Αν δεν ανοίξουν νόμιμοι δρόμοι μετακίνησης των προσφύγων, ο φαύλος κύκλος θα διαιωνίζεται

συνέντευξη της Αριάνας Βασιλάκη

(μέλος του Τομέα Προστασίας Προσφύγων της ΄Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες)

Ξεκινάω ζητώντας να μας δώσετε μια εικόνα του ρόλου της ΄Υπατης Αρμοστείας σε σχέση με την κατάσταση στα σύνορα. 

Μυτιλήνη. Τάφος άγνωστου μετανάστη, με τη φράση «Αφανός», που στη συνέχεια κάποιος, προσθέτοντας ένα γάμα, διόρθωσε σε «ΑφΓανός». Φωτογραφία του Μπάμπη Στυλιανίδη, 2007 (δημοσιεύττηκε στο άρθρο του Αριστείδη Καλάργαλη «Στις γειτονιές του κόσμου», «Ενθέματα», 20.3.2011)

Παρόλο που δεν είναι συνηθισμένο για χώρες της Ευρώπης, στην Ελλάδα, το Γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας, εδώ και περίπου 4,5 χρόνια, έχει μια σταθερή παρουσία στα σύνορα, με μόνιμη παραμονή εκπροσώπων μας σε καίρια σημεία εισόδου. Η προσπάθειά μας είναι να συναντάμε όλες τις νέες αφίξεις προσφύγων και μεταναστών, σε όλα τα σημεία εισόδου, που εκτείνονται πλέον από την Ορεστιάδα και τη Σαμοθράκη μέχρι τη Σύμη και το Καστελόριζο.

Ο πρώτος μας στόχος είναι να εξυπηρετήσουμε τις ανάγκες, των προσφύγων. Πρώτον, σε ενημέρωση, με τη βοήθεια διερμηνέων που παρέχονται από τη Μη Κυβερνητική Οργάνωση ΜΕΤΑδραση, να καταλάβουν ποιο είναι το νομοθετικό πλαίσιο, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις τους, με βάση την ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία. Δεύτερον, να ανταποκριθούμε στις βασικές ανθρωπιστικές τους ανάγκες: μοιράζουμε είδη πρώτης ανάγκης, φροντίζουμε να μην έχουμε χωρισμένες οικογένειες, να διαπιστώνουμε αν υπάρχουν ασυνόδευτα ανήλικα. Στη συνέχεια, προσπαθούμε να συνδράμουμε τις αρχές να κάνουν τις διοικητικές διαδικασίες πληρέστερα, με όλες τις εγγυήσεις που εμείς θεωρούμε απαραίτητες.

Την προηγούμενη βδομάδα βρεθήκατε στη Λέσβο και τη Χίο. 

Η Λέσβος και η Χίος είναι το πρώτο και το τρίτο, σήμερα, κατά σειρά σημεία εισόδου προσφύγων και μεταναστών· φέτος δεύτερη είναι η Κως, ενώ πέρσι η Σάμος.Έχουμε αρκετά μεγαλύτερο αριθμό αφίξεων, τον οποίο όμως τον αναμέναμε. Το είχαμε πει ήδη από το καλοκαίρι του 2014 ότι αναμένουμε μεγαλύτερες αφίξεις, λόγω της πολύ δύσκολης κατάστασης στην ευρύτερη περιοχή, ιδίως λόγω του πολέμου στη Συρία. Περίπου 2 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται στην Τουρκία, σε συνθήκες δύσκολες παρά τις ενέργειες του τουρκικού κράτους για την υποδοχή και την προστασία τους. Πολλοί επιχειρούν και θέλουν να έρθουν στην Ευρώπη και οι λόγοι γι’ αυτό είναι πολλοί. Ο βασικότερος ότι δεν υπάρχει ορατό το ενδεχόμενο επιστροφής τους στη Συρία. Κάθε χρόνο που διαιωνίζεται ο πόλεμος, ακυρώνεται και η ελπίδα και η προσδοκία επιστροφής τους. Επίσης, πολλοί έχουν μέλη της οικογένειας τους ή των κοινοτήτων τους σε ευρωπαϊκές χώρες, άλλοι έχουν δουλέψει στο παρελθόν στην Ευρώπη. Με δυο λόγια, θέλουν να βρουν μια μόνιμη κατάσταση να ξανακτίσουν τη ζωή τους.

