Ιερουσαλήμ, Ιερουσαλήμ: τίποτα και τα πάντα

του Γιάννη Αλμπάνη

Ο Ναβουχοδονόσορας κυριεύει την Ιερουσαλήμ

Ιερουσαλήμ. ("Χρονικό της Νυρεμβέργης», Morse Library, Beloit College)

Προς το τέλος της ταινίας του Ρίντλεϊ Σκοτ «Βασίλειο των ουρανών», και αφού έχει προηγηθεί μια φοβερή σφαγή στη μάχη για τον έλεγχο της Ιερουσαλήμ,  ο σταυροφόρος υπερασπιστής της πόλης Μπάλιαν του Ιμπελίν ρωτάει τον μεγάλο Σαλαντίν τι ακριβώς είναι αυτή η πόλη για την οποία χύθηκε τόσο αίμα. Ο απελευθερωτής της Ιερουσαλήμ απαντάει με ένα σαρδόνιο χαμόγελο: «Τίποτα». Για να προσθέσει μετά από μια μικρή παύση: «Τα πάντα».

Νομίζω ότι η απάντηση του κινηματογραφικού Σαλαντίν συνοψίζει τη σημασία της Ιερουσαλήμ όχι μόνο τον 12ο αιώνα, αλλά και σήμερα. Από μια σκοπιά, η Ιερουσαλήμ είναι ένα τίποτα· μια θρησκευτική Ντίσνεϊλαντ, της οποίας  η κατά φαντασίαν ιερότητα αποτελεί τροχοπέδη στην ειρήνευση της Μέσης  Ανατολής. Η αλήθεια είναι ότι η ιερή πόλη μπορεί να σε οδηγήσει στις πλέον ανίερες σκέψεις.  Δεν είναι μόνο το ότι ο Θεός πρέπει να έχει νοσηρή αίσθηση του χιούμορ αφού ονόμασε Γη της Επαγγελίας αυτά τα ψωραλέα εδάφη. Η πλήρης αποδόμηση και ακύρωση της θρησκευτικής πίστης έρχεται όταν αντικρίζεις το παρδαλό πλήθος των ευσεβών που κατακλύζει τα σοκάκια της παλιάς πόλης αναζητώντας τη σωτηρία της ψυχής τους (της δικιάς τους ψυχής, γιατί για τις άλλες ψυχές μοιάζουν να μην πολυενδιαφέρονται). Ομάδες-ομάδες, των οποίων το ντύσιμο (που ξεκινάει από μόδα Ρωσίας του 18ου αιώνα για να καταλήξει σε συνολάκι  Χαλιφάτου Αββασιδών) δείχνει ότι σ’ αυτή την πόλη το καρναβάλι δεν σταματάει ποτέ. Κατέχοντας  τον μοναδικό αληθή δρόμο που θα τους οδηγήσει στα επουράνια, όλοι αυτοί οι ευσεβείς προσκυνητές είναι απολύτως βέβαιοι ότι οι προσερχόμενοι στο ακριβώς δίπλα καθαγιασμένο κτίριο, είναι παραπλανημένοι και άπιστοι.

Σε λίγα μέρη μπορείς να δεις σε τέτοιο βαθμό την αναγόρευση των πιο εξόφθαλμων υποκειμενικών και ανορθολογικών επιλογών σε αντικειμενικές αλήθειες που δεν επιδέχονται την παραμικρή επερώτηση για τα λογικά θεμέλια τους. Μέσα στην εκκλησία της Αναστάσεως, όταν ο δικός μας παπάς σού δείχνει την ακριβή τοποθεσία του Γολγοθά, και τον ρωτάς «εκεί δίπλα τι είναι», και σού απαντάει ότι «εκεί είναι που λένε οι Λατίνοι ότι είναι ο Γολγοθάς, αλλά αυτό είναι δεισιδαιμονία γιατί ο Γολγοθάς είναι αποδεδειγμένο ότι βρίσκεται εκεί που λέμε εμείς» (δηλαδή δίπλα ακριβώς από εκεί που λένε οι Καθολικοί)  τότε βεβαιώνεσαι ότι ακόμα και αν υπάρχει Θεός (που δεν είναι και το πιο πιθανό…), αυτός μάλλον δεν είναι ο Θεός των τριών μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών.

