Μεταξύ ζωής και θανάτου

Η εξουσία του χρέους και οι βιοπολιτικές όψεις της ελάφρυνσής του

 

του Σωτήρη Κοσκολέτου, του Φάνη Παπαγεωργίου και του Ιάσονα Ρουσόπουλου

 

Στη μετά το Τρίτο Μνημόνιο εποχή, η υπόθεση της ελάφρυνσης του χρέους έχει καταλάβει κομβική θέση για την απελευθέρωση από την απειλή του Grexit και την επιστροφή σε μια κατάσταση οικονομικής μεγέθυνσης και ανανεωμένων προσδοκιών. Στη βάση αυτής της επιχειρηματολογίας γίνεται αντιληπτή από μεγάλη μερίδα πολιτών, οι οποίοι εναποθέτουν τις ματαιωμένες ελπίδες τους στην προσμονή της έλευσης μιας δημοσιονομικής κανονικότητας. Στην έλευσή της ομνύει και η συνεχής αναφορά από τους κυβερνητικούς αξιωματούχους στην οικειοποιημένη στοχοθεσία των τριών σταδίων: ανακεφαλαιοποίηση, κλείσιμο της πρώτης αξιολόγησης και ύστερα συζήτηση για το χρέος.[1]

Ανρί Ματίς, «Μπλε γυμνό», 1907

Οι αντιθέσεις στους κόλπους των πιστωτών. Το ζήτημα της ελάφρυνσης του χρέους, αποτελούσε σταθερό επίδικο στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων της πρώτης κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ με την τρόικα, αναδεικνύοντας ένα σοβαρό πεδίο σύγκρουσης μεταξύ του ΔΝΤ και των ευρωπαϊκών θεσμών. Οι μεν εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών θεσμών είτε αρνούνταν συστηματικά να αναγνωρίσουν την αναγκαιότητά της είτε προσπαθούσαν να την εξοβελίσουν σε ένα αόριστο μέλλον. Ενδεικτική για αυτή τους τη στάση είναι και η πρόσφατη αναφορά του Β. Σόιμπλε στον ηθικό κίνδυνο που μπορεί να περικλείει μια ελάφρυνση χρέους και στην ανάγκη τήρησης του κανόνα του παιχνιδιού, που δεν πρέπει να αγνοεί η Ελλάδα, όπως και κάθε άλλη οφειλέτρια χώρα.

Γιατί η Ευρώπη χρειάζεται μια διάσκεψη για το χρέος

της Οζλέμ Οναράν

μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου

Λουίζ Χέντερσον, «Τρεις μορφές»

Μετά από ακόμα μία Σύνοδο Κορυφής για το ελληνικό χρέος, στις 22 Ιουνίου, υπάρχουν σημάδια για ακόμα μία συμφωνία «παράτασης και υποκρισίας» μέχρι τον χειμώνα. Υπάρχουν αόριστες δεσμεύσεις για μια μελλοντική αναδιάρθρωση του χρέους, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο, ούτε ποιο ποσό διατίθενται οι κυβερνήσεις της ευρωζώνης να διαγράψουν ούτε (το πιο σημαντικό) τι όρους θα επιβάλουν για αντάλλαγμα.

Βλέποντας τις πρόσφατες προτάσεις της ελληνικής κυβέρνησης, ακόμα κι αν υπάρχουν στοιχεία μιας «αριστερής» λιτότητας μετά αναδιανομής, διαπιστώνει κανείς ότι τα πρωτογενή πλεονάσματα που της έχουν επιβληθεί είναι πολύ υψηλά για να εγγυηθούν οποιαδήποτε οικονομική και κοινωνική ανάκαμψη. Επίσης, αναμένονται περαιτέρω ιδιωτικοποιήσεις, οι εξαγγελίες της για τον κατώτατο μισθό και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις αναβάλλονται, και οι περικοπές στις συντάξεις εξακολουθούν να αποτελούν σημείο τριβής.

Γιατί η Ελλάδα δεν προχωράει, απλά, σε χρεοκοπία;

του Ζερόμ Ρους

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης 

Καθώς το ελληνικό δράμα φτάνει στην κορύφωσή του, με την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ να προειδοποιεί τον Υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ και την επικεφαλής του Διεθνούς Νoμισματικού Ταμείου ότι τα ταμειακά αποθέματα της χώρας εξαντλούνται και ότι η κυβέρνηση δεν θα αποπληρώσει την δόση προς στο Ταμείο αν δεν λάβει χρηματοδότηση πριν τις αρχές Ιουνίου, τίθεται ένα κρίσιμο ερώτημα: Γιατί η ριζοσπαστική Αριστερά δεν τελειώνει απλά μ’ αυτήν την ιστορία, κηρύσσοντας μορατόριουμ επί του οφειλόμενου χρέους; Γιατί φροντίζει, πρώτα απ’ όλα, για τoυς  πιστωτές της;

Πωλ Ντελβώ, «Άνθρωπος στον δρόμο», 1940

Το ερώτημα μπορεί να ακούγεται κοινότοπο, αλλά γίνεται όλο και πιο περίπλοκο, αν εξετάσουμε την κρίση χρέους της Ελλάδας στην ιστορική της προοπτική. Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του 1930, η Ελλάδα –μαζί με τις περισσότερες χώρες της Ανατολικής και της Νότιας Ευρώπης, και σχεδόν όλες της Λατινική Αμερική– προέβη σε αναστολή πληρωμών του χρέους σε ξένους ομολογιούχους, απαντώντας έτσι στα οικονομικά της προβλήματα. Η οικονομική ιστορία είναι γεμάτη με τέτοια μονομερή μορατόριουμ. Στην πραγματικότητα, πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η στάση πληρωμών ήταν, απλά, μέρος των κανόνων του παιχνιδιού.

