Γκούναρ Χέρινγκ, ιστορικός και πολίτης

Η δράση του στη Γερμανία κατά της Χούντας

του Βαγγέλη Καραμανωλάκη

Μακης Θεοφυλακτοπουλος – Άτιτλο (1993)

Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ, 28 Νοεμβρίου 1969. Ο τριανταπεντάχρονος επιστημονικός βοηθός στην Ιστορία της Ανατολικής Ευρώπης, Γκούναρ Χέρινγκ, με δήλωσή του στα μέσα ενημέρωσης ανακοίνωνε ότι ξεκινάει απεργία πείνας. Στόχος του ήταν να πιέσει την κυβέρνηση της Ομοσπονδιακής Γερμανίας να ψηφίσει υπέρ της προσφυγής που είχαν καταθέσει τέσσερις χώρες (Δανία, Νορβηγία, Σουηδία, Ολλανδία), εναντίον της ελληνικής χούντας στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Οι τέσσερις κυβερνήσεις ζητούσαν την καταδίκη της Ελλάδας και την αποπομπή της από το Συμβούλιο για τους βασανισμούς κρατουμένων και την κατάφωρη παραβίαση των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Η κίνηση του Χέρινγκ ήταν μια ιδιαίτερα σημαντική ενέργεια, με έντονο πραγματικό και συμβολικό βάρος, η οποία συμπύκνωνε, τρόπον τινά, τον αγώνα χιλιάδων ανθρώπων, εντός και εκτός Ελλάδας, εναντίον του δικτατορικού καθεστώτος.

Στη σχετική δήλωσή του, ο Χέρινγκ κατηγορούσε τη γερμανική κυβέρνηση ότι σιωπούσε και έμενε άπραγη απέναντι σε ένα καθεστώς βίας, αδικίας και καταπίεσης – ενώ, με δεδομένα τα εγκλήματα και τις καταστροφές, που είχαν διαπραχθεί κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα, η αλληλεγγύη προς τον ελληνικό λαό και η αποφασιστική υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελούσε ηθικό χρέος και ιδιαίτερο καθήκον της. Σύμφωνα με τις γερμανικές εφημερίδες, ο Χέρινγκ θα παρέμενε καθ’ όλη τη διάρκεια της απεργίας στον χώρο του σεμιναρίου Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο, πίνοντας μόνο νερό και τσάι, έως ότου η γερμανική κυβέρνηση άλλαζε στάση.

Μνημοσύνη Άννας Συνοδινού

Μια αγνοημένη προσφορά της, μεσούσης της Χούντας

του Άλκη Ρήγου

Η Άννα Συνοδινού ως «Ελένη» στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη, σε παράσταση του Εθνικού στην Επίδαυρο

Στα διάφορα που γράφτηκαν στη μνήμη της μεγάλης τραγωδού, ιδιαίτερη αναφορά έγινε και στη συμμετοχή της στα πολιτικά δρώμενα — όπου βέβαια ως πολιτικά δρώμενα θεωρούνται μόνο εκείνα της συμμετοχής στα βουλευτικά έδρανα άντε και εκείνα της συμμετοχής της ως δημοτικής συμβούλου, αυτά άλλωστε και μόνο καταγράφει και το Google — έτσι φυσικό είναι να λησμονήθηκαν άλλες πράξεις της , βαθύτερης πολιτικής στάσης και δημοκρατικού ήθους . Που αξίζει να θυμίσουμε και να θυμηθούμε γιατί όπως έγραφε και η ίδια «η λήθη σημαίνει θάνατο (γι’ αυτό) και διάλεξα τη Μνημοσύνη που τον καταργεί»!

Για την Μνημοσύνη της λοιπόν ας θυμίσουμε , ότι με την κήρυξη του δικτατορικού καθεστώτος της 21ης Απριλίου, η Άννα Συνοδινού διέλυσε την «Ελληνική Σκηνή» που είχε ιδρύσει το 1965 και έμεινε πέντε χρόνια σε καλλιτεχνική σιωπή, ακολουθώντας την γενικότερη ενιαία στάση σιωπής όλου του κόσμου της δημιουργίας.

Μια στάση που άλλαξε με την άρση της προληπτικής λογοκρισίας , όπου από την φάση της «σιωπής» ο κόσμος της πολιτιστικής δημιουργίας σε όλα τα πεδία, εμφανίστηκε και πάλι δυναμικά και ενιαία στην αγορά, με την κλασσική έννοια της λέξης.

Λογοκρισίες στην Ελλάδα

Το πρώτο συνέδριο για την λογοκρισία στη χώρα μας

Από τις 17 έως τις 19 Δεκεμβρίου, στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων (πρώην ΕΑΤ-ΕΣΑ), το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου, σε συνεργασία με το Παράρτημα Ελλάδας του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ οργανώνουν το συνέδριο «Λογοκρισίες στην Ελλάδα»,

Πενήντα ομιλητές διερευνούν την άμεση και έμμεση λογοκρισία, σε όλες τις εκδοχές δημόσιου λόγου (εικαστικές τέχνες, στίχο, μουσική, λογοτεχνία, θέατρο, κινηματογράφο, δημοσιογραφία), από τις πιο παραδοσιακές εκφορές όπως η βλασφημία και τα «εθνικά θέματα» μέχρι τις πιο σύγχρονες μορφές στον χώρο του διαδικτύου. Η επιδίωξη είναι να ερευνηθεί όλη η γκάμα: η ευθεία καταστολή, η προληπτική λογοκρισία και ο πιο ανεξιχνίαστος λογοκριτικός τύπος: η αυτολογοκρισία. Με την ευκαιρία απευθύναμε από ένα ερώτημα στα τρία μέλη της επιστημονικής επιτροπής του συνεδρίου: τον φωτογράφο Νίκο Παναγιωτόπουλο (δρ τεχνών και ανθρωπιστικών επιστημών), τη θεωρητικό τέχνης Πηνελόπη Πετσίνη (δρ τεχνών και ανθρωπιστικών επιστημών) και τον πολιτειολόγο Δημήτρη Χριστόπουλο (αναπληρωτή καθηγητή, Πάντειο Πανεπιστήμιο).

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Σε καθεστώτα ολοκληρωτικά και αυταρχικά, όπως στη χούντα, ήταν μάλλον εύκολο να ταυτοποιήσουμε τη λογοκρισία. Πώς οριοθετείται όμως η λογοκρισία στη μεταπολίτευση;

Καμιά φορά, όταν μας διηγούνται γκροτέσκες ιστορίες λογοκρισίας από τη χούντα γελάμε. Γελάμε, διότι όντως είναι αστείο και διότι έχουμε πλέον τη δυνατότητα να χλευάσουμε την αυταρχική λογοκρισία που έχουμε αφήσει πίσω.

Αντιέκθεση διαμαρτυρίας, αντίδραση στη λογοκρισία και
την κατάσχεση του έργου της Εύας Στεφανή στην Art Athina,
2007. Στην έκθεση παρουσιάστηκε το επίμαχο έργο της
Στεφανή, μαζί με έργα 70 ακόμη Ελλήνων καλλιτεχνών.
Οι δημιουργίες υπογράφτηκαν από όλους τους καλλιτέχνες,
ώστε σε περίπτωση δίωξης, να ασκούνταν εναντίον όλων.

Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι έχουμε ξεμπερδέψει με τη λογοκρισία, μολονότι συζητάμε για άλλα πράγματα. Σήμερα, έχουμε ακόμη καταστολή, το αρχέτυπο της λογοκρισίας. Δείγματα μεν, αλλά σταθερά επαναλαμβανόμενα που δείχνουν πως δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά. Υπάρχει ένα νήμα που ενώνει τις διαδηλώσεις στα αθηναϊκά σινεμά που παίζουν τον «Τελευταίο πειρασμό», τα ασφαλιστικά μέτρα εναντίον του βιβλίου Μ^ν του Ανδρουλάκη, την υπόθεση της έκθεσης outlook (με την απομάκρυνση του «βλάσφημου» έργου του Thierry de Cordier και την ποινική δίωξη του επιμελητή της) το 2004, τη δίωξη του «Παστίτσιου» το 2013 ή τις χρυσαυγίτικες αγκαλιές με τον Μητροπολίτη Πειραιώς με αφορμή το Corpus Christi στο Χυτήριο. Αυτά συνεχίζονται με δύο τρόπους: είτε κάποιοι «αγανακτισμένοι» επεμβαίνουν και το κράτος τους παρακολουθεί χωρίς να τους πειράζει, είτε –πιο σπάνια– το ίδιο το κράτος κάνει το ίδιο την δουλειά. Σε κάθε περίπτωση, όταν η υπόθεση φτάνει στο δικαστήριο, τα θύματα της λογοκρισίας κατά κανόνα αθωώνονται, αλλά τι να το κάνεις; Η δουλειά έχει γίνει.

Αθήνα, Μέρες του 1972

Στον απόηχο του έτους Καβάφη

 της Νένης Πανουργιά

Πορτρέτο του Καβάφη. Έργο του Γιώργου Δρίζου, που φιλοτέχνησε το 1964 με προτροπή του Μάριου Βαγιάνου.

