Το «καθεστώς» της γειτονιάς

της Όλγας Μπαλαούρα

«Άλλαξε τον κόσμο» είπε ο Μάρξ, «άλλαξε ζωή» είπε ο Ρεμπώ. «Για μας αυτά οι δύο στόχοι είναι ταυτόσημοι»: Αντρέ Μπρετόν. (Σύνθημα ([Γενάρης 2008], στην PlazadelasTresCulturasστην πόλη του Μεξικού, τόπο της σφαγής των φοιτητών από την αστυνομία το 1968)

Ανρί Ματίς, «Ο παράξενος χορός της φαραντόλα», 1938

Με αφετηρία την αναγγελία ανάπλασης της Πανεπιστημίου (Rethink Athens) έχουν γραφεί πολλά από ακαδημαϊκούς, διανοούμενους, ανθρώπους της αυτοδιοίκησης κ.ά. Πολλοί τάχθηκαν κατά του έργου για λόγους που σχετίζονται με ζητήματα εγκυρότητας του διαγωνισμού, την προτεραιότητα αναγκών για την πόλη της κρίσης, την απουσία δημόσιας διαβούλευσης και παρέμβασης αρμόδιων φορέων, την αμφισβητούμενη χρησιμότητα και λειτουργικότητα της παρέμβασης, που στοχεύει σε έναν «βιώσιμο» αισθητικό εξωραϊσμό (beautification).

Στον αντίποδα, αρκετοί, με προεξάρχοντα τον δήμαρχο Αθηναίων, επικροτούν το έργο, εντάσσοντάς το στον άξονα παρεμβάσεων που, μαζί με το «Re-launchingAthens», θα «μεταμορφώσουν» την πόλη μέχρι το 2020 σε πόλη πρασίνου, με συρρικνωμένη παραβατικότητα. Ο Γ. Καμίνης, επικεφαλής της δημοτικής παράταξης «Δικαίωμα στην Πόλη» (όνομα εμπνευσμένο από το ιστορικό έργο του Ανρί Λεφέβρ), σύμφωνα με το προεκλογικό του πρόγραμμα, οραματίζεται το δικαίωμα στην πόλη σαν μια Αθήνα αφηρημένα πράσινη με χρήματα του ΕΣΠΑ, αναζωογονημένη από νέα ζευγάρια που θα την επανα-κατοικήσουν και επενδυτές που μέσω ΣΔΙΤ (πρόγραμμα Jessica) θα την αναμορφώσουν. Φυσικά, όλα αυτά δεν μπορούν να γίνουν αν δεν «αποκατασταθεί η ασφάλεια» με ηθικοπλαστικές φαντασιώσεις και κατασταλτικές επιχειρήσεις. Στο πνεύμα αυτό, η πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου αποτελεί κορωνίδα των παρεμβάσεων στο ιστορικό κέντρο.

Άσυλο Αστέγων

 Σκέψεις με αφετηρία το Reactivate Athens

της Ελένης Τζιρτζιλάκη

«Στη χειρότερη κατάσταση είναι όπως πάντα εκείνοι που δεν έχουν επιλογή. Kατοικούν, αν όχι σε εξαθλιωμένες φτωχογειτονιές, σε μπαγκαλόους που αύριο κιόλας μπορεί να είναι καλύβες, τροχόσπιτα, αυτοκίνητα, κατασκηνώσεις, υπαίθρια καταλύματα. Το σπίτι έχει παρέλθει […] Δεν υπάρχει σωστή ζωή μέσα στην ψεύτικη».
Theodor Αdorno, «Άσυλο Αστέγων», Μinima Moralia
(μετ. Λευτέρης Αναγνώστου, εκδ. Aλεξάνδρεια)

Αφίσα για την κατάληψη Ρότε Φλόρα

Στις σημερινές συνθήκες της βιοπολιτικής και της «γυμνής ζωής» (Τζόρτζιο Αγκάμπεν) δεν δίνεται η ίδια αξία σε όλες τις ζωές. H πόλη της Αθήνας είναι αντιπροσωπευτική αυτής της συνθήκης, όπου «δεν υπάρχει σωστή ζωή μέσα στην ψεύτικη». Κι αυτό ακριβώς επιβεβαιώνεται στο κέντρο της, με τους άστεγους, την επαιτεία, τους πλειστηριασμούς. Κάποιες ζωές δεν θεωρούνται ζωές, καθώς απειλούνται καθημερινά από τον «Ξένιο Δία», συλλαμβάνονται, οδηγούνται σε αστυνομικά τμήματα και αργότερα, συχνά, στα κέντρα κράτησης. Τι κι αν ανάμεσά τους βρίσκονται πρόσφυγες πολέμου…
Ο χώρος είναι ασυνεχής και συνεχώς απειλούμενος, όπως και οι κάτοικοί του. Οι συνθήκες σωματοποιημένες όσο ποτέ. Σύνορα, εμφανή ή αόρατα, μπαίνουν συνεχώς στον χάρτη της πόλης μέσα από τον «Ξένιο Δία» και το πρόγραμμα «Θέτις».

