Οι θλιμμένες καμπάνες της ζωής μου

Με αφορμή το ντέρμπυ Παναθηναϊκού-Ολυμπιακού

του Χρήστου Τριανταφύλλου

Ανρί Ρουσώ, «Οι παίκτες του ράγκμπυ», 1908

Το ντέρμπυ Παναθηναϊκού-Ολυμπιακού, την προηγούμενη Κυριακή, ανέδειξε με τον καλύτερο τρόπο ζητήματα που αφορούν την επίσημη διαχείριση του οπαδισμού, καθώς και τους καρπούς που δρέπει ένα συγκεκριμένο σύστημα από αυτόν, επενδύοντας σε πρακτικές εξωφρενικές, που όμως περιβάλλονται από έναν μανδύα κανονικότητας.

Όποιος βρίσκεται έστω και σε στοιχειώδη επαφή με τον συγκεκριμένο χώρο, γνωρίζει ότι υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες ελλήνων αθλητικογράφων: οι δηλωμένοι οπαδοί κάποιας ομάδας, που ευθύνονται και για τα περίφημα «εμπρηστικά» πρωτοσέλιδα, και η μεγάλη μερίδα των λεγόμενων «αντικειμενικών». Βέβαια, σε αρκετές περιπτώσεις, η διάκριση δεν είναι σαφής, καθώς ο μανδύας της αντικειμενικότητας δεν είναι καλοραμμένος. Το ζήτημα που θα πραγματευθώ εδώ δεν είναι ούτε τα ίδια τα επεισόδια ούτε οι ευθύνες των προκλητικά φανατισμένων δημοσιογράφων· μια τέτοια πραγμάτευση θα έθετε αυτομάτως το άρθρο αυτό στη χορεία των κειμένων που «καταδικάζουν απερίφραστα τη βία απ’ όπου κι αν προέρχεται», κατονομάζοντας τους θεσμικούς υπεύθυνους που «κάθονται με σταυρωμένα τα χέρια». Το κλειδί εδώ θεωρώ πως είναι η «αγανάκτηση», ίσως η πιο διαδεδομένη έννοια εδώ και ένα περίπου χρόνο. Η αγανάκτηση για όλα και όλους, η αγανάκτηση που δείχνει με το δάχτυλο το δέντρο, ενώ το δάσος οργιάζει.

Εργοτέλης, 1919-2009: ψηφίδες αθλητικής και κοινωνικής ιστορίας

με αφετηρία το βιβλίο του Γιάννη Ζαϊμάκη, «Εργοτέλης 1929-2009: Ψηφίδες της αθλητικής και κοινωνικής ιστορίας ενός φιλοπρόοδου σωματείου», Αλεξάνδρεια, 2010

 του Θοδωρή Σπύρου

1. Εργοτέλης και ΟΦΗ στον πρώτο τελικό μετακατοχικής ποδοσφαιρικής διοργάνωσης (Κύπελο Νίκης 1945) στο ιστορικό γήπεδο του Ηρακλείου «Χάνδαξ», που έπαψε να λειτουργεί το επόμενο έτος.

Ο αθλητισμός, και ακόμα περισσότερο το ποδόσφαιρο, κατέχουν περιθωριακή θέση στις κοινωνικές επιστήμες. Μέχρι πρόσφατα, είχαμε μια μάλλον φτωχή βιβλιογραφία σχετικά με την ιστορική συγκρότηση και εξέλιξη, αλλά και τις συγχρονικές κοινωνικές και πολιτισμικές διαστάσεις του ποδοσφαιρικού φαινομένου. Ωστόσο, με αφετηρία τη δεκαετία του 1990, παρατηρούμε ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τις διαστάσεις αυτές, διεθνώς, και σταδιακά, αν και δειλά, και στη χώρα μας.

Ο εξοστρακισμός του ποδοσφαίρου στο περιθώριο του κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος προκαλεί καταρχάς έκπληξη, δεδομένου ότι αυτό βρίσκεται στο επίκεντρο μιας πολλαπλής κοινωνικής και πολιτισμικής παραγωγής. Επιπλέον, γιατί ως κυρίαρχο σπορ του 20ού και του 21ου αιώνα, συνδέεται προνομιακά με την νεωτερική εννοιολόγηση και διαχείριση του «ελεύθερου χρόνου». Έτσι, τίθεται, λ.χ., το ερώτημα γιατί οι μαρξιστές αγνόησαν το ποδόσφαιρο, έστω ως στοιχείο του «εποικοδομήματος» που συνδέεται με την παραγωγή και αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας, αλλά και ως πεδίο παραγωγής κυριαρχούμενων μορφών κουλτούρας και υποκουλτούρας, συνεπώς ως μέσο υπαγωγής και πειθάρχησης. Από την άλλη, και η πλειονότητα των εμπνεόμενων από «αστικές» θεωρίες κοινωνικών επιστημόνων δεν θεώρησαν άξιο για την άρθρωση επιστημονικού λόγου ένα χώρο που βρίθει κοινωνικών λειτουργιών, συμβολισμών, αναπαραστάσεων και πρακτικών, και μέσω του οποίου αναπαράγεται η κοινωνική δομή και συνοχή ή επιτελείται η ατομική δράση και η υποκειμενικότητα.