«Πανουργιά!», η φωνή της φιλολόγου, θρύψαλα οι σκέψεις μου. «Πες μας, παιδί μου, τι εννοεί ο Καβάφης όταν λέει… ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν…; Τι θέλει να μας πει, σε μας, τους αναγνώστες του»;

«Α, αυτό το ξέρω, Κυρία», λέω. «Το ξέρω. Εννοεί, σε όλο το ποίημα, ότι αυτό που ψάχνουμε δεν βρίσκεται στο τέλος του ταξιδιού, αλλά ότι το έχουμε μαζί μας πάντα, αναδύεται στη διαδρομή. Εννοεί ότι αν ψάχνουμε μόνο στο τέλος θα βρούμε μόνο τον θάνατο, και θάχουμε χαραμίσει όλη μας τη ζωή». Με κοιτάζει χωρίς να πει τίποτα. Σωστά τα είπα; αναρωτιέμαι. Αυτή την απάντηση ήθελε; «Αλλά τι είναι αυτό το ταξίδι»; ρωτάει. Μα αυτό είναι για μωρά, σκέφτομαι. Γιατί δεν με ρωτάει για τα «άλλα» ποιήματα του Καβάφη; Τις «Μέρες του 1903», ας πούμε — πρόσφατα μελοποιημένο από τον Χατζιδάκι, με τη φωνή του Ψαριανού, τα ποι…τα ποι…τα ποιητικά τα μάτια… τα χείλια εκείιιινα δεν τα ηύρα πιάαα. Χθες βράδυ το άκουγα…Κι έχω διαβάσει όλον τον Καβάφη, γιατί δεν με ρωτάει κάτι άλλο, για κάποιο άλλο ποίημα! Κάτι ενδιαφέρον, τελοσπάντων! Ανοίγει τον κατάλογο και μου βάζει βαθμό.

«Για πες μας εσύ, η καινούργια, από το Γεράκιον Λακωνίας», απευθύνεται στην καινούργια μαθήτρια που συστήνεται έτσι. «Πες μας για τις “Θερμοπύλες”, τι εννοεί ο Καβάφης όταν λέει…Τιμή σε εκείνους όπου…Τι είναι αυτές οι Θερμοπύλες;» Η φιλόλογος είναι νέα και όμορφη, από στρατιωτική οικογένεια, παντρεμένη με υψηλόβαθμο αξιωματικό της χούντας και θέλει να εξερευνήσει μαζί μας τις ομορφιές της ελληνικής λογοτεχνίας. Η συμμαθήτρια από το Γεράκιον Λακωνίας αρχίζει να λέει για τη Μάχη των Θερμοπυλών. Η φιλόλογος δεν έχει υπομονή για τέτοια. Τη διακόπτει, δεν παίρνει την απάντηση που θέλει. Γυρνάει στην Ντιάνα (που την λένε Άρτεμη, αλλά θέλει να τη φωνάζουν Ντιάνα). «Μπορείς εσύ, τουλάχιστον, να μας πεις τι εννοεί ο Καβάφης όταν λέει… Γιατί ενύχτωσε κι οι βάρβαροι δεν ήρθαν…Πως μπορεί οι βάρβαροι να είναι λύσις; Τι λύσις είναι αυτή;»

Από την κρίση των δικτατοριών στην κρίση της δημοκρατίας

40 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ-2

Η σημασία του Πολυτεχνείου, η «φιλελευθεροποίηση» Μαρκεζίνη, η συμβολή του Πουλαντζά στη μελέτη των δικτατοριών, γιατί σήμερα δεν ζούμε μια «νέα χούντα», αλλά τον εκφυλισμό της δημοκρατίας

 Μια συζήτηση του Ηλια Νικολακόπουλου και του Κωνσταντίνου Τσουκαλά

 Ηλίας Νικολακόπουλος: Μας ρωτάς πότε πληροφορηθήκαμε τα γεγονότα. Ήμασταν και οι δυο στο Παρίσι, και μάθαμε για την κατάληψη του Πολυτεχνείου από την πρώτη κιόλας μέρα. Έκτοτε, βρισκόμασταν περίπου σε διαρκή συνέλευση στη Fondation Hellénique, στο Ελληνικό Σπίτι.

Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: Η διαρκής αυτή συνέλευση είχε αρχίσει βέβαια, από το 1967: το Ελληνικό Σπίτι βρισκόταν εν διαρκή συνελεύσει όλα τα χρόνια της Χούντας…

Η. Νικολακόπουλος: Και τις μέρες του Πολυτεχνείου οι συνελεύσεις πυκνώνουν και γίνονται πάνδημες. Τα νέα μεταδίδονται αμέσως. Ευτυχώς, εκείνη την εποχή στο Παρίσι υπήρχαν χαλασμένα τηλέφωνα για το κοινό: έριχνες μέσα ένα κέρμα και ανανέωνες συνέχεια τον χρόνο ομιλίας — έβλεπες λοιπόν Έλληνες στους θαλάμους με τις ώρες. Μ’ αυτό τον τρόπο ακούγαμε και τον σταθμό του Πολυτεχνείου.

Κ. Τσουκαλάς: Όταν μάθαμε ότι μπήκε το τανκς, συγκεντρωθήκαμε καμιά πενηνταριά άνθρωποι, όλοι μας πανεπιστημιακοί, στο γραφείο του αρχιτέκτονα Γιώργου Κανδύλη. Έπεσε και η ιδέα, η οποία τελικά δεν υλοποιήθηκε, να πάρουμε ένα αεροπλάνο και να κατέβουμε στην Ελλάδα, με στόχο είτε να μας συλλάβουν είτε να μας απελάσουν — για λόγους διεθνών εντυπώσεων. Το Πολυτεχνείο ήταν μια τομή σε όλη την ιστορία της αντιδικτατορικής μας κινητοποίησης.

Η. Νικολακόπουλος: Θυμάμαι ότι στις 18 Νοεμβρίου το βράδυ έγινε μια μεγάλη διαδήλωση έξω από την ελληνική πρεσβεία, στην οποία καταφέραμε και μπήκαμε και μέσα στο κτίριο… Πέρα από τις αναμνήσεις μας, αφού μιλάμε για το «παρισινό Πολυτεχνείο», ας θυμηθούμε ότι τα χρόνια αυτά στο Παρίσι ζει και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Παρότι έγιναν διάφορες προσπάθειες για να κάνει κάποια δήλωση, στέφθηκαν με αποτυχία.

Αντιδικτατορική αφίσα που σχεδίασε ο Γιώργος Αργυράκης (από το Σπύρος Καραχάλιος, ό.π.)

Κ. Τσουκαλάς: Ένα από τα χαρακτηριστικά της καραμανλικής διαδρομής, στη διάρκεια της Χούντας, ήταν η σιωπή ή, ακριβέστερα, η επιλεκτική σιωπή.

Η. Νικολακόπουλος: Έκανε επιλεκτικά δηλώσεις όποτε έκρινε. Για το Πολυτεχνείο δεν έκανε — παρότι ξέρουμε ότι του έγιναν κρούσεις. Σκέφτομαι ότι και οι συνομιλητές του στην Ελλάδα, και αναφέρομαι κυρίως στον Κωνσταντίνο Τσάτσο, προφανώς θα τον απέτρεπαν. Ο Τσάτσος, στη Λογοδοσία μιας ζωής, χαρακτηρίζει το Πολυτεχνείο εκδήλωση του πεζοδρομίου, το θεωρεί οχλοκρατική εκδήλωση των κομμουνιστών και άλλων ταραχοποιών…

Η «φιλελευθεροποίηση» Μαρκεζίνη

Συνολικότερα, τώρα, για την εξέγερση του Πολυτεχνείου πρέπει να θυμηθούμε ότι ξεσπάει σε μια περίοδο «ομαλοποίησης», με την υπόσχεση της κυβέρνησης Μαρκεζίνη για διεξαγωγή εκλογών την άνοιξη του 1974. Το μεγαλύτερο μέρος του πολιτικού κόσμου αντιμετωπίζει θετικά την προοπτική αυτή ή τουλάχιστον θεωρεί ότι πρέπει να εκμεταλλευθεί τη ρωγμή. Όσον αφορά τον Καραμανλή… αυτός πρόλαβε να μην πάρει θέση για το «άνοιγμα Μαρκεζίνη». Το Πολυτεχνείο τον διευκόλυνε. Υπάρχει μόνο ένα άρθρο του Γεωργίου Ράλλη, στη Βραδυνή, μια μόλις μέρα πριν την κατάληψη του Πολυτεχνείου, όπου αφήνει να φανεί, περίπου ως εκπρόσωπος του Καραμανλή, ότι το άνοιγμα πρέπει να αντιμετωπιστεί θετικά. Βέβαια, το άνοιγμα κατέρρευσε με το τανκς

Κ. Τσουκαλάς: Η σχετική κουβέντα για τη βαθμιαία φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος έχει αρχίσει νωρίτερα, από το καλοκαίρι του 1973, με την αμνηστία. Ολόκληρη η αστική τάξη και όλο το πολιτικό προσωπικό έλεγαν ότι θα βγούμε από τη δικτατορία με «βελούδινο τρόπο»…

Η. Νικολακόπουλος: …με τον Παπαδόπουλο «πρόεδρο της Δημοκρατίας» και ένα φρικώδες Σύνταγμα.

