με το πώς οργανώνει κανείς όσους έχουν ανάγκη, στη συγκυρία της καλλικρατικής μεταρρύθμισης και της μνημονιακής διαχείρισης της κρίσης. Η διχοτομία ανάμεσα στον ρεφορμισμό και την επανάσταση, τουλάχιστον στο πεδίο αυτό, δεν πρέπει να μας απασχολεί και κυρίως δεν πρέπει να παγώνει τη δράση μας.

Στη συγκυρία της κρίσης: Η τεράστια διοικητική-πολιτική αναδιάρθρωση του Καλλικράτη και η λογική της «αποκένωσης του κράτους»

Συζητούν ο Χάρης Κωνσταντάτος, ο Μιχάλης Σπουρδαλάκης

και ο Κωστής Χατζημιχάλης

 

Φωτογραφία του Ρομπέρ Ντουανό, 1957

Εδώ και λίγους μήνες, ο «Καλλικράτης», μια τεράστια διοικητική και πολιτική αναδιάρθρωση της χώρας, αποτελεί νόμο του κράτους. Αυτή η μείζονος σημασίας νομοθετική μεταβολή, που αλλάζει πάρα πολλά, όχι μόνο στην Τοπική Αυτοδιοίκηση αλλά και γενικότερα στη δομή του κράτους, δεν συζητήθηκε επαρκώς ούτε την εποχή της κατάθεσης και της ψήφισής της, αλλά ούτε και ενόψει των αυτοδιοικητικών εκλογών της 7ης Νοεμβρίου, των πρώτων που γίνονται με το νέο πλαίσιο.

Εκτιμώντας ότι το θέμα αποτελεί ένα από τα κεντρικότερα ζητήματα των επερχόμενων εκλογών για την Αριστερά, ζητήσαμε από τρεις καλούς γνώστες να το προσεγγίσουν, πολιτικά και επιστημονικά, στο σημερινό φύλλο των «Ενθεμάτων». Τους θέσαμε ορισμένα γενικά ερωτήματα όπως τι σημαίνει ο «Καλλικράτης» (γενικά, αλλά και στην παρούσα συγκυρία), ποιες αλλαγές επιφέρει στο αυτοδιοικητικό και γενικότερο πεδίο, ποια είναι η κριτική από την πλευρά της Αριστεράς, ποια μπορεί να είναι η αριστερή παρέμβαση στα αυτοδιοικητικά, με βάση την ελληνική και τη διεθνή εμπειρία. Οι τρεις συνομιλητές μας (ο Χάρης Κωνσταντάτος, υποψήφιος διδάκτωρ στο Τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, ο Μιχάλης Σπουρδαλάκης, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών, και ο Κωστής Χατζημιχάλης, καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο), αποκρίθηκαν με προθυμία στο κάλεσμά μας. Τους ευχαριστούμε θερμά, και για την ανταπόκριση και για το αποτέλεσμα.

Την επόμενη Κυριακή θα δημοσιευτεί στα «Ενθέματα» το δεύτερο μέρος της συζήτησης, με θέμα: Αριστερά και Τοπική Αυτοδιοίκηση. Εμπειρίες από την Ευρώπη και την Ελλάδα, τι σήμαινε και τι σημαίνει «αριστερός δήμαρχος».

«Ε»

Μια τεράστια διοικητική και πολιτική αναδιάρθρωση της χώρας

Ρενέ Μαγκρίτ, "Προς δόξαν της διαλεκτικής", 1936 ("Ένα εσωτερικό χωρίς εξωτερικό δεν μπορεί, καθεαυτό, να συνιστά εσωτερικό". Γ. Φ. Χέγκελ)

Xάρης Κωνσταντάτος: Χαρτογραφώντας τις μεγάλες αλλαγές που εισάγει ο Καλλικράτης, θα σημείωνα, καταρχάς, τη θέσπιση του περιφερειακού επιπέδου αυτοδιοίκησης, για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Καθώς υπάρχει συνταγματική δέσμευση για δύο επίπεδα αυτοδιοίκησης, και με δεδομένη τη σχετικά πρόσφατη εμπειρία της εισαγωγής της νομαρχιακής αυτοδιοίκησης από τον προηγούμενο «Καποδίστρια», το επίπεδο αυτό συγκροτείται με τη συνένωση σε 13 περιφέρειες των υπαρχoυσών νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων.

Ένα δεύτερο βασικό στοιχείο είναι ότι συνεχίζονται, με ένα δεύτερο κύμα, οι συνενώσεις των πρωτοβάθμιων αυτοδιοικήσεων και μειώνεται έτσι, κατά πολύ, ο αριθμός των δήμων: από 1033 γίνονται 323.