Ελλάς, Ευρώπη, Παναθηναϊκός!

Λίγες βδομάδες μετά την κατάκτηση του νταμπλ από τον Παναθηναϊκό και εν τω μέσω του Μουντιάλ κυκλοφορεί η μελέτη Ελλάς, Ευρώπη, Παναθηναϊκός! 100 χρόνια ελληνικής ιστορίας, 1908-2008 του Αλέξανδρου Κιτροέφ (εκδόσεις greekworks.com).  To βιβλίο παρακολουθεί την πορεία του Παναθηναϊκού από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα, σε σχέση με τις ευρύτερες εξελίξεις στην ελληνική κοινωνία. Ο συγγραφέας (καθηγητής ιστορίας στο Havercroft College της Πενσυλβάνια και συγγραφέας μελετών, μεταξύ άλλων, για τη μετανάστευση, τη νεοελληνική ταυτότητα και τον αθλητισμό), στην ανάπτυξη του θέματος, παρακολουθεί τρία επίπεδα: Πρώτον, τον συνεχή μετασχηματισμό, στη διάρκεια του 20ού αιώνα, του κοινωνικού χαρακτήρα του ελληνικού ποδοσφαίρου, δεύτερον, την παράλληλη διαμόρφωση εθνικής ταυτότητας και συνείδησης και, τρίτον, τη συγκρότηση μιας ευρωπαϊκής προοπτικής. Έτσι, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, ξετυλίγονται οι μεγάλοι σταθμοί της ιστορίας του ΠΑΟ (τα πρώτα βήματα και η άνδρωση της ομάδας με ηγέτη τον Απόστολο Νικολαΐδη, η εποχή του Άγγελου Μεσσάρη, ο καθοριστικός ρόλος της ομάδας στο ξεκίνημα του πρωταθλήματος της Α΄ Εθνικής, η εποχή Δομάζου και ο τελικός του Γουέμπλεϋ,  τα χρόνια του επαγγελματισμού και των ευρωπαϊκών επιτυχιών), σε μια ευρύτερη πραγμάτευση που αγκαλιάζει το αθλητικό φαινόμενο στην Ελλάδα, εξετάζοντας το ποδόσφαιρο ως κοινωνικό φαινόμενο. Ο Α. Κιτροέφ (οπαδός του Παναθηναϊκού, με θητεία μάλιστα στη Θύρα 13 στα νιάτα του, ενώ ο παππούς του, Γεώργιος Γιαννουλάτος, είχε διατελέσει πρόεδρος του συλλόγου το 1934),  καταφέρνει να συνδυάσει την αγάπη του για το ποδόσφαιρο και την ομάδα του με την κριτική σκέψη και τα εργαλεία του ιστορικού, προσφέροντας μας ένα έργο που συμβάλλει ουσιαστικά στην κοινωνική ιστορία του ελληνικού αθλητισμού. Δημοσιεύουμε αποσπάσματα από  την εισαγωγή του βιβλίου, το οποίο μόλις έφτασε και στα ελληνικά βιβλιοπωλεία.

Στρ. Μπ.

Μελέτες με αντικείμενο τον αθλητισμό περιλαμβάνουν πολλές προσεγγίσεις ανάλογα με το θέμα –όπως, π.χ., την οικονομική διάσταση του αθλήματος, το φαινόμενο του οπαδισμού και του χουλιγκανισμού, τον ρόλο των μέσων ενημέρωσης– και χρησιμοποιούν αντιστοίχως τα κατάλληλα μεθοδολογικά εργαλεία: της οικονομολογίας, της κοινωνιολογίας ή άλλων επιστημονικών κλάδων. Εφόσον το αντικείμενό μας είναι η διαχρονική εξέλιξη του τι σημαίνει και τι αντιπροσωπεύει η ταυτότητα «Παναθηναϊκός» μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της ελληνικής κοινωνίας, εξυπακούεται πως χρειάζεται μια προσέγγιση που χρησιμοποιεί τα εργαλεία της κοινωνικής ιστορίας. […]

Μπορούμε να προσδιορίσομε μια τέτοια θεώρηση με βάση τα ακόλουθα δεδομένα: κατά πρώτο λόγο, αναφερόμαστε στις αγωνιστικές δραστηριότητες του Παναθηναϊκού. Διότι εφόσον πρόκειται για έναν αθλητικό σύλλογο που κάνει πρωταθλητισμό, πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν την καθαυτό διαδικασία του αγωνίζεσθαι και όλα όσα αυτή εμπεριέχει, δηλαδή την αγωνιστική πορεία, τις επιδόσεις απέναντι στους εγχώριους ανταγωνιστές, τις συμμετοχές σε ευρωπαϊκές οργανώσεις, καθώς και τα πρόσωπα που εμπλέκονται: τους παίκτες (όχι μόνο τις δηλώσεις αλλά και τη συμπεριφορά τους, ακόμα και τον τρόπο που παίζουν), τους προπονητές, τις διοικήσεις, τους οργανωμένους και μη οπαδούς της ομάδας. Αναφερόμαστε βέβαια στο παράγωγο της αθλητικής απόδοσης, και στην εικόνα, την ταυτότητα του συλλόγου, κι όχι σε τεχνικά θέματα προπονητικής, ή την κοινωνιολογία του οπαδισμού, για παράδειγμα. […]

Κατά δεύτερο λόγο, πέρα από την καθαυτήν αγωνιστική απόδοση του Παναθηναϊκού, μας ενδιαφέρει ο χαρακτήρας του σωματείου και οι τρόποι που αυτοπροσδιορίζεται μέσα από μια σειρά γραπτών και προφορικών στοιχείων. Αυτά μπορεί να είναι είτε δημόσια, είτε να ανήκουν  στην εσωτερική, αθέατη λειτουργία του συλλόγου — αρκεί  βέβαια να υπάρχουν αρχειοθετημένα κάπου. Προφανώς, εδώ μιλάμε για τις ιδρυτικές διατάξεις, το καταστατικό και τις μετατροπές του, τις λογοδοσίες των διοικητικών συμβουλίων, τις εσωτερικές αναφορές προς τον πρόεδρο ή το διοικητικό συμβούλιο, την αλληλογραφία του συλλόγου, τους λόγους των προέδρων και άλλων εκπροσώπων του συλλόγου, συμπεριλαμβανομένων των αθλητών. Εφόσον ενδιαφερόμαστε κυρίως για την ταυτότητα του συγκεκριμένου συλλόγου, όλα αυτά τα στοιχεία μας δίνουν μια εικόνα του πώς ο ίδιος ο σύλλογος αυτοπαρουσιάζεται και αυτοπροσδιορίζεται.

Να σταματήσουμε άμεσα να κατασκευάζουμε στάδια στην Ευρώπη!

Το παρακάτω κείμενο, που δημοσιεύθηκε στις αθλητικές σελίδες της εφημερίδας Liberation στις 21 Μαΐου, υπογράφουν οι:  Gérard Briche, φιλόσοφος, Eduarda Dionisio, συγγραφέας, Jean-Pierre Garnier, κοινωνιολόγος, Claude Javeau, κοινωνιολόγος, Antonin Kosik, φιλόσοφος, Véronique Nahoum-Grappe, ανθρωπολόγος, Marc Perelman, κοινωνιολόγος, Richard Sennett, κοινωνιολόγος, Patrick Vassort, κοινωνιολόγος.

Οι χώρες που είναι πλέον βυθισμένες σε μια διαρκή και δομική οικονομική κρίση, όπως η Πορτογαλία και η Ελλάδα, δείχνουν άραγε το δρόμο; Δεν πρόκειται εδώ για μια κίνηση αντίστασης ενάντια στους κινδύνους που διατρέχει η ίδια τους η οικονομία –εξαιτίας μιας επισφαλούς διαχείρισης και ενός πλαισίου χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας σε πλανητικό επίπεδο– αλλά για την πρωτότυπη πολιτική πρωτοβουλία του Αουγκούστο Ματέους, πρώην υπουργού οικονομικών της Πορτογαλίας, ο οποίος καλεί να προχωρήσει η κατεδάφιση των σταδίων που οικοδομήθηκαν για το Ευρωπαϊκό Κύπελλο ποδοσφαίρου του 2004. Πρόταση η οποία συμβάλλει στο να φωτιστεί εναργώς η ξέφρενη δημόσια σπατάλη για τα σπορ και το ποδόσφαιρο, ιδίως τη στιγμή ακριβώς που η Ευρώπη διανύει μια καταστροφική κρίση.