στα ενθέματα 12.2

Έμιλ Νόλντε, "Μάσκες"

 

Πολλοί μαζί· μόνο έτσι: Στρατής Μπουρνάζος

Συνέχειες και ασυνέχειες στη σχέση του Χάμπερμας με τον διαλεκτικό υλισμό: Ουίλιαμ Αουθγουέιτ

H ανατολή της ευρωπαϊκής νύχτας: Αποστόλης Φωτιάδης

Η ελληνική κοινωνία μπροστά στην ευρωπαϊκή διγλωσσία: Κωνσταντίνος Τσουκαλάς

Για την Προφορική Ιστορία και άλλες ιστορίες: Τασούλα Βερβενιώτη

Η ανθρώπινη αντανάκλαση της ιστορίας: Ιωάννα Μεϊτάνη

«Ιστορίες για ανθρώπους με τις φόρμες των εικαστικών τεχνών»: Γκιουλσούν Καραμουσταφά

Η διανόηση, η δημοκρατία και το σχίσμα: Νικόλας Σεβαστάκης

Εγκλήματα ειρήνης: Old Boy

Πολλοί μαζί• μόνο έτσι

του Στρατή Μπουρνάζου

Παρίσι, 14 Ιουλίου 1936. Μεταλλωρύχοι χαιρετούν με σφιγμένες γροθιές. Φωτογραφία του Ρόμπερτ Κάπα.

Θυμάστε την περίφημη «γενιά των 700 ευρώ»; Μάλλον πρέπει να την ξεχάσουμε, καθώς, από αύριο κιόλας, με το Μνημόνιο 2, τη διαδέχεται η γενιά των 400 ευρώ. Κι ακολουθούν κι άλλες: οι γενιές των μηδέν ευρώ, των υπό το μηδέν ευρώ και των υπερχρεωμένων, οι στρατιές των ανέργων και των απολυμένων. Είναι ένα μόνο, μικρό παράδειγμα, που μας δείχνει πόσα και πόσο άλλαξαν τα τελευταία δύο χρόνια. Δεν αναφέρομαι βέβαια σε λέξεις και διεκδικήσεις που ήδη μοιάζουν να ανήκουν στο πλειόκαινο (αν όχι στο μειόκαινο), όπως, ας πούμε, «αυξήσεις μισθών», «τριανταπεντάωρο», «ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα», «κοινωνική δικαιοσύνη». Εννοώ ένα σωρό άλλα, που θα ακούγονται κι αυτά αύριο αλλούτερα, μακρινοί απόηχοι μιας περασμένης εποχής, κι ας υπήρχαν μέχρι χθες: «συλλογικές συμβάσεις», οργανισμοί «εργατικής εστίας» και «εργατικής κατοικίας», «μονιμότητα στο δημόσιο», «κοινωνική μέριμνα», «σχολείο δεύτερης ευκαιρίας», «βοήθεια στο σπίτι», «οχτάωρο», «δικαίωμα στη στέγη και την εργασία», «πρόοδος», «προκοπή», «αξιοπρέπεια», «αξιοπρεπής ζωή».
Δεν προσπαθώ, με όλα τα παραπάνω, να εκφωνήσω τον πανηγυρικό –ή μάλλον τον επικήδειο– κάποιου απολεσθέντος παραδείσου, ενός ιδεώδους κοινωνικού κράτους που είχαμε και χάσαμε• άλλωστε, πάντα ήταν λειψό, φαλκιδευμένο, μια καρικατούρα σε σχέση με άλλα ευρωπαϊκά παραδείγματα. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι η Ελλάδα του 2012 και του 2013 σε πολύ λίγα θα θυμίζει την Ελλάδα του 2009.

