Πολλοί μαζί• μόνο έτσι

του Στρατή Μπουρνάζου

Παρίσι, 14 Ιουλίου 1936. Μεταλλωρύχοι χαιρετούν με σφιγμένες γροθιές. Φωτογραφία του Ρόμπερτ Κάπα.

Θυμάστε την περίφημη «γενιά των 700 ευρώ»; Μάλλον πρέπει να την ξεχάσουμε, καθώς, από αύριο κιόλας, με το Μνημόνιο 2, τη διαδέχεται η γενιά των 400 ευρώ. Κι ακολουθούν κι άλλες: οι γενιές των μηδέν ευρώ, των υπό το μηδέν ευρώ και των υπερχρεωμένων, οι στρατιές των ανέργων και των απολυμένων. Είναι ένα μόνο, μικρό παράδειγμα, που μας δείχνει πόσα και πόσο άλλαξαν τα τελευταία δύο χρόνια. Δεν αναφέρομαι βέβαια σε λέξεις και διεκδικήσεις που ήδη μοιάζουν να ανήκουν στο πλειόκαινο (αν όχι στο μειόκαινο), όπως, ας πούμε, «αυξήσεις μισθών», «τριανταπεντάωρο», «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα», «κοινωνική δικαιοσύνη». Εννοώ ένα σωρό άλλα, που θα ακούγονται κι αυτά αύριο αλλούτερα, μακρινοί απόηχοι μιας περασμένης εποχής, κι ας υπήρχαν μέχρι χθες: «συλλογικές συμβάσεις», οργανισμοί «εργατικής εστίας» και «εργατικής κατοικίας», «μονιμότητα στο δημόσιο», «κοινωνική μέριμνα», «σχολείο δεύτερης ευκαιρίας», «βοήθεια στο σπίτι», «οχτάωρο», «δικαίωμα στη στέγη και την εργασία», «πρόοδος», «προκοπή», «αξιοπρέπεια», «αξιοπρεπής ζωή».
Δεν προσπαθώ, με όλα τα παραπάνω, να εκφωνήσω τον πανηγυρικό –ή μάλλον τον επικήδειο– κάποιου απολεσθέντος παραδείσου, ενός ιδεώδους κοινωνικού κράτους που είχαμε και χάσαμε• άλλωστε, πάντα ήταν λειψό, φαλκιδευμένο, μια καρικατούρα σε σχέση με άλλα ευρωπαϊκά παραδείγματα. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι η Ελλάδα του 2012 και του 2013 σε πολύ λίγα θα θυμίζει την Ελλάδα του 2009. Γιατί, όσο κι αν αισθανόμαστε ότι είναι φοβερά και τρομερά αυτά που συμβαίνουν, όσο και αν νιώθουμε ένα σαρωτικό κύμα να μας κατακλύζει, δεν μπορούμε να αντιληφθούμε πόσο το κύμα αυτό μεταμορφώνει ριζικά το τοπίο, και μαζί κι εμάς τους ίδιους, τον τρόπο που ζούμε, που πράττουμε και σκεφτόμαστε… Έτσι συμβαίνει συνήθως, σε περιόδους που πυκνώνει απότομα ο ιστορικός χρόνος. Μερικά χρόνια αργότερα, κάποιοι άλλοι ίσως μπορέσουν να δουν στο σύνολό της την πραγματικότητα των ημερών. Οι ημερομηνίες της εβδομάδας που διανύσαμε, μαζί με κάποιες άλλες των δυο προηγούμενων χρόνων, θα βρουν τη θέση τους στα βιβλία ιστορίας. Τότε θα ξέρουμε πόσο βάθυνε στις μέρες μας το μούδιασμα και η ατιμωρησία, πόσο βολευτήκαμε ή μπορέσαμε να πάρουμε τις τύχες μας στα χέρια μας.
***
Το τοπίο είναι ζοφερό. Και μοιάζει αδιέξοδο, καθώς κανένας δεν πιστεύει, στ’ αλήθεια, σε σχέδια διάσωσης και στα διαδοχικά μνημόνια. Κανένας δεν έχει το κλειδί της εξόδου, κι ούτε θα μπορέσει να το βρει μόνος. Γι’ αυτό, ακριβώς, η μόνη αχτίδα ελπίδας είναι να σκεφτούμε και να δράσουμε συλλογικά: ό,τι κάνουμε πρέπει να το κάνουμε πολλοί μαζί. Γιατί αν στις εποχές της ευημερίας μπορούσε ο καθένας να τα βολεύει ατομικά, να διαπρέπει ή να τα κουτσοκαταφέρνει μόνος, αν τότε η συλλογική δράση έμοιαζε υπόθεση κάποιων ιδαλγών, σήμερα τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Στις μέρες μας, η συλλογικότητα είναι μονόδρομος, για δύο λόγους.