Στα χρόνια της οικονομίας του χρέους η Κόλαση είναι η αιώνια οφειλή

Την περασμένη εβδομάδα, ο ιταλός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Μαουρίτσιο Λατσαράτο, ακτιβιστής τη δεκαετία του 1970 στις γραμμές της Εργατικής Αυτονομίας, βρέθηκε στην Αθήνα, προσκεκλημένος του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, εγκαινιάζοντας τον κύκλο συζητήσεων «Από το χρέος και τη λιτότητα στη διεκδίκηση της δημοκρατίας», που διοργανώνει το Ινστιτούτο με τη στήριξη του δικτύου transform! Λίγες ώρες πριν από τη διάλεξή του, με τίτλο «Το χρέος ως τεχνική διακυβέρνησης», μας μίλησε για την «κατασκευή του χρεωμένου ανθρώπου» (βλ. και το ομότιτλο βιβλίο του, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια), τη γενίκευση δηλαδή της σχέσης πιστωτή-οφειλέτη, τη διαλεκτική κράτους-κεφαλαίου στα χρόνια του νεοφιλελευθερισμού και τις εργασιακές σχέσεις «νέας δουλείας». Λόγω και της καμπής στη διαπραγμάτευση κυβέρνησης-δανειστών, ένα μέρος της συζήτησης κινήθηκε αναπόφευκτα γύρω από την «πολιτική της αθωότητας», της άρνησης δηλαδή της ενοχής για το χρέος. Η συνέντευξη δημοσιεύεται ταυτόχρονα στο RedNotebook (στην πλήρη της μορφή) και στα «Ενθέματα» της «Αυγής» (σε συντομευμένη εκδοχή). 

Συνέντευξη του Μαυρίτσιο Λατσαράτο στον Δημοσθένη Παπαδάτο-Αναγνωστόπουλο και τον Γιάννη-Ορέστη Παπαδημητρίου

 

Στην Κατασκευή του χρεωμένου ανθρώπου παραθέτετε ένα ωραίο απόσπασμα από τη μελέτη του Ζακ Λε Γκοφ Το πουγκί και η ζωή, που εξηγεί γιατί οι άνθρωποι του Μεσαίωνα θεωρούσαν τον έντοκο δανεισμό κλοπή: «Τι πουλάει αλήθεια [ο πιστωτής], αν όχι τον χρόνο που κυλάει ανάμεσα στη στιγμή κατά την οποία δανείζει και τη στιγμή κατά την οποία εξοφλείται με τόκο; Όμως ο χρόνος ανήκει μόνο στον Θεό». Στους νεότερους χρόνους, η «κλοπή της κληρονομιάς του Θεού» είναι η απόλυτη αρχή οργάνωσης της κοινωνικής ζωής – ο καπιταλιστής δηλαδή έχει υποκαταστήσει πλήρως τον Θεό. Πώς συνέβη αυτό; 

Η Εκκλησία, πράγματι, καταδίκαζε την τοκογλυφία ως ιδιοποίηση, από τον πιστωτή, του χρόνου ανάμεσα στην πράξη του δανεισμού και την αποπληρωμή του δανείου. Σε κοινωνικό επίπεδο, ο δανεισμός είναι η κλοπή του μέλλοντος της κοινωνίας. Υπό την οπτική αυτή, δίνεται η εντύπωση μιας ζωής χωρίς χρόνο: χωρίς μέλλον. Η Εκκλησία έλεγε ότι ο χρόνος ανήκει στον Θεό. Εμείς λέμε ότι ο χρόνος ανήκει σε όλους. Στην Ελλάδα είναι φανερό από καιρό ότι το μέλλον έχει αφαιρεθεί από τους ανθρώπους: τα επόμενα δεκαπέντε ή είκοσι χρόνια έχουν δεσμευτεί για την αποπληρωμή του χρέους.

Η κλοπή αυτή του χρόνου συντελείται με έναν διαφορετικό τρόπο από ό,τι στα χρόνια που κυριαρχούσε η δουλειά στο εργοστάσιο. Στα χρόνια εκείνα, ο καπιταλιστής σου έκλεβε το χρόνο για όσες ώρες βρισκόσουν στο εργοστάσιο. Σήμερα, το αντικείμενο της κλοπής είναι ο χρόνος ως ορίζοντας δυνατοτήτων — ο χρόνος ως μέλλον. Η χρηματοπιστωτική οικονομία είναι μια οικονομία προσανατολισμένη προς το μέλλον, με τρόπο που εξουδετερώνει κάθε δυνατότητα να ορίσεις τον χρόνο.

Συγκροτώντας έναν νέο χώρο για τις αριστερές πολιτικές στην Ευρώπη

Ομιλία στο διεθνές συνέδριο «Η Λατινική Αμερική εναντίον της συντηρητικής αντεπίθεσης»

του Γιάννη Δραγασάκη

Το κείμενο που ακολουθεί είναι η εισήγηση του Γιάννη Δραγασάκη στο στρογγυλό τραπέζι «Ο αγώνας κατά του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου: Πολιτική βούληση και κινήματα πολιτών» (29.9.2914), στο διεθνές συνέδριο με θέμα «Η Λατινική Αμερική εναντίον της συντηρητικής αντεπίθεσης». Το συνέδριο οργάνωσε το πολιτικό κίνημα Alianza Pais, στο Κίτο του Ισημερινού.

«Ε»

Ξεκινώντας, θα προσπαθήσω να σας μεταφέρω εν συντομία την εμπειρία της Ελλάδας μετά τέσσερα χρόνια εφαρμογής ενός σκληρού προγράμματος που επιβλήθηκε από την τρόικα. Στη συνέχεια θα σας παρουσιάσω τις προοπτικές μιας εκλογικής νίκης του ΣΥΡΙΖΑ και το ενδεχόμενο να έχουμε στην Ελλάδα μια αριστερή κυβέρνηση με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ, μια δύναμη της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Και, τέλος, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας ορισμένα ερωτήματα που προκύπτουν μέσα από αυτές τις εξελίξεις, ερωτήματα όπως:

* Πώς διαγράφονται οι δυνατότητες αλλά και τα όρια μιας κυβέρνησης των αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων σε μια μικρή σχετικά και ανοιχτή οικονομία, που είναι ταυτόχρονα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ευρωζώνης;

* Θα μπορούσε η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία να γίνει ο καταλύτης για ανάλογες πολιτικές αλλαγές στον ευρωπαϊκό Νότο; Πώς θα επηρέαζε τους διεθνείς συσχετισμούς;

Η βασική επιλογή: το χρέος ως μοχλός πολιτικής υποταγής

Τζαίημς Ένσορ, «Η είσοδος του Χριστού στις Βρυξέλλες, 1889.
Στο μεγάλο πανώ διαβάζουμε: «Viva la Sociale»

Όταν ξέσπασε η κρίση, η Ευρώπη είχε δύο επιλογές: η πρώτη ήταν να κατανοήσει την κρίση στην ευρωπαϊκή της διάσταση και να οργανώσει την αντιμετώπισή της με κοινές ευρωπαϊκές προσπάθειες με ενεργοποίηση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του πλούσιου οπλοστασίου της, καθώς και τις απαραίτητες θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Ασφαλώς, σε αυτή την περίπτωση, θα έπρεπε να υπάρχουν και εθνικά προγράμματα σταθεροποίησης και ανάπτυξης, τα οποία όμως θα προσαρμόζονταν στις διαφορετικές συνθήκες που επικρατούν στην κάθε χώρα μεμονωμένα.

