Ο Τζέρεμυ Κόρμπυν μεταξύ κινημάτων και κατεστημένου

Ποιο θα είναι το μέλλον των Εργατικών;

της Μαρίνας Πρεντουλή

Ο Tζέρεμυ Κόρμπυν, ο Μαρκ Σερότκα (γενικός γραμματέας της Public and Commercial Services Union-PCS) και η Μαρίνα Πρεντουλή, ομιλητές και οι τρεις τους στη μεγαλειώδη συγκέντρωση κατά της λιτότητας στο Λονδίνο (περίπου 250.000 άτομα), 2.6.2015.

Λονδίνο, 17 Σεπτεβρίου 2015. Αμέσως μετά την ανάδειξή του, με το συντριπτικό ποσοστό 59,5%, στην ηγεσία των Εργατικών, ο Τζέρεμυ Κόρμπυν προέβη σε δυο συμβολικές κινήσεις. Με την πρώτη απευθύνθηκε στο κινηματικό κομμάτι της Βρετανίας, παίρνοντας μέρος, λίγες μόλις ώρες μετά την εκλογή του, στη μεγάλη συγκέντρωση αλληλεγγύης για τους πρόσφυγες μπροστά στο Κοινοβούλιο. Η δεύτερη ήταν να μην τραγουδήσει τον εθνικό ύμνο (που περιέχει το επίμαχο «God save the Queen») στην τελετή για την περίφημη Μάχη της Αγγλίας του 1940, στον Καθεδρικό του Αγίου Παύλου. Χωρίς να προδίδει τις αρχές του και πάντα κοντά στους αγώνες και τα κινήματα, ο Κόρμπυν φαντάζει, λοιπόν, για τους ανθρώπους της Αριστεράς και των κινημάτων, ο ιδανικός σοσιαλιστής ηγέτης. Θα μπορέσει όμως να μεταλλάξει το Εργατικό Κόμμα σε πραγματική εναλλακτική πρόταση, τόσο για την Βρετανία όσο και για την Ευρώπη;

Η υποστήριξη του στο κίνημα υπέρ των προσφύγων ανοίγει τη συζήτηση περί Ευρώπης, όχι μόνο στο συγκεκριμένο ζήτημα, αλλά και σε σχέση με την παραμονή της Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Εργατικό Κόμμα, μετά την εκλογή Κόρμπυν, είναι ήδη πιο διαιρεμένο από ποτέ. Με το δημοψήφισμα στον ορίζοντα, το Κογκρέσο Εργατικών Συνδικάτων (TUC) ανακοίνωσε πριν μερικές μέρες ότι θα υποστηρίξει την έξοδο της Βρετανίας εάν η διαπραγμάτευση μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Κάμερον περιλαμβάνει προτάσεις για την αποδυνάμωση εργατικών δικαιωμάτων και κεκτημένων. Και καθώς ο αριστερός ευρωσκεπτικισμός έχει αρκετούς υποστηρικτές μέσα στους Εργατικούς, και ειδικά στους κόλπους της νέας ηγεσίας, οι ευρωπαϊστές βουλευτές του κόμματος ανησυχούν. Μέχρι στιγμής, ο Κόρμπυν έχει αποφύγει να πάρει θέση, αλλά το ζήτημα παραμένει. Οι Εργατικοί –όπως και όλοι μας– θα αναγκαστούν, αρχικά, να επανεξετάσουν τη θέση τους ως προς το ευρωπαϊκό (νεοφιλελεύθερο) οικοδόμημα. Και, στη συνέχεια, να δημιουργήσουν τις απαραίτητες συμμαχίες, κομματικές και κινηματικές, που θα ενώσουν την αντίσταση κατά του νεοφιλελευθερισμού στην Ευρώπη.

Η άρνηση του Κόρμπυν να αναγνωρίσει τη βασιλεία τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο (ανάλογη, από κάποιες απόψεις, με την επιλογή του Α. Τσίπρα και των περισσότερων υπουργών του ΣΥΡΙΖΑ να μη δώσουν θρησκευτικό όρκο) προαναγγέλλει τη ρήξη με το πολιτικό κατεστημένο. Αρχής γενομένης από την οικονομική κρίση του 2007-2008, η ρήξη με τα εκάστοτε εθνικά πολιτικά κατεστημένα συναντά πλέον απήχηση σε μεγάλο κομμάτι του δυτικού κόσμου, φέρνοντας στο προσκήνιο τη βαθύτερη κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας αυτής καθαυτήν. Ο Κόρμπυν, όπως και ο ΣΥΡΙΖΑ και οι Podemos πριν από αυτόν, είναι παράγωγα αυτής της ιστορικής συγκυρίας, της ίδιας δημοκρατικής κρίσης και του ίδιου μετώπου κατά του νεοφιλελευθερισμού και της λιτότητας.

Η ρήξη με το πολιτικό κατεστημένο, ωστόσο, συνιστά και ρήξη και με το κομματικό κατεστημένο του Εργατικού Κόμματος. Ας μην ξεχνάμε ότι το Εργατικό Κόμμα του 21ου αιώνα είναι μια επέκταση των μονολιθικών, απαρχαιωμένων και αντιδημοκρατικών δομών διακυβέρνησης του βρετανικού συστήματος[1] — με τη διαφορά ότι ήταν φορέας της υπόσχεσης ότι η δική του διακυβέρνηση, εντός του ίδιου πλαισίου πάντα, θα ήταν πιο δίκαιη. Το «πιο δίκαιη», όμως, έχει πάψει εδώ και καιρό να είναι επαρκές επιχείρημα. Έτσι, ο Κόρμπυν καλείται να γίνει ο φορέας μιας δημοκρατικής αλλαγής, τόσο ενδοκομματικής όσο και πέρα από τα στενά πλαίσια του κοινοβουλευτικού γίγνεσθαι.