Πρώτον, επειδή, αντιμέτωπος κανείς μ’ αυτό το κύμα που σαρώνει τα πάντα, δύσκολα μπορεί να τα βγάλει πέρα μόνος¬• πρέπει να βρεθεί με άλλους και άλλες, να επανεφεύρει συλλογικότητες, κοινές αξίες, κοινότητες, πεδία αντίστασης και δημιουργίας, δίκτυα αλληλοστήριξης, υλικά και ψυχολογικά. Όλα αυτά δεν είναι άλλοθι ή ρεφορμιστικό καλλυντικό της υπάρχουσας κατάστασης• αποτελούν τους αναγκαίους όρους για να μπορέσουμε να αναπνεύσουμε, να κρατηθούμε πολιτικά ζωντανοί και να ανασυνταχτούμε. Όπως έγραφε και ο Νικόλας Σεβαστάκης, σε αυτές τις σελίδες, στις 4 Δεκεμβρίου: «Η ελάφρυνση των κοινωνικών δεινών μέσα από την οργάνωση της αυτοάμυνας όσων πλήττονται, μέσα από πολιτικές της αλληλεγγύης δεν είναι παραίτηση από την πολιτική ούτε αφελής και στρεψόδικος εναλλακτισμός. Συνιστά τη μοναδική δυνατότητα για να κρατηθεί ζωντανή η αυτοπεποίθηση των ανθρώπων, για να μην παραδοθεί όλη η κοινωνία στον νόμο της κατάθλιψης και της συναισθηματικής αγανάκτησης στα καφενεία και στα διαδίκτυα». Ήδη, δειλά ίσως αλλά σε βαθμό πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα, ξεπηδούν τέτοιες πρωτοβουλίες: από τα ταμεία αλληλοβοήθειας στους απεργούς της Χαλυβουργικής, του Alter και της Ελευθεροτυπίας, μέχρι τις συλλογικές κουζίνες, τα κοινωνικά ιατρεία, τα χαριστικά παζάρια και τα δίκτυα ανταλλαγών.
Δεύτερον, επειδή κάθε μέρα γίνεται ολοένα και πιο βέβαιο ότι τα πράγματα θα επιδεινώνονται διαρκώς, θα ακολουθήσει το Μνημόνιο 3, 4, 5…, σε μια καθοδική πορεία χωρίς τελειωμό. Και, καθώς τα πράγματα δεν θα φτιάξουν από μόνα τους, ούτε μπορεί να εναποθέσει κανείς τις ελπίδες του στους ηγέτες που κυβερνούν ή κάποιον από μηχανής «Θεό της Ελλάδος», η συλλογική σκέψη και δράση μοιάζει η μόνη διέξοδος. Δεν ξέρουμε τι θα κάνουμε μετά, δεν έχουμε το σχέδιο• πρέπει, όμως, επί ποινή προσωπικού και συλλογικού αφανισμού, να το βρούμε, να το φτιάξουμε• εμείς. Γιατί, ευτυχώς ή δυστυχώς, δεν το έχει κανείς έτοιμο, να μας το προσφέρει, να το αδράξουμε ή να προσδεθούμε σ’ αυτό. Η αντίσταση και η διαμαρτυρία είναι το πρώτο, εκ των ων ουκ άνευ, βήμα σ’ αυτή τη διαδρομή. Οπότε, σήμερα, περισσότερο από ποτέ, όλοι και όλες στους δρόμους και στις πλατείες, να διαδηλώσουμε την αντίθεσή μας, με κάθε τρόπο, με όποιο τρόπο έχει ο καθένας: μετέχοντας στις πορείες και τις διαμαρτυρίες, οργανώνοντας δράσεις στις γειτονιές, κρεμώντας μαύρες σημαίες, πανιά και πανώ στα κτίρια, μαζεύοντας υπογραφές, γράφοντας, ανάβοντας κεριά, σβήνοντας τα φώτα, κάνοντας λιτανείες, χτυπώντας τις καμπάνες, μιλώντας, φωνάζοντας και βροντοφωνάζοντας, δίνοντας τα χέρια, φτιάχνοντας ομάδες — ο καθείς και η καθεμιά με τα όπλα του. Δεν μπορώ να ξέρω τι θα έχει μεσολαβήσει από την Παρασκευή πρωί, που γράφεται αυτό το άρθρο, μέχρι τη στιγμή που το διαβάζετε. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, ραντεβού, σήμερα, μεσημέρι της Κυριακής, στο Σύνταγμα.