Στα Ενθέματα την Κυριακή 22 Ιουλίου

Έργο του Έγκον Σίλε

Ήλοι του τύπου: Δημήτρης Δημητρόπουλος

Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στη νεότερη εποχή (1942-1950): Σπύρος Κακουριώτης

Οι Νεφελίμ και τα φωνήεντα: Χρήστος Τριανταφύλλου

Δίκαιο ιθαγένειας: η ευθυγράμμιση με τον ευρωπαϊκό Νότο έχει ήδη συντελεστεί: Δημήτρης Χριστόπουλος

Αλλαγές στο νόμο για την ιθαγένεια: Εύλογος συμβιβασμός ή αδικαιολόγητη υποχώρηση; : Κωστής Παπαϊωάννου

Το τάμα του Έθνους ή η Χούντα δεν τελείωσε το 2021: Στρατής Μπουρνάζος

Για αυτούς που δεν ψηφίζουν: Βασίλης Παπαστεργίου

«Η αξιοπρέπεια του πνεύματος»: Δημοσθένης Δαγκλής

Οι αριστεροί χριστιανοί έχουν προφανώς ανάγκη από γραφεία γνωριμιών: Ντένια Αθανασοπούλου-Κυπρίου

Ήλοι του Τύπου

του Δημήτρη Δημητρόπουλου

Τζόναθαν Γκιμπς, «Ψάρι» (από το μπλογκ http://underplot.tumblr.com)

 Πολλά και γιγαντιαία τα ζητήματα που διακυβεύτηκαν στις τελευταίες διπλές εκλογές, ανάμεσα στα οποία αξιοπρόσεκτη νομίζω είναι η σχέση των κομμάτων και των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Είναι η πρώτη φορά –τουλάχιστον από τη μεταπολίτευση και μετά– που το ένα από τα δύο κόμματα τα οποία διεκδίκησαν με σοβαρές αξιώσεις τη διακυβέρνηση δεν υποστηρίχθηκε από καμία μεγάλης κυκλοφορίας, καθιερωμένη, «σοβαρή» εφημερίδα, ενώ επίσης αντιμετώπισε τη σκληρή κριτική, την ανοικτή ή συγκαλυμμένη εχθρότητα και τη λοιδορία, όλων των μεγάλης τηλεθέασης ιδιωτικών καναλιών. Ο ΣΥΡΙΖΑ, αξιωματική τελικά αντιπολίτευση, κατάφερε να δοξαστεί υβριζόμενος, κατεβαίνοντας στις εκλογές με τη στήριξη δύο μοναχά καθημερινών εφημερίδων, πενιχρής κυκλοφορίας: της δικής του Αυγής και –προσώρας– τής, αλλού και αλλουνού, δυσώνυμης Αυριανής. Επιτέλους, η φράση «μας χτυπούν τα Μέσα», που χρόνια τώρα επαναλαμβανόταν σε ποικίλου χαρακτήρα συνάξεις της Αριστεράς βρήκε την απτή δικαίωσή της. Μια καταδίωξη, που κάποτε ήταν αληθινή, κάποτε πλάσμα της φαντασίας και εθελούσια επιλογή ρόλου θύματος, τώρα πραγματώθηκε. Και απέτυχε απολύτως. Η κατεδαφιστική κριτική των ΜΜΕ, όχι μόνο δεν κατάφερε να ανακόψει την ορμή του κρινόμενου αλλά εκτόξευσε την εκλογική του ανταπόκριση. Η επισήμανση αυτή δεν αναφέρεται φυσικά στην ποιότητα των απόψεων του ΣΥΡΙΖΑ και των κριτών του, αλλά στο γεγονός ότι πορεύτηκε στη μάχη δίχως το δόρυ και την ασπίδα των παραδοσιακών ΜΜΕ· κυρίως μέσα από τα μονοπάτια του διαδικτύου.

Αν όμως είναι έτσι –έστω και ως τάση που φυσικά δεν έχει εξαλείψει την τεράστια επιρροή των ΜΜΕ–, τότε η από μακρού διατυμπανιζόμενη «κρίση του Τύπου» και η γενικότερη «κρίση των ΜΜΕ» (κυκλοφοριακή, οικονομική, αξιοπιστίας, ταυτότητας κλπ.) αποκτά ένα νέο, ανατρεπτικό ποιοτικό χαρακτηριστικό: μεταμορφώνεται σε αδυναμία διαμόρφωσης της κοινής γνώμης· οι αναγνώστες, οι ακροατές και θεατές των κλασικών ΜΜΕ διαβάζουν, ακροώνται, βλέπουν αλλά δεν «ακούνε». Η νέα κρίση πλήττει δηλαδή τον πυρήνα του φληναφήματος, μέσω του οποίου πορεύτηκε ο Τύπος, και κατεξοχήν ο τηλεοπτικός, ότι δηλαδή συνιστά την τέταρτη και πανίσχυρη εξουσία. Δεν ξέρω αν υπάρχουν έρευνες που να επιβεβαιώνουν ή να απορρίπτουν αυτή την πρόχειρη εμπειρική παρατήρηση, μελέτες που να εντοπίζουν τυχόν αιτίες και αίτιους. Η αίσθησή μου είναι ότι ένα βασικό στοιχείο της αλλαγής αυτής βρίσκεται στη σοβαρή μετατόπιση του δημοσιογραφικού λόγου από το κυνήγι και την παρουσίαση της είδησης στον σχολιασμό της. Αλλά εκεί τα παραδοσιακά επαγγελματικά ΜΜΕ έχουν το παιχνίδι χαμένο· το ίντερνετ καραδοκεί παντού.