Plataforma de Afectados por la Hipoteca

Οι κινητοποιήσεις εμποδίζονται με βία, μια βία με την οποία πλέον η κυβέρνηση χειρίζεται το σώμα της πόλης και τα σώματα των διαδηλωτών.
Κάποιες ζωές δεν θεωρούνται ζωές. Κάποιες ζωές δεν έχουν δικαίωμα στην οδύνη ή στο πένθος. Η ιστορία των ανθρώπων που πνίγηκαν στο Φαρμακονήσι το απέδειξε. Οι διασωθέντες, φανερά συντετριμμένοι, διηγήθηκαν τις ιστορίες τους στη πλατεία Συνταγματος. Πώς μπορεί να λησμονήσει κανείς τα πρόσωπά τους;

Ο δημόσιος χώρος και τα ευάλωτα σώματα

Τα σώματα ευάλωτα, τρωτά, εκτεθειμένα στη δημόσια σφαίρα ρουφάνε αυτές τις επιδράσεις μιας πόλης σε συνθήκη εκτάκτου ανάγκης και επισφάλειας, ενώ πολλά κτίρια είναι άδεια, καθώς έχουν αγοραστεί για να «αξιοποιηθούν» την κατάλληλη στιγμή.

Reactivate Athens: Ιδέες για την πόλη. Κι ο σχεδιασμός στα αζήτητα

του Άρη Καλαντίδη και της Μαρίας Παπαδημητρίου

Ρόι Λιχχτενστάιν, «Νεκρή φύση με παλέτα», 1972

Μέσα στον Ιανουάριο, βρεθήκαμε, ανεξάρτητα η μία από τον άλλον, να συμμετέχουμε σε δημόσιες εκδηλώσεις στο πλαίσιο του Reactivate Athens (το οποίο αυτοπαρουσιάζεται ως «ένα πρόγραμμα έρευνας και αρχιτεκτονικού σχεδιασμού», μια «διεπιστημονική ομάδα», ένα εργαστήρι «που θα αναλύσει κριτικά τη λειτουργία του κέντρου της Αθήνας», στοχεύοντας σε «ένα νέο στρατηγικό όραμα για την πόλη», βλ. http://www.reactivate-athens.com). Ήταν μια καλή ευκαιρία να συζητήσουμε πάλι για τον αστικό σχεδιασμό, για συμμετοχικές διαδικασίες και τον ρόλο των καλλιτεχνών σ’ αυτές. Στο άρθρο αυτό, συνοψίζουμε κάποιες σκέψεις μας, που είτε εκφράσαμε επιτόπου είτε συζητήσαμε εκ των υστέρων σχετικά με τα ζητήματα που αναπτύχθηκαν στις εκδηλώσεις.

***

Τα τελευταία χρόνια επικρατεί μια σύγχυση, που μπερδεύει τον σχεδιασμό με επιμέρους δράσεις μέσα στην πόλη, μια σύγχυση που σχετίζεται άμεσα με την υποχώρηση του κράτους-πρόνοιας. Ο σχεδιασμός που αναζητά ισορροπίες, που στρέφεται προς το μέλλον –ομολογουμένως μέσα σε πληθώρα δυσκολιών–, που γίνεται πεδίο διεκδίκησης και αντιπαράθεσης, ολοένα παραμερίζεται. Μέσα σε έναν πλαστό δυισμό –εκ των άνω/εκ των κάτω– καθετί «κρατικό» απορρίπτεται εξ ορισμού. Ομάδες πολιτών, καλλιτέχνες και ιδρύματα καλούνται να καλύψουν το θεσμικό κενό με μεμονωμένες δράσεις. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει χώρος για τέτοιες παρεμβάσεις μέσα στην πόλη· κάθε άλλο. Όμως, όπως ούτε ο καλλιτέχνης είναι απαραίτητα ακτιβιστής ούτε ο ακτιβιστής μπορεί να αντικαταστήσει την πολιτεία, έτσι και η μεμονωμένη δράση δεν μπορεί να αντικαταστήσει τους θεσμούς του σχεδιασμού.