Η πίεση λοιπόν έχει ενταθεί. Όπως είπα, ήταν προβλέψιμο. Ήδη κατά τη διάρκεια του 2014 είδαμε, μήνα με το μήνα, μια αυξητική τάση — με εξαίρεση τους τελευταίους μήνες που ήταν ο χειμώνας βαρύς και δεν μπορούσαν να ταξιδέψουν στο Αιγαίο. Και πάλι όμως, όσοι έφτασαν στην Ελλάδα το 2014 ήταν σχεδόν τετραπλάσιοι σε αριθμό σε σχέση με το 2013. Δεν είναι πρωτοφανές το φαινόμενο: το 2008 περίπου 30.000 άνθρωποι ήρθαν από τη θάλασσα — πόσο μάλλον τώρα που η κρίση είναι δίπλα μας.

Η διαφορά λοιπόν δεν είναι στους αριθμούς. 

Πράγματι. Ας μην ξεχνάμε ότι είχαμε πολύ μεγάλες εισροές από τη θάλασσα την τριετία 2007-2009, όπως και μετά, τα έτη 2010-2011 από τον Έβρο, όταν το πέρασμα αυτό ήταν προσβάσιμο. Η διαφορά σήμερα είναι στο προφίλ αυτών που έρχονται. Τότε, είχαμε και πρόσφυγες και μετανάστες και πολύ μεγάλη γκάμα χωρών καταγωγής. Αυτό έχει αλλάξει. Από το 2014, η συντριπτική πλειονότητα, ίσως και πάνω από 85%, είναι άνθρωποι που προέρχονται από περιοχές συρράξεων. Χωρίς να μπορούμε να κάνουμε καθορισμό στα σημεία εισόδου, αλλά με βάση μια εκτίμησή μας, από την άμεση επαφή μας με όσους έρχονται, το 2014 και το 2015, ένα 60-70% ίσως είναι από τη Συρία (είτε Σύροι είτε Παλαιστίνιοι από τη Συρία), ένα 20-30% από το Αφγανιστάν, ένα 5-10% Σομαλοί και Ερυθραίοι — από χώρες δηλαδή με πολύ βαθιά κρίση.

Και αν μεταφέρουμε τη συζήτηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο;

Ήδη από πέρυσι η Ύπατη Αρμοστεία έχει απευθυνθεί στην Ε.Ε., τόσο για το ζήτημα της διάσωσης όσο και μετά την είσοδο. Πέραν της διάσωσης, που είναι το πρώτο βέβαια, το ζητούμενο είναι τι γίνεται μετά μ’ αυτό τον κόσμο. Και στην Ελλάδα, και παντού, τους ανθρώπους δεν μπορείς να τους σταματήσεις, δεν μπορεί κανείς να σταματήσει την ανθρωπινή θέληση να φτάσει κάπου και να επιδιώξει αυτό που έχει ανάγκη

Από την Ιταλία, λ.χ., φεύγουν για την Ελβετία και άλλες βορειότερες χώρες. Στην Ελλάδα το επιχειρούν σήμερα από τα βόρεια σύνορά μας με την Αλβανία και την ΠΓΔΜ. Και το κάνουν μέσα από συνθήκες που ξεπερνούν την ανθρώπινη φαντασία. Αυτό που υφίσταται σήμερα ο πρόσφυγας για να φτάσει εκεί που έχει ανάγκη –είτε για να βρει την οικογένειά του είτε για να αισθανθεί ασφαλής– είναι τραγικό, με όλη τη σημασία της λέξης. Δεν το λέω μόνο από οικονομικής άποψης (το τι πληρώνουν για να μπορέσουν να φύγουν μέσα από παράνομα περάσματα), αλλά και από την άποψη της κακουχίας, του κινδύνου, της κακομεταχείρισης, της σύλληψης, της κράτησης. Για παράδειγμα, στο Κιλκίς, στην περιοχή του Πολυκάστρου, της Ειδομένης, στα ελληνοαλβανικά σύνορα, παλιότερα στην Ηγουμενίτσα και την Πάτρα, οι άνθρωποι ζουν σε συνθήκες πραγματικά τραγικές. Είτε επιχειρώντας να βγουν από την Ελλάδα είτε αφού οι γειτονικές χώρες τους ξαναστείλουν εδώ –είτε παράτυπα είτε με νόμιμο τρόπο– πάλι πίσω στις ίδιες συνθήκες.