Εσωτερικά, η αλλαγή του τρόπου εκλογής του αρχηγού του Εργατικού κόμματος το 2014 από τον Εντ Μίλιμπαντ ήταν καθοριστικής σημασίας για τη νίκη Κόρμπυν. Ιστορικά, οι ψήφοι για την εκλογή αρχηγού μοιράζονταν μεταξύ των συνδικάτων (ένα τρίτο), μελών του κόμματος (ένα τρίτο) και βουλευτών και Ευρωβουλευτών (ένα τρίτο). Η αλλαγή του συστήματος σε «ένα μέλος, μια ψήφος», κατά τον Μίλιμπαντ, είχε στόχο να μεταμορφώσει τους Εργατικούς σε «ένα μαζικό κίνημα». Μαζί με το άνοιγμα της εκλογικής βάσης (καθώς, εκτός από τα μέλη του κόμματος, μπορούσαν να ψηφίσουν και όσοι εγγράφονταν ως υποστηρικτές, δίνοντας τρεις λίρες), άλλαξε εντελώς το σκηνικό και τους συσχετισμούς.

Πριν κλείσω, θέλω να παραθέσω ένα περιστατικό που δείχνει πόσο λίγο μοιάζει σήμερα το Εργατικό Κόμμα με «μαζικό κίνημα». Και ας έχουμε κατά νου, βέβαια, ότι στη γλώσσα των Εργατικών, το «μαζικό κίνημα» δεν είναι τίποτα άλλο από ένα κόμμα με ρίζες στους αγώνες της βάσης.

Ο Αμερικανός Αρνι Γκραφ (Arnie Graf), τοπικός οργανωτής (community organizer) και σύμβουλος των Εργατικών από το 2011-2013, συνάντησε ένα στέλεχος της ομάδας του Μίλιμπαντ, το οποίο του είχε ζητήσει να τον βοηθήσει να έρθει σε επαφή με κάποιον που να αμείβεται με τον κατώτατο μισθό, κάτοικο μιας συγκεκριμένης αγγλικής επαρχίας. Ο Μίλιμπαντ ήθελε να επισκεφθεί την εν λόγω περιοχή, και ήθελε να συνομιλήσει, παρουσία των media που θα τον ακολουθούσαν, με ένα κάτοικο της περιοχής, για τις δυσκολίες επιβίωσης με τον κατώτατο μισθό. Ο Γκραφ βοήθησε, το επικοινωνιακό γεγονός στέφθηκε με επιτυχία, αλλά ο ίδιος, θορυβημένος από το γεγονός ότι τα στελέχη των Εργατικών δεν ήταν καν σε θέση να βρουν κάποιον με επαφές στις τοπικές κοινότητες, έδωσε μια σειρά συμβουλές στην εθνική ηγεσία του κόμματος. Καταρχάς, να αρχίσει να χρησιμοποιεί τα στελέχη λιγότερο για γραφειοκρατικά θελήματα και περισσότερο ως δεσμό με τη βάση, τους ψηφοφόρους και τις κοινότητες. Δεύτερον, συμβούλευσε την ηγεσία να αρχίσει να συναντιέται τακτικά με τα τοπικά στελέχη και να λαμβάνει περισσότερο υπόψιν της τις δικές τους προτάσεις.

Σε αυτό το κόμμα λοιπόν, που η ηγεσία δεν έχει σχέση ούτε με τα τοπικά στελέχη της ούτε με τον απλό κόσμο, ο Τζέρεμυ Κόρμπυν –που αποτελούσε, και σε αυτό, εξαίρεση καθ’ όλη τη διάρκεια της μακράς βουλευτικής του θητείας– καλείται να ενώσει την ηγεσία με τη βάση και να δημιουργήσει τις δομές που θα δώσουν φωνή στην τελευταία. Ωστόσο, στο σημείο που βρισκόμαστε, ακόμα και αυτό δεν είναι αρκετό. Σε αυτό το καινούργιο περιβάλλον, ασταθές, απρόβλεπτο και διαρκώς μεταβαλλόμενο, μόνο τα πλατιά κινήματα μπορούν –αν μπορούν– να απαντήσουν στις καινούργιες προκλήσεις.

Στην Ελλάδα, πρώτα οι Αγανακτισμένοι και μετά ο ΣΥΡΙΖΑ. Στην Ισπανία πρώτα οι Μ15 και μετά οι Podemos. Στη Βρετανία, πρώτα το κίνημα ανεξαρτησίας της Σκωτίας, μετά οι μαζικές διαδηλώσεις κατά της λιτότητας και, τέλος, η εκλογή Κόρμπυν. Θα μπορέσει λοιπόν ο νέος ηγέτης να εκδημοκρατίσει το κόμμα του και στη συνέχεια να προχωρήσει πέρα από αυτό; Θα μπορέσει, τελικά, να βγει εκτός των ορίων του Κοινοβουλίου, και να γίνει σύμμαχος ενός μαζικού κινήματος, με τη συμμετοχή οργανώσεων, κομμάτων και αγωνιστών, που θα προωθήσουν αλλαγές του συστήματος τόσο σε εθνικό όσο και ευρωπαϊκό επίπεδο;

Η Μαρίνα Πρεντουλή διδάσκει πολιτική και πολιτικές επικοινωνίας στο University of East Anglia.

[1] Anthony Barnett, «Corbyn’s Golden Opportunity», openDemocracy, 12.9.2015