Συνέχειες και ασυνέχειες στη σχέση του Χάμπερμας με τον διαλεκτικό υλισμό [1]

του Ουίλιαμ Αουθγουέιτ

μετάφραση-επιμέλεια: Αναστασία Μαρινοπούλου

Ο William Outhwaite (γενν. 1949), καθηγητής κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο του Νιούκαστλ, είναι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους μαρξιστές θεωρητικούς. Μεταξύ άλλων έχει γράψει τα New Philosophies of Social Science: Realism, Hermeneutics and Critical Theory (1987) Habermas. A Critical Introduction, 1994. Ετοιμάζει το βιβλίο Critical Theory and Contemporary Europe (New York: Continuum), καθώς και έναν τόμο με θέμα την Ευρώπη από το 1989. Ο καθηγητής Outhwaite θα βρεθεί αύριο, Δευτέρα 12 Φεβρουαρίου, στην Αθήνα και θα μιλήσει, στις 19.00, στο κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών (Πανεπιστημίου 30), προσκεκλημένος του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Πολιτική Επιστήμη και Κοινωνιολογία» του Πανεπιστημίου Αθηνών. Δημοσιεύουμε στη συνέχεια μια περίληψη της αυριανής ομιλίας.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 

Εντουάρντο Παολότσι, «Ο Βιτγκενστάιν στη Νέα Υόρκη», 1965

Οι άνθρωποι συχνά ταυτίζονται με τον μαρξισμό στη νεότητά τους αλλά σταδιακά απομακρύνονται από αυτόν. Νομίζω όμως πως δεν συμβαίνει το ίδιο με τον Χάμπερμας. Ήταν ήδη κριτικός φίλος του ιστορικού υλισμού στο βιβλίο Θεωρία και Πράξη (1963) και έχει παραμείνει το ίδιο, ενίοτε φιλικότερος ή κριτικότερος. Ένας ορθόδοξος μαρξιστής δεν θα είχε ασχοληθεί τόσο σοβαρά και ακριβοδίκαια το 1960 με το «Τέσσερεις Θέσεις ενάντια στον Μαρξ». «Αυτά τα σύγχρονα δεδομένα στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες», έγραψε, «(αλληλεπίδραση κράτους και κοινωνίας, ανερχόμενο βιοτικό επίπεδο, κατακερματισμός ή ακόμα και διάλυση του δυτικού προλεταριάτου καθώς και η σοβιετική δικτατορία) διαμορφώνουν ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο στη θεωρητική πρόσληψη του μαρξισμού…» (Habermas 1963: 166), και επίσης «στη σιωπηλή ορθοδοξία» (μάλλον είχε κατά νου τον Αντόρνο):  «της οποίας οι κατηγορίες αυτοαποκαλύπτονται στην εφαρμογή τους στην πολιτισμική κριτική[2], χωρίς να ταυτίζονται με αυτήν» (Habermas 1963: 170).

Ωστόσο ο μαρξισμός θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψιν ως μια «φιλοσοφία της ιστορίας με πολιτική πρόθεση» και να μην διασπάται σε εξειδικευμένα επιστημονικά πεδία, όπως στην περίπτωση του Σουμπέτερ (και ίσως επίσης στην περίπτωση του φίλου και παλιού συναδέλφου του Χάμπερμας,  του Ραλφ Ντάρενντορφ, του οποίου το έργο Class and Class Conflict in Industrial Society (1959) προσπάθησε να κάνει κάτι τέτοιο). Ακόμα νωρίτερα, το 1955, είχε καταστεί πρόδηλο σε ένα άρθρο-βιβλιοκρισία πως ο Χάμπερμας  ήταν εμβριθής γνώστης της σύγχρονης επιστημονικής παραγωγής για το έργο του Μαρξ.  Στο εν λόγω άρθρο μπορούμε ν’ ανιχνεύσουμε μοτίβα τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο στο μετέπειτα έργο του Χάμπερμας για τον Μαρξ.

H ανατολή της ευρωπαϊκής νύχτας

του Αποστόλη Φωτιάδη

Ευγένιος Ντελακρουά, "Ο Φάουστ και η Μαργαρίτα στη φυλακή", 1828

Ναι παιδιά, σίγουρα… Η αιτία της κρίσης χρέους στην Ευρώπη είναι τα τοκοχρεολύσια της Ελλάδας. Το λένε και το ξαναλένε οι τηλεορασόπληκτοι αστέρες τόσο συχνά που λες «δεν μπορεί, αλήθεια θα ’ναι». Το λέει και η ευρωπαϊκή κυριαρχία, η ελληνική κρίση χρέους είναι απειλή για τη σταθερότητα της Ευρωζώνης. Στον ύπνο τους όμως βλέπουν άλλους εφιάλτες και ακούνε φωνές να διηγούνται το σενάριο της καταστροφής τους.