Σε κάθε περίπτωση, οι κυρίαρχες δυνάμεις της Ευρώπης απέρριψαν αυτή την επιλογή. Αρνήθηκαν τον γενικευμένο, συστημικό χαρακτήρα της κρίσης, αντιμετωπίζοντάς την σαν κάτι το τοπικό. Υιοθέτησαν την άποψη ότι δεν υπάρχει κρίση της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής, αλλά ότι το μόνο πρόβλημα που υπάρχει είναι μια ελληνική ιδιαιτερότητα.

Τα πρόβατα και οι πιστωτές του Πανούργου

Ο αναγεννησιακός Ραμπελαί και η Ελλάδα στο γέρμα της ζωής της

 του Βασίλη Δρουκόπουλου

Ο Πανούργος διαπραγμαεύεται την αγορά προβάτων. Σχέδιο του Γκυστάβ Ντορέ

Ο Πανούργος, από τα κυριότερα πρόσωπα στο έργo του Φρ. Ραμπελαί Γαργαντούας και Πανταγκρυέλ (πρώτο μισό του 16ου αιώνα), πέραν των άλλων ιδιοτήτων του, χαρακτηρίζεται από αδηφάγα όρεξη και τυραννικό και εκδικητικό τιμωρητικό μένος που προξενεί σαδιστικά πόνο και οδύνη. Στην ιματιοθήκη του, μας πληροφορεί ο Ραμπελαί, σε μυστικές κρύπτες ο Πανούργος φυλάει ένα κοφτερό μαχαίρι για να κόβει πορτοφόλια, ένα ζευγάρι ζάρια για εξαπατητικά κόλπα στους δρόμους, διάφορες σκόνες που προκαλούν φτάρνισμα και κώνους γεμάτους με ψείρες και ψύλλους για να τα πετάει στις γυναίκες κατά τη διάρκεια της λειτουργίας στην εκκλησία.

Ι. Από το 3ο Βιβλίο (σε δικιά μου ελεύθερη απόδοση). «Ρωτά ο Πανταγκρυέλ τον Πανούργο: –Πότε θα ξοφλήσεις τα χρέη σου; –Στις ελληνικές καλένδες, του απαντά. Και συνεχίζει: –Αν είσαι χρεωμένος, πάντα θα υπάρχει κάποιος που θα προσεύχεται για σένα στο θεό να σου χαρίζει πολύχρονη, ευλογημένη και ευδαίμονα ζωή. Πάντα θα μιλάει με τα καλύτερα λόγια για σένα σε κάθε συντροφιά. Παλιότερα, στη χώρα των Γαλατών, οι υπηρέτες, οι σκλάβοι και οι δουλοπάροικοι ρίχνονταν στην πυρά όταν πέθαιναν τα αφεντικά τους. Γι’ αυτό ικέτευαν αδιάκοπα το μεγάλο θεό Ερμή και τον Πλούτωνα να χαρίσουν στα αφεντικά υγεία και μακροζωία. Για τον ίδιο λόγο τους συμπεριφέρονταν καλά και τους υπηρετούσαν πιστά. Έτσι, θα ζούσαν κι’ αυτοί ως τη μέρα του θανάτου τους. Πίστεψέ με, συνεχίζει ο Πανούργος, οι πιστωτές σου λοιπόν με αφοσίωση θα προσευχηθούν ένθερμα στον παντοδύναμο να μακροημερεύσεις και δεν φοβούνται τίποτε περισσότερο από το θάνατό σου, γιατί λατρεύουν πιο πολύ το χρήμα που εισπράττουν από την ίδια τους τη ζωή».

Η επιθυμία του χρέους

του Κώστα Δουζίνα

μετάφραση: Μιχάλης Λαλιώτης

Το επόμενο διάστημα θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια το δοκίμιο του Κώστα Δουζίνα Χρέος και Στάση Σύνταγμα: πολιτική, ηθική, και φιλοσοφία στην κρίση, το οποίο ο συγγραφέας ολοκλήρωσε το καλοκαίρι του 2011, με θέμα την ελληνική κρίση (τα κομμάτια του βιβλίου που γράφτηκαν στα αγγλικά τα μετέφρασε ο Μιχάλης Λαλιώτης). Δημοσιεύουμε σήμερα ένα απόσπασμα από το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, που μας έστειλε ο Κ. Δουζίνας. Ο συγγραφέας, ενόψει της παρούσας δημοσίευσης στα «Ενθέματα», έχει κάνει ορισμένες προσθήκες και αλλαγές στο κείμενο.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Γιάννης Γαΐτης, «Ερωτικός άγγελος», 1980

Της Ελλάδας της έτυχε να έχει πολλούς τυφλούς καπετάνιους. Οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ εθελοτυφλούσαν καθώς, τα τελευταία τριάντα χρόνια, το δημόσιο χρέος και το έλλειμμα αυξάνονταν. Ο υπερβολικός δανεισμός, η ανοδική τάση του ελλείμματος,  το χρέος που αυξήθηκε ανεξέλεγκτα μετά την είσοδο στο ευρώ, με το αυστηρό όριο του 3% για το έλλειμμα, μας θυμίζουν ότι το καλύτερο σημείο για να καπνίσεις είναι δίπλα από την πινακίδα που λέει «Απαγορεύεται το κάπνισμα». Ο δανεισμός χρησιμοποιήθηκε από τις κυρίαρχες ελίτ για να λαδώσει τα γρανάζια της κρατικής πατρωνίας και των πελατειακών σχέσεων των κομμάτων. Δύο φορές την τελευταία δεκαετία –πρόκειται για παγκόσμια πρωτοτυπία– η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση αμφισβήτησε τα στατιστικά στοιχεία των προκατόχων της και προέβη σε αναθεώρηση προς τα πάνω του χρέους. Πρώτα ο υπουργός Οικονομίας της Ν.Δ. Γ. Αλογοσκούφης, το 2004, υποστηρίζοντας ότι η κυβέρνηση Σημίτη είχε παρουσιάσει ψευδείς υπολογισμούς, ανέβασε το έλλειμμα και το χρέος της χώρας. Η κυβέρνηση Παπανδρέου επανέλαβε την τακτική αυτή το 2010: υποστηρίζοντας ότι η Νέα Δημοκρατία είχε επίσης πει ψέματα, ανέβασε  με τη σειρά της το έλλειμμα σε πάνω από 15%, προκαλώντας –ή προσκαλώντας– την επέμβαση από το εξωτερικό. Έκτοτε, το χρέος αυξάνεται συνεχώς, τα μέτρα «λιτότητας» πολλαπλασιάζονται και αποτυγχάνουν ως προς το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα: τα μέτρα αυξάνουν  αντί να μειώνουν το χρέος, ενώ το χρέος χρησιμοποιείται συνεχώς για την επιβολή νέων και πιο δραστικών μέτρων. Σε αντίθεση με την ονομασία τους, τα μέτρα λιτότητας είναι μέτρα αυτοποιητικού πολλαπλασιασμού, κάτι σαν έναν κακοήθη όγκο που επεκτείνεται και μεταλλάσσεται συνεχώς.

