Παντελής Βαηνάς: τραγική μορφή ή επαναστάτης διεθνιστής;

του Κωστα Αλεξίου

Ο Παντελής Βαηνάς, με τη στολή του ΔΣΕ

Στις 12 Ιουνίου συμπληρώθηκαν δύο χρόνια από τον θάνατο του αντιστράτηγου του ΔΣΕ Παντελή Βαηνά. Η ιστορία του φαντάζει τραγική, ο ίδιος την αντιλαμβανόταν ως διεθνιστικό και πατριωτικό χρέος. Γεννήθηκε το 1924 στο χωριό Ασπρόγεια Φλώρινας, πολέμησε με αυταπάρνηση και ενθουσιασμό τον κατακτητή ,έφυγε από την Ελλάδα με τη λήξη του Εμφυλίου ως αντιστράτηγος του ΔΣΕ και πέθανε στη Σόφια ως αντιστράτηγος του Βουλγαρικού στρατού.

Τον Παντελή Βαηνά δεν τον μνημονεύει κανένας ιστορικός, τον «στολίζουν» με μίσος τα εθνικιστικά sites, δεν τον θυμήθηκαν ούτε οι σύντροφοί του στο ΚΚΕ. Τον θυμούνται όμως στις μαρτυρίες τους οι μαχητές του ΔΣΕ που επέζησαν και συνήθως διαβίωσαν στην «υπερωρία», τον θυμούνται οι συγγενείς, οι φίλοι και οι συγχωριανοί του. Κανένας απ’ όσους τον γνώρισαν δεν τον κατηγόρησε ως Βούλγαρο, κανένας δεν μιλάει άσχημα γι’ αυτόν. Ο Βαηνάς είχε βαθειά πατριωτική συνείδηση και αγάπη για την Ελλάδα, είχε βαθειά γνώση και πίστη στις κομμουνιστικές ιδέες τις οποίες υποστήριζε μέχρι τον θάνατό του. Παρά την πικρία του και την αποστασιοποίησή του το 1958 από τα κομματικά πόστα, παρέμεινε πιστός στο ΚΚΕ. Στην 6^η ολομέλεια της ΚΠΕ του ΚΚΕ το 1956 που καθαίρεσε τον Ζαχαριάδη, βρέθηκε στο μεγαλύτερο δίλημμα της ζωής του, όπως και χιλιάδες άλλοι κομμουνιστές. Με τον αρχηγό του ή με το κόμμα; Πώς να σταθεί απέναντι σε συμπολεμιστές του όπως ο Χαρίλαος Φλωράκης, ο Κώστας Κολιγιάννης και άλλοι; Προτίμησε τη σιωπή αλλά δεν προτίμησε την αποστράτευση, συνέχισε την ενεργό δράση ως μέλος της ΚΕ.

Ο Παντελής Βαηνάς τιμήθηκε για την ανδρεία του με το ένα από τα δύο όλα κι όλα ύψιστα μετάλλια που απένειμε η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση το 1948, και ανέλαβε τη διοίκηση της 11^ης Μεραρχίας του ΔΣΕ που αποτέλεσε την επίλεκτη μονάδα του.

Σε ηλικία 18 ετών εντάχθηκε στις δυνάμεις του ΕΛΑΣ Δυτικής Μακεδονίας και διακρίθηκε σε πολλές επιχειρήσεις. Οι εξαιρετικές του στρατιωτικές αρετές τον οδήγησαν στη σχολή αξιωματικών του ΕΛΑΣ στη Ρεντίνα της Ευρυτανίας. Σε σύντομο χρόνο θα μετάσχει σε πολλές επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ στη περιοχή Βιτσίου- Καϊμακτσαλάν. Θα πάρει μέρος στις επιχειρήσεις καταδίωξης των Σνοφίτικων ταγμάτων Γκότσε και Πέγιωφ. Συμμετείχε σε ελληνόφωνα τάγματα παρότι ήταν δίγλωσσος και συνέβαλε τα μέγιστα στη στρατολόγηση χιλιάδων σλαβόφωνων στις γραμμές του ΕΛΑΣ και στην απομάκρυνση των συμπατριωτών του από την επιρροή της βουλγαρικής Οχράνα. Γι’ αυτό το λόγο ο ίδιος και η οικογένειά του θα χαρακτηριστούν από τις βουλγαρικές αρχές ως σλαβόφωνοι «γραικομάνοι». Ο Παντελής Βαηνάς είχε ασπαστεί πλήρως τη θέση του ΕΑΜ περί ισονομίας και ισοπολιτείας των Σλαβομακεδόνων στο πλαίσιο της ελληνικής επικράτειας. Τη θέση μάλιστα αυτή τη διατύπωσε με άρθρο του στο περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός» (Δεκέμβριος 1948). Σε άρθρο απάντηση, ο Ζαχαριάδης λίγους μήνες αργότερα θα ανοίξει τον ασκό του Αιόλου για τους κομουνιστές, «αδειάζοντας» τον Βαηνά και θα επαναφέρει το αίτημα της ανεξάρτητης λαϊκοδημοκρατικής Μακεδονίας.