Το «Γενικό Λαϊκό Ιατρείο» του Πολυτεχνείου (Νοέμβριος 1973)

40 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ-3

 του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη

Κάτοψη του χώρου. Το Ιατρείο με κόκκινο χρώμα.

Το πρόχειρο ιατρείο του Πολυτεχνείου είχε οργανωθεί σε ένα χώρο του πρώτου ορόφου της Αρχιτεκτονικής Σχολής, ήδη από το πρώτο βράδυ της κατάληψης, δηλαδή την Τετάρτη 14 Νοεμβρίου 1973, για να καλύψει περιπτώσεις μικροατυχημάτων και μικροαδιαθεσιών που είχαν ήδη παρουσιαστεί, όπως αναφέρει και ο υπεύθυνός του, 23χρονος τότε φοιτητής της Ιατρικής Γιώργος Παυλάκης.[1] Διαμορφώθηκαν βασικά μια αίθουσα αναρρωτηρίου για τις ελαφρότερες περιπτώσεις και μια αίθουσα αυτοσχέδιου χειρουργείου για τυχόν σοβαρότερα περιστατικά. Ως κλίνες χρησιμοποιούνταν οι πάγκοι και τα τραπέζια που υπήρχαν επιτόπου. Παράλληλα, στην αίθουσα διαλέξεων της Σχολής Καλών Τεχνών, μπαίνοντας από την πύλη της Πατησίων αριστερά, πιο κοντά στο μέτωπο των γεγονότων, λειτουργούσε από το απόγευμα της Παρασκευής, 16 Νοεμβρίου, ένας προωθημένος σταθμός πρώτων βοηθειών, κυρίως για επίδεση μικροτραυματισμών και άμεση αντιμετώπιση περιστατικών λιποθυμιών, δύσπνοιας και οφθαλμιών, εξαιτίας των δακρυγόνων αερίων.[2] Στο ιατρείο, σύμφωνα με ορισμένους αυτόπτες μάρτυρες, τα ονόματα των νοσηλευομένων καταχωρούνταν σε μια κατάσταση, η οποία χάθηκε ή έπεσε στα χέρια των αρχών, μετά την εισβολή.[3]

Εθελοντές φοιτητές και γιατροί

Γιώργος Παυλάκης

Στο χώρο αυτό πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους, πέραν του Παυλάκη, αρκετοί φοιτητές και φοιτήτριες, κυρίως της Ιατρικής, όπως ο Βασίλης Καπερώνης,[4] η Ευαγγελία Μαμαλάκη, η Αντωνία Χαρίτου[5] και ο Γεράσιμος Μπάλλας,[6] συνολικά δεκαπέντε με είκοσι άτομα,[7] ενώ το τελευταίο βράδυ προστέθηκαν και ορισμένοι γιατροί.

Λεφεντίτσα Κανταρά

Αρχικά έσπευσαν δύο ορθοπεδικοί από το ΚΑΤ που δεν έγιναν γνωστά τα ονόματά τους,[8] και αργότερα εμφανίστηκαν ο ομότιμος καθηγητής χειρουργικής του Πανεπιστημίου Κωνσταντίνος Αλιβιζάτος,[9] ο ψυχίατρος Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος,[10] ο φαρμακοποιός Αλέξανδρος Παναγόπουλος,[11] οι χειρουργοί Κώστας Κουτσής από το Λαϊκό Νοσοκομείο[12] και Χαντάτ,[13] αλλά και απλοί ιδιώτες, όπως η Λεφεντίτσα Κανταρά,[14] και βέβαια ο πράκτορας της ΚΥΠ Δημήτριος Πίμπας, ο οποίος, κατά δική του ομολογία, είχε διεισδύσει φορώντας λευκή μπλούζα, υποκρινόμενος τον ιατρό.[15]

Το ζήτημα των νεκρών

Είναι ομόφωνη η πεποίθηση ότι ουδείς κτυπήθηκε από πυρά και, πολύ περισσότερο, ουδείς φονεύθηκε, απ’ όσους βρίσκονταν μέσα στον ίδιο το χώρο του Πολυτεχνείου.[16] Ένα ζήτημα όμως που απασχόλησε ιδιαίτερα την προανάκριση και την κύρια ανάκριση (αλλά λιγότερο τη δίκη καθεαυτή) ήταν ο αριθμός των θυμάτων που, σύμφωνα με ορισμένους μάρτυρες, μεταφέρθηκαν χτυπημένα από χώρους εκτός του Πολυτεχνείου στο πρόχειρο νοσοκομείο τη βραδιά της 16ης προς 17η Νοεμβρίου, και ήσαν είτε ήδη νεκροί, είτε βαριά τραυματίες που πέθαναν εκεί στη συνέχεια.

Είναι χαρακτηριστική καταρχάς η διαπίστωση ότι ούτε καν τα ίδια τα μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής είχαν σαφή εικόνα του αριθμού των θυμάτων, γεγονός ωστόσο όχι τόσο ανεξήγητο, αν λάβει κανείς υπόψη τις χαώδεις συνθήκες των τελευταίων ωρών της κατάληψης του Πολυτεχνείου και τη ραγδαία εξέλιξη αλλεπάλληλων συνταρακτικών γεγονότων. Σε μια συζήτηση που έγινε ανάμεσά τους μετά τη μεταπολίτευση, η σύγχυση που επικρατεί είναι εμφανής:

Μεταφορά τραυματία

«–Τι γινότανε στο νοσοκομείο;

–Ήρθανε [ενν. στη συνεδρίαση της Σ.Ε.] δύο γιατροί στις 12.30΄. Ο ένας είχε ένα μαντήλι και ήταν χτυπημένος. Ήρθαν από το νοσοκομείο. Ο ένας μίλησε στα γαλλικά, ο άλλος μίλησε για νεκρούς. Δύο νεκρούς.

–Για το νοσοκομείο έχουν καταθέσει δύο γιατροί. Δύο φορές που τον είχα δει σε άσχημη κατάσταση, κατάλαβα ότι είχαν πεθάνει δυο τρεις. […] Θυμάμαι ένα παιδί που είχε φάει μια ριπή στο καλάμι και ούρλιαζε, ενώ το πόδι του κρεμόταν.

–Εγώ πήγα στο νοσοκομείο όταν ήρθε ένας κοντός γιατρός στη Συντονιστική και λέει “Δεν μπορώ να κάνω τίποτε. Μου πεθαίνει ένας και θέλει εγχείρηση”. Πάω μέσα μαζί του και μπαίνοντας μ’ έπιασε ένας τραυματίας από το χέρι –είχε φάει μια ριπή- και μου είπε να ειδοποιήσω τον πατέρα του. Δεν ξέρω αν έζησε. […]

–Στον κάτω όροφο κατεβάσανε νεκρούς;

–Δεν ξέρω.

–Ένας άλλος νεκρός; Αυτός από τα Τρίκαλα.

–Εγώ έχω μαρτυρία ανθρώπου από την Άρτα που κρύφτηκα στο σπίτι του. Μου είπε ότι σ’ ένα έργο της ΕΔΟΚ-ΕΤΕΡ θάψανε δεκατρία πτώματα.

–Έχω εικόνες και από το Σάββατο. Μπροστά μου σκοτώσανε δύο.

–Το βράδυ της Παρασκευής είχε πολυβόλα η Σχολή Ευελπίδων που θερίζανε. Αφού βγήκαμε.

–Πρέπει να βρω μια κοπέλα να πάει να καταθέσει. Κυριακή μεσημέρι στην Αλεξάνδρας σκοτώσανε έναν άνθρωπο μπροστά στα μάτια της.

–Να κάνουμε έκκληση στους γονείς των θυμάτων να πάνε να καταθέσουν.

–Ο κόσμος δεν εμπιστεύεται τον Τσεβά.

–¨Όταν ένας άνθρωπος ζει στην επαρχία και έχασε παιδί, φοβάται να καταθέσει […]».[17]

Στα «Ενθέματα» αύριο 17 Νοεμβρίου

Κείμενα των: Στέφαν Κολίνι, Άρη Καλαντίδη, Δημήτρη Παπανικολάου, Ηλία Νικολακόπουλου, Κωνσταντίνου Τσουκαλά, Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, Αχμέτ Ινσέλ 

40 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ

Λάιονελ Φάινινγκερ, «Ατμομηχανή 4», 1933

Από την κρίση των δικτατοριών στην κρίση της δημοκρατίας. Ο Ηλίας Νικολακόπουλος και ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς συζητάνε για  τη σημασία του Πολυτεχνείου, τη «φιλελευθεροποίηση» Μαρκεζίνη,  τη στάση του Κ. Καραμανλή, τη συμβολή του Πουλαντζά στη μελέτη των δικτατοριών, γιατί σήμερα δεν ζούμε μια «νέα χούντα», αλλά τον εκφυλισμό της δημοκρατίας. Νικολακόπουλος: «[Ξαναγυρίζουμε στην εποχή] Πιουριφόι που έκανε δηλώσεις για το πότε πρέπει να γίνουν εκλογές, με ποιο εκλογικό σύστημα κ.ο.κ. Τέτοιου είδους παρεμβάσεις βλέπουμε και σήμερα, με την τρόικα — προσωπικά δεν καταλαβαίνω ούτε καν σε επικοινωνιακό επίπεδο πώς φτάσαμε σε αυτό το χάλι… […] Δεν έχουμε παρασύνταγμα σήμερα, αλλά μπορούμε να πούμε ότι αυτό τον ρόλο τον παίζει, όχι το Μνημόνιο, αλλά η συμπεριφορά και οι εμμονές της Τρόικας». Κ. Τσουκαλάς: «Τα δημοκρατικά ελλείμματα πολλαπλασιάζονται, οι πολιτικές εξουσίες γίνονται πιο αυταρχικές, καταπιεστικές, ανεξέλεγκτες και τελικά βλακώδεις. Όπως ο Πουλαντζάς μιλούσε για τη δημοκρατική ρήξη, υπάρχει και ένα άλλο όριο, αντίστροφο: Από ποιο σημείο και πέρα μπορεί να μιλάμε για ανεπίστρεπτη αυταρχική ρήξη, δικτατορική ρήξη; Δεν έχουμε φτάσει εκεί, αλλά ας το έχουμε κατά νου».