Μετανάστευση ή Επανάσταση;

της Σίας Αναγνωστοπούλου

Παρίσι, 14 Ιουλίου 1936. Μεταλλωρύχοι χαιρετούν με σφιγμένες γροθιές. Φωτογραφία του Ρόμπερτ Κάπα.

«Φτώχυναν οι Έλληνες, δεν πτώχευσε η Ελλάδα», αναφώνησε στη Βουλή ο μέγας σοσιαλιστής πολιτικός, και μ’ αυτή την κουτοπόνηρη φράση απέδωσε το ουσιαστικό περιεχόμενο της πολιτικής της κυβέρνησης: η σωτηρία της Ελλάδας εις βάρος των Ελλήνων. Μιας κυβέρνησης δεν έκανε καμιά διαπραγμάτευση υπέρ των Ελλήνων, δεν έλαβε τα μέτρα που έπρεπε, όπως έπρεπε, τη σωστή στιγμή, και τώρα επιδίδεται σε ένα απερίγραπτο πλιάτσικο εναντίον όλων των θεσμών και των δικαιωμάτων που συγκροτούν μια κοινωνία. Είναι άραγε ζήτημα ανικανότητας ή ιδεολογίας; Θεωρώ και τα δύο, κυρίως όμως το δεύτερο.

Μείζον πρόβλημα για την κυρίαρχη στη σημερινή Ευρώπη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία είναι οι συγκροτημένες κοινωνίες και τα κεκτημένα δικαιώματά τους. Με τη συναίνεση δεξιών και σοσιαλιστικών κυβερνήσεων, είχε ξεκινήσει εδώ και κάποια χρόνια μια ιδιόμορφη άλωση, με στόχο τη μετατροπή της συγκροτημένης κοινωνίας σε «πλαστική»: από κοινωνία διαρκούς διεκδίκησης των δικαιωμάτων για όλους, σε κοινωνία-σύνολο ατόμων όπου δικαίωμα συνιστά η συμμετοχή σε μια πλαστική ευδαιμονία, από την οποία όσοι αποκλείονται είναι «ανίκανοι» και «άχρηστοι». Η επιδίωξη της διεύρυνσης του κράτους πρόνοιας έδινε τη θέση της στην επιδίωξη της επιβολής ενός κράτους-τροχονόμου της ελεύθερης αγοράς. Παράλληλα, οι ευρωπαϊκές και διεθνείς ομάδες κρούσης του νεοφιλελευθερισμού, με σύμμαχο τις εγχώριες εξουσίες, εξαπέλυαν ολομέτωπη επίθεση σε κοινωνίες αποδιοργανωμένες (ανατολική Ευρώπη, ασιατικές χώρες). Αυτό υπήρξε το νέο αποικιοκρατικό όραμα, νεοφιλελεύθερης κοπής, το οποίο αφομοίωσαν γρήγορα τα ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη, με την ίδια εθνικιστική ορμή που είχαν δείξει οι πρόγονοί τους του 19ου αιώνα, όραμα που δεν άφησε αδιάφορα και μικρότερα κράτη της Ε.Ε.

To αδιέξοδο της αναδιάρθρωσης του δημοσίου χρέους της Ελλάδας

της Μαρίκας Φραγκάκη

Έργο του Μαξ Ερνστ, 1921

Ένα έτος μετά την εφαρμογή σκληρής πολιτικής λιτότητας, η βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους της Ελλάδας απασχολεί έντονα την επικαιρότητα, καθώς αναζητούνται τρόποι μείωσης είτε της εκταμίευσης των ποσών για την εξυπηρέτησή του είτε του ίδιου του όγκου του. Την ώρα που γράφεται το παρόν, το θέμα βρίσκεται σε εξέλιξη, καθώς συγκρούονται δύο διαφορετικές προσεγγίσεις και αντίστοιχες ομάδες συμφερόντων, που αυτές σηματοδοτούν.

Από τη μια πλευρά, οι τράπεζες, που επιζητούν να επιρρίψουν την ευθύνη στις κυβερνήσεις των κρατών-μελών της ευρωζώνης και από την άλλη οι κυβερνήσεις, με πρώτη την γερμανική, που προσπαθεί να μετακυλίσει μέρος της ευθύνης στις πιστώτριες τράπεζες.

Μέρος του προβλήματος πηγάζει από το γεγονός ότι, σε αντίθεση με το διεθνές πτωχευτικό δίκαιο για ιδιώτες, δεν υφίστανται διεθνείς ρυθμίσεις για την πτώχευση κρατών. Μάλιστα, ορισμένες κατηγορίες πιστωτών έχουν δημιουργήσεις «λέσχες» για τον καλύτερο συντονισμό τους. Τέτοιες είναι η «Λέσχη του Παρισιού», που αφορά πιστωτές κρατών και η «Λέσχη του Λονδίνου», που αφορά πιστωτές εμπορικών τραπεζών.

Εναλλακτικές λύσεις για το χρέος

του Ευκλείδη Τσακαλώτου

Θέλω να παραθέσω δύο επιχειρήματα που μπορούν να μας βοηθήσουν στο πώς αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα του χρέους. Πρώτον, η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική. Παρόλο που πολλοί και πολλές έχουν ασκήσει κριτική στον οικονομισμό, όταν τους ακούω καταλαβαίνω ότι δεν το λέει η καρδούλα τους. Δεύτερον, η κρίση δεν αφορά κυρίως το χρέος. Έχει βαθύτατες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές ρίζες, όπως έχουν επισημάνει αναλυτές που εκπροσωπούν όλα τα ιδεολογικά ρεύματα της Αριστεράς.