Ο Παντελής Βαηνάς (δεύτερος από αριστερά)

Ο Παντελής Βαηνάς εντάχθηκε νωρίς στις γραμμές του ΚΚΕ και κατά την απελευθέρωση ήταν στέλεχος της Επιτροπής Περιοχής Δυτ. Μακεδονίας. Στις εκλογές του 1946 συνελήφθη. Ήταν από τους πρώτους αντάρτες-μαχητές στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας. Εντάχθηκε στις μονάδες Βιτσίου. Στο Βίτσι αναδείχτηκε, διαδοχικά, «διοικητής Συγκροτήματος, διοικητής Τάγματος, διοικητής της 18^ης Ταξιαρχίας και διοικητής της 11ης Μεραρχίας του ΔΣΕ, αντιστράτηγος του ΔΣΕ», όπως θα γράψει το ΚΚΕ σε ανακοίνωση της ΚΕ για τον θάνατό του.

Όπως αναφέρουν μαρτυρίες μαχητών του ΔΣΕ, ο Βαηνάς συμμετείχε στις περισσότερες επιχειρήσεις του Εμφυλίου. Έφερε σε πέρας με επιτυχία όλες σχεδόν τις επιχειρήσεις που του ανατεθήκαν. Το 1947, κατά τις πρώτες επιχειρήσεις, τραυματίστηκε βαριά στη Βασιλειάδα Καστοριάς. Σε λιγότερο από δύο μήνες θα βρεθεί στην πρώτη γραμμή, θα ηγηθεί της διείσδυσης του ΔΣΕ στο Σινιάτσικο (9.10-12.12.1948) και θα δώσει σειρά νικηφόρων μαχών. Συμμετείχε στην επίθεση για την κατάληψη της πόλης των Γρεβενών (ανεπιτυχής) χωρίς απώλειες για τους αντάρτες τον Απρίλιο του 1948. Ταυτόχρονα σχεδίασε και εκτέλεσε με επιτυχία την επιχείρηση κατάληψης του στρατοπέδου του κυβερνητικού στρατού στην Εράτυρα της Κοζάνης (31.10-1.11.1948), με στόχο τη συλλογή πολεμικού υλικού, ειδών επισιτισμού και εφοδίων. Ακολούθησε η κατάληψη της Πτολεμαΐδας στις 16.10.1948, η ανακατάληψη της 2128 κορυφής του Βιτσίου, η απόκρουση της διείσδυσης των Λοκατζήδων του κυβερνητικού στρατού στη γραμμή Κούλα-Πλατύ (20.10.48), η κατάληψη της Σιάτιστας (12-13.11.48) καθώς και η κατάληψη της Νάουσας (12.1.49).

Η μαρτυρία του Ν. Κυρίτση μιλά με τα πιο κολακευτικά λόγια για τον νεαρό αξιωματικό του ΔΣΕ, ειδικά κατά την υπεράσπιση του στρατηγικού υψώματος Λέσιτς στο Βίτσι και περιγράφει αναλυτικά τις μάχες, που έδωσε η 18^η ταξιαρχία του ΔΣΕ στη φονική μάχη της Φλώρινας, την κατάληψη μετά από σφοδρές μάχες των στρατηγικής σημασίας υψωμάτων (Πατώματα), τη διάνοιξη διόδου και τη μεταφορά των τμημάτων του ΔΣΕ στο Γράμμο, μετά την πτώση του Βιτσίου. Ιδιαίτερη στιγμή αποτελεί για την 18^η Ταξιαρχία η κατάληψη του Μάλι-Μάδι (8.10.1948) και η πλήρης διάλυση του εθνικού στρατού. Ο Παντελής Βαηνάς πήρε μέρος στη 2^η συνδιάσκεψη του ΝΟΦ στους Ψαράδες των Πρεσπών και έπαιξε ενεργό ρόλο στη συνεργασία του ΝΟΦ με τον ΔΣΕ.