Το «Γενικό Λαϊκό Ιατρείο» του Πολυτεχνείου (Νοέμβρης 1973). Ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης ανασυστήνει την ιστορία του ιατρείου του Πολυτεχνείου, που στήθηκε τις μέρες τις εξέγερσης από εθελοντές γιατρούς και φοιτητές: «Η έρευνα έχει πιστοποιήσει μέχρι στιγμής ότι τουλάχιστον τέσσερις από τους εικοσιτέσσερις τεκμηριωμένους νεκρούς των ημερών εκείνων χτυπήθηκαν από τα πυρά των δυνάμεων ασφαλείας στην ευρύτερη περίμετρο του Πολυτεχνείου, τις βραδινές ώρες της Παρασκευής, 16 Νοεμβρίου. […]. Ταυτόχρονα, είναι γεγονός ότι στο χώρο του Πολυτεχνείου μεταφέρθηκαν και αρκετοί αιμόφυρτοι τραυματίες από σφαίρες (έχουν ταυτοποιηθεί επωνύμως τουλάχιστον δεκαέξι που τελικώς επιβίωσαν), ορισμένοι από τους οποίους είχαν χάσει τις αισθήσεις τους».

Ανώτατη εκπαίδευση: Επωλήθη. Σαράντα χρόνια μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου δημοσιεύουμε αποσπάσματα από το δοκίμιο του  καθηγητή λογοτεχνίας στην Οξφόρδη Stefan Collini,  για την ιδιωτικοποίηση των πανεπιστημίων. Γιατί, παρά τις εθνικές ιδιαιτερότητες, ο αγώνας για την υπεράσπιση της δημόσιας εκπαίδευσης είναι κοινός: «Το να ασκούμε κριτική στην πολιτική που εφαρμόζεται σήμερα στα πανεπιστήμια δεν σημαίνει ότι πιστεύουμε πως παλιότερα όλα είχαν καλώς ή πως αναπολούμε κάποια χρυσή εποχή στην οποία πρέπει να επιστρέψουμε, ούτε, τέλος πως τα πανεπιστήμια δεν είναι υπόλογα στην κοινωνία — κατηγορίες, όλες αυτές, που απαγγέλλουν οι υπερασπιστές της  εν λόγω πολιτικής προκειμένου να απαξιώσουν τη δικαιολογημένη κριτική που τους γίνεται. Με άλλα λόγια, η επιλογή δεν έγκειται ανάμεσα στην υποστήριξη της σημερινής πολιτικής και σε κάποια αίσθηση κεκτημένων δικαιωμάτων που ισοδυναμεί με στρουθοκαμηλισμό» (μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου).

Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΕΔΔΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΜΟΦΥΛΑ ΖΕΥΓΑΡΙΑ

Ομόφυλα ζευγάρια: Μονίμως «εκτός προτεραιότητας»; Γράφει ο Άρης Καλαντίδης: «Ναι, γνωρίζω το επιχείρημα: υπάρχουν “πολύ σημαντικότερα προβλήματα αυτή τη στιγμή” από το σύμφωνο συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια.  Μια στιγμή που κρατάει χρόνια… Και, με κάποιον μυστήριο τρόπο, το θέμα πάει πάντοτε στον πάτο της λίστας με τις προτεραιότητες, λες και οι νομοθέτες δεν δουλεύουν πάντοτε πολλά θέματα ταυτόχρονα. Πολύ φοβάμαι πως πρόκειται μόνον για δικαιολογία, που ίσα-ίσα κρατάει τα προσχήματα για να μη φανεί  η βαθιά ομοφοβία μεγάλου κομματιού μιας κοινωνίας που κρύβεται πίσω από το δάχτυλό της».

Στην Ευρώπη, στην Ευρώπη! Γράφει ο Δημήτρης Παπανικολάου: «Ρε παιδιά, οι υπόλοιποι; Στην ιδανική μου ατζέντα αυτό θα έπρεπε να είναι το βασανιστικό ερώτημα σε κάθε πολιτική εκφορά του ομοφυλόφιλου κινήματος, ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Ελλάδα σήμερα. Η βαθιά κατανόηση, δηλαδή, του ότι η καταπίεση, η εκμετάλευση, ο αποκλεισμός και η άρνηση δικαιωμάτων, η υπονόμευση της αυτονομίας, είναι πλέγματα που εγκλωβίζουν πολλές κατηγορίες ανθρώπων και πολλές πλευρές της ζωής των ίδιων ανθρώπων ταυτόχρονα. Η αίσθηση ότι στην υποτέλεια και την αποστέρηση είμαστε από πολλές μπάντες συνδεδεμένοι. Και η απόφαση αυτή η σύνδεση να γίνει η βάση της ελευθεριακής μας πολιτικής».

Ερντογάν, ο ιμάμης. Ένας ξεκάθαρος και κοντινός κίνδυνος για τη δημοκρατία. Ο Αχμέτ Ινσέλ γράφει για την προσπάθεια Ερντογάν να ελέγξει την προσωπική ζωή, απαγορεύοντας τη συγκατοίκηση φοιτητών αντίθετου φύλου: «[Ας θυμηθούμε τι είχε πει ο Ερντογάν το 1994]. Ο Αλπέρ Γκιορμούς, μετά την απαγόρευση πώλησης αλκοόλ σε όλα τα καφέ και τα εστιατόρια που ανήκουν στον δήμο, είχε ρωτήσει τον Ερντογάν, νεοεκλεγέντα τότε δήμαρχο Κωνσταντινούπολης: “Γιατί δεν αφήνετε τους ανθρώπους μόνους τους ενώπιον των αμαρτιών τους;”. Η απάντηση που έλαβε έκανε, όπως είπε ο  Γκιορμούς, «το αίμα του να παγώσει»: “Γιατί εγώ είμαι ταυτόχρονα και ιμάμης αυτής της πόλης. Και το να εμποδίζω τους ανθρώπους να διαπράττουν αμαρτίες συγκαταλέγεται στα καθήκοντά μου”. Αυτό που εννοούσε δεν ήταν ο ιμάμης του τζαμιού της γειτονιάς που λέει την προσευχή, αλλά ο λειτουργός της θρησκείας που ερμηνεύει τον νόμο, που θεωρείται θρησκευτική αυθεντία – από εκείνους τους ιμάμηδες που έχουν φτιάξει τις νομικές σχολές του Ισλάμ». (μετάφραση: Ιλεάνα Μορώνη).

 

 

 

Ένα έγγραφο των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών αποκαλύπτει: Οι επαφές των ιταλών νεοφασιστών με τον Μακαρέζο και τον Λαδά

 «Όπως ακριβώς στην Ελλάδα»

του Κωστή Καρπόζηλου

 Τις πρώτες μέρες του Φεβρουαρίου του 1971 ο Νικόλαος Μακαρέζος και ο Ιωάννης Λαδάς συνάντησαν έναν ενθουσιώδη ιταλό φίλο του ελληνικού δρόμου προς την αντιδημοκρατική εκτροπή. Δεν επρόκειτο για εθιμοτυπική ή διπλωματική επίσκεψη: ο ιταλός επισκέπτης έφτασε στην Αθήνα εκπροσωπώντας τη φασιστική οργάνωση Movimento Sociale Italiano (MSI), προκειμένου να ζητήσει τη συνδρομή του δικτατορικού καθεστώτος σε ένα σχέδιο γενικευμένης αποσταθεροποίησης στην Ιταλία. Η παρασκηνιακή συνάντηση εγγράφεται στις πυκνές επαφές μεταξύ τμημάτων της στρατιωτικής δικτατορίας και του δυναμικού ιταλικού νεοφασιστικού κινήματος, που βασιζόταν σε ιδεολογικές ταυτίσεις και, κυρίως, στη διάθεση συντονισμού του αντικομμουνιστικού αγώνα. Το τελευταίο διάστημα το ζήτημα των διεθνών διασυνδέσεων του δικτατορικού καθεστώτος και ο ρόλος των ελληνικών φασιστικών κύκλων στην Ιταλία έχει αναδειχθεί μέσα από δημοσιεύματα που αναζητούν εκεί, μεταξύ άλλων, τις καταβολές των μεταπολιτευτικών μεταπλάσεων της ελληνικής άκρας Δεξιάς.¹ Το ενδιαφέρον αυτό, που συνδέεται προφανώς με τις πολιτικές προκλήσεις του σήμερα, συμβάλλει ταυτόχρονα στη χαρτογράφηση ενός πεδίου που αντιμετωπιζόταν από την ελληνική ιστοριογραφία μάλλον με περισσή περιφρόνηση και αφελή καχυποψία: τη σημασία των μυστικών υπηρεσιών, τις γεωγραφικές εξακτινώσεις του αντικομμουνιστικού αγώνα, τα πολλαπλά νήματα που συνέδεαν τους εσωτερικούς μηχανισμούς της δικτατορίας με τις οργανώσεις του «ελεύθερου κόσμου».

