Η μνήμη στο (δια-)δίκτυο. Τα δίκτυα της μνήμης

της Δέσποινας Βαλατσού

Andreas Lutherer, «Χωρίς τίτλο», 2010

«Όπως στο ψηφιακό επίπεδο της πληροφορίας πραγματοποιείται συνεχής ανταλλαγή και επικοινωνία σε παγκόσμια κλίμακα, όπως πάντοτε για να παραμείνει ζωντανή η γνώση και να καρποφορήσει έπρεπε να κυκλοφορήσει και να γίνει αντικείμενο συνδιαλλαγής, έτσι και ο σπόρος σε όλη την διάρκεια ζωής της γης αλλά και της γεωργίας από την νεολιθική εποχή έως σήμερα, ήταν αντικείμενο κυκλοφορίας και ανταλλαγής».[1] Αυτά γράφουν η Φοίβη Γιαννίση και ο Ζήσης Κοτιώνης στο βιβλίο της Κιβωτού, της εθνικής συμμετοχής της Ελλάδας στη 12η Διεθνή Έκθεση Αρχιτεκτονικής-Μπιενάλε της Βενετίας.

Ας μεταφερθούμε από την Κιβωτό των Γιαννίση-Κοτιώνη στο ψηφιακό περιβάλλον του σήμερα και στην κυρίαρχη πολιτισμική και οπτική τεχνολογία του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα και των αρχών του 21ου, το διαδίκτυο. Αν ο σπόρος του διαδικτύου είναι η πληροφορία, ποια τα χαρακτηριστικά της, ποιες οι διαδρομές της, με άλλα λόγια πώς μπορούμε να σκεφτούμε για αυτήν στο διαδίκτυο;

Η γνώση στον ψηφιακό τόπο του διαδικτύου γίνεται αντικείμενο κυκλοφορίας και ανταλλαγής. Στα ψηφιακά κοινωνικά δίκτυα, η πληροφορία κυκλοφορεί, διανέμεται, επικοινωνείται, επαναχρησιμοποιείται στον διαφορετικό χωροχρόνο του διαδικτύου. Αυτή η διαδικασία μπορεί, βεβαίως, να ενέχει αξιολογικά χαρακτηριστικά σε σχέση με το περιεχόμενο της πληροφορίας. Με άλλα λόγια, είναι πιθανό το περιεχόμενο της πληροφορίας και της γνώσης να διασώζεται με την επανάχρηση, αλλά μπορεί και να αλλοιώνεται. Ωστόσο, η ίδια η διαδικασία της διανομής της πληροφορίας συντελεί στην επιβίωσή της, καθώς και στη δημιουργία ενός υποστρώματος για την παραγωγή της μνήμης μας για το παρελθόν και το παρόν στο μέλλον.

Η έννοια της διανομής και της ανταλλαγής της πληροφορίας στη νέα χωροχρονική διάσταση του διαδικτύου μπορεί να θεωρηθεί ως κοινωνική διαδικασία-πρακτική και χαρακτηρίζεται από μια επικοινωνιακή επιτελεστικότητα. Αυτή η διανεμητική πράξη και ο επιτελεστικός της χαρακτήρας δημιουργούν τις συνθήκες όχι μόνο για την παραγωγή ατομικής ή/και συλλογικής μνήμης αλλά και για μια επανεπίσκεψη και ανασημασιοδότηση της έννοιας της ιστορικής μνήμης στο διαδίκτυο.

Η ροή πληροφοριών για το παρόν και το παρελθόν, ως ένας παράγοντας που διαμορφώνει την ιστορική εμπειρία και το βίωμα της Ιστορίας στο διαδίκτυο, επιτελείται σε ένα συνεχές και διαρκές continuum ανάμεσα στην offline και την online, την υλική και την άυλη διάσταση της Ιστορίας και της συγκρότησης της ιστορικής μνήμης.

Γιατί συνδυάζουμε την πληροφορία στο διαδίκτυο με την παραγωγή μιας σύγχρονης ιστορικής κουλτούρας;

Το διαδίκτυο δίνει φωνή σε ανθρώπους που δεν έχουν απαραίτητα και αποκλειστικά επαγγελματική σχέση με την Ιστορία και διαμορφώνει συνθήκες κατάλληλες ώστε η Ιστορία να γίνει περισσότερο πολυφωνική, δημόσια, οικεία, ένας κοινός τόπος εικονικής συνάντησης πολλών ανθρώπων που νιώθουν την επιθυμία να μοιραστούν μνήμες, ιστορίες και βιώματα από το παρελθόν, και να συνδιαμορφώσουν εκούσια ή ακούσια μια σύγχρονη ιστορική κουλτούρα. Στο διαδίκτυο, όλων των ειδών οι ιστορίες και οι μνήμες γίνονται μέρος της συλλογικής και δημόσιας μνήμης, σε μια αέναη, χωρίς τέλος διαδικασία. Το ατομικό ή/και συλλογικό υποκείμενο μπορεί να καταθέσει την προσωπική του ματιά για το τι έγινε στο παρελθόν ή τι συμβαίνει στο παρόν, μια ματιά η οποία μπορεί να τεκμηριώνεται σε προσωπικό βίωμα αλλά μπορεί επίσης να βασίζεται σε μια συναισθηματική διακίνηση για το παρελθόν και την Ιστορία. Ο καθένας μπορεί να «κάνει» διαρκώς Ιστορία στο διαδίκτυο,[2] καθώς έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί, να αποθηκεύει, να οργανώνει, να τεκμηριώνει, να παρουσιάζει, να μοιράζεται και τελικά να νοηματοδοτεί όχι μόνο την προσωπική του ματιά για το παρελθόν και το παρόν, αλλά και ποικίλα ψηφιακά ιστορικά τεκμήρια και πληροφορίες. Όλα αυτά συναποτελούν ψηφιακές ιστορικές πληροφορίες που μετακινούνται online και αποτελούν μορφές τεκμηρίωσης της ιστορικής μνήμης στο διαδίκτυο. Η ψηφιακή τεχνολογία και το διαδίκτυο προσφέρουν τα εργαλεία αλλά και τον τόπο για τις μυριάδες αποτυπώσεις της ιστορικής μνήμης, ατομικής και συλλογικής, και τη διαμόρφωση μιας άλλης τοπογραφίας της πρακτικής επιτέλεσης της Ιστορίας. Με άλλα λόγια, η Ιστορία, από επιστήμη και επάγγελμα μόνο, μεταμορφώνεται στο διαδίκτυο και σε διαρκές βίωμα, εμπειρία, επιτέλεση, πρακτική.

Η Δέσποινα Βαλατσού είναι υποψήφια δρ Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η παρούσα έρευνα έχει συγχρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο – ΕΚΤ) και από εθνικούς πόρους μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) – Ερευνητικό Χρηματοδοτούμενο Έργο: Ηράκλειτος ΙΙ. Επένδυση στην κοινωνία της γνώσης μέσω του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου.

[1] «Κιβωτός. Παλαιοί Σπόροι για Νέες Καλλιέργειες», 12^η Διεθνής Έκθεση Αρχιτεκτονικής – Μπιενάλε Βενετίας 2010, Επίτροποι-Επιμελητές: Φοίβη Γιαννίση – Ζήσης Κοτιώνης, σ. 18

[2] “public memory is, in fact, an evolving process”. Ekaterina Haskins “Between Archive and Participation: Public Memory in a Digital Age”, Rhetoric Society Quarterly, Fall 2007, p. 414.