Στην προσφυγιά εγκαταστάθηκε αρχικά στην Τασκένδη, ενώ αργότερα το 1958 μετοίκησε μόνιμα στη Βουλγαρία, με δική του πρωτοβουλία. Στη Σοβιετική Ένωση φοίτησε στη σχολή αξιωματικών του Φρούντζε, από όπου απεφοίτησε με άριστα. Φοίτησε επίσης στην Ανωτάτη σχολή στελεχών της ΚΕ του ΚΚΣΕ. Η εκλογή του ως αναπλ. μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ το 1953 θα τον οδηγήσει στην έδρα της ΚΕ στο Βουκουρέστι. Από εκεί ταξιδεύει σε όλες τις χώρες, από την Τασκένδη μέχρι τη Λειψία, ως υπεύθυνος για «τη δουλειά του κόμματος στους Σλαβομακεδόνες». Το 1950-54 ήταν πρόεδρος της σλαβομακεδονικής οργάνωσης «Ήλιντεν», που σύστησε το ΚΚΕ στις χώρες της Αν. Ευρώπης, καταγγέλλοντας το ΝΟΦ σαν προβοκατόρικη και προδοτική τιτοϊκή οργάνωση.

Ο Π. Βαηνάς ήταν αυτός που έστειλε στην Τασκένδη ο Ζαχαριάδης για να διερευνήσει από κοντά την κατάσταση. Σύμφωνα λοιπόν με την έκθεση Φωκά-Βαηνά, ο Ζαχαριάδης προχώρησε στην κοοπτάτσια της Κομματικής Επιτροπής Τασκένδης που οδήγησε στα γνωστά γεγονότα.

Αντί επιλόγου

Συνάντησα τον Παντελή Βαηνά το 1996 στη Σόφια εντελώς τυχαία, ξαφνιάστηκε που γνώριζα γι’ αυτόν. Δεν ήθελε να πει τίποτα για τον εαυτό του. Ήταν σε δεινή οικονομική κατάσταση και ο κομμουνισμός που ευαγγελίστηκε είχε μόλις καταρρεύσει. Τον απασχολούσε τι έφταιξε, τι δεν πήγε καλά, είχε μόλις πέντε χρόνια αποστρατευθεί. Τον προκάλεσα για μια κουβέντα, αρνήθηκε· «ότι έχω να πω τα είπα στο κόμμα», μου είπε. Είχε όμως μια πικρία, «δεν μπορώ να καταλάβω πως ο Χαρίλαος έκανε τέτοιο λάθος και συνεργάστηκε με τον Μητσοτάκη». Όταν τον ρώτησα για τον επαναπατρισμό του, γελώντας μου είπε «θα αφήσουν ποτέ ένα Βούλγαρο αξιωματικό να γυρίσει πίσω», και πάλι κατηγόρησε το Χαρίλαο Φλωράκη (μάλλον αδίκως) ότι δεν έκανε όσα έπρεπε προκειμένου οι Σλαβομακεδόνες να επιστρέψουν στη πατρίδα τους. Ψάχνοντας γι’ αυτόν βρήκα ένα ντοκιμαντέρ της βουλγαρικής τηλεόρασης με θέμα τον ελληνικό Εμφύλιο και, αν το μετέφρασα καλά, εκεί ο Βαηνάς είπε το αυτονόητο: «Έκανα όσα και όλοι οι άλλοι, τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο, όμως αυτοί, δύσκολα ή εύκολα, θα πεθάνουν στο τόπο τους!»

Την ημέρα της κηδείας του, που έγινε στον μητροπολιτικό ναό της Σόφιας κατ’ απαίτηση των ελάχιστων εναπομεινάντων Σλαβομακεδόνων μαχητών του ΔΣΕ, το ΚΚΕ δεν ήταν εκεί, αν και η ΚΕ του ΚΚΕ εξέδωσε ανακοίνωση. Για το ΚΚΕ, ο Παντελής Βαηνάς, ο αγέρωχος αντιστράτηγος του ΔΣΕ, ήρωας για το σλαβόφωνο πληθυσμό, ο μαχητής που ακόμη και οι αντίπαλοι σέβονταν, δεν υπήρξε τίποτα άλλο από «μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ κατά το παρελθόν».