 Τα χιλιάδες προσωπικά μπλογκ, τα πιο οργανωμένα δημοσιογραφικά δίκτυα τύπου protagon, antinews, tvxs ή και rednotebook, οι ιστοσελίδες των έντυπων εφημερίδων, συνιστούν το βασίλειο του σχολίου· του επώνυμου, του ψευδώνυμου, του ανώνυμου σχολίου, αλλά πάντως του σχολίου. Βεβαίως, η αίσθηση δύναμης που αποπνέει το διαδίκτυο, η ιλιγγιώδης ταχύτητα, η αμεσότητα αντίδρασης του αναγνώστη και η κατ’ επιλογήν ανωνυμία συχνά ζαλίζει όσους πιστεύουν ότι επιτέλους απέκτησαν ένα δίαυλο να ακουστεί η φωνή τους. Με τον τρόπο αυτό, η ακατάσχετη συνωμοσιολογία, το εύκολο υβρεολόγιο, η εξαγρίωση, ενίοτε και εξαχρείωση, ελλοχεύει στον κυβερνοχώρο — συνυπάρχοντας βέβαια με την ευαίσθητη γραφή, το χιούμορ, την ποιότητα κάποιες φορές. Ο σχολιασμός έχει εκδημοκρατιστεί, η γραφίδα, ηλεκτρονική πλέον, από προνόμιο των λίγων μοιάζει να έγινε όπλο των πολλών, και συνακόλουθα ο λόγος των επαγγελματιών βουλιάζει μέσα σε μια τρικυμισμένη θάλασσα απόψεων.

Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στη νεότερη εποχή (1492-1950)

Από την «μητέρα του Ισραήλ» στη γενοκτονία

 του Σπύρου Κακουριώτη

Την πολυκύμαντη ιστορία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, από την εγκατάστασή τους στην πόλη, το 1492, μέχρι την επαύριο της επιστροφής όσων επέζησαν από τα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης, το 1945, είχε στο επίκεντρό της η διεθνής συνάντηση «Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στη νεότερη εποχή, 1492-1950», που πραγματοποιήθηκε στις 25 και 26 Ιουνίου, στους χώρους του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδας, στη Θεσσαλονίκη. Κατά τη διάρκεια των εργασιών της συνάντησης δεκαπέντε νεότεροι αλλά και καταξιωμένοι ιστορικοί από πανεπιστήμια της Ελλάδας, της Ευρώπης, του Ισραήλ και των ΗΠΑ παρουσίασαν και συζήτησαν τα πορίσματα της έρευνάς τους ανιχνεύοντας άγνωστες όψεις και προσφέροντας νέες ερμηνείες για την κοινότητα που συγκροτούσε το πολυπληθέστερο κέντρο του σεφαραδίτικου εβραϊσμού.

Eβραίοι φρουτέμποροι της Θεσσαλονίκης, αρχές του 20ού αιώνα. Συλλογή Γιάννη Μέγα.

Στις εισηγήσεις τους οι ομιλητές εστιάστηκαν στο ζήτημα της διαμόρφωσης της ιστορικής συνείδησης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, ανέδειξαν τις ερμηνευτικές δυνατότητες που προσφέρουν νέα σώματα πηγών, διερεύνησαν παραγνωρισμένες ιστορικές περιόδους και διαπραγματεύθηκαν τις σχέσεις των Εβραίων με τη Δύση και το οθωμανικό και ελληνικό κράτος.

Ειδικότερα, ο Devin Naar (Πανεπιστήμιο Ουάσιγκτον, Σιάτλ) επικεντρώθηκε στην παρουσίαση μιας σειράς, ξεχασμένων σήμερα, τοπικών Εβραίων ιστορικών, οι οποίοι στα τέλη του δεκάτου ενάτου αιώνα συνδιαλέχθηκαν κριτικά με την εβραϊκή ιστοριογραφία της Δύσης και φιλοτέχνησαν την εικόνα της Θεσσαλονίκης ως «μητέρας πόλης του Ισραήλ». Από τη μεριά του, ο Shmuel Rafael, από το Πανεπιστήμιο Μπαρ-Ιλάν, φιλοτέχνησε μια ιστορική προσωπογραφία του τελευταίου εκπροσώπου αυτής της μακράς αλυσίδας λογίων Εβραίων, του Μιχαέλ Μόλχο, παρουσιάζοντας το ιδιότυπο ιστορικό και εθνογραφικό του έργο πριν και μετά τον πόλεμο.

Οι Νεφελίμ και τα φωνήεντα

του Χρήστου Τριανταφύλλου

 «Οι συγγραφείς του εγχειριδίου παραδέχονται στον πρόλογο ότι “τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του βιβλίου υπαγόρευσαν κάποιες απαραίτητες απλοποιήσεις”! Χωρίς να έχουν την εξουσιοδότηση κανενός, αυτοί οι άνθρωποι αποπειρώνται να κάνουν λοβοτομή στο μέλλον του έθνους αλλάζοντας –επί τα χείρω– τον πηγαίο κώδικα του ανθρώπινου μυαλού, που είναι η γλώσσα! Με τις… ευλογίες της πανελίστριας της λέσχης Μπίλντερμπεργκ κυρίας Διαμαντοπούλου, οι συγγραφείς του βιβλίου έκαναν κανονική επίθεση στον σκληρό πυρήνα της εθνικής ιδιοσυστασίας μας και το δηλητηριώδες πόνημά τους διανέμεται στα μικρά και ανυπεράσπιστα παιδιά». Το απόσπασμα προέρχεται από ένα άρθρο της εφημερίδας Δημοκρατία, με τον εύγλωττο τίτλο «Εθνική Λοβοτομή» (11.7.2012, goo.gl/Ah4cD), και αποδίδει στον ύψιστο βαθμό τον πυρήνα του ζητήματος, το οποίο προέκυψε σχετικά με το βιβλίο Γραμματικής της Ε΄ και ΣT΄ Δημοτικού σχετικά με την υποτιθέμενη «μείωση των φωνηέντων». Ως προς το γλωσσολογικό σκέλος, αφενός ο Νίκος Σαραντάκος και αφετέρου οι 140 επιστήμονες[i] (αλλά και ο Ι. Καζάζης και ο Γ. Μπαμπινιώτης) απάντησαν με εξαιρετικό τρόπο στη σκοταδιστική επίθεση. Ο απόηχος που απομένει, όμως, είναι ιδιαίτερα θορυβώδης για να αγνοηθεί, ως θέμα τόσο κοινωνικό όσο και ιδεολογικό — υπό την έννοια της διάχυσης και εμπέδωσης επιστημονικών ή ψευδοεπιστημονικών ερμηνευτικών σχημάτων.

Όπως παρατηρεί εύστοχα και πάλι ο Ν. Σαραντάκος,[ii] πρόκειται για ένα ζήτημα που, παρά τα κοινά στοιχεία, διαφέρει από εκείνο του βιβλίου της Ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού (με τον περίφημο «συνωστισμό»): οι τωρινές αντιδράσεις προέρχονταν κυρίως από τον χώρο της αντιδραστικής — λαϊκής θα πω εγώ– Δεξιάς και Ακροδεξιάς, σε αντίθεση με το 2007 που εξέφραζαν ένα ευρύτερο φάσμα. Μάλιστα, οι αντιδρώντες υποστηρίζουν, ρητά ή υπόρητα, ότι το «πρόβλημα» έγκειται στις γλωσσικές μεταρρυθμίσεις της δεκαετίας του 1970 και του 1980, αναπολώντας έναν χαμένο παράδεισο — με αυτή την έννοια μπορεί κανείς να βρει αναλογίες λ.χ. με τα Μαρασλειακά.

Αν και οι αντιδράσεις έχουν ως κοινό παρονομαστή τα εθνικά διακυβεύματα, διακρίνεται σαφώς ένα σκέλος που προσεγγίζει το ζήτημα σε μια πιο «λόγια» βάση∙ εξέχον παράδειγμα –χαρακτηριστικός και ο χώρος όπου φιλοξενείται– είναι το άθρο του Απόστολου Διαμαντή,[iii] ο οποίος ξεσπαθώνει κατά των επιστημόνων που προσπαθούν να νοθεύσουν την αναλλοίωτη ουσία του Ελληνισμού μειώνοντας τα φωνήεντα του ελληνικού αλφαβήτου. Το άρθρο αυτό δεν περιλαμβάνει τίποτα το καινοφανές, απλά επαναλαμβάνει τα γνωστά εθνοκεντρικά και συνωμοσιολογικά στερεότυπα, εφαρμόζοντας και το σχήμα που θέλει τον «απλό και άδολο λαό» να αντιπαρατίθεται στους πάσης φύσεως υπηκόους των ξένων κέντρων εξουσίας. Το ιδιαιτέρως ενδιαφέρον –καθώς μάλιστα ο συγγραφέας είναι και πανεπιστημιακός– είναι πως προσκομίζονται οι ρήσεις δύο μορφών του παρελθόντος, στις οποίες γίνεται επίκληση ως αυθεντίες: η μια είναι ο Βιτγκενστάιν και η άλλη ο Ζαμπέλιος. Ο δεύτερος μάλιστα με τα «έξοχα ελληνικά του», προφανώς σε αντίθεση με τα άθλια ελληνικά των συγγραφέων της Γραμματικής. Δεν θέλω να σταθώ εδώ στην αιτία της δημοσίευσης αρχετυπικά λαϊκίστικων άρθρων σε μια σελίδα «σοβαρή» και «φιλελέυθερη», όσο στον μηχανισμό στήριξης της αυθεντίας στο «λόγιο» σκέλος των αντιδράσεων για το βιβλίο της Γραμματικής.

Δίκαιο ιθαγένειας: η ευθυγράμμιση με τον ευρωπαϊκό Νότο έχει ήδη συντελεστεί

συνέντευξη του Δημήτρη Χριστόπουλου στον Στρατή Μπουρνάζο

Η αλλαγή του νόμου για την ιθαγένεια θα αποτελέσει, για την Αριστερά αλλά και για την κοινωνία, μια από τις σοβαρές μάχες της περιόδου, με σημαντικές ιδεολογικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Έτσι, ζητήσαμε να μας πουν τη γνώμη τους δύο από τους καλούς γνώστες του θέματος: ο Κωστής Παπαϊωάννου, μέχρι πρόσφατα πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και ο Δημήτρης Χριστόπουλος,  επίκουρος καθηγητής στο Πάντειο και αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (θυμίζουμε και το πρόσφατο βιβλίο του [Ποιος είναι Έλληνας πολίτης; Το καθεστώς ιθαγένειας από την ίδρυση του ελληνικού κράτους ως τις αρχές του 21ου αιώνα, εκδ. Βιβλιόραμα], καθώς και τη συτστηματική δουλειά και περέμβαση της ΕΕΔΑ για τα ζητήματα ιθαγένειας, με αποκορύφωμα του προσχέδιο κώδικα ιθαγένειας που είχε ετοιμάσει το 2009)

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Μια από τις φωτογραφίες που είχαν κάνει τον γύρο του διαδικτύου, το 2010-2011, συγκεντρώνοντας την μήνιν των πολεμίων του νόμου για την ιθαγένεια.

* Θα ήθελα, ξεκινώντας, ένα γενικό σχόλιο για τις επικείμενες αλλαγές στη νομοθεσία για την ιθαγένεια.

 Θα ρωτούσα τον πρωθυπουργό, τους υπουργούς και όσους προωθούν τις αλλαγές: Τι ακριβώς θέλετε να αλλάξει; Το ότι, επιτέλους, με τον Νόμο 3838, μπήκε κάποια τάξη στις πολιτογραφήσεις και δεν βασιλεύει η αυθαιρεσία; Το ότι το κράτος καλείται να απαντά σε προθεσμίες και να αιτιολογεί τις αποφάσεις του; Ή μήπως ενοχλεί που αποκτούν ιθαγένεια τα παιδάκια των ανθρώπων που ζούνε μόνιμα και νόμιμα στη χώρα μας;

Αυτό έκανε ο 3838 και για τον λόγο αυτό τον υπερασπιζόμαστε — το έχω ξαναπεί: σχεδόν το μόνο καλό πολιτικό νέο της τελευταίας τριετίας. Και βεβαίως πιστεύω ότι θα έπρεπε να αλλάξει, όχι όμως στην κατεύθυνση περαιτέρω περιορισμών, αλλά της διευκόλυνσης της κτήσης της ιθαγένειας από ανθρώπους που έχουν εδώ το κέντρο της ζωής τους. Μια άλλη βασική αλλαγή είναι να παύσει η ανεξίτηλη ισχύς του νόμου του αίματος για τους Έλληνες της διασποράς. Δεν είναι δυνατόν η ελληνική ιθαγένεια να αναπαράγεται αέναα στο εξωτερικό για ανθρώπους που δεν έχουν τον παραμικρό βιοτικό δεσμό με τη χώρα, και παράλληλα να συζητάμε αν τα παιδάκια που πηγαίνουν στο ελληνικό σχολείο δικαιούνται την ελληνική ιθαγένεια. Αυτά είναι αδιανόητα…

Τέτοιου είδους αλλαγές στον νόμο, θα έπρεπε να είναι η κατεύθυνση της ΔΗΜΑΡ. Όσον αφορά το ΠΑΣΟΚ, δεν ξέρω πλέον αν πρέπει να το συμπεριλάβω στο μπλοκ των υπερασπιστών του νόμου και γι’ αυτό δεν έχω προσδοκίες.

* Ας δούμε λοιπόν τι ισχύει στην Ευρώπη και ειδικότερα στον ευρωπαϊκό Νότο. Ο πρωθυπουργός, στις προγραμματικές δηλώσεις, είπε ότι ο νόμος θα αλλάξει με βάση «τις σύγχρονες εξελίξεις και σε αντιστοίχιση με τα ισχύοντα σε ευρωπαϊκές χώρες με παρόμοια προβλήματα, δηλαδή με χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου» — διατύπωση που περιλαμβάνεται και στην προγραμματική συμφωνία ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ.

Η πραγματικότητα είναι ότι η ευθυγράμμιση αυτή έχει ήδη πραγματοποιηθεί, με τον ίδιο τον νόμο που υποτίθεται πρέπει να αλλάξει. Πρoηγουμένως, το ελληνικό δίκαιο της ιθαγένειας είχε περισσότερα κοινά με τα υπόλοιπα βαλκανικά και κεντροευρωπαϊκά. Με τον Νόμο 3838 εντάχθηκε στην κατηγορία των 15 κρατών-μελών της Ε.Ε. — δηλαδή των μεταναστευτικών προορισμών. Ο νόμος αυτός προβλέπει μηχανισμούς κτήσης της ιθαγένειας που είτε υπάρχουν στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου είτε, αν δεν υπάρχουν, συζητιέται έντονα να υλοποιηθούν. Η Ιταλία, λ.χ., η χώρα με το πιο αυστηρό δίκαιο ιθαγένειας, με πρωτοβουλία του Προέδρου της Δημοκρατίας, Τζιόρτζιο Ναπολιτάνο, έχει βάλει ως προτεραιότητα την κτήση της ιθαγένειας από τη δεύτερη γενιά μεταναστών. Η Πορτογαλία, στην πρόσφατη μεταρρύθμιση του 2006, επέφερε αλλαγές πιο προωθημένες σε σχέση με τον 3838. Το ίδιο ισχύει και για τη Μάλτα. Στην Ισπανία, τα παιδιά των νόμιμων μεταναστών τα οποία γεννήθηκαν στη χώρα αποκτούν την ιθαγένεια σε ένα χρόνο. Η δε Γαλλία –ας μην τη βγάζουμε από το κάδρο– έχει ένα καθεστώς με ιστορική αφετηρία το δίκαιο του εδάφους (λ.χ., αν ένα παιδί ζήσει πέντε χρόνια στη χώρα και είναι κάτω από 16 αποκτά την ιθαγένεια) ενώ στις περισσότερες χώρες ισχύει, όπως εδώ, το λεγόμενο διπλό δίκαιο του εδάφους για την «τρίτη» γενιά: το εγγόνι του μετανάστη παίρνει αυτόματα την ιθαγένεια του κράτους στο οποίο γεννιέται. Τέλος, ως προϋπόθεση πολιτογράφησης η Γαλλία έχει τα πέντε χρόνια διαμονής, η Ιταλία και η Ισπανία τα δέκα, έξι η Πορτογαλία και επτά η Ελλάδα.

Ας δούμε και το ζήτημα της λεγόμενης «μιάμισης γενιάς», των παιδιών που γεννήθηκαν στη χώρα των γονιών, αλλά ανατρέφονται εδώ. Στη Γαλλία, αρκεί να έχουν πάει σχολείο πέντε χρόνια, στην Πορτογαλία να έχουν φοιτήσει στο δημοτικό, ενώ η Ιταλία και η Ισπανία δεν έχουν σχετικές ρυθμίσεις.

Αλλαγές στον νόμο για την ιθαγένεια: Εύλογος συμβιβασμός ή αδικαιολόγητη υποχώρηση;

 του Κωστή Παπαϊωάννου

Έργο του Γιάννη Τσαρούχη.

 Συχνά, ρεπορτάζ που αναφέρονται στον νόμο για την ιθαγένεια συνοδεύονται από εικόνες εξαθλιωμένων αφρικανών μεταναστών υπό κράτηση. Τι σχέση έχουν αυτοί οι φτωχοδιάβολοι με την ιθαγένεια; Ουσιαστικά καμία. Πρόκειται για την ίδια σύγχυση που συνοδεύει κάθε συζήτηση περί ιθαγένειας. Και αν δεχτούμε ότι κάποια δημοσιογραφική αμέλεια μπορεί να συγχωρείται, δεν ισχύει το ίδιο για την πολιτική δολιότητα. Γιατί δολιότητα υποκρύπτει η συνειδητή συσχέτιση της ιθαγένειας με την παράνομη μετανάστευση και συνεκδοχικά με τα ζητήματα ασφάλειας. Πρόκειται για συντεταγμένη διαστρέβλωση της πραγματικότητας, η οποία γενικεύτηκε και αποδίδει πλούσιους καρπούς στους γεννήτορές της.

Θύματα αυτής της διαστρέβλωσης μάλλον έπεσαν και οι συντάκτες της προγραμματικής συμφωνίας των τριών κομμάτων, αφού ενέταξαν ατυχώς στο κεφάλαιο «Παράνομη μετανάστευση και ασφάλεια» την πρόβλεψη για «Προσαρμογή του θεσμικού πλαισίου για απόδοση ιθαγένειας σε συνδυασμό με τις σύγχρονες εξελίξεις και σε αντιστοίχιση με τα ισχύοντα σε ευρωπαϊκές χώρες με παρόμοια προβλήματα». Σε κάθε περίπτωση πάντως, την προηγούμενη εβδομάδα άνοιξε διάπλατα η δημόσια συζήτηση για την αλλαγή του Νόμου 3838. Μετά τις προτάσεις από τους Ανεξάρτητους Έλληνες και τη Χρυσή Αυγή, ο κ. Στυλιανίδης προανήγγειλε αλλαγή του νόμου. Μένει να δούμε τις ακριβείς τελικές προβλέψεις για τις προϋποθέσεις απόκτησης ιθαγένειας.

 Η κυβέρνηση δεν μιλά για κατάργηση του νόμου, αλλά για αυστηροποίηση. Πρόκειται για μετατόπιση της Νέας Δημοκρατίας σε καταφανώς ηπιότερη κατεύθυνση, ενδεχομένως υπό την πίεση των άλλων δύο εταίρων, και κυρίως της ΔΗΜΑΡ. Το σημερινό ΠΑΣΟΚ, καθαρμένο μάλιστα από το «στίγμα Ραγκούση», δύσκολα θα όρθωνε ανάστημα για την ιθαγένεια των μεταναστών, όπως, θλιβερά ψοφοδεές, δεν στήριξε τον νόμο ούτε όταν τον νομοθετούσε. Σήμερα πάντως, μετά την επικράτηση της Ν.Δ. και τον σχηματισμό στα δεξιά της ενός ευδιάκριτου ακροδεξιού μπλοκ, εθνολαϊκιστικής ή νεοναζιστικής κοπής, ο νόμος δύσκολα θα μπορούσε να διατηρηθεί ως έχει. Εξάλλου, η συρρίκνωση της πρόσβασης στην ιθαγένεια, έστω και ως διακύβευμα κυρίως στο χώρο του φαντασιακού, αντανακλά τη βούληση του εκλογικού σώματος. Σε συνθήκες γενικευμένης κρίσης, η συρρίκνωση αυτή, ως προανάκρουσμα συνολικής υποχώρησης των αρχών μιας ανοιχτής κοινωνίας, δεν προκαλεί έκπληξη. Υπό τις συνθήκες αυτές λοιπόν, εάν τελικά διασωθεί με ανεκτούς όρους το πνεύμα του Νόμου 3838 θα πρόκειται για μια μικρή νίκη εντός της ήττας.

Επιπλέον, ας μην παραγνωρίζουμε πως ο χρόνος λειτουργεί υπέρ της ολοένα και μεγαλύτερης αυστηροποίησης του νόμου. Όσο οι εξελίξεις σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο θα επιδεινώνονται και οι συνακόλουθες πιέσεις στην κυβέρνηση θα εντείνονται, τόσο το μεταναστευτικό θα αναδεικνύεται σε προνομιακό πεδίο επίδειξης συνεπούς ισχύος. Στο γήπεδο της μετανάστευσης, οι πιέσεις προς την κυβέρνηση εκ δεξιών θα είναι σαφέστατα ισχυρότερες από τις αντίστοιχες εξ αριστερών, και το έδαφος θα γίνεται ολισθηρότερο. Όσοι μιλούν για αρχές του κράτους δικαίου ίσως πρέπει να εύχονται μια σύντομη διευθέτηση του ζητήματος της ιθαγένειας με τους τωρινούς όρους παρά μια μεταγενέστερη διαχείρισή του με πολύ δυσμενέστερους.

Το τάμα του Έθνους ή η Χούντα δεν τελείωσε το 2021

του Στρατή Μπουρνάζου

 Για κάποιον άνω των πενήντα, που θυμάται πρόσωπα και πράγματα, έμοιαζε με πρωταπριλιάτικο. Αλλά η Πρωταπριλιά είχε περάσει, όταν, στις αρχές Ιουνίου, έγινε γνωστό ότι η Ιερά Σύνοδος αποφάσισε «την ανέγερση μεγάλου Συνοδικού Κέντρου Πνευματικής Παραδόσεως, με μεγαλοπρεπή καθεδρικό ναό, αφιερωμένο στον Σωτήρα Χριστό, μάλιστα εις εκπλήρωσιν του Τάματος του Έθνους». Η ΔΙΣ, που προγραμματίζει το έργο να ολοκληρωθεί το 2021, οπότε και συμπληρώνονται 200 χρόνια από την Εθνεγερσία, κατέληξε στην απόφαση «κατόπιν υποβληθέντων σχετικών αιτημάτων πλειάδος Σεβασμιωτάτων Μητροπολιτών, «σταθμίσασα τις πνευματικές ανάγκες του Ορθοδόξου Ελληνικού Λαού» Στάθμισε, επίσης, το προηγούμενο σχεδόν όλων των ορθόδοξων Εκκλησιών (της Αλβανίας, της Ρουμανίας, της Ρωσίας κ.ο.κ.), που «κατά την παρελθούσα δεκαετία έχουν ανεγείρει υπό τη μορφή τάματος περικαλλείς καθεδρικούς ναούς, με εντυπωσιακές οικοδομικές εγκαταστάσεις», και μάλιστα «εν μέσω δυσμενεστάτων οικονομικών και κοινωνικών προϋποθέσεων». Αυτά.

Σχέδιο για το «Τάμα» της Χούντας. Δημοσιεύθηκε στον τόμο «Κάτι το ωραίον. Περιήγηση στη νεοελληνική κακογουστιά» (έκδοση των Φίλων του περιοδικού «Αντί», Αθήνα 1974) και αναδημοσιεύθηκε στην «κοινωνική μυθ/ιστορία με αστυνομική πλοκή» «Ο πάγος. Ή πώς να απολαμβάνετε τα αγαθά του καπιταλισμού, χωρίς να χάνετε από τα μάτια σας το στρατηγικό όραμα της αταξικής κοινωνίας», του Ξένου Μάζαρη και του Στρ. Μπουλαλάκη (Καστανιώτης, Αθήνα 1998· α΄ έκδ.: Φουρεούρογλου, Κάιρο 1883), στο κεφάλαιο για το νησί του Πάσχα, με λεζάντα: «Τα αυγουλόμορφα κτίσματά σου είναι τεράστια αυγά».

Δεν νομίζω ότι χρειάζονται σχόλια για το σκανδαλώδες του πράγματος, για το ότι η Εκκλησία της Ελλάδος –η ίδια Εκκλησία που αρνούνταν πεισματικά τη φορολόγησή της και παζαρεύει σκληρά τα προνόμιά της– αποφασίζει, μέσα στην κρίση, να υλοποιήσει φαραωνικά σχέδια. Ούτε για το εάν αυτοί οι «μεγαλόπρεποι ναοί» και οι «εντυπωσιακές εγκαταστάσεις» συνάδουν με την απλότητα και την ταπεινότητα. Μπορεί να το κρίνει ο καθείς, νεότερος ή παλαιότερος.

Αυτό που θέλω να θυμίσω,  για τους νεότερους που μπορεί να μην το ξέρουν, είναι ότι το περίφημο «τάμα» υπήρξε πατέντα και σήμα-κατατεθέν της Χούντας, που θα το έφτιαχνε στα Τουρκοβούνια, υλοποιώντας, υποτίθεται μια υπόσχεση του Κολοκοτρώνη, αν απελευθερωνόταν το Γένος. Και εξελίχθηκε σε ένα από τα μεγάλα σκάνδαλα της Χούντας, στον «τέλειο συνδυασμό της επαγγελίας μιας “Ελλάδος Ελλήνων Χριστιανών” με τη μεγαλομανία του δικτάτορα και το ξάφρισμα υπέρογκων δημοσίων κονδυλίων» (βλ. «Τα σκάνδαλα της εθνοσωτηρίου», «Ο Ιός», Ελευθεροτυπία, 25.7.2010, http://www.iospress.gr/ios2010/ios20100725.htm). Καλώς ήρθατε λοιπόν στο 2021, ή, μάλλον, πιο σωστά, στο 1967.

ΥΓ. «Φαίνεται ότι ο Ναός του Σωτήρος, που πρόκειται να ανεγερθή πάνω στα Τουρκοβούνια, θα είναι απ’ τους πιο θαυματουργούς στη χώρα μας. Γιατί, πριν ακόμα κτισθή, πριν καν γίνουν τα σχέδια για την κατασκευή του, δαπανήθηκαν –λες από θαύμα– τα 406 εκατομμύρια δραχμές από τα 453 εκατομμύρια που είχαν τελικά συγκεντρωθεί. Πάντως κι οι πιο ολιγόπιστοι θαύμασαν το γεγονός ότι με εντελώς κανονικό τρόπο αναλώθηκε ολόκληρο το τεράστιο αυτό ποσόν για ένα έργο του οποίου ακόμα δεν κατάφεραν οι υπεύθυνοι να έχουν ούτε το σχέδιο»: Τα Νέα, 26.1.1974 (παρατίθεται στο ίδιο δημοσίευμα του «Ιού»).

Για αυτούς που δεν ψηφίζουν

Κάποια πράγματα που μπορεί να κάνει αμέσως η Αριστερά για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες

του Βασίλη Παπαστεργίου

Μεσσήνη 1994. Φωτογραφία του Νίκου Οικονομόπουλου, από το άλμπουμ «για τα παιδιά», εκδ. Μεταίχμιο, 2001.

 Το ζήσαμε κατά την προεκλογική περίοδο, το ζούμε και στην καθημερινότητά μας. Η  Αριστερά, στον διάλογο για το μεταναστευτικό, βρίσκεται πάντα σε θέση άμυνας. Εγκαλείται — στην καλύτερη περίπτωση– ότι διακατέχεται από αφελή ανθρωπισμό που δεν συγκροτεί ρεαλιστική θέση για το ζήτημα και, στη χειρότερη, ότι η στάση της αποτελεί μέρος σχεδίου για τον αφελληνισμό του έθνους. Απέναντι στα επιχειρήματα του αντιπάλου ο κόσμος της Αριστεράς συχνά στέκεται αμήχανος, γιατί κατανοεί ότι το ζήτημα έχει άβολες όψεις, όπως η κατάσταση σε κάποιες περιοχές του κέντρου της Αθήνας.

Μεταναστευτικό: η Αριστερά στην άμυνα

Η μουδιασμένη στάση μας στο μεταναστευτικό ζήτημα, που εύλογα δεν το θεωρούμε προνομιακό για εμάς ζήτημα, έχει συχνά ως αποτέλεσμα την υποχώρηση από πάγιες θέσεις μας. Για παράδειγμα, στο κυβερνητικό πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ που παρουσιάστηκε προεκλογικά, γίνεται μια –κατά την άποψή μου– δειλή αναφορά στον «εξορθολογισμό του νομικού και θεσμικού πλαισίου για τη νομιμοποίηση των μεταναστών» (αντί της πάγιας θέσης μας για νομιμοποίηση), αλλά και στη «σταδιακή παραχώρηση ταξιδιωτικών εγγράφων για το μεγάλο όγκο των μεταναστών που επιθυμούν να αποχωρήσουν από το ελληνικό έδαφος».

 

Η εξαγγελία περί ταξιδιωτικών εγγράφων

 Νομίζω ότι, ιδίως για το δεύτερο ζήτημα, είναι απαραίτητες μερικές διευκρινίσεις. Η παραχώρηση ταξιδιωτικών εγγράφων σε μετανάστες που θέλουν να αποχωρήσουν από τη χώρα είναι μια αρκετά δημοφιλής εξαγγελία. Η δημοφιλία της θέσης αυτή είναι απολύτως ερμηνεύσιμη. Ας φύγουν από δω κι ας πάνε όπου θέλουν, σκέφτεται η πλειοψηφία. Αυτός είναι εξάλλου ο λόγος που η θέση αυτή δεν υιοθετείται μόνο από την Αριστερά αλλά από ένα πολύ ευρύ φάσμα πολιτικών δυνάμεων (ακόμα και ο ΛΑΟΣ την υποστηρίζει). Ωστόσο, πρόκειται για μία εξαγγελία ανεφάρμοστη με τα σημερινά δεδομένα.

Καταρχάς, είναι αρκετά ασαφές τι ακριβώς εννοούμε, δηλαδή ποια θα μπορούσαν να είναι τα περίφημα αυτά ταξιδιωτικά έγγραφα.

Αν με την αναφορά αυτή εννοούμε τα εισιτήρια για επιστροφή στη χώρα καταγωγής τους, είναι προφανές ότι αυτό ήδη γίνεται από διεθνείς οργανισμούς, αλλά φαίνεται να ενδιαφέρει πολύ λίγους.

Αν όμως εννοούμε τη χορήγηση εγγράφων που επιτρέπουν τη νόμιμη εγκατάσταση των μεταναστών σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, τότε θα πρέπει να διευκρινίσουμε ορισμένα πράγματα. Η δυνατότητα παραμονής σε μια χώρα και η απόκτηση άδειας παραμονής σε αυτή διέπεται, καταρχάς, από το εθνικό δίκαιο κάθε χώρας. Επομένως, η Ελλάδα δεν μπορεί καταρχάς να εξασφαλίσει τη νόμιμη εγκατάσταση των μεταναστών σε άλλη χώρα, ακόμα και αν απονείμει κάποιο καθεστώς νόμιμης παραμονής σε αυτούς. Δικαίωμα μόνιμης εγκατάστασης σε όλη την ΕΕ έχουν μόνο οι κάτοχοι της κοινοτικής άδειας του «επί μακρόν διαμένοντος», που, όπως θα δούμε παρακάτω, αποκτιέται με συγκεκριμένες προϋποθέσεις.

Αν εννοούμε τη χορήγηση πολιτικού ασύλου ή καθεστώτος επικουρικής προστασίας σε όλους τους αιτούντες άσυλο με σκοπό, εν συνεχεία, την αναχώρησή τους από τη χώρα, τότε πρέπει να επισημάνουμε τα ακόλουθα: α) προϋπόθεση είναι όχι η χορήγηση «ταξιδιωτικών εγγράφων» γενικώς, αλλά η αναγνώριση της ιδιότητας του πολιτικού πρόσφυγα ή του δικαιούμενου επικουρικής προστασίας στην Ελλάδα, β) αυτή η πολιτική λογικά θα έχει ως συνέπεια πολλοί από τους δικαιούμενους διεθνή προστασία να μην επιλέξουν να μετακινηθούν προς την υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά να παραμείνουν –νόμιμοι  πια– στη χώρα που τους πρόσφερε προστασία, δηλαδή στην Ελλάδα και γ) ότι η μαζική και χωρίς διάκριση παροχή διεθνούς προστασίας, με υπόρρητο στόχο τη μετεγκατάσταση στις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ, θα εγείρει αντιρρήσεις από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες και θα απαιτηθούν συγκεκριμένες διαπραγματεύσεις. Το ίδιο ισχύει και σε σχέση με τη συζήτηση για την καταγγελία της συνθήκης «Δουβλίνο ΙΙ».  Μια μονομερής πράξη καταγγελίας της σύμβασης θα έχει ως άμεση συνέπεια την αναστολή της ισχύος της συνθήκης Σένγκεν για την Ελλάδα, την άρνηση δηλαδή των άλλων ευρωπαϊκών χωρών να δεχτούν τους επίδοξους αιτούντες άσυλο στο έδαφός τους, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι αυτοί να εγκλωβιστούν και πάλι στην Ελλάδα. Δώρον άδωρον, λοιπόν.

«Η αξιοπρέπεια του πνεύματος»

του Δημοσθένη Δαγκλή

Κατά τη διάρκεια της ιστορίας της, η επιστήμη σχεδόν πάντα παρείχε «επενδυτικές» αφορμές για δημιουργία ιδεολογικής «υπεραξίας» στους μη υλιστές άσπονδους φίλους της. Αυτό συμβαίνει κυρίως με τις μεγάλες ανακαλύψεις, που κινούνται στα όριά της, δίνοντας ευκαιρία για εναλλακτικές «μεταφράσεις». Πρόκειται συνήθως για διαστρεβλωτικές ερμηνείες επιστημονικών θεωριών, σε ένα εκλαϊκευτικό επίπεδο κατανόησης, με σκοπό την υποστήριξη μυστικιστικών, πνευματιστικών και θρησκευτικο-δογματικών αντιλήψεων. Η αντίδραση αυτή εμφανίζεται κατ’ επανάληψη σε όλη την ιστορία της νεοτερικής υλιστικής επιστήμης, δηλαδή της επιστήμης (ή τεχνο-επιστήμης) με την έννοια που την αποδέχεται ο κοινός νους.

 Νέα αφορμή δίνει η πρόσφατη οιονεί –δηλαδή πολύ πιθανή– ανακάλυψη του «μποζονίου Higgs», που αναζωπυρώνει τη σχετική φιλολογία που καλύπτει ήδη τουλάχιστον το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Επιγραμματικά, μπορούμε να παρατηρήσουμε:

* Τη σκόπιμη ονοματοδοσία «σωματίδιο του Θεού», και όχι «σωματίδιο θεός» (ή «θεο-σωματίδιο, από το God particle που χρησιμοποίησε ο L. Lederman στο αντίστοιχο εκλαϊκευτικό του βιβλίο), η οποία συνιστά μια καθόλου αθώα γλωσσική μικροαλλαγή –προκαλώντας μάλιστα την έντονη αντίθεση του δηλωμένου άθεου P. Higgs.

 * Την, καθόλα βέβαια, υλικότητα αυτού του σωματιδίου, το οποίο «μαζοποιεί» το ομώνυμο «πεδίο Higgs», πράγματα που προβλέπονται ως αναμενόμενα και αναζητούμενα καινοφανή γεγονότα από την επικρατούσα βασική θεωρία που ονομάζεται «Καθιερωμένο Πρότυπο» (Standard Model).

 * Την πεποίθηση ότι η ανακάλυψη αυτή, όπως και άλλες που αφορούν άλλες οικογένειες σωματιδίων (π.χ. «υπερσυμμετρικά»), θα εξηγήσει καλύτερα νόμους της σημερινής μικροφυσικής (π.χ., τον μηχανισμό δημιουργίας της μάζας των μικροσωματιδίων) και θα ανοίξει νέα πεδία θεωρητικής και πειραματικής έρευνας. Εδώ, δεν υπάρχει τίποτα το ασύνηθες όσον αφορά τη λειτουργία της επιστήμης, συγκεκριμένα της θεωρητικής κατασκευής του «Καθιερωμένου Προτύπου», η οποία, βέβαια, αν και επικρατέστερη, δεν αποτελεί τη μοναδική θεωρητική σύλληψη της δομής και λειτουργίας του Κόσμου.

Οι αριστεροί χριστιανοί έχουν προφανώς ανάγκη από γραφεία γνωριμιών

Ένα σχόλιο για τη θέση του θεολογικού λόγου στον δημόσιο χώρο, με αφετηρία την προσέγγιση του Τέρρυ Ήγκλετον

 

της Ντένιας Αθανασοπούλου-Κυπρίου

Η δημιουργία του Αδάμ. Από τις τοιχογραφίες του Μιχαήλ Αγγέλου, στην Καπέλα Σιξτίνα (λεπτομέρεια).

 «Οι αριστεροί χριστιανοί έχουν προφανώς μεγάλη ανάγκη από γραφεία γνωριμιών», γράφει αυτοσαρκαστικά στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του Λογική, πίστη και επανάσταση: Στοχασμοί γύρω από την περί Θεού διαμάχη ο Τέρρυ Ήγκλετον, προκειμένου να εκφράσει τη δυσκολία μιας μέσης λύσης μεταξύ μιας φανατικά αντι-θρησκευτικής κοσμικής Αριστεράς και μιας φονταμενταλιστικής θρησκευτικής Δεξιάς. Το εγχείρημα του Βρετανού κριτικού φαίνεται δύσκολο. Στην προσπάθειά του να ισορροπήσει την κριτική του τόσο προς τους θεϊστές όσο και προς τους αθεϊστές φονταμενταλιστές, μπορεί στο τέλος να χάσει φίλους και συναδέλφους.

Για ποιον λόγο άραγε διακινδυνεύει τις φιλίες του, προκειμένου να στοχαστεί γύρω από την περί Θεού διαμάχη, που διεξάγεται τα τελευταία χρόνια μετά την έκδοση των πολεμικά αθεϊστικών και ιδιαίτερα ευπώλητων βιβλίων του Ντίτσκινς (όνομα με το οποίο ο Ήγκλετον αναφέρεται σε όλους εκείνους που, κατά τη γνώμη του, έγραψαν αθεϊστικά φονταμενταλιστικά βιβλία, όπως ο Κρίστοφερ Χίτσενς και ο Ρίτσαρντ Ντώκινς); Ο Ήγκλετον δεν αναλαμβάνει μια απολογία της θρησκευτικής πίστης ή μια υπεράσπιση της ιδέας της ύπαρξης ενός Θεού. Αναθρεμμένος ως κοινός Ρωμαιοκαθολικός και προερχόμενος από την εργατική τάξη της Αγγλίας, εγκατέλειψε την πίστη του όταν μπήκε στο Πανεπιστήμιο, αναζητώντας, όπως νόμιζε, κάτι πιο συναφές με την πραγματικότητα και λιγότερο ανόητο από ό,τι είχε διδαχθεί περί Θεού στο σχολείο. Ωστόσο, εξομολογείται ότι η Δεύτερη Σύνοδος του Βατικανού (1962-1965), με την κοινωνική διδασκαλία της μαζί με μια νέα εκδοχή του Ευαγγελίου που αναδείκνυε το ανθρώπινο και πολιτικό βάρος του χριστιανισμού, τον έκαναν να αναθεωρήσει τις απόψεις του. Διέκρινε ότι απέρριπτε τον χριστιανισμό, έχοντας στο μυαλό μια ειδωλολατρική αντίληψη του Θεού. Και η κριτική που ασκούν στη θρησκεία οι διάφοροι Ντίτσκινς γίνεται με βάση μια ειδωλολατρική περί Θεού αντίληψη, θεολογικά ξεπερασμένη αλλά και βιβλικά αστήρικτη. Ο συγγραφέας εισέρχεται λοιπόν σε μια συζήτηση για να δείξει πως ο χριστιανισμός, και ακόμα περισσότερο η θεολογική σκέψη, δεν είναι αυτό που παρουσιάζουν οι Ντίτσκινς.

Ιδιαίτερα σημαντικό θεωρώ ότι ο Ήγκλετον αναδεικνύει την πολιτική διάσταση του Ευαγγελίου και της πίστης, αποκαλύπτοντας  ταυτόχρονα τις πολιτικές διαστάσεις της αθεΐας των σύγχρονων αθεϊστών φονταμενταλιστών. Κατανοώντας τη θεολογία με όρους απελευθέρωσης, ερμηνεύει με τρόπο ανατρεπτικό και απελευθερωτικό τις βιβλικές αφηγήσεις, τονίζοντας ότι ο ίδιος ο Ιησούς παρουσιάζεται ως εκπρόσωπος των περιττωμάτων της Γης. Με το μαρξιστικό του ένστικτο, ο Ήγκλετον διακρίνει τον λόγο περί δικαιοσύνης και αδελφοσύνης των Ευαγγελίων και αναγνωρίζει τη σημασία του σε έναν χρεωκοπημένο, μεταφορικά και κυριολεκτικά πλέον, κόσμο. Η ηθική την οποία κηρύσσει ο Ιησούς αποτελεί πρόκληση για την αστική ηθική του Ντίτσκινς: «Συγχώρεσε τους εχθρούς σου, χάρισε το μανδύα αλλά και το χιτώνα σου, γύρισε και το άλλο μάγουλο, αγάπα αυτούς που σε προσβάλλουν, κάνε το καλύτερο που μπορείς, μη σκέφτεσαι καθόλου το αύριο».