Από την πλευρά του ιδεολογικού ρεύματος που αντιπροσωπεύω, ένας τρόπος για να διατυπωθούν αυτά τα δύο επιχειρήματα είναι να δούμε ότι η κρίση έχει πολλές «στιγμές»: ιδεολογική, οικονομική, κοινωνική, πολιτική. Όλες αυτές οι στιγμές έχουν τη δική τους αυτονομία, τη δική τους χρονικότητα, τη δική τους λογική. Αλλά, μετά το 2008, όλες αυτές οι στιγμές συνέκλιναν και λειτούργησαν πολλαπλασιαστικά.

Βέρνερ Τύμπκε, "Εργατική τάξη και ιντελιγκέντσια", 1972-1973

 Η στιγμή της πολιτικής

Αρχίζω από την πολιτική στιγμή. Ο νεοφιλελευθερισμός έχει συνδεθεί με τη συρρίκνωση της δημοκρατίας. Σε αυτό συνέβαλε και η σύγκλιση της κεντροαριστεράς και κεντροδεξιάς στο ίδιο, πάνω κάτω, οικονομικό μοντέλο — ό,τι κόμμα και να ψήφιζε κανείς, το αποτέλεσμα δεν άλλαζε και πολύ. Εξάλλου, ως ύστατος κριτής της οικονομικής πολιτικής αναδείχθηκαν οι χρηματαγορές, και όχι η κάλπη. Οι «ανεξάρτητες» κεντρικές τράπεζες, οι ανεξάρτητες ρυθμιστικές αρχές και το Σύμφωνο Σταθερότητας αποτέλεσαν μερικούς μόνο από τους θεσμούς που συνέβαλαν στην τεχνοκρατικοποίηση της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Και με τη συρρίκνωση της δημοκρατίας είχαμε και την κρίση της κοινωνικής αντιπροσώπευσης, καθώς όλα και πιο πολλά στρώματα των κοινωνιών δεν έβλεπαν το πρόσωπό τους στην κεντρική πολιτική σκηνή.

Γιατί δεν «τρέχει» ο ΣΥΡΙΖΑ;

Ένα χαμένo ραντεβού

του Γεράσιμου Μοσχονά

Το πλειοψηφικό «état d‘esprit»

Καρλ Ρέσινγκ, "Γήινη ευημερία", 1932

Σε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο, σε μια εξαιρετική στιγμή της ελληνικής ιστορίας, 4 οικονομολόγοι της Αριστεράς, ο Κ. Βεργόπουλος, ο Γ. Δραγασάκης, ο Π. Λινάρδος-Ρυλμόν και ο Σ. Ρομπόλης, περιγράφουν, τρεις μόλις ημέρες πριν από την υπογραφή του πρώτου μνημονίου, τα αίτια της κρίσης, τους κινδύνους του μηχανισμού στήριξης και την εναλλακτική πολιτική της Αριστεράς. Η «Διακήρυξη της πρωτοβουλίας οικονομολόγων» είναι διεισδυτική ως προς τα αίτια και μοναδικής διαύγειας ως προς την πρόβλεψη των οικονομικών και κοινωνικών συνεπειών του υπό συζήτηση, τότε, μνημονίου. Ό,τι έχει συμβεί έκτοτε, η βαριά ύφεση, η απαξίωση του παραγωγικού ιστού, η επιδείνωση των δημόσιων υπηρεσιών, η απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων, το μέγεθος της μείωσης μισθών και συντάξεων, η ανεργία, ακόμη και η ακραία εξασθένιση της διαπραγματευτικής ικανότητας της χώρας εντός της ευρωζώνης, έχουν περιγραφεί με μεγάλη ακρίβεια 14 μήνες πριν (29 Απριλίου 2010). Σε ό,τι αφορά τις προβλέψεις, η Διακήρυξη θα μπορούσε, χωρίς αλλαγή μισής λέξης, να είχε γραφτεί σήμερα το πρωί.

Όμως, αυτή η Διακήρυξη είναι εξαιρετικά αδύναμη ως προς τις λύσεις που προωθεί για την αντιμετώπιση της «παγίδας χρέους». Δεν προτείνεται ούτε η παύση πληρωμών ούτε η αναδιάρθρωση του χρέους ούτε η προσφυγή σε κάποιο μηχανισμό δανειακής στήριξης. Θεωρείται ότι η αύξηση της φορολογίας κατά 10 μονάδες του ΑΕΠ και, σε ό,τι αφορά τα έξοδα, η «μείωση των μη αποδοτικών δαπανών του δημοσίου», μαζί με ρυθμίσεις αναπτυξιακού τύπου, επαρκούν για την έξοδο από την «παγίδα χρέους».

Η ριζοσπαστική αύξηση των εσόδων απαιτεί κλιμάκωση μέσα στο χρόνο για να συντελεστεί, ειδικά όταν, σύμφωνα με τους συντάκτες, είναι δεδομένη «η κατάρρευση του μηχανισμού ελέγχου είσπραξης των εσόδων του κράτους». Με δεδομένη, επίσης, τη δραματική απουσία χρόνου (η χώρα είχε αγγίξει στο τέλος Απριλίου 2010 το σημείο μη επιστροφής στο θέμα του δανεισμού), η πρόταση αυτή, εάν υλοποιούνταν, θα οδηγούσε σε κατακλυσμική έξοδο κεφαλαίων (όχι τόσο λόγω της αναδιανεμητικής της διάστασης όσο λόγω του φουντώματος των προσδοκιών για ταχύτατη δημοσιονομική κατάρρευση), σε πάγωμα επενδύσεων και σε εσπευσμένη προσφυγή είτε σε «κάποιο» μηχανισμό στήριξης είτε σε χαοτική παύση πληρωμών. Η Διακήρυξη δεν εξέφραζε, φυσικά, τον κομματικό χώρο του ΣΥΡΙΖΑ. Αποτύπωνε, όμως, σε μια ιδιαίτερα επεξεργασμένη εκδοχή, το πλειοψηφικό «état d’esprit» της Αριστεράς εκείνης της εποχής. Υποβάθμιση του μεγέθους και του βάθους του δημοσιονομικού προβλήματος (σε αντίθεση με τις προβλέψεις Λαπαβίτσα), υποβάθμιση των δομικών αδυναμιών του κρατικού μηχανισμού, υπερεκτίμηση της ικανότητας ανάταξης των εσόδων, υποβάθμιση της διάστασης «μείωση δαπανών», άριστη περιγραφή των συνεπειών της πολιτικής του «αντιπάλου», αδυναμία περιγραφής των συνεπειών της «δικής μας» πολιτικής. Η εν λόγω εναλλακτική πρόταση, η οποία θα ήταν σωτήρια αν είχε υλοποιηθεί λίγα χρόνια πριν, ήταν απλώς αναχρονιστική τη στιγμή που προτάθηκε. Γι’ αυτό, στην ουσία, εγκαταλείφθηκε, εντασσόμενη σε μια άλλη στρατηγική, με κεντρικό πυλώνα την αναδιάρθρωση του χρέους.

Οι «θυσίες για όλους» του Προέδρου Ομπάμα πλήττουν κυρίως τους φτωχούς και τη μεσαία τάξη

κύριο άρθρο του περιοδικού «Nation», 14.4.2011

Τζωρτζ Γκρος, "Μανχάταν", 1928

Η ομιλία του προέδρου Ομπάμα, στην οποία αποκάλυψε το σχέδιό του για τη μείωση του ελλείμματος, μας επεφύλασσε ορισμένες μεγάλες εκπλήξεις –από την ίδια τη φύση της, αυτή καθαυτή, ήταν καταδικασμένη να συντηρήσει τις λανθασμένες απόψεις στην όλη συζήτηση για το έλλειμμα– αλλά κάποιες από τις εξαγγελίες της ήταν καλοδεχούμενες. Ο Πρόεδρος χαρακτήρισε την Κοινωνική Ασφάλιση και το Medicare* θεμελιώδεις θεσμούς της Αμερικής και, επιτιθέμενος στον βουλευτή  των Ρεπουμπλικανών Πωλ Ράυαν, δήλωσε ότι θα αφήσει, σε μεγάλο βαθμό, άθικτα αυτά τα προγράμματα. Αρνήθηκε επίσης να ανανεώσει τις φορολογικές ελαφρύνσεις του Μπους για τους πλούσιους. Είναι μια υπόσχεση που ο Ομπάμα έχει δώσει –και στη συνέχεια αθετήσει– και στο παρελθόν, αλλά ας πάρουμε τοις μετρητοίς την ειλικρίνειά του σε αυτό το ζήτημα (και μακάρι να φανεί συνεπής).

Η λάθος συζήτηση για το χρέος

του Ρόμπερτ Σηρ

 Στον ανέκαθεν αυτάρεσκο όμιλο των πλουσίων και των ισχυρών, είναι δεδομένο ότι ουδέποτε θα ακουστεί η παραμικρή έκφραση μεταμέλειας ή άλλη παραδοχή του πόνου που έχουν προκαλέσει στους πιο αδύναμους θνητούς που απομυζούν αλαζονικά. Είναι βολικό γι’ αυτούς  ότι τα μήντια και οι πολιτικοί, που τυχαίνει να έχουν στην κατοχή τους, σπανίως κάνουν τη σύνδεση ανάμεσα στις απάτες που έκαναν τους πλούσιους τόσο πλούσιους και στην ανησυχητική αύξηση του δημόσιου χρέους που συνθλίβει τη χώρα.

Το αποτέλεσμα αυτής της πληρωμένης δημόσιας μυωπίας είναι ότι έχουμε εμπλακεί σε μια παράλογη συζήτηση  για το πόσο βαθιά πρέπει να περικοπούν οι συντάξεις των καθηγητών  και οι ιατρικές παροχές για τους ηλικιωμένους, τη στιγμή που διατηρούνται οι φορολογικές ελαφρύνσεις για τους πάμπλουτους και τις μεγάλες τους επιχειρήσεις. Σε μια εποχή όπου 10 εκατομμύρια αμερικανικές οικογένειες θα έχουν χάσει τα σπίτια τους μέχρι το τέλος του έτους,  που 5,6 τρισεκατομμύρια δολάρια μικρομετόχων έχουν εξανεμιστεί, που οι περισσότεροι Αμερικανοί είναι αντιμέτωποι με τα καλπάζοντα ποσοστά της  ανεργίας και τη στασιμότητα των μισθών, ο πρόεδρος  των Δημοκρατικών είναι πιθανό να συμβιβαστεί με τους ιδεολόγους των Ρεπουμπλικάνων, που επιμένουν ότι η περαιτέρω μείωση των φόρων για τους πλούσιους είναι ο τρόπος για να αυξηθούν ξανά οι θέσεις εργασίας.

Η δεύτερη φάση της ελληνικής κρίσης

του Κώστα Λαπαβίτσα

 

Τις τελευταίες εβδομάδες έχει εμφανιστεί δειλά-δειλά μια αλλαγή στην «επίσημη» ανάλυση της κρίσης. Η κυρίαρχη θέση μέχρι πρόσφατα ήταν ότι φταίει το κράτος, που είναι σπάταλο, διεφθαρμένο και ούτω καθεξής. Το Μνημόνιο είναι οδυνηρό μεν, ευεργετικό δε, διότι αναγκάζει την Ελλάδα να συμμαζέψει το δημόσιο. Αναρίθμητοι δημοσιογράφοι και πανεπιστημιακοί έβαλαν το πετραδάκι τους για να στηθεί αυτό το ιδεολόγημα. Ακόμη και μέσα στην Αριστερά ακούστηκαν τέτοιες απόψεις.

Σταδιακά παρατηρείται μετάβαση σε άλλα επιχειρήματα, που συμβαδίζουν με τις πραγματικές εξελίξεις μετά την υιοθέτηση του Μνημονίου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πρόσφατη έκθεση του ΙΟΒΕ που εστιάζει την προσοχή της στα δομικά αίτια της κρίσης, όπως η υποχώρηση της ανταγωνιστικότητας, το διεθνές έλλειμμα και η κατάρρευση της αποταμίευσης. Το δημόσιο παραμένει μεν προβληματικό, αλλά και η υπόλοιπη οικονομία φέρεται να πάσχει. Το συμπέρασμα του ΙΟΒΕ δεν εκπλήσσει: απαιτείται απελευθέρωση των αγορών, την οποία το Μνημόνιο έτσι κι αλλιώς επιβάλλει, αλλά και ολοσχερής αναδιάταξη του ιδιωτικού τομέα. Παράλληλα, άλλες πηγές διατυπώνουν πλέον ανοιχτά την άποψη ότι, όση επιτυχία και να έχει η δημοσιονομική σύσφιξη, είναι απαραίτητο να μειωθεί τάχιστα ο όγκος του χρέους. Όπερ σημαίνει αναδιάρθρωση με τη συναίνεση της ΕΕ.

