Error 404 – democracy not found

του Ματθαίου Τσιμιτάκη

Έργο του Edward McGowan, από το μπλογκ underplot.tumblr.com

Στα τέλη του Γενάρη, εγκαινιάζοντας τον κύκλο εκδηλώσεων του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς για τις προκλήσεις της ψηφιακής εποχής με τίτλο «error 404 – democracy not found», ο Ανδρέας Καρίτζης έθεσε ένα πλαίσιο πολιτικών αρχών για την παρέμβαση της Αριστεράς. H δεύτερη εκδήλωση, ένα μήνα αργότερα, επικεντρώθηκε στην κρίση των ΜΜΕ και την ανάδυση του διαδικτύου ως καταλυτικού παράγοντα διαμόρφωσης του δημόσιου λόγου.

Αν η Αριστερά θέλει να αρθρώσει πολιτικό λόγο για το ζήτημα των δεδομένων και των πληροφοριών –από τα εργαλεία παραγωγής τους (λογισμικό) έως τη διαχείρισή τους σε ιδιωτικό ή δημόσιο επίπεδο (ιδιωτικότητα-επιτήρηση, ουδετερότητα του διαδικτύου, κατακράτηση δεδομένων από εταιρείες και οργανισμούς)– πρέπει να καταλάβει πώς αλλάζει το πεδίο της δημοσιότητας και γιατί τα παραδοσιακά ΜΜΕ καταρρέουν.

Ο Νίκος Σμυρναίος (καθηγητής πολιτικής οικονομίας των ΜΜΕ και του Διαδικτύου στο Université Toulouse ΙΙΙ) προσπάθησε, στη δεύτερη εκδήλωση, να το ορίσει ως εξής: «Η πολιτική σημασία της εύρυθμης λειτουργίας του δημόσιου χώρου στο πλαίσιο της αστικής δημοκρατίας έγκειται στο γεγονός ότι σε αυτόν λαμβάνει χώρα η διαπάλη ιδεών και επιχειρημάτων σχετικά με τα κοινά. Μέσω αυτής της διαπάλης κατασταλάζει και αποκρυσταλλώνεται και η “κοινή γνώμη”, δηλαδή μια σειρά κυρίαρχων πεποιθήσεων και αναπαραστάσεων σχετικά με το κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό γίγνεσθαι η οποία, θεωρητικά, συμπίπτει με την δημοκρατική αντιπροσώπευση της πλειοψηφίας”.

Τα ΜΜΕ παίξανε καταλυτικό ρόλο στην εδραίωση και την επικύρωση της αστικής ηγεμονίας στην ιστορική της εξέλιξη, όμως σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε πρωτόγνωρα προβλήματα. Το διαδίκτυο εμφανίζεται σαν υπερδομή με διαχωρικά και παγκόσμια οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά τα οποία αποφεύγουμε να ερμηνεύσουμε όταν μιλάμε για δικαιώματα, όπως αυτό της ελευθερίας του λόγου.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι η ενημέρωση αποτελεί μια σημαντική χρήση του νέου Μέσου, δίπλα όμως στην ψυχαγωγία, την επικοινωνία και την αναζήτηση πληροφοριών, είναι δευτερεύουσα;. Ο Ν. Σμυρναίος έδειξε ότι υπάρχει χάσμα ανάμεσα σε διαφορετικές πληθυσμιακές ομάδες. Ενώ οι νέοι των μεσοστρωμάτων και των αστικών κέντρων, υψηλού μορφωτικού επιπέδου λαμβάνουν συνεχή ενημέρωση μέσω του διαδικτύου, από πολλές πηγές, οι μεγαλύτεροι, χαμηλότερης μόρφωσης σε ημιαστικές και αγροτικές περιοχές είναι προσκολλημένοι στην τηλεόραση και την ολοένα χαμηλότερη ποιότητα που προσφέρει, όντας σε κρίση.

«Παρατηρείται λοιπόν ένα φαινόμενο “θρυμματισμού” της δημόσιας σφαίρας, με κομμάτια του πληθυσμού να αναφέρονται σε εντελώς διαφορετικές μηντιακές αφηγήσεις και κατ’ επέκταση σε αντικρουόμενες πολλές φορές όψεις ή εκδοχές», είπε ο Ν. Σμυρναίος. Ο θρυμματισμός έχει άμεση αντανάκλαση στη διαδικασία παραγωγής των ειδήσεων. Αν η ποικιλομορφία είναι ο κανόνας στο Διαδίκτυο, η πηγή χρηματοδότησης καθορίζει την ποιότητά της. Αυτό ίσως εξηγεί γιατί πολλοί ιστότοποι λειτουργούν με συνθήκες εργασιακής γαλέρας, επιτείνοντας το πρόβλημα του «διαδικτυακού πληθωρισμού», την ακατάσχετη αναπαραγωγή των ίδιων ειδήσεων. Το πρόβλημα της πολιτικής οικονομίας του Μέσου έθιξε η Κορίνα Πατέλη (πρώην επίκουρη καθηγήτρια επικοινωνίας και πολιτικών διαδικτύου, στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου). Έδειξε ότι το μεγαλύτερο τμήμα της υπεραξίας που παράγεται από την εργασία που καταθέτουμε στην ιδιωτική και δημόσια ψηφιακή επικοινωνία μας συγκεντρώνεται και κεφαλαιοποιείται από τα δίκτυα που μας προσφέρουν την σχετική υπηρεσία, μέσω της εκμετάλλευσης των δεδομένων. Άσκησε κριτική στην Αριστερά ότι δεν έθεσε επιτακτικά τα θέματα της οικονομίας των Μέσων, επιμένοντας ότι είναι ανάγκη να το κάνει: όχι μόνο για λόγους δημοκρατίας, αλλά και γιατί το διαδίκτυο βάζει σοβαρότερα προβλήματα σε σχέση με τις εθνικές βιομηχανίες ΜΜΕ.