Ωστόσο, η Ιερουσαλήμ δεν είναι μόνο το τίποτα∙ είναι και τα πάντα. Καταρχάς, γιατί οι πιστοί θεωρούν ότι είναι τα πάντα. Σε αυτήν την περίπτωση, βρίσκει εφαρμογή το σχήμα του Φουκώ: ένας λόγος που παράγει το αντικείμενο του. Ο λόγος περί Ιερουσαλήμ παράγει σε μεγάλο βαθμό την Ιερουσαλήμ ως συμβολική οντότητα. Κανένας παλαιστίνιος ηγέτης, ακόμα και αυτοί οι ιθύνοντες της Παλαιστινιακής Αρχής, δεν μπορεί να υπογράψει συμφωνία επίλυσης του Παλαιστινιακού που δεν θα περιλαμβάνει την Ανατολική Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του παλαιστινιακού κράτους. Εξίσου, κανένας ισραηλινός ηγέτης δεν πρόκειται να οδηγήσει τον λαό του στην ειρήνη χωρίς να συγκρουστεί με τη σιωνιστική αντίληψη (που δεν είναι μόνο κτήμα της ισραηλινής νεοφασιστικής ακροδεξιάς) ότι η Ιερουσαλήμ είναι η ενιαία αιώνια πρωτεύουσα του Ισραήλ.

Επίσης, η Ιερουσαλήμ είναι τα πάντα σε ό,τι αφορά το Παλαιστινιακό, γιατί αποτελεί το κεντρικό σύμβολο του ισραηλινού απαρτχάιντ. Το 1948 ο Ισραηλινός στρατός κατέλαβε τη Δυτική Ιερουσαλήμ (δηλαδή  το 85% της πόλης) με αποτέλεσμα  περίπου 80.000 Παλαιστίνιοι Ιεροσολυμίτες να διωχτούν  από τα σπίτια τους. Η υπόλοιπη πόλη καταλήφθηκε το 1967, κατά τη διάρκεια του Πολέμου των Έξι Ημερών. Το 1980 το Ισραήλ προσάρτησε μονομερώς το σύνολο της πόλης και την έκανε πρωτεύουσά του. Με μια σειρά πράξεων αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, μέχρι σήμερα το Ισραήλ έχει υφαρπάξει το 86,5% των εδαφών της Ανατολικής Ιερουσαλήμ.

Μετά τη δεύτερη Ιντιφάντα, ο ρυθμός εβραιοποίησης της Ιερουσαλήμ έχει αυξηθεί. Ο διακηρυγμένος στόχος είναι να μειωθεί ο παλαιστινιακός πληθυσμός της πόλης από το 35% του συνόλου, που είναι σήμερα, σε 12%. Το σχέδιο προχωράει μέσα από τον εποικισμό, τον οικονομικό στραγγαλισμό των Παλαιστινίων (μεταξύ 2004 και 2008 τούς επιβλήθηκαν πρόστιμα ύψους 50 εκατομμυρίων δολαρίων), την ουσιαστική απαγόρευση επισκευών σε παλαιστινιακές κατοικίες (κάτι που τις κάνει αβίωτες, μιας και είναι κτίσματα εκατό ή και διακοσίων ετών), την κατεδάφιση παλαιστινιακών σπιτιών με την πρόφαση ότι οι ιδιοκτήτες τους έκαναν επισκευές χωρίς άδεια — την οποία βέβαια δεν μπορούν να πάρουν (στη δεκαετία 2000-10 κατεδαφίστηκαν 1.010 παλαιστινιακά σπίτια), με την αφαίρεση των ειδικών ταυτοτήτων των κατοίκων της Ιερουσαλήμ (μόνο το 2009, 4.577 Παλαιστίνιοι έχασαν το δικαίωμα να θεωρούνται κάτοικοι της πόλης· βλ. αναλυτικά τα στοιχεία στο http://www.palestinemonitor.org/spip). Το 2010 είναι για τους Ισραηλινούς η χρονιά της Ιερουσαλήμ, κάτι που μέχρι τώρα σημαίνει ένταση των κατεδαφίσεων των παλαιστινιακών σπιτιών και της οικοδόμησης εβραϊκών εποικισμών, άνοιγμα της συναγωγής Χούρβα  μέσα στην καρδιά της παλιάς πόλης, συχνούς αποκλεισμούς  για να μαραζώσουν τα παλαιστινιακά μαγαζιά.

Αυτό που κάνει εξωφρενική την εθνοκάθαρση χαμηλής έντασης στην Ιερουσαλήμ, και εντέλει τη μετατρέπει σε σύμβολο, δεν είναι η μοναδικότητά της, αφού τα ίδια γίνονται σε όλη τη Δυτική Όχθη, αλλά το ότι πραγματοποιείται στο φως της ημέρας, υπό τα βλέμματα των ευσεβών προσκυνητών, των διεθνών ειδησεογραφικών πρακτορείων και των διπλωματικών αποστολών που έχουν την έδρα τους στην πόλη.

Η οικονομία αποτελεί τον τρίτο (και βασικότερο όλων) λόγο για τον οποίο η Ιερουσαλήμ είναι τα πάντα (τουλάχιστον για τους Παλαιστίνιους). Χωρίς την ανατολική Ιερουσαλήμ, ένα υποτιθέμενο παλαιστινιακό κράτος δεν μπορεί να είναι βιώσιμο οικονομικά. Κι αυτό όχι μόνο λόγω του τεράστιου εσόδου που φέρνουν οι προσκυνητές και οι τουρίστες. Εξίσου σημαντική είναι και η θέση που έχει η πόλη στην οικονομική διάρθρωση της Δυτικής Όχθης. Στην πραγματικότητα πόλεις όπως η Ραμάλα, η Βηθλεέμ, η Χεβρώνα και η Νάμπλους έχουν οικοδομηθεί ως κόμβοι μιας ενιαίας δομής, της οποίας το επίκεντρο είναι η Ιερουσαλήμ. Με την αφαίρεση του κέντρου, καταρρέει όλο το οικοδόμημα. Η ανέγερση  του Τείχους που μετατρέπει τα παλαιστινιακά εδάφη σε αποκλεισμένα γκέτο-μπαντουστάν υπονομεύει οποιαδήποτε προοπτική για μια στοιχειωδώς βιώσιμη παλαιστινιακή οικονομία. Σε λίγο καιρό, το μόνο που θα απομένει στους Παλαιστίνιους είναι να δουλεύουν ως φτηνό  και χωρίς δικαιώματα δυναμικό στις βιομηχανικές ζώνες που διαμορφώνουν παραπλεύρως του Τείχους το Ισραήλ, η Παγκόσμια Τράπεζα, οι δυτικές χώρες και η Παλαιστινιακή Αρχή.

Σύμφωνα με μια ισλαμική παράδοση, η μόνη ανθρώπινη φωνή που μπορεί να ακουστεί στον Παράδεισο είναι η φωνή του μουεζίνη της Ιερουσαλήμ όταν καλεί τους πιστούς να προσευχηθούν.  Εμείς οι μη πιστοί δεν μπορούμε να ξέρουμε τι ακούν και τι δεν ακούν στον ουράνιο Παράδεισο· δεν μας πολυενδιαφέρει κιόλας. Η δικαιοδοσία μας είναι το τι ακούγεται επί της Γης. Και γι’ αυτό δεν ασχολούμαστε με μουεζίνηδες και παπάδες, αλλά με τους νέους που βγαίνουν και πάλι στους δρόμους. Αυτοί είναι η πραγματική φωνή της Ιερουσαλήμ, και αυτή τη φωνή πρέπει να την κάνουμε να ακουστεί στις χώρες του Σαλαντίν και του Μπάλιαν του Ιμπελίν, και ακόμα πιο πέρα.

Ο Γιάννης Αλμπάνης πήρε μέρος στην πρόσφατη  αποστολή του Συλλόγου Ιντιφάντα στην Παλαιστίνη (www.intifada.gr)