Το μοναχικό ταξίδι των ελίτ προς την κυριαρχία…

«Ξέρει κανείς ότι η Deutsche Bank λειτουργεί σήμερα με χρηματοοικονομική μόχλευση 44 προς 1; Έχει μοχλεύσει 44 φορές το κεφάλαιό της, το πρωταρχικό κεφάλαιό της. Ποιος σε αυτή τη γη θα επιβεβαίωνε σε οποιονδήποτε έχει στοιχειώδεις γνώσεις οικονομικής θεωρίας ότι υπάρχει ένα σενάριο επιβίωσης για ένα ίδρυμα με τέτοιο μέγεθος μόχλευσης; Και φυσικά δεν είναι η μόνη τράπεζα. Ο μέσος όρος μόχλευσης στον ευρωπαϊκό τραπεζικό κλάδο είναι 33 προς 1,33 φορές το κεφάλαιο. Όταν το 2008, την περίοδο που κατέρρεε η Lehman Brothers στις Ηνωμένες Πολιτείες, το αντίστοιχο μέγεθος εκεί ήταν 24 προς 1, και σήμερα έχει μειωθεί σε 12 προς 1. Γι’ αυτό σας λέω απλά ότι δεν πιστεύω πως υπάρχει σενάριο επιβίωσης για την ευρωζώνη σε βάθος χρόνου. Σας τα λέω αυτά για να καταλάβετε ότι η Ελλάδα δεν ήταν ποτέ ο λόγος της ευρωπαϊκής κρίσης. Εδώ λέμε ότι βγάλαμε τα μάτια μας μόνοι μας, διαφημίζοντας όλα τα αρνητικά μας σημεία στο εξωτερικό. Είμαστε ο αδύναμος κρίκος σε μια αλυσιδωτή αντίδραση, που ξεκίνησε πριν από καιρό στις Ηνωμένες Πολιτείες που εξήγαγε την κρίση στην Ευρώπη. Πολύ ειλικρινά, δεν βλέπω κάποια λύση για το πρόβλημα σε ευρωπαϊκό επίπεδο».
Και όμως, δεν είναι κανένας σεληνιασμένος αριστεριστής. Είναι ο πρόεδρος του ΕΒΕΑ Κωσταντίνος Μίχαλος που ως συνεπής καπιταλιστής λέει φρικαρισμένος σε ξένο ανταποκριτή

Η ελληνική κοινωνία μπροστά στην ευρωπαϊκή διγλωσσία

του Κωνσταντίνου Τσουκαλά

Τόμας Ρόουλαντσον, «Μια φιλική επίσκεψη», 1814

Με την ξαφνική μετάβαση προς το άγνωστο, όλα εμφανίζονται απειλητικά και ανοίκεια. Από τη στιγμή που φοβόμαστε ένα μέλλον που δεν μπορούμε καν να φανταστούμε, είμαστε υποχρεωμένοι να αναστοχαστούμε για ένα παρόν που κλυδωνίζεται και ένα παρελθόν που δεν ήταν εκείνο που κάποτε πιστεύαμε. Έτσι, η κρίση βιώνεται πάντα και ως κρίση σημασιών, αξιών, κοσμοπαραστάσεων και βεβαιοτήτων. Και γι’ αυτόν ίσως τον λόγο τείνουμε να σκεφτόμαστε την έξοδο απ’ αυτήν με όρους αποφαντικούς. Για να μη βυθιστούμε στα τενάγη της αμφιβολίας, τείνουμε να εξορκίζουμε την αβεβαιότητα προσφεύγοντας σε επιτακτικές εντολές. Όπως ο Μωυσής που καλούσε τους πιστούς στην άκριτη υποταγή και τη μετάνοια, έτσι και οι σύγχρονοι προφήτες ομιλούν την γλώσσα ενός ονομαστού Κυρίου. Αλλάξτε, εκσυγχρονισθείτε, αρθείτε στο «ύψος των περιστάσεων», συμμορφωθείτε, «ανασκουμπωθείτε» και, επιτέλους, δουλέψτε. (Μια εντολή, ειρήσθω εν παρόδω που αρμόζει απολύτως όταν απευθύνεται συλλήβδην σε μια χώρα όπου ένας στους τέσσερις είναι άνεργος και όπου οι μέσοι όροι ώρας εργασίας είναι κατά 40% υψηλότεροι από εκείνους της Γερμανίας). Αφού ως αμαρτωλοί και κλέφτες είσθε συλλήβδην υπεύθυνοι για τα αδιέξοδά σας, πρέπει να αναλάβετε τις έωλες τύχες σας στα υπεύθυνα χέρια σας.