Μεταβατικό πρόγραμμα και αριστερή στρατηγική

του Στάθη Κουβελάκη

 

 

Σχέδιο του Τζιάκομο Πάτρι από το λεύκωμα "Χαρτογιακάδες", 1940

 

Με τα δύο πολύ ουσιαστικά κείμενα του Ευκλείδη Τσακαλώτου (ΕΤ) στα «Ενθέματα» (5.9 και 26.9.2010), η συζήτηση για τα θέματα της εξόδου από την ευρωζώνη και της στάσης πληρωμών, χωρίς να χάνει τη γείωσή της στην οικονομία, επικεντρώνεται πλέον σε θέματα πολιτικής στρατηγικής. Τα βασικά ερωτήματα που θέτει ο ΕΤ είναι τα εξής:

–Αν και οι δύο αιχμές της πρότασης (έξοδος από το ευρώ, στάση πληρωμών) δεν ισοδυναμούν από μόνες τους με σοσιαλιστικά αιτήματα, η ριζοσπαστικοποίηση στην οποία μοιραία οδηγεί η εφαρμογή τους «αποτελεί απολύτως ένα σοσιαλιστικό αίτημα». Ένα τέτοιο αίτημα παραμένει όμως μετέωρο στον βαθμό που (αν καταλαβαίνω ορθά) αυτή η πρόταση δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι σε μια τέτοια πορεία θα ηγεμονεύσουν δυνάμεις με σοσιαλιστικό προσανατολισμό, και όχι αυτές που στοχεύουν σε μια εθνική ανασυγκρότηση σε καπιταλιστικές βάσεις της χώρας. Στην ουσία πρόκειται για «στρατηγική που εισάγει τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό από την πίσω πόρτα».

— Επιπλέον, γιατί μια τέτοια «εθνική» στρατηγική να είναι πιο ρεαλιστική από την πρόταση που υποστηρίζει ο ΣΥΝ για «επανίδρυση της ΕΕ», την οποία καλούνται να υλοποιήσουν κατευθείαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι προοδευτικές δυνάμεις; Με άλλα λόγια, για να ανατρέξω και πάλι στα λόγια του ΕΤ, γιατί να είμαστε «πιο αισιόδοξοι για το συσχετισμό δυνάμεων στο εθνικό από το υπερεθνικό επίπεδο»;

Τι σημαίνει «μεταβατικό πρόγραμμα»;

Είναι προφανές ότι η γενικότερη σκοπιά από την τοποθετείται ο ΕΤ είναι η σοσιαλιστική αλλαγή της κοινωνίας, την οποία θεωρεί θεμέλιο οποιασδήποτε αριστερής στρατηγικής. Σ’ αυτό δεν υπάρχει μεταξύ μας καμία διαφωνία. Η συζήτηση αφορά λοιπόν τη στρατηγική που ανοίγει συγκεκριμένα τη δυνατότητα μιας τέτοιας αλλαγής. Μπορεί κάτι τέτοιο να ακούγεται αυτονόητο για όσους συμμερίζονται τον τελικό στόχο, αλλά δεν είναι. Η συζήτηση περί (πολιτικής) στρατηγικής αποκτά νόημα μόνο αν δεχθούμε ότι ο σοσιαλισμός δεν έρχεται ούτε ως απόληξη προπαγανδιστικής δραστηριότητας υπέρ καθαρών σοσιαλιστικών θέσεων ούτε ως προϊόν συνεπούς και επιτυχούς υπεράσπισης συνδικαλιστικού τύπου αιτημάτων. Το αιτούμενό της είναι η παρέμβαση στα σημεία εκείνα που συμπυκνώνουν τις αντιθέσεις της συγκυρίας με στόχο την όξυνσή τους, την ενεργοποίηση της κίνησης των μαζών και την ανακίνηση του ζητήματος της εξουσίας. Σε πασίγνωστα κείμενά του για το εθνικό ζήτημα (διόλου τυχαία βέβαια), ο Λένιν θυμίζει ότι μια κοινωνική επανάσταση μπορεί να ξεκινήσει από «οποιαδήποτε πολιτική κρίση», και αναφέρει ως παραδείγματα την υπόθεση Ντρέυφους, τις διεθνείς κρίσεις και την χειραφέτηση των αποικιών. Και τονίζει ότι «όποιος περιμένει μια «καθαρή» επανάσταση δεν θα ζήσει ποτέ για να τη δει».

Η αναδιάρθρωση του εξωτερικού χρέους της Ελλάδας υπό το φως της διεθνούς πρακτικής

του Αντώνη Μπρεδήμα

Ντιέγκο Ριβιέρα, «Ναύτης παίρνει πρωινό», 1914

Η εφαρμογή των όρων του Μνημονίου, παράλληλα με την καταρράκωση της οικονομικής θέσης ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων –σίγουρα, εξαιτίας και αυτού– φαίνεται να μην οδηγεί στα προβλεπόμενα από το Μνημόνιο αποτελέσματα. Είναι συμφυής με τη στρατηγική του ΔΝΤ η αντίληψη ότι, βραχυπρόθεσμα, θα υπάρξει επιδείνωση του επιπέδου ζωής των κοινωνικών αυτών στρωμάτων, ενώ η κατάσταση θα αλλάξει μεσοπρόθεσμα, με αποτέλεσμα η χώρα-οφειλέτης να επανεισέλθει στην τροχιά ανάπτυξης. Όμως, αυτή η προοπτική δεν φαίνεται να βρίσκει πεδίο εφαρμογής στην Ελλάδα –όπως εξάλλου και σε άλλες χώρες που «συνεργάζονται» με το ΔΝΤ–, έστω και αν ορισμένα μεγέθη, όπως αυτό του δημοσιονομικού ελλείμματος, βελτιωθούν.

***

Ήδη είναι εμφανής η διαμόρφωση της αντίληψης σε κύκλους ειδικών ότι η Ελλάδα δεν θα μπορέσει, με τα υπάρχοντα στοιχεία, να αντιμετωπίσει την κατάσταση και θα καταστεί αναγκαίο να προχωρήσει στην αναδιάρθρωση του εξωτερικού της χρέους, που φαίνεται να ανέρχεται στα 350 δισ. ευρώ και πλέον. Σημειώνεται ότι το ποσό αυτό αφορά τα δάνεια από ξένες τράπεζες (κυρίως γερμανικές και γαλλικές), καθώς και ομολογιακά δάνεια, φορείς των οποίων είναι αλλοδαποί ιδιώτες. Αντίθετα, αναδιάρθρωση χρέους δεν χωρεί σε σχέση με τα δάνεια του ΔΝΤ: στην περίπτωση αυτή το κράτος-χρεώστης, αν δεν πληρώσει, θα βρεθεί ενώπιον του κινδύνου διακοπής οποιασδήποτε διεθνούς βοήθειας. Χρήσιμο είναι επομένως να αναλυθεί η λογική του μέτρου αυτού, η διαδικασία, οι μέθοδοι αναδιάρθρωσης του εξωτερικού χρέους, οι διεθνείς μηχανισμοί και η αποτελεσματικότητά του διεθνώς.