Νικόλαος Μακαρέζος

Το περιεχόμενο της συνάντησης του Φεβρουαρίου του 1971 το αποκαλύπτει ένα πρόσφατα αποχαρακτηρισμένο έγγραφο των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών με ημερομηνία 19.2.1971 (Intelligence Information Cable-TDCS DB–315/00868–71). Αν και σημαντικές πληροφορίες παραμένουν διαβαθμισμένες –με κυριότερη ίσως το όνομα του ιταλού απεσταλμένου– το έγγραφο επιβεβαιώνει τον κομβικό ρόλο του Ιωάννη Λαδά στις δικτυώσεις μεταξύ δικτατορίας και ιταλών φασιστών, μαρτυρεί επαφές πέραν των μεταμφιεσμένων «πολιτιστικών ανταλλαγών» και καταδεικνύει την οικειότητα του ιταλικού νεοφασιστικού κινήματος με την ελληνική δικτατορία. Στη συνάντηση ο εκπρόσωπος του MSI ζήτησε την «έμμεση οικονομική» στήριξη για την εκδίπλωση ενός φιλόδοξου σχεδίου αποσταθεροποίησης: τους επόμενους μήνες το MSI σχεδίαζε να προχωρήσει σε βομβιστικές επιθέσεις στα γραφεία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ιταλίας (στο Τορίνο, το Μιλάνο, την Μπολόνια, τη Ρώμη και αλλού)· η κίνηση αυτή θα οδηγούσε τους ιταλούς κομμουνιστές στους δρόμους, όπου θα τους ανέμεναν ετοιμοπόλεμες δυνάμεις του MSI, με στόχο την πρόκληση όσο το δυνατόν ευρύτερης αναταραχής· η κλιμάκωση των συγκρούσεων θα επέτρεπε σε φιλοφασιστικές δυνάμεις εντός του στρατεύματος να επέμβουν για την «αποκατάσταση της τάξης» αλά ελληνικά — πιο συνοπτικά, ελλείψει Ντε Γκωλ «που ξαναεπέβαλε [στη μετα-1968 Γαλλία] την πειθαρχία», οι Ιταλοί «θα πρέπει να στραφούν στο ελληνικό παράδειγμα».

Βασανιστήρια, ψυχικός τραυματισμός και αντιστάσεις

ΑΠΟ ΤΗ ΧΟΥΝΤΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ

Βασανιστήρια, ΕΑΤ-ΕΣΑ, Σπύρος Μουστακλής: λέξεις άρρηκτα συνδεδεμένες με τη χούντα. Δεν είναι όμως λόγοι ιστορικής μνήμης που μας κάνουν να ασχολούμαστε με τα βασανιστήρια, καθώς κάθε άλλο παρά περασμένη ιστορία μπορούν να θεωρηθούν στις αρχές του 21ου αιώνα. Μιλήσαμε λοιπόν για τον βασανισμό, τις επιπτώσεις του, τους βασανιστές, την εξουσία με τον ψυχίατρο Δημήτρη Πλουμπίδη, αναπληρωτή καθηγητή ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 συνέντευξη του Δημήτρη Πλουμπίδη

Αντιδικτατορική αφίσα της Διεθνούς Ένωσης Σπουδαστών, την εποχή της χούντας (Συλλογή Γιάνη Γιανουλόπουλου-Αρχείο ΕΜΙΑΝ).

Τα βασανιστήρια είναι ένα από τα πρώτα πράγματα που μας έρχονται αμέσως στο μυαλό, μιλώντας για τη χούντα…

Η φράση «γίνονται βασανιστήρια» δεν ειπώθηκε ποτέ από τους ιθύνοντες. Δεν μπορούσαν να το πουν ανοιχτά, γιατί τα βασανιστήρια απαγορεύονταν ρητά από τις διεθνείς συμβάσεις. Σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, διαβάζουμε στην εισηγητική έκθεση του Γ.Α. Μαγκάκη στη Βουλή, για το σχέδιο νόμου «Περί ποινικού κολασμού των βασανιστηρίων» το 1984, ότι όλα τα ελληνικά Συντάγματα τα απαγόρευαν, αρχίζοντας από το Σύνταγμα της Επιδαύρου του 1821, ενώ το Σύνταγμα του 1975 προβλέπει και την τιμωρία των βασανιστών. Ούτε καν ένα δικτατορικό καθεστώς δεν μπορεί με υπερηφάνεια να δηλώσει ότι βασανίζει. Μην ξεχνάτε, και ο Λεπέν, που ήταν βασανιστής στην Αλγερία, είχε πει: «Μα τι λέτε! Μόλις άρχιζαν να μιλάνε, σταματάγαμε αμέσως» (να τους βασανίζουμε)… Τα βασανιστήρια όμως αφήνονταν να εννοηθούν, υπήρχαν ως απειλή, για όποιον δεν ήταν υπάκουος.

Τα βασανιστήρια της χούντας, αλλά και η χούντα συνολικότερα, είναι μια συνέχεια, μια «αναπαραγωγή» της εμφυλιακής Ελλάδας. Έτσι, είχαμε κυρίως σωματικό βασανισμό: ξύλο, απομόνωση σε κακές συνθήκες, πρόκληση σωματικού πόνου, εκφοβισμό και ταπείνωση. Δεν είχαμε, όσο ξέρω, «λευκά κελιά», αισθητηριακή αποστέρηση, βασανιστήρια τύπου Γκουαντάναμο. Είχαμε τα «παραδοσιακά» βασανιστήρια.

 Πώς ορίζουμε το βασανιστήριο;

Θα έλεγα ότι βασανιστήριο έχουμε όταν, με τον φυσικό πόνο και με την εκμηδένιση των ψυχολογικών αντιστάσεων, επιδιώκεται το χάσιμο των ορίων που στηρίζουν την προσωπικότητά και η «συνεργασία» του βασανιζόμενου στο έργο της ανάκρισης.

 Αν πάμε τώρα στην άλλη πλευρά, ποιοι είναι αυτοί που γίνονται βασανιστές;

Υπάρχει το ωραίο φιλμ που βασίστηκε στην έρευνα της Μίκας Φατούρου για τους ΕΣΑτζήδες («Ο γιος του γείτονά σου: Πώς κατασκευάζεται ένας βασανιστής», 1982). Βέβαια, το φιλμ έγινε αφού έπεσε η Χούντα, όταν οι τέως βασανιστές ήταν μετέωροι στο νέο κοινωνικό περιβάλλον.

Δέχομαι το γενικό συμπέρασμα της Φατούρου: ο βασανιστής μπορεί να είναι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας. Υπό κάποιες συνθήκες, πολλοί άνθρωποι μπορούν να γίνουν βασανιστές. Όλοι; Θα έλεγα όχι. Χρειάζονται κάποια ειδικά στοιχεία, λ.χ. κάποιες δόσεις σαδισμού, που δεν τα έχουν όλοι. Δεν πρόκειται όμως για ξεχωριστό είδος ανθρώπων — αν τους δεις χωρίς εξουσία, πολύ συχνά είναι ανθρωπάκια.

Η Χρυσή Αυγή ως «μαζικό κόμμα» αποτελεί νέο φαινόμενο

συνέντευξη του Χριστόφορου Βερναρδάκη

Ο Χρυσαυγίτης και το «πουλί»

Η εκλογική, αλλά και η γενικότερη επιρροή της Χρυσής Αυγής πρέπει να αναχθεί στη Χούντα, στην παράδοση της ελληνικής ακροδεξιάς ή πρόκειται για νέο φαινόμενο;

Δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει προφανώς τις εκλεκτικές συγγένειες της σημερινής Χρυσής Αυγής με την παράδοση του παρακράτους και της Άκρας Δεξιάς στην Ελλάδα, καθώς επίσης και με το κράτος της απριλιανής δικτατορίας. Ωστόσο, η Χρυσή Αυγή ως «μαζικό κόμμα» είναι ένα νέο φαινόμενο. Απαντά σε καινούργια «αιτήματα», είναι φαινομενικώς τουλάχιστον «αντισυστημική» (και όχι το ίδιο το «σύστημα», όπως ήταν η παράδοση του μετεμφυλιακού παρακράτους και το κράτος της δικτατορίας), έχει καινούργια ακροατήρια. «Ακουμπά» στην εκλογικο-πολιτική γεωγραφία της παλιάς μετεμφυλιακής Δεξιάς, η κοινωνική της επιρροή ωστόσο συντίθεται από «νέα» ιδεολογικά υλικά.