Από τον Αλέξη Ζορμπά στον καλβινιστή σουμπετεριανό επιχειρηματία

Έτσι, η εποχή της ατιμώρητης συλλογικής αυταπάτης έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Ο χαμένος παράδεισος των «οκνηρών και διεφθαρμένων χαραμοφάηδων» οφείλει να μεταμορφωθεί σε μια χώρα ενάρετων πολιτών. Νέα πρόσωπα, νέα προσωπεία και νέοι υποβολείς καλούνται λοιπόν να ανέλθουν στη σκηνή. Θα πρέπει να εκκολαφτούν νέα αρχέτυπα, εξίσου μυθικά με εκείνα που πρέπει να εγκαταλειφτούν οριστικά. Exit ο ανορθολογικός νεορθόδοξος Αλέξης Ζορμπάς, exit οι αυτάρεσκοι κάπηλοι του εξαίσιου παρελθόντος, enter ο βουβός και πειθαρχημένος ζευγάς, enter ο ανεπιφύλακτος μεταρρυθμιστής, enter ο ορθολογιστής καλβινιστής σουμπετεριανός επιχειρηματίας. Είτε ως μεταβατικό είτε ως μόνιμο, το αναγκαίο «θεραπευτικό σοκ» δεν μπορεί λοιπόν να είναι απλώς οικονομικό.

Για την Προφορική Ιστορία και άλλες ιστορίες

της Τασούλας Βερβενιώτη

Σχέδιο του Ορέστη Κανέλλη

Ο όρος Προφορική Ιστορία μπορεί να θεωρείται «νέος», και γιατί συνδέεται με την τεχνολογία του μαγνητόφωνου, αλλά στην πραγματικότητα είναι τόσο παλιός όσο και η ανάγκη των ανθρώπων να γνωρίζουν το παρελθόν τους. Είναι το πρώτο είδος Ιστορίας, πριν ακόμα την εφεύρεση και τη διάδοση της γραφής. Στις προφορικές κοινωνίες η αφήγηση ενός γεγονότος αποκτούσε μια μοναδική σημασία, όπως πολύ καλά ξέρουμε από τα oμηρικά έπη. Με την επέκταση της γραφής, οι δημηγορίες του Θουκυδίδη αποτελούν ένα εξαίρετο δείγμα χρήσης της προφορικής μαρτυρίας.
Ωστόσο, η Ιστορία κατοχυρώθηκε ως επιστήμη τον 19ο αιώνα με το ρεύμα του θετικισμού και βασιζόταν στα γραπτά τεκμήρια, τα αρχεία. Από τότε έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι. Μια καίρια τομή, στα μέσα του 20ού αιώνα, μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αφορούσε τα αντιαποικιακά κινήματα. Μια Ιστορία βασισμένη μόνο στα αρχεία θα ήταν μια ιστορία των αποικιοκρατών, ενώ για τους αγώνες και τις αγωνίες των αποικιοκρατούμενων για την ανεξαρτησία τους θα υπήρχε σκοτάδι. Και το σκοτάδι δεν μπορεί να αποτελέσει υποκείμενο της ιστορίας.
Η Προφορική Ιστορία ως κλάδος της Ιστορίας έχει ως στόχο να φέρει στο ιστορικό προσκήνιο στους «αφανείς», εκείνες τις κοινωνικές κατηγορίες οι οποίες δεν κρατούν αρχεία, δεν έχουν πρόσβαση στην εξουσία. Εάν η Ιστορία γραφόταν μόνο με βάση τα αρχεία, όπως πρεσβεύουν οι «καθαρόαιμοι» ιστορικοί, η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων θα έμενε απέξω. Η Προφορική Ιστορία όμως δεν επινοήθηκε για να αποκαλύψει κάποια διεθνή συνωμοσία των ιστορικών ενάντια στους «απλούς» ανθρώπους, αλλά σχετίζεται με την ίδια την πορεία της ανθρωπότητας και τη διαφοροποίησή της μέσα στο χρόνο, η οποία αντανακλάται και στην ιστοριογραφία. Η Προφορική Ιστορία αναπτύχθηκε, γιατί η ανθρώπινη κοινωνία έχει γίνει πιο δημοκρατική, παρόλο που όλοι έχουμε πολλά να πούμε για τα ελλείμματα της δημοκρατίας μας.