Έργο του αργεντίνου ζωγράφου Βίτο Καμπανέλα

Η λογική της αναδιάρθρωσης του χρέους

Παρά τα φαινόμενα, το ΔΝΤ είναι υπέρ της ελάφρυνσης του χρέους, μέσω της διαγραφής ενός μέρους του κεφαλαίου και των οφειλομένων τόκων. Στόχος αυτής της αντιμετώπισης είναι η διευκόλυνση της εξόφλησης του υπολοίπου χρέους. Εκτός αυτού όμως, η διευκόλυνση της εξόφλησης του εναπομείναντος χρέους επιτρέπει στο κράτος-οφειλέτη να χρησιμοποιήσει τα ποσά που εξοικονομεί με τον τρόπο αυτό για την πραγματοποίηση παραγωγικών επενδύσεων και την οικονομική ανάπτυξη. Θεωρείται εξάλλου ότι είναι επιβεβλημένη η (μερική) παραγραφή σοβαρών χρεών ορισμένων κρατών, όταν τα χρέη αυτά θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τη λειτουργία του διεθνούς οικονομικού συστήματος. Υπάρχει, παρ’ όλα αυτά, και η αντίθετη γνώμη, κατά την οποία η ελάφρυνση από το χρέος δεν συμβάλλει στις μεταρρυθμίσεις και στην οικονομική προσαρμογή, καθώς, ακόμη και αν πραγματοποιηθεί η ελάφρυνση, δεν αποκλείεται το κράτος-οφειλέτης να βρεθεί στο μέλλον εκ νέου βαριά χρεωμένο. Παρά την αντίθεση αυτή όμως, οι ιδιώτες-πιστωτές, τουλάχιστον στην πλειονότητά τους, τάσσονται, έστω και εξ ανάγκης –αφού χάνουν μέρος του δανείου τους– υπέρ της τεχνικής της αναδιάρθρωσης του χρέους, στη βάση προφανώς της αρχής «κάλλιο πέντε και στο χέρι, παρά δέκα και καρτέρει».

Η κρίση και ο τρισκατάρατος ελληνικός κρατισμός

του Κώστα Λαπαβίτσα

Φταίει ο κρατισμός για την ελληνική κρίση; Αυτό ουσιαστικά μας λένε το ΔΝΤ, η Ε.Ε. και η κυβέρνηση. Αυτό διατείνονται βαρύγδουποι δημοσιογράφοι στον επίσημο Τύπο, που μας διαβεβαιώνουν μάλιστα ότι ο ελληνικός λαός έχει κατανοήσει το πρόβλημα και γι’ αυτό αδιαφορεί για τις ακραίες προτάσεις της Αριστεράς. Το ίδιο όμως φαίνεται να πρεσβεύει και ένα κομμάτι της Αριστεράς, αν κρίνουμε από τα γραφόμενα του Βασίλη Πεσμαζόγλου («Ενθέματα», Αυγή της Κυριακής, 25.7.2010). Εφόσον φταίει ο κρατισμός, το Μνημόνιο μπορεί να θεωρείται «ευεργετικό». Θα νοικοκυρέψει το δημόσια οικονομικά και θα επιβάλει μεταρρυθμίσεις που έπρεπε να είχαν γίνει από καιρό. Οι τυχόν άδικες πτυχές του μπορούν να καταπολεμηθούν, αλλά μέσα στο γενικό πλαίσιο της συμφωνίας.

Το ελληνικό κράτος έχει αναμφίβολα τα τρία κακά της μοίρας του. Βαθύτατα ευνοϊκό προς το μεγάλο κεφάλαιο, συστηματικά άδικο στη φορολογία, ανίκανο να παράσχει ουσιαστική καθοδήγηση της ανάπτυξης, με ελάχιστες παροχές πρόνοιας, διεφθαρμένο, αυταρχικό, με υπέρογκες στρατιωτικές δαπάνες — δεν ξέρει κανείς τι να πρωτοπεί. Δεν είναι όμως αυτά που απασχολούν τους διαπρλυσιους επικριτές του. Το πρόβλημα, κατ’ αυτούς, είναι η σπατάλη του κρατισμού που υποτίθεται ότι βούλιαξε την Ελλάδα στα χρέη. Η θέση για παύση πληρωμών και έξοδο από την ΟΝΕ, μας λένε, παραγνωρίζει αυτή την πραγματικότητα, εκτός του ότι απλοποιεί τα σύνθετα και προτείνει ένα τυχοδιωκτικό άλμα στο κενό.

Ασκήσεις επί αριστερού χάρτου

του Βασίλη Πεσμαζόγλου

Παύλος Βαλασάκης, "Η σκιά", 1969

Η βαθύτατη κρίση στην οποία βρίσκεται η Ελλάδα είναι αποτέλεσμα δύο διακριτών διαδικασιών που συναντώνται «χωροχρονικά» το 2009-2010,  με εκρηκτικό αποτέλεσμα.

Πρώτον, τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε ανεξέλεγκτη γιγάντωση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, που αντιπροσωπεύει πλέον πολλαπλάσιο του παραγόμενου πλούτου. Λόγω εξελίξεων όπως η κατάρρευση της Λέμαν και του Ντουμπάι, οι κινήσεις αυτών των κεφαλαίων έχουν γίνει ιδιαίτερα «νευρικές». Μάλιστα, χάρη στα νέα σύνθετα προϊόντα, επιδίδονται σε μια αποσταθεροποιητική κερδοσκοπία, με τη βοήθεια και των περίφημων οίκων αξιολόγησης.

Δεύτερον,  συγχρόνως παρατηρούνται ευρωπαϊκές εξελίξεις, ιδιαίτερα στην Ευρωζώνη. Εκεί μπορούμε να διαχωρίσουμε δύο συνιστώσες: α) Τη συστηματική βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, πρωτίστως της Γερμανίας (κυρίως μέσω καθήλωσης αποδοχών), που οδήγησε σε συσσώρευση πλεονασμάτων στο εξωτερικό της ισοζύγιο. Η άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος είναι ελλείμματα του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών στις χώρες της περιφέρειας (Ελλάδα, Πορτογαλία), αλλά και στη Γαλλία. β) Την αλόγιστη διατήρηση και διόγκωση του ελληνικού ιδιότυπου ελληνικού  κρατισμού, που διευκολύνθηκε από την πρωτόγνωρη πρόσβαση του δημοσίου σε φθηνό δανεισμό ελέω ευρώ.