Αυτές οι ανακατανομές στα δύο επίπεδα αυτοδιοίκησης αναδιατάσσουν, σε πολύ μεγάλο βαθμό, τις αρμοδιότητες που αποδίδονται σε καθένα από αυτά. Αξίζει να δει κανείς ποιες αρμοδιότητες εκχωρούνται από το κεντρικό κράτος στο περιφερειακό επίπεδο, ποιες αρμοδιότητες από το πρώην νομαρχιακό επίπεδο πηγαίνουν προς τα κάτω, προς τους δήμους ή παραμένουν συνενούμενες στο περιφερειακό επίπεδο.

Στις αρμοδιότητες περιφερειών περιλαμβάνονται ο αναπτυξιακός προγραμματισμός στο ευρύ χωρικό επίπεδο της περιφέρειας, η διαχείριση των υδάτινων πόρων, ο συντονισμός και έλεγχος των νοσοκομείων και κέντρων υγείας και η κατασκευή οδικών, λιμενικών κλπ. έργων. Στην περιφέρεια Αττικής και στο μητροπολιτικό διαμέρισμα Θεσσαλονίκης μεταφέρονται ακόμη περισσότερες επιπλέον αρμοδιότητες. Στους δήμους ανατίθενται πολεοδομικές αρμοδιότητες, αρμοδιότητες κοινωνικής πρόνοιας και δημόσιας υγιεινής, καθώς και αρμοδιότητες στην εκπαίδευση — κυρίως οι σχολικές υποδομές και προγράμματα κατάρτισης.

Σημειώνω επίσης τη θέσπιση ενός νέου επιπέδου γενικών κρατικών διοικήσεων, μη αιρετών, πάνω από το αυτοδιοικούμενο περιφερειακό, το νέο εκλογικό σύστημα, καθώς και έναν νέο τρόπο ρύθμισης, εποπτείας και ελέγχου των οικονομικών των ΟΤΑ. Βέβαια, και στο πλαίσιο της συγκυρίας, ο «Καλλικράτης» επιδιώκει ρητά και την επίτευξη δημοσιονομικών στόχων εξοικονόμησης κρατικών δαπανών.

Εν ολίγοις, πρόκειται για μια πολύ μεγάλη θεσμική μεταρρύθμιση. Αν και τα αιτήματα για αποκέντρωση και πολυβάθμια δημοκρατική αυτοδιοίκηση, έχουν συζητηθεί και μελετηθεί εδώ και δεκαετίες, και από τις δυνάμεις της Αριστεράς και γενικότερα από προοδευτικές αυτοδιοικητικές δυνάμεις, η συγκεκριμένη μεταρρύθμιση, στη συγκυρία που εισάγεται, δεν έχει συζητηθεί, αν μη τι άλλο, επαρκώς και νομοθετήθηκε από την κυβέρνηση με «κατεπείγουσες» διαδικασίες.

Μιχάλης Σπουρδαλάκης: Πρόκειται πράγματι για μια τεράστια διοικητική και πολιτική αναδιάρθρωση της χώρας, μια αναδιάρθρωση που συνάδει με τους γενικότερους μετασχηματισμούς της πολιτικής εξουσίας στη χώρα μας και τη φέρνει πιο κοντά στη λογική διεθνών τάσεων. Ακόμη και ο όγκος, αυτός καθαυτός, του νόμου 8552/2010 (331 σελίδες, 254 άρθρα), είναι ενδεικτικός του εύρους των αλλαγών. Υποστηρίζεται ότι το μέγεθος θα εξασφαλίσει και την αποτελεσματικότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Προβλέπεται ότι δεν πρέπει να υπάρχουν δήμοι με πληθυσμό κάτω των 25.000 στο λεκανοπέδιο και κάτω των 10.000 στην υπόλοιπη χώρα, εκτός και αν δεν γίνεται αλλιώς, όπως σε κάποιες νησιωτικές περιοχές. Αλλαγές έχουμε και στην εκλογική διαδικασία, αφού για πρώτη φορά θα γίνονται εκλογές για τον δεύτερο βαθμό αυτοδιοίκησης ανά πενταετία, οι οποίες θα συμπίπτουν, στο εξής, με τις ευρωεκλογές.

Στη διανομή των εδρών καταργείται το 42% που υπήρχε ως τώρα με τον νόμο Παυλόπουλου. Επανέρχεται το 50% συν 1, για την εκλογή δημάρχου και περιφερειάρχη, αλλά η διανομή των δημοτικών και περιφερειακών συμβούλων είναι δυσανάλογα μεγάλη υπέρ του πρώτου συνδυασμού, ο οποίος ακόμα και με το ¼ των ψήφων την πρώτη Κυριακή διεκδικεί ακόμη τα 3/5 των δημοτικών ή περιφερειακών συμβούλων. Οι αρμοδιότητες οι οποίες δίνονται στους δήμους είναι πολλές και σημαντικές: άσκηση κοινωνικής πολιτικής, περιβαλλοντική και πολιτική προστασία, παιδεία, αθλητισμός, νέα γενιά και, ακόμη, γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία. Σε ό,τι αφορά την περιφέρεια έχουμε, αντίστοιχα, ανάπτυξη, γεωργία, φυσικούς πόρους, απασχόληση, εμπόριο, μεταφορές, τουρισμό, υγεία (με 23 συγκεκριμένες αρμοδιότητες), πολιτική προστασία, διοικητική μέριμνα, παιδεία, αθλητισμό… Περίπου 360 αρμοδιότητες που περνάνε στην περιφέρεια.

Σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση, τους πόρους του κεντρικού κράτους προς τους νέους δήμους και περιφέρειες θα καθορίσει υπουργική απόφαση. Στο νόμο όμως αναφέρονται εννέα ακόμη πηγές χρηματοδότησης, κυρίως ιδιωτικής λογικής, αφού οι νέοι ΟΤΑ αναμένεται να αντλούν πόρους από δάνεια, τέλη, την Ευρωπαϊκή Ένωση, χορηγίες, κληρονομιές κ.ά.

Το τελευταίο που θα ήθελα να πω είναι ότι υπάρχει μια εποπτεία, το κράτος θα κάνει τον έλεγχο νομιμότητας και τον πειθαρχικό έλεγχο: θα υπάρχει δηλαδή μια αυτοτελής υπηρεσία εποπτείας, από τα πάνω, που δεν θα είναι βέβαια αιρετή.

Η συγκυρία της κρίσης

Γιώργος Βακαλό, Ταυρομάχος

Κωστής Χατζημιχάλης: Θα αρχίσω με δύο παρατηρήσεις που αφορούν τη συγκυρία, πριν μπω στα πραγματολογικά. Ένα πολύ σημαντικό κενό υπάρχει στη σχέση της σημερινής διοικητικής αναδιάρθρωσης με την προηγούμενη, καθώς δεν έχει υπάρξει συστηματική αξιολόγηση του Καποδίστρια. Η προηγούμενη μεταρρύθμιση, που εφαρμόστηκε πριν από 12 χρόνια, επέφερε μια πολύ σημαντική αλλαγή, η οποία δεν έχει αξιολογηθεί. Η κυβέρνηση εισάγει τη νέα αλλαγή, χωρίς να έχει κάνει καμιά αξιολόγηση της προηγούμενης.

Η δεύτερη παρατήρηση, που είναι και αυτή πολύ σοβαρή, αφορά το ζήτημα της κοινωνικής πολιτικής και της οικονομικής συγκυρίας. Όπως είπαν πριν και οι άλλοι δυο συνομιλητές, πρόκειται για μια συγκλονιστικά σοβαρή αλλαγή, η οποία θα εφαρμοστεί στο πλαίσιο της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που έχουμε μπροστά μας. Δηλαδή, σε μια εποχή που υποτίθεται ότι το κράτος και οι υπηρεσίες του σε όλες τις βαθμίδες θα έπρεπε να λειτουργούν με τον πιο άρτιο τρόπο (από τις εισπρακτικές πολιτικές μέχρι την κοινωνική πολιτική), εισάγεται μια μεταρρύθμιση η οποία θα αποδιοργανώσει και ό,τι ισχνά λειτουργούσε σε δήμους και νομαρχίες. Οπότε, ακόμα και αν ήταν ένα καταπληκτικό νομοσχέδιο, υπάρχει ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα συγκυρίας, πότε και πώς εφαρμόζεται.

***

Τεχνοεπιστήμη και γεωγραφίες της πρόσληψης των περιβαλλοντικών κινδύνων

του Γιώργου Μπάλια και του Τάκη Νικολόπουλου

«All politics is local»

Τιπ Ο’ Νιλ, πρόεδρος της αμερικανικής Βουλής

επί δεκαετία

Έργο του Νίκου Εγγονόπουλου

Είναι πλέον γνωστό ότι στις σύγχρονες μετανεωτερικές «κοινωνίες της διακινδύνευσης» ή «του ρίσκου» οι κίνδυνοι κατασκευάζονται, επιβάλλονται και αποτελούν καθολικό διακύβευμα με επιπτώσεις δυνητικά μη αντιστρεπτές. Είναι εξίσου αποδεκτό ότι η αξιολόγηση και η γνώση αυτών των νέων δυνητικών κινδύνων (π.χ. γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί, νανοτεχνολογία, ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, νέα φάρμακα, νέα τρόφιμα κ.ά.) από την επιστήμη και πιο συγκεκριμένα την «τεχνοεπιστήμη» (την –άμεσης χρήσης και άμεσης οικονομικής αποδοτικότητας– εργαλειακή μεταλλαγή της επιστήμης, που την καθιστά «ορθολογική κατά το μέσον», σύμφωνα με τη διάκριση του Μαξ Βέμπερ), δεν είναι βέβαιες και οριστικές. Με άλλα λόγια, στο πεδίο αυτό κυριαρχεί σήμερα η επιστημονική αβεβαιότητα ή ακόμη και η άγνοια («δεν γνωρίζουμε τι δεν γνωρίζουμε»), καθώς εντάσσονται στην πολυπλοκότητα των καταστάσεων, των φαινομένων και των πραγμάτων.