Η ανθρώπινη αντανάκλαση της ιστορίας

της Ιωάννας Μεϊτάνη

Γκιουλσούν Καραμουσταφά, «Η πολυκατοικία», 2011.

Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Βασ. Γεωργίου Β΄ 17-19 και Ρηγίλλης, Αθήνα, τηλ. 210 9242111) παρουσιάζει από τις 26 Ιανουαρίου έως τις 29 Φεβρουαρίου το νέο έργο της Γκιουλσούν Καραμουσταφά με τίτλο «The Apartment Building» («Η πολυκατοικία»), σε συνδυασμό με τη διπλή βιντεοεγκατάσταση «The Settler» («Άποικος», 2003) και τη μονοκάναλη βιντεοεγκατάσταση «Bosphorus 1954» («Βόσπορος 1954», 2008). Η Γκιουλσούν Καραμουσταφά, γεννημένη το 1946 στην Άγκυρα, είναι μία από τις σημαντικότερες μορφές της σύγχρονης τουρκικής καλλιτεχνικής σκηνής, διεθνώς αναγνωρισμένη. Έχει συμμετάσχει σε πολλές εκθέσεις στην Τουρκία και στο εξωτερικό και ασχολείται με θέματα όπως η θέση της γυναίκας, οι πρόσφυγες, η μνήμη, η μετανάστευση.
Το έργο που παρουσιάζεται στο ΕΜΣΤ είναι πολύ απλό στη μορφή του, αλλά κρύβει πίσω του μια ενδιαφέρουσα ιστορία. Το πολυώροφο αρχοντικό χτίστηκε το 1931 από την οικογένεια Βασλαματζή, η οποία είχε στην Κωνσταντινούπολη τη γνωστή και επιτυχημένη επιχείρηση γκαζόζας «Όλυμπος». Εγκαταλείφθηκε από τους ιδιοκτήτες του μετά τα δραματικά, βίαια συμβάντα τον Σεπτέμβριο του 1955 και τον ξεριζωμό στην Ελλάδα. Η ιστορία του κτιρίου, στην οποία συναντώνται και συνυφαίνονται ανθρώπινες ζωές και κοινωνικοπολιτικά γεγονότα στην πολυεθνική αυτή μεγαλούπολη, σκιαγραφείται από την καλλιτέχνιδα και νέα ένοικο (από το 1991) του ισόγειου διαμερίσματος της πολυκατοικίας της οδού Τζιχάνγκιρ 28 στο Μπέγιογλου, με λακωνικό τρόπο: το έργο αποτελείται από μια επιβλητική αρχιτεκτονική μακέτα, πιστή αναπαράσταση του κτιρίου, και από λιγοστά ντοκουμέντα (φωτογραφίες και κείμενα) στον τοίχο.