Ο θρυμματισμός της δημόσιας σφαίρας ή, ορθότερα, η αμφισβήτηση του καθεστώτος αληθείας συνδέεται με τις συμμετοχικές πρακτικές οι οποίες δείχνουν να εκδημοκρατίζουν τη δημόσια έκφραση σε ένα πρώτο επίπεδο. Πρόκειται για μια διαρκή ένταση ανάμεσα σε ανταγωνιστικές αφηγήσεις που συντίθενται από διαφορετικούς οικονομικούς και κοινωνικούς σχηματισμούς (συγγραφείς) κόντρα και στα ίδια τα δίκτυα τα οποία έχουν φτιαχτεί για να φιλοξενήσουν την ιδεολογική, κοινωνική και αισθητική αντίληψη των δημιουργών τους.

Το κλειδί είναι ο συλλογικός αφηγητής που εργάζεται για να συνθέσει την ανταγωνιστική αφήγηση. Από τον Δεκέμβρη του 2008 μέχρι την Αραβική Άνοιξη, από το Occupy μέχρι την Ουκρανία, παρατηρούμε ότι όταν αυτή η διαδικασία κινείται στη βάση ενός συναισθήματος (αγανάκτηση) καταφέρνοντας τελικά να παραγάγει νόημα, χρειάζεται να συναντήσει στην κοινωνία, τους κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες που θα το επικυρώσουν, ώστε να συγκροτηθεί το νέο καθεστώς αλήθειας. Στην Ελλάδα η ύπαρξη της Αριστεράς ήταν καταλυτική ώστε να διαμορφωθεί το αφήγημα της αντίστασης στον νεοφιλελευθερισμό, στην Αίγυπτο όμως το σύστημα επέστρεψε στην πρότερη κατάσταση, ενώ στην Ουκρανία ο ίδιος μηχανισμός χειραγωγήθηκε τελικά από την ακροδεξιά.

Μεθαύριο Τρίτη, το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς οργανώνει την τρίτη συνάντηση. Αν πρώτη ύλη εκμετάλλευσης για τις δικτυακές καπιταλιστικές επιχειρήσεις είναι τα δεδομένα μας, τότε πρέπει να καταλάβουμε τη σχέση τους με τις πληροφορίες, τη γνώση, το νόημα και το αφήγημα σε νέο πλαίσιο. Όλοι οι θεσμοί που εγγυώνται την παραγωγή και το μοίρασμά τους περνάνε κρίση: η καταστροφή του νοήματος βρίσκεται στην καρδιά αυτής της νέας μορφής καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Από την άλλη, οι συνεργατικές δομές, όπως τα δίκτυα peer to peer, ανιχνεύουν ένα νέο δρόμο οργάνωσής τους. Η κατανόηση αυτού του μηχανισμού μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε τι είδους θεσμούς πρέπει να παραγάγουμε στο άμεσο μέλλον.

——————————————————————- 

«Η γνώση στο λαβύρινθο της ψηφιακής εποχής. Η ιδιαιτερότητα των διανοητικών κοινών αγαθών και οι διαδικασίες ομότιμης παραγωγής (P2P)». Ομιλητές: Βασίλης Κωστάκης (δρ. Πολιτικής Oικονομίας, Συνεργάτης P2PFoundation και ιδρυτής του P2PLab), Αντώνης Μπρούμας (νομικός, Δίκτυο για την Ψηφιακή Απελευθέρωση, DLN.GR), Μιχάλης Παναγιωτάκης (Τμήμα Ψηφιακής Πολιτικής ΣΥΡΙΖΑ, δημοσιογράφος, webmaster εφημερίδας Αυγή). Συντονισμός: Δώρα Κοτσακά (δρ πολιτικής κοινωνιολογίας). Την Τρίτη 8 Απριλίου, ώρα 19.00, Πολυχώρος Ανοιχτής Πόλης (Πανεπιστημίου 56, 1ος όροφος). Οργάνωση: Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς.