Ιθαγένεια: το ελληνικό δίκαιο πρέπει να παραμείνει εναρμονισμένο με τον ευρωπαϊκό Νότο

του Κωνσταντίνου Τσιτσελίκη

Από την καμπάνια της ΕΕΔΑ

Θα τα έχετε ίσως δει: τέσσερα ωραία τηλεοπτικά σποτάκια, με μεταναστόπουλα που μιλάνε ελληνικά καλύτερα από πολλούς γηγενείς, τραγουδάνε το «Ρούντολφ το Ελαφάκι», παίζουν τις μουσικές καρέκλες ή… λένε ότι δεν τους αρέσει το σπανακόριζο. Τα σποτάκια είναι κομμάτι της καμπάνιας της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), με κεντρικό σύνθημα «Τα παιδιά των μεταναστών που έχουν φέρει τη ζωή τους εδώ έχουν δικαίωμα στην ελληνική ιθαγένεια». Λίγες μέρες μετά, ακολούθησε η δημοσιοποίηση της απόφασης του ΣτΕ, που έκρινε αντισυνταγματικές δύο βασικές διατάξεις του νόμου 3838. Με την ευκαιρία αυτή, μιλήσαμε με τον Κωνσταντίνο Τσιτσελίκη, πρόεδρο της ΕΕΔΑ και αναπληρωτή καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.

Στρ. Μπ.

Από την καμπάνια της ΕΕΔΑ

 Η ΕΕΔΑ έχει εκφράσει επανειλημμένα την άποψή της για την ιθαγένεια, την ψήφο των μεταναστών, τον νόμου 3838. Με αυτό το δεδομένο, θα ήθελα ένα συνολικό σχόλιο για την απόφαση του ΣτΕ.

Ήδη από το 2008 είχαμε διατυπώσει την άποψή μας για το θέμα αυτό, προτείνοντας συγκεκριμένες τροποποιήσεις στον τότε Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας. Ο νόμος 3838 του 2010 είχε υιοθετήσει μια από τις βασικές προτάσεις μας: την εισαγωγή στοιχείων του δικαίου του εδάφους στο παραδοσιακά ισχυρό δίκαιο του αίματος, αλλά και την ψήφο των μεταναστών στις δημοτικές εκλογές. Φυσικά, οι προϋποθέσεις απόδοσης των δικαιωμάτων αυτών μπορούν να μεγιστοποιήσουν ή να ελαχιστοποιήσουν το εύρος των δυνάμει αποδεκτών. Και εκεί παίχτηκε εν πολλοίς το πολιτικό «παζάρι» κατά την υιοθέτηση του 3838. Σήμερα, το ΣτΕ με την απόφαση 460/2013 έρχεται να ακυρώσει την ισχύ των δύο αυτών διατάξεων: με απόλυτο τρόπο τη δεύτερη, αλλά αφήνοντας την πόρτα ανοιχτή για την πρώτη και ίσως κρισιμότερη, δηλαδή την κτήση της ελληνικής ιθαγένειας από τα παιδιά αλλοδαπών. Το θέμα αυτό λοιπόν θα κληθεί να ρυθμίσει ξανά ο έλληνας νομοθέτης, εικάζω στο άμεσο μέλλον, και μάλιστα σε ένα φορτισμένο πολιτικό περιβάλλον, σπάζοντας τις γραμμές μνημονιακών-αντιμνημονιακών που έχουν χαραχτεί τόσο έντονα στο πολιτικό μας σκηνικό.

 Η απόφαση του ΣτΕ, λοιπόν, για να ξαναγυρίσω στην ερώτηση, δεν αποκλείει την υιοθέτηση κανόνων δικαίου του εδάφους — αυτό είναι ένα πολύτιμο κεκτημένο, σε συνδυασμό με τους δεσμούς με την ελληνική κοινωνία και την ανάπτυξη ελληνικής συνείδησης που πρέπει να έχει εδραιωθεί. Η απόφαση όμως παραγνωρίζει εντελώς το γεγονός ότι τα ανήλικα παιδιά, από το γεγονός και μόνο ότι παρακολουθούν το ελληνικό σχολείο, εμβαπτίζονται σε μια ελληνικότητα που κατακτάται αντικειμενικά, άσχετα από τη νόμιμη παραμονή των γονιών τους ή οποιεσδήποτε άλλες προϋποθέσεις.

Τέλος, το ΣτΕ ανέλαβε να υποκαταστήσει τον νομοθέτη και να περιορίσει στην πράξη την ελευθερία που απονέμει σ’ αυτόν το ίδιο το Σύνταγμα ως προς τον καθορισμό των προϋποθέσεων απονομής της ιθαγένειας. Το ΣτΕ, λοιπόν, έρχεται να ορίσει την ιστορικότητα του ελληνικού κράτους, καθώς αυτό «ιδρύθηκε και υπάρχει ως εθνικό κράτος». Κάνει μια στατική και ουσιοκρατική ανάγνωση της εθνικής υπόστασης του ελληνικού λαού, αποφασίζοντας να τον διασφαλίσει από κάθε πιθανή «αυθαίρετη παρέμβαση του νομοθέτη», για να μην ορίσει όπως θα ήθελε εκείνος «τη σύνθεση του λαού με την προσθήκη απροσδιόριστου αριθμού προσώπων ποικίλης προελεύσεως, με χαλαρή ή ανύπαρκτη ενσωμάτωση», παραγνωρίζοντας κάθε έννοια μεταβολής της κοινωνίας και των χαρακτηριστικών της, πόσο μάλλον των προσώπων που την απαρτίζουν.

  Τι σημαίνει αυτή η απόφαση του ΣτΕ για όσους –λίγους, είναι αλήθεια, παρά τη σχετική μυθολογία– έχουν πάρει ιθαγένεια με βάση τον νόμο 3838, καθώς και για όσους εκκρεμεί η υπόθεσή τους;

 Αν και υπάρχει νομικά η δυνατότητα ανάκλησης των ιθαγενειών που έχουν αποκτηθεί ως απορρέουσες από άκυρες διοικητικές πράξεις, θεωρώ ότι μια τέτοια κίνηση από την πλευρά της διοίκησης θα ήταν ακραία. Μια δεύτερη κατηγορία αποτελούν όσοι είχαν εγκλωβιστεί στη διαδικασία και οι αιτήσεις τους εκκρεμούν. Ενδεχομένως ο νέος νόμος προβλέψει στις μεταβατικές του διατάξεις να λύσει τα σχετικά προβλήματα. Ας μην ξεχνάμε ότι σε πολλές περιπτώσεις δεν αποδόθηκε η ιθαγένεια ακόμα και σε εκείνους βρίσκονταν ένα βήμα πριν την εγγραφή τους στο δημοτολόγιο, δηλαδή την έκδοση διαπιστωτικής πράξης.

Είναι σαφές, νομίζω, σε ποια κατεύθυνση θα θελήσει να κινηθεί το υπουργείο — αν θυμηθούμε τις προεκλογικές δηλώσεις Σαμαρά, την απαράδεκτη κυβερνητική σπουδή μετά τη «διαρροή» της απόφασης του ΣτΕ τον Νοέμβριο κλπ. ΄Ηδη, λ.χ., σε δημοσιεύματα διαβάσαμε ότι η ιθαγένεια στα παιδιά θα αποδίδεται στα δεκαοχτώ τους. Τι πιστεύεις ότι πρέπει να κάνουμε όσοι θεωρούμε μεγάλη οπισθοδρόμηση την εξέλιξη αυτή (σημειώνω εδώ την άμεση και σκληρή αντίδραση της Επιτροπής Δικαιωμάτων του ΣΥΡΙΖΑ);

 Νομίζω ότι θα υπάρξει νέος γύρος εντός και εκτός Κοινοβουλίου για το θέμα. Είπαμε ήδη ότι το θέμα ίσως αναδείξει εξω-μνημονιακές συμμαχίες που θα κάνει τις πολιτικές δυνάμεις να στοιχηθούν ανάλογα με την πολιτική τους φιλοσοφία, ειδικά στο θέμα της κοινωνικής συνοχής ή της ένταξης των μεταναστών, γύρω από τον άξονα αποκλεισμός-συμπερίληψη. Σε αυτό το νέο –για την περίοδο της οικονομικής κρίσης– πεδίο αναδιάταξης των πολιτικών ιδεών, θα πρέπει να δοθεί μάχη πρώτα για την κατάρρευση των μύθων που διακινούνται, λ.χ. ότι η «Ελλάδα έχει καταστεί μαγνήτης» για τους μετανάστες, ότι «η μετανάστευση συνεπάγεται αύξηση της εγκληματικότητας και της διάδοσης ασθενειών». Επίσης, πρέπει να εξηγηθούν κεντρικά αλλά και τεχνικά ζητήματα όπως ότι ιθαγένεια και υπηκοότητα στο ελληνικό νομικό περιβάλλον είναι έννοιες που ταυτίζονται, ότι η απόδοση της ιθαγένειας δεν αλλοιώνει την φυσιογνωμία του ελληνικού λαού, ότι τα παιδιά αυτά αποτελούν ήδη τμήμα της ελληνικής κοινωνίας, ότι ο αποκλεισμός τους θα δημιουργήσει τεράστια προβλήματα κλπ. Στα επιμέρους που θα γίνουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης εντός του Κοινοβουλίου, η προτεινόμενη από πολλούς απονομή της ιθαγένειας στα δεκαοχτώ είναι εξαιρετικά προβληματική, καθώς αφήνει τα παιδιά στο θεσμικό περιθώριο επί μακρόν, εδραιώνοντας την ψυχολογία της αβεβαιότητας και υποδαυλίζοντας αισθήματα φόβου.

Τέλος, θέλω να υπογραμμίσω ότι ακούμε συχνά από κυβερνητικούς κύκλους ότι στον νέο νόμο πρέπει να υπάρξει «εναρμόνιση με τα ισχύοντα στον ευρωπαϊκό Νότο». Αυτό που δεν εξηγούν όμως είναι ότι ο 3838 θεσμοθέτησε λύσεις που βρίσκονται ακριβώς στον μέσο όρο του ευρωπαϊκού Νότου (Ισπανία, Γαλλία, Πορτογαλία, Ιταλία), δηλαδή μέσα από ρυθμίσεις που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο οδηγούν στην απόκτηση της ιθαγένειας λόγω γέννησης ή ύστερα από σπουδές στο σχολείο. Το επιχείρημα δηλαδή μπορεί να αντιστραφεί: το ελληνικό δίκαιο πρέπει να παραμείνει στον μέσο όρο του ευρωπαϊκού Νότου.

Δυο λόγια για τα τηλεοπτικά σποτάκια και την καμπάνια. Είναι η πρώτη φορά που η ΕΕΔΑ, αν δεν κάνω λάθος, κάνει τηλεοπτική καμπάνια. Πες μας δυο λόγια γι’ αυτήν.

 Η καμπάνια η οποία ξεκίνησε εδώ και δέκα μέρες επικεντρώνεται αρχικά στα τέσσερα αυτά σποτάκια. Έγιναν με την πολύτιμη αφιλοκερδή προσφορά επαγγελματιών του χώρου, εξ ου και το άψογο αισθητικό αποτέλεσμα. Έφεραν και το επιθυμητό αποτέλεσμα άμεσα: την ευαισθητοποίηση του κόσμου και των ΜΜΕ σε βαθμό που δεν το περιμέναμε, αλλά και την επαναφορά της συζήτησης για την κοινωνική ενσωμάτωση των μεταναστών και των παιδιών τους μέσα από ένα άλλο πρίσμα, και όχι μόνο μέσα από την εξαναγκασμένη και πολωμένη συζήτηση που τοποθετήθηκε στον άξονα του ρατσισμού και της ακροδεξιάς. Στο περιβάλλον που διαμορφώνεται με τη δημοσίευση της απόφασης του ΣτΕ και την αναμενόμενη τροποποίηση του νόμου για την ιθαγένεια, ελπίζω ότι η καμπάνια θα συμβάλει στην ανάδειξη ενός λόγου ορθολογικού και ανθρώπινου, που θα κινητοποιήσει πολιτικές δυνάμεις στην γραμμή της συμπερίληψης και όχι του διχαστικού αποκλεισμού, ακόμα και εντός των κυβερνητικών δυνάμεων. Όσον αφορά την καμπάνια, η διαφορετική στάση μέσων ενημέρωσης που πρόσκεινται στον χώρο αυτό είναι, για μένα, δείγμα αισιόδοξο.