Εκτιμάς ότι, στις συνθήκες της κρίσης, πρώτον συντηρητικά και δεύτερον λαϊκά στρώματα μπορούν να στρέφονται στην ακροδεξιά ή σε λύσεις αυταρχικές, μέσα από την απαξίωση της δημοκρατίας;

Είναι προφανές ότι ένα τέτοιο σενάριο έχει πολλές πιθανότητες πραγματοποίησης. Κάθε κρίση τέτοιας έκτασης, όπως η σημερινή, παρέχει γενικά δύο εναλλακτικές διεξόδους. Η πρώτη είναι η δημοκρατική διέξοδος της κοινωνικής αλληλεγγύης. Η δεύτερη είναι η διέξοδος ενός αυταρχικού κοινωνικού αυτοματισμού, που θα μεταφέρει τα βάρη στην πλάτη του «άλλου». Η δεύτερη περίπτωση συμβαβίζει με τη διαμόρφωση αυταρχικών πολιτικών δομών και την κυριάρχηση αντιδραστικών τάσεων. Σε μια πρώτη φάση δεν είναι η πιθανότερη, αλλά είναι απολύτως πιθανή αν η πρώτη εναλλακτική αποτύχει (για διάφορους λόγους).

Από τον γύψο των συνταγματαρχών στη «μνημονιακή δημοκρατία»: 4 ερωτήματα

Χαυτεία, 17.11.1973

Η φετινή επέτειος της 21ης Απριλίου είναι η πρώτη που βρίσκει τους νεοναζιστές στο Κοινοβούλιο, ενώ παράλληλα η συρρίκνωση πολιτικών, κοινωνικών και ατομικών δικαιωμάτων είναι προωτοφανής για την Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία. Θελήσαμε λοιπόν να συζητήσουμε μια σειρά ερωτήματα που είναι στην καθημερινή ατζέντα: τι σημαίνει η απαξίωση της μεταπολίτευσης, αν ζούμε μια «νέα χούντα», τι σημαίνει η συρρίκνωση της δημοκρατίας και πώς πρέπει να την αντιμετωπίσει η Αριστερά, αν ο αυταρχισμός της μνημονιακής εποχής, αλλά και η άνοδος της Ακροδεξιάς αποτελούν «αναβιώσεις» ή νέα φαινόμενα; Απευθυνθήκαμε έτσι στην Αθηνά Αθανασίου (κοινωνική ανθρωπολόγο) την Ελένη Βαρίκα (ιστορικό, Paris VIII), τον Κωστή Κορνέτη (ιστορικό, New York University-NYU), τον Ηλία Νικολακόπουλο (πολιτικό επιστήμονα, Πανεπιστήμιο Αθηνών), τον Μιχάλη Σπουρδαλάκη (πολιτικό επιστήμονα, Πανεπιστήμιο Αθηνών), τον Δημήτρη Σαραφιανό (δικηγόρο), τον Γιάννη Χαμηλάκη (αρχαιολόγο, University of Southampton), Δημήτρη Χριστόπουλο (νομικό, Πάντειο Πανεπιστήμιο). Τους θέσαμε, σε όλους και όλες, τα τέσσερα ερωτήματα που ακολουθούν. Τις απαντήσεις τους, τις διαβάζετε στη συνέχεια. Tους ευχαριστούμε θερμά, όλους και όλες για την ανταπόκρισή τους.

Τα τέσσερα ερωτήματα

1. Το 1974 σηματοδοτεί μια καθοριστική τομή σε πολλά επίπεδα, ταυτόχρονα όμως στοιχεία της χούντας επιβιώνουν. Ποια είναι η κληρονομιά της χούντας που επιβιώνει και ποια η σημασία της;

2. Τα τελευταία χρόνια, από πολλές πλευρές, η μεταπολίτευση αμφισβητείται, ως περίοδος κυριαρχίας του λαϊκισμού, της χαλάρωσης, της διαφθοράς, του κομματισμού κ.ο.κ., που οδήγησε στη σημερινή κρίση. Στην προσέγγιση αυτή συμπίπτουν απόψεις από πολύ διαφορετικές αφετηρίες — από την ακροδεξιά μέχρι νεοφιλελεύθερους και υποστηρικτές του Μνημονίου. Πώς πιστεύετε ότι πρέπει να αποτιμήσουμε τη μεταπολίτευση;

3. Μαζί με την ιδεολογική αυτή αμφισβήτηση, παρακολουθούμε σήμερα την ανατροπή βασικών κατακτήσεων της μεταπολίτευσης, μαζί με την έξαρση του αυταρχισμού. Το σύνθημα «Η χούντα δεν τελείωσε το ’73» φωνάζεται όλο και περισσότερο

στις διαδηλώσεις, ενώ συναντάμε διάχυτη την αντίληψη ότι ζούμε μια «χούντα». Πρώτον, πιστεύετε ότι ζούμε μια «νέα χούντα»; Δεύτερον, γιατί υπάρχει και ενισχύεται αυτή η αντίληψη; Τρίτον, ποια πρέπει να είναι η στάση της Αριστεράς, αφενός απέναντι στη συρρίκνωση της δημοκρατίας και τον αυταρχισμό, αφετέρου στην αντίληψη περί «νέας χούντας»;

4. Βλέπουμε επίσης να αναβιώνουν ιδεολογήματα και όροι όπως ο «εχθρός λαός», ένας νέος αντικομμουνισμός, ένας τιμωρητικός-ιατρικός λόγος κλπ. Για όλα αυτά αλλά και για τη δυναμική εμφάνιση της Χρυσής Αυγής έχει σημασία να αναζητήσουμε τις ιστορικές συνέχειες, τις κληρονομιές λ.χ. της χούντας; Ή πρέπει να τα δούμε ως νέα φαινόμενα που εδράζονται στο σήμερα και στην κρίση;

Διαβάστε τις απαντήσεις:

Ηλίας   Νικολακόπουλος
Μιχάλης  Σπουρδαλάκης
Ελένη Βαρίκα
Δημήτρης Σαραφιανός
Κωστής  Κορνέτης
Αθηνά Αθανασίου
Γιάννης Χαμηλάκης
Δημήτρης  Χριστόπουλος

Αντι-μεταπολίτευση

39 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ

του Δημοσθένη Παπαδάτου-Αναγνωστόπουλου

Αντιδικτατορική αφίσα του ΠΑΜ. Από το αφιέρωμα των ΑΣΚΙ στο Πολυτεχνείο. Στην ιστοσελίδα τους (www.askiweb.eu) και στο http://www.facebook.com/askigr?fref=ts

 Χάνει κανείς το μέτρημα προσπαθώντας να λογαριάσει πόσες φορές έπεσαν, εδώ και τέσσερις δεκαετίες, οι τίτλοι τέλους της μεταπολίτευσης. Το πρώτο «τέλος» εντοπίστηκε στα 1981, με τη νίκη των ηττημένων του Εμφυλίου επί της Δεξιάς∙ το επόμενο διαπιστώθηκε το ’89, με τον Ιστορικό Συμβιβασμό αλά ελληνικά∙ ένα ακόμα πανηγυρίστηκε το ’96, με την επικράτηση των «εκσυγχρονιστών» επί του «λαϊκισμού»∙ το τελευταίο δε βεβαιώθηκε προ διετίας, με την αυτοακύρωση της Βουλής χάριν του εθνοσωτήριου Μνημονίου.

Παρά τις διαφορές, όλες οι προαναφερθείσες περιπτώσεις είχαν έναν κοινό παρονομαστή: κανένα «τέλος» από τα αναγγελλόμενα δεν υπαινισσόταν επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση. Ο χώρος της νοσταλγίας των συνταγματαρχών ήταν το περιθώριο, καθώς η μνήμη των φρικαλεοτήτων όπως και η γελοιότητά τους ήταν νωπές· άλλωστε, πολλά θα μπορούσε να προσάψει κανείς στην περίφημη «ελληνική πολιτική κουλτούρα», όχι όμως ροπή προς τον στρατωνισμό.

Αυτό που αντίθετα υπήρξε διάχυτο όλα αυτά τα χρόνια, και παραδόξως έπειθε ακροατήρια με τις πιο διαφορετικές πολιτικές αναφορές (περισσότερο, τουλάχιστον, από το γραφικό «Ένας Παπαδόπουλος μας χρειάζεται»), ήταν ο ψόγος της μεταπολίτευσης.

Για πολλούς αριστερούς, η μεταπολίτευση υποτιμήθηκε, αρχικά ως «αλλαγή νατοϊκής φρουράς» και πιο πρόσφατα ως «Χούντα που δεν τελείωσε». Η εκτίμηση ήταν εντελώς εσφαλμένη, έβρισκε –και βρίσκει– ωστόσο ερείσματα: στη λειψή αποχουντοποίηση και τον φόβο ενός νέου πραξικοπήματος, στα περίφημα «σταγονίδια» και στα ίχνη συνέχειας του παλιού (προδικτατορικού) κόσμου, που προσδιόριζαν και τις συντεταγμένες του καινούριου, και βέβαια, στον αυταρχισμό και την αναγωγή μιας στρατιωτικοποιημένης Αστυνομίας σε πυλώνα του πολιτεύματος.

Ελεύθεροι Αγωνιζόμενοι Φοιτητές – Ελεύθεροι Αγωνιζόμενοι Έλληνες: μέρες του 1973 στα ΑΣΚΙ

Από το κατειλημμένο Πολυτεχνείο Νοέμβρης 1973

Μέρες του Πολυτεχνείου, 2012. Τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), τριάντα εννιά χρόνια μετά, ετοίμασαν ένα εικονογραφικό αφιέρωμα  (όπως είχαν κάνει και στην επέτειο της 28ης Οκτωβρίου)  στην εξέγερση του Νοέμβρη του 1973, και γενικότερα στον αντιδικτατορικό αγώνα. Με φωτογραφίες, έντυπα, τρικάκια και αφίσες της περιόδου.

Το αφέρωμα έχει τίτλο τίτλο «Ελεύθεροι Αγωνιζόμενοι Φοιτητές – Ελεύθεροι Αγωνιζόμενοι Έλληνες: μέρες του 1973 στις συλλογές των ΑΣΚΙ» στην ιστοσελίδα τους (www.askiweb.eu) και στη σελίδα τους στο facebook http://www.facebook.com/askigr?fref=ts

Εμείς, θέλουμε συγχαρούμε τα ΑΣΚΙ, όσους και όσες δούλεψαν για το αφιέρωμα και να τους ζητήσουμε να συνεχίσουν, με το ίδιο κέφι, και με άλλες ευκαιρίες.

Από το αφιέρωμα αυτό προέρχεται και το σκιτσάκι, που έγινε μέσα στο κατειλημμένο Πολυτεχνείο,

Το τέλος της γιορτής

του Στρατή Μπουρνάζου

«ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. 23.7.1974. Ημέρα αναγεννήσεως». Αφίσα του Αλέκου Φασιανού, για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας (Σπύρος Καραχρήστος, «Ελληνικές αφίσες», Κέδρος, Αθήνα 2003).
.

Η «γιορτή της δημοκρατίας» δεν πραγματοποιήθηκε φέτος στους κήπους του Προεδρικού Μεγάρου. Οι αιτιολογίες ήταν δύο. Μια επίσημη, «η δοκιμασία που περνά ο Ελληνικός Λαός», όπως λέει η ανακοίνωση της Προεδρίας. Και μια ανεπίσημη, το πρόβλημα που θα δημιουργούσε η παρουσία βουλευτών της Χρυσής Αυγής, αφού ως κοινοβουλευτικό κόμμα –τρομάρα μας!– έπρεπε να προσκληθούν. Ως προς την πρώτη, νομίζω ότι φαιδροποιούμε την έννοια της εξοικονόμησης δαπανών αν εννοούμε το κόστος των προσκλήσεων και της πορτοκαλάδας — κυριολεκτώ, αφού, ήδη από πέρσι, η Προεδρία της Δημοκρατίας είχε περιορίσει τα προσφερόμενα στη δεξίωση σε χυμούς. Ως προς τη δεύτερη, αν ισχύει, αντιπροσωπεύει τη λογική «πονάει δόντι, κόβει κεφάλι». Με βάση αυτή, θα ’πρεπε να καταργήσουμε κι ένα σωρό άλλα, με αποκορύφωμα το ίδιο το Κοινοβούλιο, για να παρακάμψουμε το αγκάθι της παρουσίας εκεί Χρυσαυγιτών.

***

Γιατί ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ή, ορθότερα, η κυβέρνηση (αφού είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι μια τέτοια απόφαση την έλαβε ο ανεύθυνος πολιτικά, κατά το Σύνταγμα, ανώτατος πολιτειακός άρχων) αποφάσισε τη ματαίωση της γιορτής; Κατά τη γνώμη μου, το γεγονός σχετίζεται άμεσα με τη συστηματική και ενορχηστρωμένη επίθεση, όλα τα τελευταία χρόνια, εκ μέρους του κυρίαρχου πολιτικού και μηντιακού μπλοκ, στη μεταπολίτευση. Αν η μεταπολίτευση, όπως κανοναρχούν, είναι η πηγή όλων των δεινών (της φαυλοκρατίας, του λαϊκισμού, της ασυδοσίας) που μας οδήγησαν στον τωρινό γκρεμό, τότε αρμόζει να την εορτάζουν κάποιοι γραφικοί, αριστεριστές και συριζαίοι, σε τίποτα γούπατα ή λαγούμια των Εξαρχείων, και πάντως όχι η πολιτική και πολιτειακή ηγεσία της χώρας, στους κήπους της Ηρώδου του Αττικού.

Το τάμα του Έθνους ή η Χούντα δεν τελείωσε το 2021

του Στρατή Μπουρνάζου

 Για κάποιον άνω των πενήντα, που θυμάται πρόσωπα και πράγματα, έμοιαζε με πρωταπριλιάτικο. Αλλά η Πρωταπριλιά είχε περάσει, όταν, στις αρχές Ιουνίου, έγινε γνωστό ότι η Ιερά Σύνοδος αποφάσισε «την ανέγερση μεγάλου Συνοδικού Κέντρου Πνευματικής Παραδόσεως, με μεγαλοπρεπή καθεδρικό ναό, αφιερωμένο στον Σωτήρα Χριστό, μάλιστα εις εκπλήρωσιν του Τάματος του Έθνους». Η ΔΙΣ, που προγραμματίζει το έργο να ολοκληρωθεί το 2021, οπότε και συμπληρώνονται 200 χρόνια από την Εθνεγερσία, κατέληξε στην απόφαση «κατόπιν υποβληθέντων σχετικών αιτημάτων πλειάδος Σεβασμιωτάτων Μητροπολιτών, «σταθμίσασα τις πνευματικές ανάγκες του Ορθοδόξου Ελληνικού Λαού» Στάθμισε, επίσης, το προηγούμενο σχεδόν όλων των ορθόδοξων Εκκλησιών (της Αλβανίας, της Ρουμανίας, της Ρωσίας κ.ο.κ.), που «κατά την παρελθούσα δεκαετία έχουν ανεγείρει υπό τη μορφή τάματος περικαλλείς καθεδρικούς ναούς, με εντυπωσιακές οικοδομικές εγκαταστάσεις», και μάλιστα «εν μέσω δυσμενεστάτων οικονομικών και κοινωνικών προϋποθέσεων». Αυτά.

Σχέδιο για το «Τάμα» της Χούντας. Δημοσιεύθηκε στον τόμο «Κάτι το ωραίον. Περιήγηση στη νεοελληνική κακογουστιά» (έκδοση των Φίλων του περιοδικού «Αντί», Αθήνα 1974) και αναδημοσιεύθηκε στην «κοινωνική μυθ/ιστορία με αστυνομική πλοκή» «Ο πάγος. Ή πώς να απολαμβάνετε τα αγαθά του καπιταλισμού, χωρίς να χάνετε από τα μάτια σας το στρατηγικό όραμα της αταξικής κοινωνίας», του Ξένου Μάζαρη και του Στρ. Μπουλαλάκη (Καστανιώτης, Αθήνα 1998· α΄ έκδ.: Φουρεούρογλου, Κάιρο 1883), στο κεφάλαιο για το νησί του Πάσχα, με λεζάντα: «Τα αυγουλόμορφα κτίσματά σου είναι τεράστια αυγά».

Δεν νομίζω ότι χρειάζονται σχόλια για το σκανδαλώδες του πράγματος, για το ότι η Εκκλησία της Ελλάδος –η ίδια Εκκλησία που αρνούνταν πεισματικά τη φορολόγησή της και παζαρεύει σκληρά τα προνόμιά της– αποφασίζει, μέσα στην κρίση, να υλοποιήσει φαραωνικά σχέδια. Ούτε για το εάν αυτοί οι «μεγαλόπρεποι ναοί» και οι «εντυπωσιακές εγκαταστάσεις» συνάδουν με την απλότητα και την ταπεινότητα. Μπορεί να το κρίνει ο καθείς, νεότερος ή παλαιότερος.

Αυτό που θέλω να θυμίσω,  για τους νεότερους που μπορεί να μην το ξέρουν, είναι ότι το περίφημο «τάμα» υπήρξε πατέντα και σήμα-κατατεθέν της Χούντας, που θα το έφτιαχνε στα Τουρκοβούνια, υλοποιώντας, υποτίθεται μια υπόσχεση του Κολοκοτρώνη, αν απελευθερωνόταν το Γένος. Και εξελίχθηκε σε ένα από τα μεγάλα σκάνδαλα της Χούντας, στον «τέλειο συνδυασμό της επαγγελίας μιας “Ελλάδος Ελλήνων Χριστιανών” με τη μεγαλομανία του δικτάτορα και το ξάφρισμα υπέρογκων δημοσίων κονδυλίων» (βλ. «Τα σκάνδαλα της εθνοσωτηρίου», «Ο Ιός», Ελευθεροτυπία, 25.7.2010, http://www.iospress.gr/ios2010/ios20100725.htm). Καλώς ήρθατε λοιπόν στο 2021, ή, μάλλον, πιο σωστά, στο 1967.