Πώς μπορεί να σταματήσει αυτός ο φαύλος κύκλος;

Στις παρεμβάσεις μας προς την Ε.Ε. έχουμε εστιαστεί σε τρία βασικά σημεία. Πρώτον, να ανοίξουν νόμιμοι δρόμοι, ώστε να φεύγουν οι πρόσφυγες ήδη από τις γειτονικές χώρες (λ.χ. την Τουρκία), πριν καν φτάσουν στις πρώτες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη Μεσόγειο. Επομένως, να μην επιχειρήσουν καν αυτό το επικίνδυνο πέρασμα. Δηλαδή, σε κάποιο βαθμό έστω, να ανοίξουν δρόμοι για προγράμματα μετεγκατάστασης, για ανθρωπιστικές βίζες για οικογενειακή συνένωση κλπ. από τις γειτονικές χώρες. Δεύτερον, να ενισχυθούν οι επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης στη Μεσόγειο. Τρίτον, να υπάρξει ένα σχέδιο διαμερισμού/διανομής των προσφύγων μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως και να ανοίξουν οι δυνατότητες μέσα από τον Κανονισμό Δουβλίνο για τη αρμοδιότητα εξέτασης των αιτούντων άσυλο. Δηλαδή, ακόμα και αν οι πρόσφυγες φτάνουν αρχικά στην Ιταλία, την Ελλάδα, τη Μάλτα κ.ο.κ. να συμφωνηθεί ένα πρόγραμμα/πλαίσιο στην Ε.Ε. και μεταξύ κρατών-μελών ώστε ένας αριθμός τους να φεύγει νόμιμα ή να μετεγκαθίσταται στην Ευρώπη, χωρίς να χρειάζεται να επιχειρήσουν το δευτερογενές πέρασμα, μέσα από παράνομες οδούς, σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα.

Συνοψίζοντας, το ζήτημα εντοπίζεται στην οικονομία, την πολιτική, τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων; 

Είναι όλα αυτά μαζί. Μόνο αν αντιμετωπιστούν τα αίτια στις χώρες προέλευσης, οι πολεμικές συρράξεις, το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών, μπορούμε να έχουμε ελπίδες για μια ριζική αλλαγή, για να αποφευχθούν τέτοιες τραγωδίες και γενικά να αντιμετωπιστεί το προσφυγικό ζήτημα. Ασφαλώς χρειαζόμαστε άμεσα μέτρα, αλλά με αυτή την παγκόσμια συγκυρία δεν μπορούμε να πιστεύουμε ότι θα σταματήσουν οι προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές.

Ένα παράδειγμα. Υπάρχει σοβαρό ζήτημα όσον αφορά τη διακίνηση προσώπων, γιατί τα μέσα τα οποία χρησιμοποιούνται είναι απάνθρωπα. Και ασφαλώς χρειάζονται μέτρα εναντίον των διακινητών. Ωστόσο, όσο δεν υπάρχουν νόμιμοι δρόμοι, οι διακινητές και τα παράνομα κυκλώματα είναι η μόνη δυνατότητα που έχουν οι άνθρωποι σήμερα. Έτσι, οι πρόσφυγες επαφίενται στα κυκλώματα. Και, καθώς τα κυκλώματα γνωρίζουν ότι αυτός είναι ο μόνος δρόμος, γίνονται όλο και πιο απάνθρωπα εκμεταλλευόμενα την κατάσταση και τον πόνο των ανθρώπων αυτών. Είναι ένας φαύλος κύκλος, που δεν μπορεί να σταματήσει με την εξάρθρωση κυκλωμάτων· όσο εξαρθρώνονται θα γεννιούνται άλλα. Αν δεν δημιουργηθούν νόμιμοι δρόμοι για την προσφυγική μετακίνησης, ο φαύλος κύκλος θα διαιωνίζεται.

Η Αριάνα Βασιλάκη είναι μέλος του Τομέα Προστασίας Προσφύγων της ΄Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Τη συνέντευξη πήρε ο Στρατής Μπουρνάζος στις 22.4.2015.