«Ιστορίες για ανθρώπους με τις φόρμες των εικαστικών τεχνών»

συνέντευξη της Γκιουλσούν Καραμουσταφά στην Ιωάννα Μεϊτάνη

Ας αρχίσουμε από το έργο που παρουσιάζετε στο ΕΜΣΤ, την «Πολυκατοικία». Πώς συνδέεται με τις προηγούμενες δουλειές σας;

Γκιουλσούν Καραμουσταφά, «Άποικος», 2003

Είμαι καλλιτέχνις, άρα μου αρέσει να διηγούμαι ιστορίες. Μου αρέσει να λέω ιστορίες για ανθρώπους χρησιμοποιώντας τις διάφορες φόρμες των εικαστικών τεχνών. Εκμεταλλεύομαι λοιπόν τις ευκαιρίες που μου δίνουν τα διάφορα μέσα της σύγχρονης τέχνης. Έχω την τύχη να μπορώ να εκφράζομαι με βίντεο, με εγκαταστάσεις, φωτογραφίες και, ενίοτε, με το σχέδιο και τη ζωγραφική. Μου αρέσει επίσης να βρίσκω ιδέες κοινές στα διάφορα έργα μου, έτσι ώστε να τα συνδέω μεταξύ τους και να δημιουργώ ένα μεγάλο πρότζεκτ.
Η «Πολυκατοικία» δημιουργήθηκε ξεχωριστά, ωστόσο μπορεί να ενταχθεί σε μια κοινή ανάγνωση με ορισμένα άλλα έργα μου και να μεταδώσει ηχηρότερο μήνυμα. Δεν το έκανα πολύ συνειδητά, με χαρά όμως διαπίστωσα πόσο καλά λειτούργησε η συνδυασμένη παρουσίαση αυτού του έργου με τον «Άποικο».

Ένα από τα θέματα στη δουλειά σας είναι οι βίαιες ανταλλαγές πληθυσμών και οι επιπτώσεις τους στους ανθρώπους και στις εθνικές ταυτότητες. Πώς ενδιαφερθήκατε για το θέμα αυτό, τι σας έκανε να ασχοληθείτε μαζί του; Θεωρείτε την τέχνη σας πολιτική;

Το 2003 με κάλεσαν σε μια έκθεση με θέμα τα Βαλκάνια: ο Χάραλντ Ζέεμαν, ο παγκοσμίως γνωστός επιμελητής εκθέσεων, μου ζήτησε να συμμετέχω με μια καινούργια δουλειά σε μια έκθεση με τίτλο «Αίμα και μέλι», στην οποία συγκέντρωνε καλλιτέχνες από ολόκληρη την περιοχή. Στόχος της έκθεσης ήταν να ανοίξει μέσω της τέχνης μια κουβέντα για τις καταστροφικές συνέπειες των πρόσφατων τότε πολέμων στα Βαλκάνια και για τις αλλαγές στα πολιτεύματα των χωρών τις τελευταίες δύο δεκαετίες του 20ού αιώνα. Έφτιαξα αυτό το διπλό βίντεο βασισμένη στην ιστορία των βίαιων ανταλλαγών πληθυσμών. Στην περιοχή όπου ζω σχεδόν κάθε οικογένεια έχει μια τέτοια ιστορία. Οι οικογένειες και των δύο γιαγιάδων μου αναγκάστηκαν να αφήσουν πίσω τα σπίτια τους και να έρθουν στην Ιστανμπούλ να αρχίσουν μια νέα ζωή, πράγμα διόλου εύκολο.