ΥΓ. «Φαίνεται ότι ο Ναός του Σωτήρος, που πρόκειται να ανεγερθή πάνω στα Τουρκοβούνια, θα είναι απ’ τους πιο θαυματουργούς στη χώρα μας. Γιατί, πριν ακόμα κτισθή, πριν καν γίνουν τα σχέδια για την κατασκευή του, δαπανήθηκαν –λες από θαύμα– τα 406 εκατομμύρια δραχμές από τα 453 εκατομμύρια που είχαν τελικά συγκεντρωθεί. Πάντως κι οι πιο ολιγόπιστοι θαύμασαν το γεγονός ότι με εντελώς κανονικό τρόπο αναλώθηκε ολόκληρο το τεράστιο αυτό ποσόν για ένα έργο του οποίου ακόμα δεν κατάφεραν οι υπεύθυνοι να έχουν ούτε το σχέδιο»: Τα Νέα, 26.1.1974 (παρατίθεται στο ίδιο δημοσίευμα του «Ιού»).

Γιατί μας αφορούν ακόμη τα «αγγελοπουλικά τοπία»

της Ελένης Κούκη

Υπάρχει μια σκηνή στις Μέρες το

Από τα γυρίσματατα του "Θιάσου"

υ ’36 που δείχνει μια επίσημη τελετή θεμελίωσης κάποιου αθλητικού κέντρου. Σε ένα πλάτωμα, μέσα στα χώματα και τις πέτρες, έχει στηθεί μια εξέδρα με σημαιάκια και κλαδιά από φοίνικες. Νεαρές κοπέλες με φτηνές αποκριάτικες χλαμύδες πλαισιώνουν τους επισήμους, ενώ ως ακροατές στέκεται μια ομάδα νεαρών με αθλητική περιβολή και στρατιωτικό παράστημα. Ένας από αυτούς, μάλιστα, θα εκφωνήσει και τον όρκο της τελετής σε ακαταλαβίστικα αρχαία που ηχούν τόσο σουρεαλιστικά, όσο σουρεαλιστική προβάλλει και η εξέδρα της τελετής στη μέση της αλάνας.

Από τα γυρίσματα του "Μεγαλέξανδρου"

Η σκηνή, φυσικά, δεν χρησιμεύει στην εξέλιξη της πλοκής, αλλά λειτουργεί ως ένα σχόλιο όχι τόσο για τη δικτατορία του Μεταξά, όσο για τη Χούντα. Την εποχή εξάλλου που προβάλλεται η ταινία, το 1972, ο Ασλανίδης έχει σπείρει δεκάδες θεμέλιους λίθους για γήπεδα σε ολόκληρη τη χώρα. Το πιο εκλεπτυσμένο υπονοούμενο, όμως, ίσως να κρύβεται στην επιλογή του τόπου που επιλέχτηκε για να γυριστεί η σκηνή. Προς το τέλος της τελετής, ο φακός απομακρύνεται από την εξέδρα, ανοίγει και αποκαλύπτει ότι η αλάνα βρίσκεται στην κορυφή ενός λόφου της Αττικής που δεσπόζει στον ορίζοντα της πόλης, όπως ακριβώς επρόκειτο να δεσπόζει και το «Τάμα», σαν νέα Ακρόπολη, το μεγαλύτερο μνημείο που σχεδίασε η Χούντα, αν και δεν πρόλαβε να το ολοκληρώσει.

Η τριπλή μαρτυρία του Λευτέρη Τσίλογλου

Σκέψεις με αφετηρία το βιβλίο του Λευτέρη Τσίλογλου, Κι όμως ήταν όμορφα. Μαρτυρίες, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2010, 208 σ.

της Ιωάννας Πετροπούλου

 Η Ιστορία γράφεται από την πλευρά των νικητών — κοινή είναι η παραδοχή αυτής της αλήθειας. Μάλιστα, στο χώρο της Αριστεράς γνωρίζουμε ότι έως μια ορισμένη περίοδο οι καταγραφείς της Ιστορίας του Ελληνικού Εμφύλιου ανήκαν στο καθεστώς και ήσαν οι παραγωγοί μιας «ιστοριογραφίας» που συντάχθηκε εν είδει μονολόγου φέροντας στη συσκευασία της και την ημερομηνία λήξεως. Ο λόγος των ηττημένων αποδεσμεύθηκε συνολικά από τη μεταπολίτευση και δώθε, όταν είδαν το φως ατομικές εξιστορήσεις αγωνιστών και αγωνιστριών της «απέναντι όχθης», κείμενα γραμμένα από τα δρώντα πρόσωπα της Ιστορίας.

Τζόρτζιο ντε Κίρικο, «Μυστήριο και μελαγχολία ενός δρόμου», 1914

Παρά την τραγική έκβαση της σύρραξης, αυτή η σχετικά όψιμη συγγραφική συγκομιδή αφηγήσεων της άλλης πλευράς σε πεζό λόγο, παρά το ότι εξιστορεί την ήττα, αναδεικνύει το ηρωικό στοιχείο. Αγωνιστές και αγωνίστριες γράφουν με συνείδηση του υψηλού: μετείχαν σε μια εποποιία αξιομνημόνευτη. Ανήκουν στους ordinary people, στους κοινούς θνητούς. Κομίζουν στο αναγνωστικό τους κοινό μια ακόμη μαρτυρία από τα κάτω. Όμως, πάρα ταύτα, διάφανη είναι η πρόθεσή τους να διασώσουν όχι τη μικροϊστορία μιας καθημερινότητας, αλλά τον μεγάλο πόνο των κολασμένων της Γης, τις κορυφαίες τραγικές ώρες μιας ιστορικής πορείας που, αν και ηττήθηκε κατά κράτος, στάθηκε ιστορικά μοναδική.

Θύτες και θύματα: τούτη η ιστοριογραφική διεύρυνση ήρθε στην ώρα της. Συνέπεσε με την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη μεταδικτατορική Ελλάδα, αποκάλυψε για πρώτη φορά, σε νέες γενιές αναγνωστών, τη διαδρομή της Αριστεράς, ενώ παράλληλα έδωσε το έναυσμα για κατάθεση προσωπικών μαρτυριών σε άτομα και των δύο φύλων. Οι αυτοβιογραφικές αυτές εξιστορήσεις συχνά εκπορεύονται από πολιτικούς αρχηγούς, κομματικά υψηλόβαθμα ή χαμηλόβαθμα στελέχη, και επιτρέπουν μια αδιαμεσολάβητη εξιστόρηση από τον ίδιον τον/την μάρτυρα, εξιστόρηση που ενίοτε βρίσκεται στα όρια της προφορικότητας και κατά κανόνα δεν στοχεύει να δρέψει λογοτεχνικές δάφνες.

***

Ο δημοσιογράφος Τάσος Δήμου: Ένας σπουδαίος αγωνιστής της δημοκρατίας

του Κώστα Παπαϊωάννου

Αθήνα, 14.11.1973,10.30 το πρωί: τα τανκς κατεβαίνουν στην Ομόνοια (Αρχείο Β. Καραμανώλη-Μ. Κατσίγερας, «Ελλάδα 20ός αιώνας. Οι φωτογραφίες», εκδ. Ποταμός)

Ο αξέχαστος Τάσος Δήμου

Γεννήθηκε το 1924 στο Επταχώριο Καστοριάς, πρωτοδούλεψε ως δημοσιογράφος σε αντιστασιακά φύλλα της Κατοχής, το 1946 στον Ριζοσπάστη και από το 1952 στην Αυγή, στο εργατικό ρεπορτάζ, όπου έγινε ο κορυφαίος. Η χούντα τον βρήκε γραμματέα της Ενώσεως Συντακτών Αθηναϊκού Τύπου (ΕΣΑΤ) που είχε ιδρυθεί το 1935 και αριθμούσε 450 μέλη (το σύνολο των συντακτών των περιοδικών και μέρος των συντακτών των εφημερίδων: κάποιους που δεν έγραφε η ΕΣΗΕΑ λόγω «αριστερών φρονημάτων» και κάποιους που δεν ήθελαν να γραφτούν εκεί) και της Ομοσπονδίας Εργαζομένων Τύπου Ελλάδος με συμμετοχή δημοσιογράφων (πλην ΕΣΗΕΑ), τυπογράφων, υπαλλήλων κλπ. (που ήταν προσωπικό δημιούργημά του), παραλίγο όμως να τον βρει… στη φυλακή!

Ήταν ο κύριος ομιλητής στη συγκέντρωση που οργάνωσε η Ομοσπονδία Τύπου στο Θέατρο Διάνα στις 20 Αυγούστου, μετά την οποία έγιναν εκτεταμένα επεισόδια στην Αθήνα, έδρασαν προβοκάτορες και απειλήθηκε στρατιωτική επέμβαση. Θεωρήθηκε… υποκινητής των επεισοδίων, (ίσως γιατί στην ομιλία του έλεγε ότι «χρέος μας είναι να υπερασπιστούμε τις Θερμοπύλες της Δημοκρατίας, να αποτρέψουμε την επερχόμενη δικτατορία που πρώτος στόχος της θα είναι ο Τύπος») και καταδικάστηκε σε δύο χρόνια φυλακή.