Η διανόηση, η δημοκρατία και το σχίσμα

του Νικόλα Σεβαστάκη

'Εργο του Τίχανυ Λάγιος, 1912

Και τώρα τι; Aς δούμε κάποια από τα δεδομένα της συγκυρίας. Το περιλάλητο μνημονιακό μπλοκ βρίσκεται φυσικά στην εξουσία –νομοθετεί σωρηδόν και εν μέρει «εκτελεί»–, αλλά ως «φρόνημα» έχει περιοριστεί σε έναν γαλαξία μικρών αθηναϊκών κύκλων, σε κάποια γνωστά και πιο αφανή περιβάλλοντα. Από αυτές τις ομαδοποιήσεις παράγεται άφθονη ηγετική σωτηριολογία είτε η απελπισμένη θεωρία του παν-λαϊκισμού (σε ένα αρχιπέλαγος λαϊκισμών μια φούχτα τολμηρών που λένε την αλήθεια!). Και, βέβαια, όλο και περισσότερο, προβάλλει ένας επικίνδυνος υβριδισμός με προφανείς ολοκληρωτικές τάσεις, με επίκεντρο την άρνηση των εκλογών ως εθνικής καταστροφής και την πλήρη αυτονόμηση των «αγαθών ποιμένων» από το ποίμνιο. Την ίδια στιγμή όμως πληθαίνουν οι ρωγμές στα πιο απροσδόκητα σημεία του δημοσιογραφικού και πολιτικού χώρου, ακόμα και μέσα στα άλλοτε συμπαγή κάστρα του μονόδρομου. Πολλοί –και πάντως περισσότεροι από πριν λίγους μήνες– δείχνουν πια να κατανοούν ότι ο δημοσιονομικός αυταρχισμός, η πολιτική της συνολικής υποτίμησης, η απαθλίωση των εργασιακών σχέσεων οδηγούν σε ένα είδος κοινωνικής νέκρωσης.
Φυσικά, η αποστασιοποίηση από τη γραμμή της «βίαιης προσαρμογής» επενδύεται σε διαφορετικές πολιτικές λογικές. Για παράδειγμα, σε εκείνη την παραδοσιακή αναπτυξιακή φιλολογία που φαντάζεται την έξοδο από τα Μνημόνια μέσα από την αναθέρμανση της Ελλάδας της οικοδομής, των μεγάλων έργων και των (αυθαίρετων, κατά κανόνα) κατασκευών. Αυτός είναι εξάλλου ο πυρήνας της «αντιμνημονιακής» στάσης στο χώρο του κέντρου και της Δεξιάς, στην περίμετρο του υπό κατάρρευση μορφώματος ΠΑΣΟΚ και της αμήχανης Νέας Δημοκρατίας.

Εγκλήματα ειρήνης

του Old Boy

Έργο του Ότο Ντιξ

Αν στο πρώτο Μνημόνιο αιφνιδιαστήκαμε και μασήσαμε μπροστά στο δίλημμα «τα μέτρα ή καταστροφή», στο δεύτερο το δίλημμα αντιστρέφεται: καταστροφή θα είναι η υπογραφή του, δρόμος χωρίς γυρισμό θα είναι η υπογραφή του, τελειωτική κατεδάφιση θα είναι η υπογραφή του.
Παλιά, στα εργοτάξια των δρόμων υπήρχαν ταμπέλες που έγραφαν: «Η ταλαιπωρία θα είναι προσωρινή, αλλά η βελτίωση της ζωής μας μόνιμη». Το αντίστροφο συμβαίνει με τους όρους που συνοδεύουν κάθε δόση: η ταμειακή ανακούφιση είναι προσωρινή και η διάλυση της κοινωνίας μόνιμη.
Δεν υπάρχει χειρότερο σενάριο, δεν υπάρχει πιο δραματικό σενάριο από την επιβολή των όρων του νέου Μνημονίου. Οσοδήποτε δραματικές κι αν θα είναι οι συνέπειες της άρνησής του, οφείλουμε να μην αυτοκτονήσουμε σαν κοινωνία, οφείλουμε να πούμε και στην εξωτερική και την εσωτερική τρόικα πως εδώ είναι δημοκρατία και όχι πειραματικός σωλήνας, πως εδώ ζούνε άνθρωποι και όχι ζώα, πως εδώ είναι ανεξάρτητο κράτος που, πριν απ’ όλα και πρώτα απ’ όλα, οφείλει να διασφαλίσει την μη εξαθλίωση των πολιτών του, την μη κατάρρευση των δομών του, την μη αποσάθρωση του κοινωνικού ιστού του.
Οφείλουμε να το πούμε, εκατομμύρια πλέον άνθρωποι στους δρόμους. Ούτε δεκάδες ούτε εκατοντάδες χιλιάδες. Εκατομμύρια.
Όχι στην ταξικότατη πολιτική των εγκληματιών ειρήνης, όχι στην κατάργηση του εργατικού δικαίου, όχι στην αναίρεση του νομικού πολιτισμού που συνιστά την Ευρώπη, όχι στην μετατροπή της Ευρώπης σε τρίτο κόσμο.
Η Ιστορία δεν γράφεται ερήμην μας, η Ιστορία γράφεται από εμάς τους ίδιους.